CZYM SĄ GŁAZY NARZUTOWE?

CZYM SĄ GŁAZY NARZUTOWE?

Głazy narzutowe nazywane eratykami lub też narzutniakami są charakterystycznym elementem krajobrazu polodowcowego na obszarach ukształtowanych przez lądolód skandynawski. Pochodzą one głównie ze starych prekambryjskich masywów, zbudowanych ze skał krystalicznych Tarczy Bałtyckiej w Skandynawii. Tam właśnie w plejstocenie tworzył się lodowiec kontynentalny, który wielokrotnie wkraczał na obszar Niżu Europejskiego i terytorium Polski, przynosząc ogromną ilość materiału skalnego o różnej frakcji: od glin, piasków i żwirów, aż po duże głazy. Głaz Trygława 44m w obwodzie Tychowo Wielkie na Pomorzu Zachodnim największy głaz narzutowy w Polsce

W większości są to odporne bloki skał magmowych i przeobrażonych. Reprezentują je granity, gnejsy, kwarcyty i porfiry, bardzo rzadko skały osadowe wapienie i piaskowce. Liczne głazy narzutowe noszą doskonale zachowane ślady transportu lodowcowego. W czasie długiej i uciążliwej wędrówki zostały pozbawione ostrych krawędzi, przybierając charakterystyczny zaokrąglony kształt. Niekiedy na powierzchni głazów widoczne są wygłady, rysy i zadry (zadziory) lodowcowe, które powstały na skutek wleczenia i ścierania bloków skalnych w dnie lodowca. Rysy lodowcowe Zadziory lodowcowe

Głazy narzutowe świadczą o zasięgu lądolodu skandynawskiego na naszych ziemiach i są interesującym materiałem poznawczym. Rozprzestrzenienie eratyków oraz ich skład petrograficzny pozwala bowiem na określenie głównych kierunków ruchu lądolodu oraz wyznaczenie zasięgu poszczególnych faz zlodowaceń. Najbardziej przydatne są skały przewodnie, pochodzące z określonych rejonów Skandynawii, takie jak: o jasnoszary granit sztokholmski, o o o o granit rapakiwi z Wysp Alandzkich i Wiborg, czerwony porfir bałtycki, czerwone piaskowce z Dala, gnejs oczkowy.

Rozmiary głazów, które klasyfikują je do objęcia ochroną: o obszaru najmłodszego zlodowacenia bałtyckiego min. 8 m obwodu o obszaru zlodowacenia środkowopolskiego (m.in. na naszym terenie) min. 5 m o obszaru zlodowacenia krakowskiego min. 3 m. Opracowała mgr Sylwestra Strąk

Pierwsze projekty ochrony głazów narzutowych ze względów naukowych pojawiły się dopiero w roku 1875, po ugruntowaniu się teorii lodowcowej szwedzkiego geologa Otto Torella i uzasadnieniu bezpośredniego związku eratyków z osadami lodowcowymi lądolodu skandynawskiego. Otto Torell

W Polsce najwcześniej uczynił to wybitny geolog i paleontolog Józef Siemiradzki w 1882 roku w pracy pod tytułem Nasze głazy narzutowe. Prace inwentaryzacyjne zabytkowych głazów rozpoczęto w Polsce w 1919 roku, a od 1932 roku dokumentację naukową głazów prowadzi Muzeum Ziemi PAN w Warszawie. Józef Siemiradzki

Według danych z 31 grudnia 2014 roku liczba głazów narzutowych w formie pomników przyrody nieożywionej w Polsce wynosiła 1083. Na Mazowszu znajduje się blisko 200 głazów prawnie chronionych. Wśród nich jest nasz Kamyczek.

Kamień jest materiałem, który ludzie wykorzystywali od niepamiętnych czasów: pierwotnie do wyrobu narzędzi i ozdób, a nieco później głównie w budownictwie. Związek ludzi z kamieniem miał charakter nie tylko praktyczny. Zawsze wysoko ceniono walory estetyczne i zdobnicze tego tworzywa jak również jego cechy fizyczne. Cechy lokalnego kamienia nadawały i nadają kolorytu miejscowej architekturze. Brama wjazdowa do Zamku Wysokiego w Malborku

Od tysięcy lat głazy narzutowe są powszechnie wykorzystywanym naturalnym surowcem budowlanym. Używane były głównie jako materiał do budowy domostw, zamków, mostów, czego świadectwa można odnaleźć niemal w całej Polsce. Najczęściej wykorzystywano je w północnej Polsce. Tutaj bowiem występują najliczniej i co ważniejsze są jedynym, miejscowym, surowcem kamiennym. Dom w budowie w Borach Tucholskich Kamień młyński

,,Kamyczek

,,Kamyczek to pierwszy pomnik przyrody nieożywionej na terenie gminy Łochów. Obecnie znajduje się na terenie Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych przy ulicy Wyspiańskiego 18 w Łochowie. Nazywamy go,,kamyczkiem, ponieważ w porównaniu z innymi eratykami jest stosunkowo niewielki.,,kamyczek przed budynkiem ZSP w Łochowie

Pod względem petrograficznym jest to granitognejs o niejednorodnej strukturze, teksturze i zabarwieniu. Dominują tu partie średnioziarniste, szarawe, składające się z szarych i różowych skaleni, sinego kwarcu i ciemnych łyszczyków. Wtrącone partie są drobnoziarniste i bardzo ciemne. Tekstura jest bezładna lub niewyraźnie linijna.

Głaz przecina skośnie kwarcowa żyłka o miąższości 2,5cm.

Z boku głazu bardzo wyraźne są też zadziory lodowcowe, będące śladami transportu lodowcowego.

W części bocznej głazu widoczna jest zeszlifowana i wygładzona powierzchnia, która powstała w wyniku ruchu tektonicznego materiału skalnego - lustro tektoniczne.

Ma kształt zbliżony do owalnego i znaczne rozmiary: obwód - 5,80 m, wysokość - 1,25m, oś dłuższa - 2,05m.

Głaz narzutowy jest naturalną pozostałością najgrubszej frakcji osadów polodowcowych: głównie moreny czołowej i dennej, pozostawionych przez lądolód skandynawski w czasie zlodowacenia środkowopolskiego ok. 200 tyś. lat temu. Lądolód dotarł najdalej do północnej krawędzi pasa wyżyn i wcisnął się w Bramę Morawską oraz dolinę Wisły, aż po ujście Sanu (stadiał Odry). Zasięg zlodowacenia środkowopolskiego oraz kolejne stadiały: Odry i Warty

W sierpniu 2001 roku w czasie prac kanalizacyjnych na ulicy Leśnej w Łochowie wydobyto okazały głaz narzutowy. Odsłonięty głaz narzutowy

Z uwagi na niewłaściwą lokalizację głazu, przewieziono go na teren Liceum Ogólnokształcącego im. Marii Sadzewiczowej w Łochowie przy ulicy Wyspiańskiego 18, gdzie został właściwie zabezpieczony i wyeksponowany. Stało się to dzięki staraniom mgr Sylwestry Strąk - nauczycielki geografii w ZSP Łochów oraz dyrektora tejże placówki mgr Andrzeja Suchenka. Przygotowanie do transportu

Miejsce znalezienia głazu oraz jego obecne położenie

Przygotowanie do transportu

Transport

Ustawienie głazu ; z lewej Pan Dyrektor,,Kamyczek, a w tle Pan Dyrektor wraz z pracownikami Zakładu Produkcyjnego z Ostrówka

Projekt uznania głazu za pomnik przyrody zgłosiła mgr Sylwestra Strąk, a wniosek do Dyrekcji Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego złożyła Dyrekcja LO w Łochowie.

Analizę petrograficzną przeprowadziła mgr Bożena Rudnicka z Muzeum Ziemi... Pobieranie próbek

Mgr Bożena Rudnicka opisuje głaz Mgr Sylwestra Strąk obserwuje pracę Pani Rudnickiej

i wyniki swojej pracy umieściła w opinii o walorach zabytkowych głazu narzutowego, na podstawie której uznano go za pomnik przyrody.

Wartości naukowe i dydaktyczne, które kwalifikują głaz do objęcia go ochroną prawną to: wymiary - głaz powyżej 5m w obwodzie należy do grupy dużych eratyków w strefie zlodowacenia środkowopolskiego charakter petrograficzny skały - niejednolita budowa wewnętrzna,,lustro tektoniczne - bardzo dobrze zachowana powierzchnia wygładzona zadry lodowcowe - ślady transportu lodowcowego

Głaz narzutowy wyeksponowany przed budynkiem ZSP w Łochowie uzyskał status pomnika przyrody nieożywionej w grudniu 2001r /Dz. U. Woj. Mazowieckiego nr 269 z dn. 12.12.2001r poz.6861/.

Głazy wydają się być,,wieczne, jednak te, które są wyeksponowane na powierzchni, poddawane są działaniu wielu czynników niszczących. Podobnie jest z,,kamyczkiem. Powierzchnia głazu pod wpływem promieniowania słonecznego (insolacji) nagrzewa się i stygnie, dzięki czemu skała się łuszczy (podlega eksfoliacji). Natomiast zimą niszczenie odbywa się dzięki wodzie, która zamarza i rozmarza w szczelinach (zamróz), rozsadzając skałę. Są to naturalne procesy wietrzeniowe, którym podlegają skały m.in. w klimacie umiarkowanym. Brak śladów wietrzenia na powierzchni głazu w roku 2002 Ślady wietrzenia na powierzchni głazu po 14 latach

2005r. Głaz wystawiony na działanie czynników zewnętrznych.

2002r. 2006r.

,,Kamyczek w 2002 roku

Kamyczek w 2016 roku

Stanowi nie tylko ozdobę, ale również jest źródłem wiedzy o przeszłości geologicznej naszego regionu, a także świadectwem troski o zachowanie cennych obiektów przyrody nieożywionej.

Bibliografia i źródła: Artykuł Świadkowie epoki lodowej. Głazy narzutowe, Geologia dla wszystkich, nr 22, 2001 Opinia o walorach zabytkowych głazu narzutowego, mgr Bożena Rudnicka, Muzeum Ziemi Materiały informacyjne Państwowego Instytutu Geologicznego: Głazy narzutowe w architekturze Pomorza i Warmii Zdjęcia wykorzystane w prezentacji wykonali: mgr Sylwestra Strąk, Dominika Wysocka