Strategia Rozwoju Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego w powiązaniu z celami tematycznymi funduszy strukturalnych na lata

Strategia Rozwoju Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego w powiązaniu z celami tematycznymi funduszy strukturalnych na lata 2014-2020 Wersja robocza Warszawa KOF 2015

Spis treści 1. Wprowadzenie... 5 2. Opis metodologiczny... 7 2.1. Cel i główne założenia projektu... 7 2.2. Opracowanie syntetycznej diagnozy KOF, w tym wskazanie obszaru i wymiaru terytorialnego wsparcia... 8 2.2.1. Zakres diagnozy... 8 2.2.2. Metodologia diagnozy... 8 2.3. Opracowanie części projekcyjnej strategii... 8 2.4. Uspołecznienie procesu... 9 2.4.1. Założenia koncepcji uspołecznienia... 9 2.4.2. Warsztaty strategiczne (spotkania warsztatowo-konsultacyjne z liderami społecznymi)... 9 2.4.3. Spotkanie konsultacyjne z mieszkańcami... 10 2.4.4. Konsultacje on-line z wykorzystaniem platformy CyfrowaDemokracja.pl... 10 3. Diagnoza strategiczna Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego... 11 3.1. Syntetyczna charakterystyka KOF... 11 3.1.1. Informacje ogólne dot. poszczególnych gmin... 11 3.1.2. Rozwój społeczny... 13 3.1.2.1. Demografia... 13 3.1.2.2. Warunki życia mieszkańców... 20 3.1.2.3. Oświata i opieka nad dziećmi... 26 3.1.2.4. Ochrona zdrowia... 36 3.1.2.5. Pomoc społeczna i rozwiązywanie problemów społecznych... 40 3.1.2.6. Aktywność obywatelska i społeczeństwo informacyjne... 41 3.1.2.7. Podsumowanie... 43 3.1.3. Rynek pracy... 45 3.1.3.1. Aktywność ekonomiczna ludności, w tym struktura zatrudnienia... 45 3.1.3.2. Charakterystyka bezrobocia wraz z analizą sytuacji grup szczególnie zagrożonych bezrobociem... 49 3.1.3.3. Działania na rzecz osób bezrobotnych... 61 2 Związek Gmin Barcja Gmina Reszel Gmina Korsze

3.1.3.4. Podsumowanie... 66 3.1.4. Kultura i rekreacja... 67 3.1.4.1. Instytucje kultury i ich działalność... 67 3.1.4.2. Wydatki na kulturę i dziedzictwo kulturowe... 72 3.1.4.3. Dziedzictwo kulturowe i jego ochrona... 73 3.1.4.4. Rekreacja i sport... 75 3.1.4.5. Podsumowanie... 76 3.1.5. Turystyka... 76 3.1.5.1. Atrakcje turystyczne... 76 3.1.5.2. Baza noclegowa... 78 3.1.5.3. Podsumowanie... 81 3.1.6. Infrastruktura techniczna... 81 3.1.6.1. Sieć komunikacyjna... 81 3.1.6.2. Sieć wodociągowa i kanalizacyjna... 82 3.1.6.3. Sieć gazowa... 88 3.1.6.4. Gospodarka odpadami... 91 3.1.6.5. Podsumowanie... 92 3.1.7. Potencjał przyrodniczy i jego ochrona... 94 3.1.8. Potencjał gospodarczy i struktura gospodarki... 97 3.2. Analiza powiązań... 107 3.3. Analiza SWOT wraz z analizą najważniejszych wyzwań i potencjałów rozwoju obszaru 122 3.4. Analiza obszarów koncentracji problemów w KOF... 131 3.5. Analiza trendów rozwojowych KOF... 139 4. Misja i wizja rozwoju KOF... 142 5. Programowanie rozwoju Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego... 144 5.1. Obszary strategiczne... 144 5.2. Cele priorytetowe... 144 5.3. Szczegółowe kierunki działań wraz z zadaniami realizacyjnymi... 145 6. Źródła finansowania... 163 7. Wdrożenie i monitoring Strategii... 167 3 Związek Gmin Barcja Gmina Reszel Gmina Korsze

7.1.1. Założenia wdrożenia strategii... 167 7.1.2. Programowanie rozwoju gmin KOF... 168 7.1.3. Zasady zarządzania strategią... 169 7.1.4. Monitoring strategii... 170 7.1.5. Wskaźniki realizacji celów priorytetowych... 172 Spis tabel... 177 Spis wykresów... 180 Spis map... 181 Spis schematów... 181 Załącznik 1. Pełne nazwy priorytetów inwestycyjnych wskazanych przy źródłach finansowania... 182 4 Związek Gmin Barcja Gmina Reszel Gmina Korsze

1. Wprowadzenie Strategia Rozwoju Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego w powiązaniu z celami tematycznymi funduszy strukturalnych na lata 2014-2020 została opracowana w ramach projektu Strategiczne planowanie szansą rozwoju Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego, który jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej przyznanych w ramach Konkursu dotacji na działania wspierające jednostki samorządu terytorialnego w zakresie planowania współpracy w ramach miejskich obszarów funkcjonalnych. Liderem tego projektu jest Związek Gmin Barcja, natomiast partnerami projektu są Gmina Reszel i Gmina Korsze. Podstawą do opracowania Strategii stało się podpisanie w dniu 14 października 2014 r. przez przedstawicieli samorządów powiatu kętrzyńskiego porozumienia w sprawie utworzenia Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego. Utworzenie Obszaru Funkcjonalnego ma duże znaczenie ze względu na podejście Unii Europejskiej do realizacji polityki rozwoju w perspektywie 2014-2020. Związane jest to z ideą promowania partnerstwa i współpracy między jednostkami samorządów terytorialnych (JST) w celu realizowania wspólnych przedsięwzięć. Dzięki realizacji takich projektów możliwe jest wykorzystanie wspólnych potencjałów, mocnych stron do dalszego rozwoju i przezwyciężania problemów, które dotyczą wszystkich jednostek. Przesłanką do powstania Strategii Rozwoju KOF była chęć pogłębienia współpracy między samorządami oraz realizacja projektów, a także podjęcie działań na rzecz efektywnego wykorzystywania środków europejskich w perspektywie 2014-2020 na terenie utworzonego Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego. Tworzenie Strategii Rozwoju Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego wpisuje się w dokumenty strategiczne zarówno na poziomie krajowym i europejskim. Można do nich zaliczyć: Dokumenty krajowe Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie, Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Założenia Krajowej Polityki Miejskiej, Strategia Rozwoju Polski Wschodniej do roku 2020, Strategia Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego do 2025, Dokumenty europejskie Pakiet legislacyjny dla polityki spójności przedstawiony przez KE w dniu 6 października 2011 r., Strategia Europa 2020, Umowa Partnerstwa 2014-2020, Zasady realizacji Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych w Polsce. Planując rozwój poszczególnych jednostek, ale i całego Obszaru Funkcjonalnego należy uwzględnić, że zaspokajanie potrzeb mieszkańców, rozwijanie infrastruktury technicznej i społecznej oraz rozwój gospodarczy warunkowany jest wieloma czynnikami zewnętrznymi 5 Związek Gmin Barcja Gmina Reszel Gmina Korsze

i wewnętrznymi. Strategia Rozwoju to scenariusz osiągania celów, do których dąży wspólnota samorządowa. To pozwala transformować sytuację obecną na projektowaną w Strategii. Na podstawie pozyskanych danych ilościowych i jakościowych oraz wyników spotkań warsztatowo-konsultacyjnych zostały opracowane cele priorytetowe, szczegółowe kierunki działań i zadania realizacyjne, które wyznaczają charakter rozwoju i sposoby dążenia do osiągnięcia zakładanej misji i wizji Obszaru Funkcjonalnego. Przy określaniu celów priorytetowych uwzględnione zostały występujące uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne. Cele priorytetowe dotyczą spraw, co do których samorządy wchodzące w skład KOF i partnerzy społeczni, każdy w zakresie swoich kompetencji, mogą podejmować autonomiczne działania. Proponowane w Strategii cele i zadania służące ich realizacji, obejmują wszystkie sfery życia i funkcjonowania KOF. W pracach nad Strategią wyodrębnione zostały trzy obszary strategiczne: Obszar społeczny, Obszar potencjałów i zasobów, Obszar gospodarki i promocji. Kompleksowe podejście, będące cechą planowania strategicznego powoduje, że realizacja tak określonej Strategii jest wspólnym zadaniem władz samorządowych i wszystkich parterów społeczno-gospodarczych działających na Obszarze Funkcjonalnym. Bardzo ważnym aspektem jest uspołecznienie procesu opracowania i wdrażania Strategii przy udziale wszystkich głównych partnerów społeczno-gospodarczych. Do realizacji Strategii niezbędne będzie podejmowanie działań: samodzielnych przez władze samorządów wchodzących w skład KOF, samodzielnych przez podmioty sektora prywatnego, samodzielnych przez organizacje pozarządowe, indywidualnych przez mieszkańców i ich nieformalne grupy i środowiska, wspólnych z udziałem partnerów z różnych sektorów (publicznego, prywatnego i pozarządowego). 6 Związek Gmin Barcja Gmina Reszel Gmina Korsze

2. Opis metodologiczny 2.1. Cel i główne założenia projektu Opracowanie dokumentu Strategia Rozwoju Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego w powiązaniu z celami tematycznymi funduszy strukturalnych na lata 2014-2020 ma umożliwić realizację następujących celów: identyfikację obszarów wsparcia/obszarów problemowych, określenie celów rozwojowych, określenie priorytetów i listy przedsięwzięć do realizacji, w tym ze wskazaniem strategicznych projektów, poprawę warunków rozwoju i integracji Obszaru Funkcjonalnego. Tworzenie dokumentu Strategii odbyło się w oparciu o następujące założenia: 1) Perspektywa planowania do 2020 roku. 2) Strategia opracowywana była metodą uspołecznioną. 3) Strategia jest spójna ze Strategią Rozwoju Warmińsko-Mazurskiego do 2025 r. oraz z innymi dokumentami strategicznymi i planistycznymi wyższego szczebla (wspólnotowymi, krajowymi, regionalnymi). 4) Strategia koncentruje się na zagadnieniach, przedsięwzięciach i innych działaniach służących rozwiązywaniu problemów demograficznych, społecznych, gospodarczych, środowiskowych i klimatycznych, które wpływają na rozwój gmin wchodzących w skład Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego. 5) Strategia uwzględnia zasady zrównoważonego rozwoju, to jest: zachowanie szansy dla przyszłych pokoleń na realizację ich potrzeb, poszanowanie zasobów ze względu na ich ograniczoność, harmonizowanie ekologicznych, społecznych i ekonomicznych celów rozwoju, długookresowe podejście do analizowania, planowania i urzeczywistniania celów rozwoju. 6) Planowanie i realizacja strategii uwzględnia wspólne potrzeby mieszkańców Obszaru Funkcjonalnego. 7) Zadaniem Strategii jest ułatwienie władzom samorządowym jednostek wchodzących w skład Obszaru Funkcjonalnego utrzymania głównych długookresowych celów rozwoju Obszaru. 8) Dokument Strategii Rozwoju został poddany konsultacji społecznej. 7 Związek Gmin Barcja Gmina Reszel Gmina Korsze

2.2. Opracowanie syntetycznej diagnozy KOF 2.2.1. Zakres diagnozy Na potrzeby powstającego dokumentu została opracowana strategiczna diagnoza aktualnego stanu Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego (KOF). Na podstawie przeprowadzonych analiz sformułowane zostały wnioski stanowiące podstawę do wyznaczenia kierunków Strategii rozwoju KOF. Na podstawie zebranych danych zostały również wskazane obszary wsparcia zgodne z wytycznymi dla dokumentów Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych. Elementem diagnozy jest również opracowanie analizy SWOT Obszaru. 2.2.2. Metodologia diagnozy Diagnoza została sformułowana na podstawie analizy danych zastanych (desk research), przy czym głównym źródłem informacji były wyniki badań delimitacji Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego (KOF) opracowane w ramach projektu Przeprowadzenie badań oraz diagnozy i delimitacji kętrzyńskiego obszaru funkcjonalnego w ramach projektu pn. Strategiczne planowanie szansą rozwoju kętrzyńskiego obszaru funkcjonalnego. W miarę potrzeby i możliwości wykorzystane zostały również dane z innych źródeł, w tym: dokumenty jednostek administracji samorządowej, w tym dokumenty strategiczne, dane Głównego Urzędu Statystycznego oraz Banku Danych Lokalnych, dane instytucji rynku pracy. Analiza obejmuje aktualne dane (nie starsze niż 5 lat). 2.3. Opracowanie części projekcyjnej strategii Prace nad Strategią były prowadzone przez konsultantów z udziałem kluczowych interesariuszy będących przedstawicielami poszczególnych samorządów wchodzących w skład KOF. Przedstawiciele władz samorządowych, wytypowani pracownicy urzędów poszczególnych JST oraz reprezentanci poszczególnych grup interesów społeczności lokalnej uczestniczyli w pracach nad opracowaniem Strategii, co miało zapewnić wysoki stopień akceptacji dokumentu (to z kolei warunkuje skuteczność na etapie wdrożenia). Przyjęto następujące zasady pracy nad Strategią: 1) Kierowanie pracą przez przedstawicieli Zamawiającego. 2) Udział w pracach diagnostycznych i projektowych przedstawicieli władz samorządowych. 3) Aktywne uczestnictwo: czołowych polityków/liderów lokalnych, reprezentantów głównych grup interesów, 8 Związek Gmin Barcja Gmina Reszel Gmina Korsze

głównych podmiotów działających na obszarze KOF. 4) Partycypacja społeczna: udział reprezentantów społeczności lokalnej (jako źródła informacji, współautorów koncepcji oraz realizatorów przyszłych działań), mobilizowanie mieszkańców do dyskusji, tworzenia i działania, publiczna konsultacja strategii. 5) W celu sprawnego zarządzania procesem realizacji prac oraz skutecznego i efektywnego działania powołano następujące zespoły i funkcje: Zespół Koordynujący, Koordynator ds. Strategii, Asystent koordynatora ds. Strategii, Zespół Roboczy, Kierownik zespołu konsultantów, Koordynator projektu. 2.4. Uspołecznienie procesu 2.4.1. Założenia koncepcji uspołecznienia Udział społeczności lokalnej w opracowywaniu dokumentu Strategii jest konieczny, aby dokument jak najpełniej odzwierciedlał potrzeby i preferencje zróżnicowanych grup interesariuszy z obszaru KOF. Dlatego też przyjęte zostały następujące założenia dotyczące uspołecznienia prac nad Strategią: Proces uspołecznienia prac nad dokumentem realizowany był wśród interesariuszy Strategii, a więc podmiotów, na których funkcjonowanie wpływ będzie miała Strategia. W ramach procesu prowadzona była komunikacja zarówno jedno- jak i dwukierunkowa. Uspołecznienie było prowadzone w sposób bezpośredni. Wszystkie działania zaplanowane w ramach procesu uspołecznienia były na bieżąco dopasowywane do oczekiwań, potrzeb i możliwości uczestników procesu. 2.4.2. Warsztaty strategiczne (spotkania warsztatowo-konsultacyjne z liderami społecznymi) Spotkania warsztatowe miały na celu włączenie lokalnych liderów KOF do prac nad Strategią. Poprzez udział w spotkaniach osób reprezentujących gminy możliwe było dokonanie jakościowej analizy aktualnej sytuacji poszczególnych gmin, a także znalezienie punktów wspólnych i elementów kluczowych dla rozwoju całego obszaru KOF. 9 Związek Gmin Barcja Gmina Reszel Gmina Korsze

Wykonawca przeprowadził spotkanie warsztatowo-konsultacyjne dotyczące strategii KOF, w którym udział wzięli przedstawiciele wszystkich gmin oraz 6 spotkań warsztatowokonsultacyjnych z liderami społecznymi w każdej gminie. Do udziału w spotkaniach zaproszone zostały osoby, które ze względu na rolę pełnioną w społeczności lokalnej KOF mogą być określone mianem Liderów społecznych. 2.4.3. Spotkanie konsultacyjne z mieszkańcami Na etapie konsultacji dokumentu zostało przeprowadzone spotkanie mające na celu umożliwienie mieszkańcom wyrażenie swoich opinii odnośnie Strategii. Miało ono charakter otwarty. W celu dotarcia do jak największej liczby osób informacje były rozpowszechniane za pomocą plakatów, informacji na tablicach ogłoszeń, stronach www oraz informacji przekazywanych podczas wszelkiego rodzaju spotkań organizowanych w danej gminie. Poszczególne JST KOF współpracowały w rozpowszechnieniu informacji o konsultacjach poprzez zamieszczenie informacji na swoich stronach internetowych oraz rozesłanie zaproszeń do udziału w nich. 2.4.4. Konsultacje on-line z wykorzystaniem platformy CyfrowaDemokracja.pl Platforma CyfrowaDemokracja.pl to narzędzie służące do przeprowadzenia konsultacji w formie on-line. Dzięki platformie możliwe było udostępnienie formularza konsultacyjnego w Internecie. Dzięki temu wszystkie zainteresowane osoby miały do niego dostęp z dowolnego komputera, w dogodnym dla siebie czasie. Jest to funkcjonalne rozwiązanie ułatwiające udział w konsultacjach osobom zamieszkującym cały obszar KOF, również tym, których dyspozycyjność czasowa jest niewielka (np. ze względu na działalność zawodową czy aktywność społeczną). Do konsultacji został załączony dokument Strategii, tak aby przed wyrażeniem swoich opinii mieszkańcy mogli zapoznać się najpierw z jego treścią. Taka forma przeprowadzenia konsultacji zapewniła wysoką jakość merytoryczną zgłoszonych komentarzy, a także ułatwiła ich opracowywanie (uwagi zgłaszane za pośrednictwem formularza odnosiły się do konkretnych części Strategii). Konsultacje promowane były poprzez serwisy samorządowe (strona www gminy, podległych jej instytucji, jak szkoły czy domy kultury, konta gminy na portalach społecznościowych) oraz strony dotyczące Obszaru Funkcjonalnego (lokalne portale informacyjne, fora mieszkańców). Dzięki przekazaniu informacji o konsultacjach poprzez wiele kanałów, możliwe było dotarcie do licznej grupy interesariuszy Strategii. 10 Związek Gmin Barcja Gmina Reszel Gmina Korsze

3. Diagnoza strategiczna Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego 3.1. Syntetyczna charakterystyka KOF 3.1.1. Informacje ogólne dot. poszczególnych gmin Kętrzyński Obszar Funkcjonalny (KOF) został utworzony 14 października 2014 r., na mocy porozumienia podpisanego przez przedstawicieli sześciu gmin z terenu powiatu kętrzyńskiego: gminy miejskiej: Kętrzyn, gmin miejsko-wiejskich: Korsze, Reszel, gmin wiejskich: Barciany, Kętrzyn, Srokowo. Kętrzyński Obszar Funkcjonalny swoim zasięgiem pokrywa się z powiatem kętrzyńskim 1. Położony jest on w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego na pograniczu Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, Pojezierza Mazurskiego oraz Niziny Sępopolskiej. KOF zajmuje obszar 1 213 km² 2. Północna granica KOF przebiega wzdłuż granicy z Obwodem Kaliningradzkim, od południa graniczy z powiatem mrągowskim, od wschodu z węgorzewskim i giżyckim, od zachodu - bartoszyckim i olsztyńskim. Teren KOF położony jest na terenie dawnej Barcji, historycznej krainy zamieszkałej przez plemiona pruskie, a od końca XIII w. zajętej przez Zakon Krzyżacki. Mapa 1. Kętrzyński Obszar Funkcjonalny na tle regionu Źródło: http://mapy.geoportal.gov.pl Głównym miastem Obszaru Funkcjonalnego jest Kętrzyn (dawniej Rastenburg), który uzyskał prawa miejskie 11 listopada 1357 r. Ostateczna nazwa została nadana miastu 7 maja 1946 r. 1 W Strategii, pojęcie KOF stosowane jest wymiennie z powiatem kętrzyńskim 2 Zgodnie z danymi GUS BDL za rok 2013 11 Związek Gmin Barcja Gmina Reszel Gmina Korsze

od nazwiska Wojciecha Kętrzyńskiego, historyka walczącego z germanizacją Mazur w XIX wieku. W okresie II wojny w Gierłowskim lesie nieopodal miasta zbudowano kwaterę Hitlera Wilczy Szaniec. Bombardowanie w 1942 r. i walki zbrojne w 1945 r. doprowadziły do zniszczenia prawie 40 procent tkanki miejskiej. Mapa 2. Gminy Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego Źródło: http://www.barcja.org.pl/ Największą gminą Obszaru Funkcjonalnego jest gmina Barciany, która zajmuje obszar 294 km², co stanowi 24,3% powierzchni KOF. Północna granica gminy pokrywa się z granicą państwa. Sąsiadem po stronie rosyjskiej jest Rejon Prawdinskij. Barciany są gminą typowo rolniczą. Użytki rolne zajmują 2 4424 ha, są to głównie gleby klasy III i IV (96%). Drugą gminą rolniczą jest gmina wiejska Kętrzyn, gdzie powierzchnia rolna stanowi ok. 70%. We wschodniej i południowo-wschodniej części gminy skupione się kompleksy leśne - pozostałości wielkiej puszczy pruskiej - zajmujące około 21,5 % powierzchni. Charakteryzuje je duża różnorodność gatunków drzew w przewadze sosny, dębu, brzozy i świerku. Gmina Reszel jest natomiast najmniejszą gminą ma powierzchnię 178,71 km², co stanowi 14,73% KOF. Gmina Reszel znajduje się na dawnej granicy Warmii i Mazur, posiadającej duże walory turystyczne. Atrakcją są jeziora występujące głównie w południowej części gminy m.in. j. Dejnowa, j. Legińskie, j. Widryńskie, j. Pasterzewo, j. Trzcinno, j. Klawój, j.pieckowo. Na obszarze gminy występują także wody mineralne o znaczeniu leczniczym. Głównym miastem gminy jest Reszel średniowieczne miasto, które jako pierwsze przystąpiło do Międzynarodowego Stowarzyszenia Miast Cittàslow. Jedną z największych atrakcji turystycznych gminy Reszel jest sanktuarium Maryjne w Świętej Lipce. Świętolipska bazylika pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny wraz z obejściem krużgankowym i klasztorem jest perłą wśród barokowych zabytków w północnej Polsce. 12 Związek Gmin Barcja Gmina Reszel Gmina Korsze

Gmina Srokowo zajmuje powierzchnię 194 km², co stanowi 15,99% terenu KOF. Na jej terenie znajdują się trzy rezerwaty przyrody: Kaleckie Błota (186 ha), Bajory (216 ha) - stanowiska bobrów i ptactwa wodnego, Rezerwat Siedmiu Wysp (niewielki obszar gminy). Na terenie gminy Korsze przebiega ważny węzeł kolejowy o znaczeniu regionalnym. Zbudowane w latach 1871-1873 linie kolejowe relacji Toruń-Iława-Wystruć oraz Królewiec- Korsze-Ełk dały impuls rozwojowi regionu. Kolejarski rodowód miasta jest obecny w herbie Korsz, jest to wizerunek złotych kłosów z emblematem PKP na zielonym polu oddający również rolniczy charakter gminy. 3.1.2. Rozwój społeczny 3.1.2.1. Demografia Struktura wieku i płci Łączna liczba mieszkańców Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego, zgodnie z danymi GUS, wyniosła w 2013 r. 65 509 osób, natomiast gęstość zaludnienia 54,5 osób na km 2. Liczba mieszkańców w poszczególnych gminach została zaprezentowana w tabeli 1. Ogólna liczba ludności na terenie całego KOF wzrosła w porównaniu do roku 2009 o 1,1%. Jest to porównywalna wielkość dla całego województwa warmińsko-mazurskiego i kraju. Największy wzrost o ponad 5,2% został odnotowany w gminie Kętrzyn. Jednak od 2010 r. zauważalny jest niewielki coroczny spadek liczby mieszkańców. Tabela 1. Liczba ludności w podziale na poszczególne gminy i jednostki porównywane Jednostka Dynamika 2009 2010 2011 2012 2013 terytorialna (2009=100) Polska 38 167 329 38 529 866 38 538 447 38 533 299 38 495 659 100,9 woj. warmińskomazurskie 1 427 118 1 453 782 1 452 596 1 450 697 1 446 915 101,4 woj. podlaskie 1 189 731 1 203 448 1 200 982 1 198 690 1 194 965 100,4 KOF (powiat kętrzyński) 65 080 66 964 66 642 66 325 65 735 101,0 powiat augustowski 58 763 60 098 59 976 59 873 59 558 101,4 powiat olecki 34 111 35 077 35 038 34 959 34 887 102,3 Miasto Kętrzyn 27 672 28 519 28 363 28 256 28 051 101,4 Gmina Kętrzyn 8 020 8 443 8 470 8 472 8 439 105,2 Gmina Barciany 6 609 6 790 6 753 6 758 6 671 100,9 Gmina Korsze 10 322 10 610 10 579 10 473 10 388 100,6 Gmina Reszel 8 084 8 241 8 155 8 088 7 968 98,6 Gmina Srokowo 4 373 4 361 4 322 4 278 4 218 96,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL oraz danych przekazanych przez Urząd Gminy Srokowo Biorąc pod uwagę udział procentowy mieszkańców poszczególnych gmin w łącznej liczbie mieszkańców KOF to największą grupę stanowią mieszkańcy gminy miejskiej Kętrzyn ponad 13 Związek Gmin Barcja Gmina Reszel Gmina Korsze

42%. Najmniejszą gminą pod względem liczby ludności w Kętrzyńskim Obszarze Funkcjonalnym jest gmina Srokowo, jej mieszkańcy stanowią 6,4%. Wykres 1. Procentowy udział liczby mieszkańców poszczególnych gmin do łącznej liczby mieszkańców KOF 12,1% 6,4% 15,8% 42,7% 10,1% 12,8% Miasto Kętrzyn Gmina Kętrzyn Gmina Barciany Gmina Korsze Gmina Reszel Gmina Srokowo Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL oraz danych przekazanych przez Urząd Gminy Srokowo Istotnym elementem przy analizowaniu procesów demograficznych jest struktura płci danej jednostki terytorialnej. Ogólnie obserwuje się większy udział kobiet w strukturze ludności na obszarach bardziej rozwiniętych, zurbanizowanych, natomiast na obszarach wiejskich przeważają mężczyźni. W przypadku Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego udział kobiet ogółem wyniósł 50,9, co jest wartością niższą w stosunku do jednostek porównywanych (poza powiatem oleckim). Widoczne jest niewielkie zróżnicowanie gmin KOF pod tym względem wynikające z charakteru poszczególnych jednostek. Najwyższy odsetek został odnotowany w mieście Kętrzyn - 52,3%, natomiast najniższy udział kobiet w ogólnej liczbie mieszkańców wyniósł 49% i jest to wartość dla gminy Barciany. Procesy demograficzne są również analizowane pod katem struktury wiekowej danej grupy społecznej. Udział ludności ogółem w rocznikach w przedziale 0-19 oraz 20-34 łącznie w całym Obszarze Funkcjonalnym jest niższy niż udział ten w porównywanych powiatach czy województwie. Porównując te dane do ludności w kraju, wartości te są na podobnym poziomie różnica 0,1 pkt. procentowego. Najgorzej pod tym względem wypada miasto Kętrzyn, gdzie udział analizowanej grupy wiekowej wyniósł w 2013 r. 40,4%. Jest to wartość o 8 pkt. procentowych niższa niż w gminie Kętrzyn. Biorąc pod uwagę najstarszą grupę wiekową to największy jej udział został odnotowany w gminie Reszel 15,7%, następnie w mieście Kętrzyn 14,8%, są to wartości niższe niż średnia dla Polski. Szczegółowa struktura wieku i udział kobiet w poszczególnych grupach wiekowych została zaprezentowana w poniższej tabeli. 14 Związek Gmin Barcja Gmina Reszel Gmina Korsze

Tabela 2. Struktura wieku i płci w Kętrzyńskim Obszarze Funkcjonalnym oraz jednostkach porównywanych w 2013 r. [%] Jednostka Ogółem Udział kobiety w poszczególnych grupach wiekowych 0-19 20-34 35-54 55-64 65+ 0-19 20-34 35-54 55-64 65+ Ogółem Polska 20,5 23,1 27,2 14,4 14,8 48,7 49,2 49,9 52,7 61,5 51,6 woj. warmińsko-mazurskie 21,5 23,8 27,5 14,4 12,8 48,7 48,5 49,3 52,0 62,2 51,0 woj. podlaskie 20,5 23,5 27,5 13,2 15,3 48,7 48,3 49,5 51,9 61,6 51,2 KOF (powiat kętrzyński) 20,1 23,4 27,6 15,2 13,7 47,6 47,3 49,4 51,6 63,8 50,9 powiat augustowski 21,2 22,7 28 12,7 15,4 48,8 48,3 49,0 51,6 61,4 51,1 powiat olecki 22,8 24,8 25,9 13,5 13,0 48,8 46,9 48,2 50,9 61,7 50,1 Miasto Kętrzyn 18,0 22,4 27,5 17,3 14,8 48,1 48,5 51,3 54,1 62,8 52,3 Gmina Kętrzyn 23,7 24,7 28,3 12,3 11,0 48,1 46,0 47,5 47,9 63,4 49,1 Gmina Barciany 22,3 24,1 26,7 13,6 13,3 44,5 46,9 48,2 46,3 64,8 49,0 Gmina Korsze 21,9 24,8 27,5 13,8 12,0 48,0 45,7 48,2 50,1 65,9 49,9 Gmina Reszel 18,8 22,8 27,5 15,2 15,7 47,4 47,8 49,0 50,4 65,0 51,2 Gmina Srokowo 20,4 24,0 28,4 13,9 13,3 47,9 47,2 46,2 51,0 62,5 49,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL 15 Konkursu dotacji na działania wspierające jednostki samorządu terytorialnego w zakresie planowania współpracy ramach miejskich obszarów funkcjonalnych

Struktura wieku wg grup ekonomicznych ludności powiatu kętrzyńskiego jest zbliżona do struktury w Polsce i w woj. warmińsko-mazurskim. Należy jednak zauważyć, że udział osób w wieku przedprodukcyjnym był w 2013 r. na terenie powiatu niższy niż w kraju i województwie odpowiednio o 0,6 i 1,4 pkt. procentowego. Wśród porównywanych powiatów, powiat kętrzyński odznacza się najmniejszym procentowym udziałem ludności w wieku przedprodukcyjnym 17,6% i najwyższym udziałem osób w wieku produkcyjnym 65%. Ponadto na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego w latach 2009-2013 odnotowano spadek liczby osób w wieku przedprodukcyjnym oraz wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym. Świadczy to o istnieniu negatywnego zjawiska, jakim jest starzenie się społeczeństwa oraz niekorzystnej, ze względu na niską względną liczebność najmłodszej grupy, prognozę rozwoju tejże struktury. Gminą, w której udział osób w wieku poprodukcyjnym jest najniższy jest gmina Kętrzyn (13,7%), natomiast najwyższy udział został odnotowany w mieście Kętrzyn (19,4%). W związku z tym proces starzejącego się społeczeństwa w większym stopniu dotyczy miasta Kętrzyn niż gminy otaczającej go. Wykres 2. Struktura wieku według grup ekonomicznych w Kętrzyńskim Obszarze Funkcjonalnym w latach 2009-2013 r. 50000 45000 40000 42233 43861 43572 43123 42571 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 12517 12346 12112 11866 11545 10064 10516 10740 11119 11393 0 2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 2013 w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Wskaźnikiem, który obrazuje starzenie się społeczeństwa jest także współczynnik obciążenia demograficznego, czyli stosunek liczby ludności w wieku przed- i poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym. Zbyt wysokie wartości tego wskaźnika mogą być niekorzystne m.in. z punktu widzenia finansów publicznych (mała liczba osób płacących podatki przy dużej liczbie osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, ochrony zdrowia itp.). W przypadku Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego wskaźnik obciążenia demograficznego wyniósł 53,9 i jest to wartość w stosunku do kraju i woj. warmińsko-mazurskiego odpowiednio o 3,7 i 0,7 16

pkt. procentowego niższa. Gminy KOF są pod tym względem w niewielkim stopniu zróżnicowane między sobą. Najwyższa wartość współczynnik obciążenia demograficznego była charakterystyczna dla ośrodków o cechach miejskich, czyli gminy Reszel (55,6) oraz miasta Kętrzyn (54,7). W przypadku tych dwóch jednostek należy również zwrócić uwagę na stosunek osób w wieku poprodukcyjnym do osób w wieku przedprodukcyjnym, który wynosi dla gminy Reszel 117,7, a dla miasta Kętrzyn 121,3. Są to wartości wyższe niż średnia krajowa, która osiągnęła poziom 101,2. Spośród badanych gmin najkorzystniejszą wartością analizowanego współczynnika charakteryzuje się gmina Kętrzyn, gdzie wynosi on 64,9. Poniższa tabela obrazuje strukturę ludności według grup ekonomicznych. Tabela 3. Struktura wieku według grup ekonomicznych w 2013 r. Jednostka w wieku przedprodu kcyjnym [%] w wieku produkcyjn ym [%] w wieku poprodukcyjn ym [%] Ludność w wieku przedprodukc yjnym na 100 osób w wieku produkcyjny m poprodukcy jnym na 100 osób w wieku produkcyjn ym przed- i poprodukcy jnym na 100 osób w wieku produkcyjn ym 3 poprodukcy jnym na 100 osób w wieku przedprodu kcyjnym Polska 18,2 63,4 18,4 28,6 29,0 57,6 101,2 woj. warmińskomazurskie 19 64,7 16,3 29,4 25,3 54,6 86,0 woj. podlaskie 17,9 63,6 18,5 28,2 29,1 57,3 103,4 KOF (powiat kętrzyński) 17,6 65 17,4 27,1 26,8 53,9 98,7 powiat augustowski 18,5 63 18,5 29,4 29,5 58,8 100,3 powiat olecki 20,1 63,8 16,1 31,4 25,2 56,7 80,3 Miasto Kętrzyn 16,0 64,6 19,4 24,7 30,0 54,7 121,3 Gmina Kętrzyn 21,1 65,3 13,6 32,3 20,9 53,2 64,9 Gmina Barciany 19,2 64,7 16,1 29,6 24,8 54,4 83,7 Gmina Korsze 19,2 65,8 15 29,1 22,8 51,9 78,3 Gmina Reszel 16,4 64,3 19,3 25,5 30,1 55,6 117,7 Gmina Srokowo 17,7 66,3 16,0 26,8 24,1 50,9 89,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Ruch naturalny i wędrówkowy Zmiany liczby ludności wynikają z obserwowanego ruchu naturalnego i wędrówkowego (migracyjnego). Na ruch naturalny wpływ mają preferowany model rodziny (2+1, 2+2), styl 3 Wskaźnik obciążenia demograficznego 17

życia, wydłużenie trwania życia, rozwój społeczno-gospodarczy danej jednostki. Migracje natomiast są w dużej mierze warunkowane czynniki ekonomicznymi jak np. możliwości znalezienia pracy. W latach 2009-2013 przyrost naturalny w Kętrzyńskim Obszarze Funkcjonalnym był ujemny. W roku 2009 liczba urodzeń na 1 000 mieszkańców wyniosła 11,0, natomiast w 2013 była to liczba o 2,3 mniejsza. Zgonów na 1 000 mieszkańców odnotowano natomiast odpowiednio w 2009 r. 11,4, a w 2013 r. 11,5. Wartość przyrostu naturalnego wynosiła w 2009 r. -0,4, a w 2013 r. wzrosła do poziomu -2,8. Była to wartość znacznie niższa niż przyrost naturalny w województwie warmińsko-mazurskim i kraju, który wyniósł odpowiednio -0,2 i -0,46. Spośród porównywanych powiatów jedynie powiat olecki osiągnął w 2013 r. dodatni przyrost naturalny. Tabela 4. Liczba urodzeń, zgonów oraz przyrost naturalny w Kętrzyńskim Obszarze Funkcjonalnym na 1 000 ludności 2009 2010 2011 2012 2013 Liczba urodzeń 11,0 10,0 10,4 9,3 8,7 Liczba zgonów 11,4 9,8 10,4 10,0 11,5 Przyrost naturalny -0,4 0,2 0-0,7-2,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Liczba urodzeń średnio w całym Obszarze Funkcjonalnym spadła w latach 2009-2013 osiągając w 2013 r. poziom 8,7 urodzeń na 1 000 mieszkańców. Była to najniższa wartość w stosunku do jednostek porównywanych oraz średniej krajowej i wojewódzkiej. Najmniej dzieci w tym czasie urodziło się w mieście Kętrzyn i gminie Barciany 8 i 8,3 urodzeń na 1 000 mieszkańców. Gminy te osiągnęły przyrost naturalny niższy niż średnia dla całego Obszaru Funkcjonalnego. Tabela 5. Urodzenia żywe i zgony w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców w KOF i jednostkach porównywanych, w latach 2009-2013 4 Jednostka urodzenia żywe na 1000 ludności zgony na 1000 ludności terytorialna 2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 2013 Polska 10,9 10,7 10,1 10,0 9,6 10,1 9,8 9,8 10,0 10,1 woj. warmińskomazurskie 11,6 10,8 10,2 9,9 9,4 9,2 8,9 8,9 9,2 9,6 woj. podlaskie 10,2 9,9 9,3 9,3 8,9 10,2 9,8 9,7 9,9 10,2 KOF (powiat kętrzyński) 11,0 10,0 10,4 9,3 8,7 11,4 9,8 10,4 10,0 11,5 powiat augustowski 10,4 9,1 8,6 9,7 8,7 10,5 9,8 9,5 10,0 11,1 powiat olecki 11,4 11,3 10,6 11,0 10,9 8,7 9,2 9,1 9,7 9,4 Miasto Kętrzyn 11,1 9,5 9,0 8,5 8,0 11,1 9,4 10,2 9,1 11,4 Gmina Kętrzyn 10,1 12,1 11,6 12,3 9,8 11,6 8,7 9,1 10,4 11,7 Gmina Barciany 12,2 12,0 11,4 10,7 8,3 11,0 9,7 11,5 9,5 11,3 Gmina Korsze 10,6 9,6 12,1 9,0 9,1 11,5 11,1 10,7 10,1 11,9 4 W celu porównania danych pomiędzy jednostkami terytorialnymi różnego typu (gminy, powiaty, województwa, kraj), Główny Urząd Statystyczny przelicza część danych na liczbę osób (np. 10 000 osób). Stąd rozbieżność między liczbami bezwzględnymi (np. liczbą działających w gminie przychodni czy stowarzyszeń) a względnymi (wskaźniki). Dzięki wskaźnikom możliwe jest określenie, jak dana jednostka prezentuje się na tle innych 18

Jednostka urodzenia żywe na 1000 ludności zgony na 1000 ludności terytorialna 2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 2013 Gmina Reszel 10,3 8,1 8,9 8,3 8,7 12,5 10,9 11,1 12,1 10,4 Gmina Srokowo 11,4 10,8 13,2 9,8 10,2 9,8 8,9 8,8 11,70 13,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL oraz danych przekazanych przez Urząd Gminy Srokowo Na liczbę urodzeń wpływ ma liczba zawieranych małżeństw, która na terenie całego KOF w latach 2009-2013 systematycznie spadała. Wartość ta w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców wyniosła w 2013 r. 4,4 i była niższa od średniej dla kraju i województwa o 0,3 i 0,1. Najmniej małżeństw zawieranych na 1 000 mieszkańców zostało odnotowanych w gminie Barciany i Korsze (3,9 i 4,2), natomiast najwięcej w gminie Srokowo i Kętrzyn (4,9 i 4,7), co wynika z faktu, że w tych gminach mamy do czynienia z nieco młodszym społeczeństwem w porównaniu do pozostałych gmin. Tabela 6. Liczba małżeństw zawartych w KOF, w latach 2009-2013, na tle kraju i jednostek porównywanych Liczba zawartych małżeństw Jednostka ogółem na 1000 ludności 2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 2013 Polska 250 228 206 203 180 794 337 471 850 396 6,6 5,9 5,4 5,3 4,7 woj. warmińskomazurskie 9427 8370 7643 7523 6556 6,6 5,8 5,3 5,2 4,5 woj. podlaskie 7557 7003 6294 6398 5665 6,3 5,8 5,2 5,3 4,7 KOF (powiat kętrzyński) 431 416 369 337 292 6,6 6,2 5,5 5,1 4,4 powiat augustowski 367 288 325 311 294 6,2 4,8 5,4 5,2 4,9 powiat olecki 236 196 192 174 150 6,8 5,6 5,5 5,0 4,3 Miasto Kętrzyn 228 176 176 152 126 8,2 6,2 6,2 5,4 4,5 Gmina Kętrzyn 20 51 36 37 40 2,5 6,1 4,3 4,4 4,7 Gmina Barciany 48 41 31 29 26 7,1 6,0 4,6 4,3 3,9 Gmina Korsze 63 72 61 53 44 6,0 6,8 5,7 5,0 4,2 Gmina Reszel 46 52 40 42 36 5,6 6,3 4,9 5,2 4,5 Gmina Srokowo 26 24 25 24 20 6,1 5,8 6,1 5,9 4,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Rozwój społeczno-gospodarczy Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego wpływa nie tylko na ruch naturalny, ale także migracyjny. W latach 2009-2013 średnioroczny napływ mieszkańców w przeliczeniu na 1 000 ludności wyniósł w Kętrzyńskim Obszarze Funkcjonalnym 10,2, co jest wartością niższą niż średnia krajowa i wojewódzka, ale jednocześnie na obszar powiatu kętrzyńskiego (w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców) napłynęło więcej osób niż do powiatu augustowskiego. Średnioroczny odpływ z Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego w latach 2009-2013 ukształtował się na poziomie 15,1 (w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców). Saldo migracji w powiecie kętrzyńskim w latach 2009-2013 wynosiło średniorocznie -4,9 i był to wynik najniższy zarówno spośród porównywanych powiatów jak i w porównaniu do średniej krajowej i wojewódzkiej. Zróżnicowania salda migracji między poszczególnymi gminami KOF są znaczące i wyniosły od -8,4 w gminie Srokowo do -0,1 w gminie Kętrzyn. Gmina ta odznacza się jednocześnie najwyższym poziomem imigracji, co w przypadku 19

gmin otaczających miasta jest dość powszechnym zjawiskiem, mieszkańcy miasta Kętrzyn wyprowadzają się na obrzeża stanowiące już obszar gminy wiejskiej Kętrzyn. Tabela 7. Średnioroczne migracje na pobyt stały na 1 000 mieszkańców Jednostka Napływ Odpływ Saldo migracji 2009-2013 2009-2013 2009-2013 Polska 11,2 11,3-0,1 woj. warmińskomazurskie 11,6 13,6-2,0 woj. podlaskie 9,9 11,5-1,6 KOF (powiat kętrzyński) 10,2 15,1-4,9 powiat augustowski 8,1 9,6-1,5 powiat olecki 11,4 14,8-3,4 Miasto Kętrzyn 9,3 13,5-4,2 Gmina Kętrzyn 16,1 16,2-0,1 Gmina Barciany 8,6 16,5-7,9 Gmina Korsze 11,1 17,1-6,0 Gmina Reszel 9,0 15,9-6,9 Gmina Srokowo 7,2 15,6-8,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL 3.1.2.2. Warunki życia mieszkańców Na warunki życia mieszkańców wpływ ma liczba mieszkań oddanych do użytku. Wartości wskaźników mieszkań oddanych na 1 000 ludności (0,8) oraz mieszkań na 1 000 zawartych małżeństw w 2013 r. (188,4) plasowały Kętrzyński Obszar Funkcjonalny najniżej spośród porównywanych jednostek, jak i względem średniej dla województwa i kraju. Jednocześnie na terenie KOF dostępność nowo oddanych do użytku mieszkań w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców znacznie spadła na przestrzeni lat 2009-2013 (dynamika 39,7). Zgodnie z danymi Banku Danych Lokalnych w 2013 r. nie oddano do użytku żadnego mieszkania w Barcianach i tylko jedno mieszkanie w gminie Korsze. Największy odsetek mieszkań oddanych na 1 000 ludności został w 2013 roku odnotowany w gminie wiejskiej Kętrzyn, co koreluje z największym napływem mieszkańców jaki został odnotowany w tej gminie spośród wszystkich jednostek z obszaru KOF. W latach 2009-2013 dynamika zmiany oddanych mieszkań w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców w KOF była 2,3 razy niższa niż dynamika zmiany w kraju i 2,5 niższa w województwie warmińsko-mazurskim, podobnie sytuacja przedstawia się w przypadku wskaźnika na 1 000 małżeństw. W 2013 w porównaniu do roku 2009, spośród porównywanych jednostek jedynie w powiecie oleckim nastąpił wzrost oddanych mieszkań o 21,8%. KOF odnotował spadek liczby mieszkań o 60,3%. Największy spośród gmin KOF spadek został odnotowany w gminie miejskiej Kętrzyn 73%, natomiast w gminie Korsze poziom ten pozostał na porównywalnym poziomie. Przeliczając mieszkania na 1 000 małżeństw ich liczba w Polsce i w woj. warmińsko-mazurskim wzrosła odpowiednio o 26,1% i 42,1%, natomiast w całym KOF odnotowano spadek o 40,7%. Jedynie w gminie Korsze nastąpił wzrost liczby mieszkań na 1 000 zawartych małżeństw w 2013 r. w porównaniu z rokiem 2009 o 43,2%. 20

Tabela 8. Liczba mieszkań oddanych na 1 000 ludności oraz na 1 000 małżeństw wraz z dynamiką wzrostu wskaźników w KOF i jednostkach porównywanych w latach 2009-2013 mieszkania na 1000 ludności Dynamika mieszkania na 1000 zawartych małżeństw Dynamika Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 (2009=100) 2009 2010 2011 2012 2013 (2009=100) Polska 4,2 3,5 3,4 4 3,8 89,9 638 594,9 634,2 750,1 804,5 126,1 woj. warmińskomazurskie 3,4 3,3 3,1 3,8 3,3 97,5 514,8 568,3 597,9 730,6 731,7 142,1 woj. podlaskie 3,5 3,6 3,7 3,8 3,5 98,6 558,7 617,7 705,3 707,3 738,2 132,1 KOF (powiat kętrzyński) 2,1 2,3 1,2 2,2 0,8 39,7 317,9 370,2 219,5 427,3 188,4 59,3 powiat augustowski 7,0 2,1 2,5 2,0 2,4 34,7 1114,4 444,4 458,5 392,3 489,8 43,9 powiat olecki 1,7 1,8 1,6 2,1 2,0 121,8 241,5 321,4 291,7 425,3 473,3 196 Miasto Kętrzyn 3,8 2,1 1,7 3,5 1,0 27 464,9 335,2 267 644,7 230,2 49,5 Gmina Kętrzyn 2,9 10,1 1,9 3,2 2,4 82,6 1150 1666,7 444,4 729,7 500 43,5 Gmina Barciany 0,5 0 1,3 1,9 0,0-62,5 0,0 290,3 448,3 0,0 - Gmina Korsze 0,1 0,5 0,1 0,4 0,1 100 15,9 69,4 16,4 75,5 22,7 143,2 Gmina Reszel 0,0 0,5 0,9 0,1 0,4-0 76,9 175 23,8 83,3 - Gmina Srokowo 1,0 0,2 0,2 0,2 0,5 50 153,8 41,7 40 41,7 100 65 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL 21 Konkursu dotacji na działania wspierające jednostki samorządu terytorialnego w zakresie planowania współpracy ramach miejskich obszarów funkcjonalnych

Na warunki mieszkaniowe w znacznym stopniu wpływa wyposażenie mieszkań w infrastrukturę techniczną. W Kętrzyńskim Obszarze Funkcjonalnym w latach 2009-2013 o 0,3 punktu procentowego wzrósł odsetek mieszkań wyposażonych w podłączenie do instalacji wodociągowej, dało to powiatowi kętrzyńskiemu najlepszy wynik spośród porównywanych powiatów, jednak niższy od średniej krajowej o 0,4 pkt. procentowego i 0,7 pkt. procentowego od średniej dla województwa. Poziom wyposażenia danej jednostki jest zależny od tego czy jest to obszar miejski czy wiejski. W związku z tym pod względem zwodociągowania najlepiej wypada miasto Kętrzyn, gdzie praktycznie 100% mieszkań jest wyposażonych w instalacje wodociągową, natomiast najgorzej gmina Reszel i gmina Barciany, gdzie wskaźnik ten wyniósł odpowiednio 90,5% i 90,9%. Gorzej przedstawia się sytuacja wyposażenia mieszkań w łazienki oraz centralne ogrzewanie. W 2013 r. zaledwie 88,3% mieszkań było wyposażonych w KOF w łazienki, średnia dla kraju wyniosła 91%, a dla województwa warmińsko-mazurskiego 91,7%. Na przestrzeni lat 2009-2013 regularnie rósł odsetek mieszkań wyposażonych w centralne ogrzewanie. Nie zmienia to faktu, że ten wskaźnik dla KOF był niższy niż średnia krajowa i wojewódzka. Najwyższy odsetek mieszkań wyposażonych w centralne ogrzewanie został odnotowany w gminach o charakterze miejskim i miejsko-wiejskim, czyli mieście Kętrzyn i gminie Reszel. Najniższy wskaźnik w wysokości 63,6% podobnie jak w powyższych przypadkach odnotowano w gminie Barciany. Najwyższy wzrost liczby mieszkań wyposażonych w centralne ogrzewanie w roku 2013 w porównaniu do roku 2009 wyniósł 7,6 pkt. procentowego i miało to miejsce w gminie wiejskiej Kętrzyn. 22

Tabela 8. Wyposażenie mieszkań w miastach w instalacje w latach 2009-2013 w KOF i jednostkach porównywanych [%] Jednostka wodociąg łazienka centralne ogrzewanie 2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 2013 Polska 95,5 96,6 96,6 96,6 96,7 87,1 90,7 90,8 90,9 91,0 78,3 80,8 81,0 81,2 81,4 woj. warmińskomazurskie 96,6 96,9 96,9 96,9 97,0 88,4 91,4 91,5 91,6 91,7 79,2 82,0 82,1 82,3 82,5 woj. podlaskie 91,2 92,6 92,7 92,8 92,9 82,6 85,7 85,9 86,0 86,1 75,2 77,1 77,3 77,6 77,8 KOF (powiat kętrzyński) 96,0 96,2 96,2 96,3 96,3 84,3 88,1 88,2 88,3 88,3 74,5 77,7 77,7 77,9 77,9 powiat augustowski 89,9 91,6 91,6 91,6 91,7 83,8 87,0 87,0 87,1 87,2 70,9 73,3 73,4 73,6 73,7 powiat olecki 93,2 93,5 93,5 93,6 93,6 86,4 89,7 89,8 89,8 89,9 75,7 78,9 78,9 79,1 79,3 Miasto Kętrzyn 99,8 99,9 99,9 99,9 99,9 94,1 97,0 97,0 97,0 97,0 86,6 87,7 87,8 87,9 87,9 Gmina Kętrzyn 91,3 93,3 93,3 93,4 93,4 72,5 79,2 79,3 79,5 79,6 62,9 69,9 70,0 70,3 70,5 Gmina Barciany 89,8 90,8 90,8 90,9 90,9 75,3 79,3 79,4 79,6 79,6 59,0 63,2 63,4 63,6 63,6 Gmina Korsze 95,7 95,9 95,9 95,9 96,0 74,8 79,9 79,9 80,0 80,0 65,2 69,7 69,7 69,8 69,8 Gmina Reszel 92,3 90,5 90,5 90,5 90,5 80,9 83,4 83,4 83,4 83,4 69,2 74,0 74,1 74,1 74,1 Gmina Srokowo 94,2 94,5 94,5 94,5 94,6 75,8 81,5 81,5 81,5 81,5 60,5 65,1 65,1 65,1 65,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL 23 Konkursu dotacji na działania wspierające jednostki samorządu terytorialnego w zakresie planowania współpracy ramach miejskich obszarów funkcjonalnych

Warunki życia mieszkańców związane są również z zasobem mieszkań komunalnych będących w gestii gminy. W 2014 r. łączna liczba mieszkań komunalnych na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego wyniosła 1 374, z czego 50,1% stanowiły mieszkania w mieście Kętrzyn. Powierzchnia przypadająca na jedno mieszkanie komunalne w poszczególnych gminach była porównywalna i wynosiła od 43,5 m 2 do 47,1 m 2. Tabela 9. Liczba mieszkań komunalnych ogółem i mieszkań wymagających remontu w 2014 r. Jednostka Liczba mieszkań Powierzchnia mieszkań Liczba mieszkań wymagających kapitalnego remontu Liczba mieszkań wymagających bieżącego remontu Miasto Kętrzyn 689 30 353,57 ok. 20% budynków 5 Gmina Kętrzyn 63 2791 6 30 Gmina Barciany 102 4 660,31 0 0 Gmina Korsze 195 8 476,69 0 11 Gmina Reszel 287 1 2718 1 20 Gmina Srokowo 38 1 789 5 12 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urzędy Gmin Znaczna część budynków komunalnych zlokalizowanych na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego wymaga remontu. W mieście Kętrzyn ok. 20% budynków komunalnych stanowią budynki w dobrym stanie technicznym. Pozostałe wymagają przeprowadzenia gruntownych remontów dachów, elewacji itp. Znacząca liczba mieszkań wymagających remontu została odnotowana w również w gminie Srokowo (47,6%) i w gminie Kętrzyn (31,6%). 5 Mieszkania wymagające gruntownego remontu 24

Wykres 3. Liczba mieszkań komunalnych w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców w 2014 r. 40 35 36 30 25 25 20 15 15 19 10 7 10 5 0 Gmina Kętrzyn Gmina Srokowo Gmina Barciany Gmina Korsze Miasto Kętrzyn Gmina Reszel Źródło: opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urzędy Gmin i GUS BDL Gminy KOF są zróżnicowane pod względem dostępności do mieszkań komunalnych. W przeliczeniu na 1 000 mieszkańców najwięcej mieszkań komunalnych przypada w gminie Reszel. Jest to wartość o 4,8 razy wyższa niż w gminie Kętrzyn, która posiada najmniejszą liczbę mieszkań komunalnych na 1 000 mieszkańców. Łączna liczba wniosków o przydział lokalu mieszkalnego i wyroków eksmisyjnych z przyznanym prawem do lokalu socjalnego w stosunku do liczby mieszkań wyniosła w 2014 r. na terenie KOF od 4,2 w gminie Reszel do 29 w gminie Kętrzyn. Tabela 10. Zapotrzebowanie na mieszkania komunalne (dane za rok 2014 r.) Zapotrzebowanie na mieszkania komunalne Miasto Kętrzyn Gmina Kętrzyn Gmina Barcian y Gmina Korsze Gmina Reszel Gmina Srokow o liczba wniosków o przydział lokalu mieszkalnego 95 19 10 30 67 5 liczba wyroków eksmisyjnych z przyznanym prawem do lokalu 7 10 2 9 2 2 socjalnego łączna liczba zapotrzebowania/liczbę mieszkań komunalnych 21,9 29 8,5 5,0 4,2 5,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urzędy Gmin Większość mieszkań komunalnych posiada podłączenie do zimnej wody, w mieście Kętrzyn wartość ta wyniosła 100%, w Barcianach, Korszach i Reszlu wartość ta również zbliża się do 100%. Najgorzej sytuacja przedstawia się w gminie Srokowo, gdzie jeszcze 15% mieszkań nie 25

posiada takiego podłączenia. Natomiast jeśli chodzi o wyposażenie w ciepłą wodę to procent mieszkań, które mają do niej dostęp w każdej gminie nie przekracza 4,5%. Zdecydowana większość mieszkań posiada ogrzewanie piecowe. Do instalacji gazowej podłączonych jest 88,8% mieszkań w mieście Kętrzyn oraz 67,3% w gminie Reszel. W gminie Srokowo podłączonych jest jedynie 15% mieszkań, natomiast w gminie Korsze, żadne z mieszkań takiego podłączenia nie posiada. Poprawy wymaga również sytuacja wyposażenia w ubikacje, ale jedynie w gminie Srokowo i mieście Kętrzyn. Tabela 11. Wyposażenie budynków komunalnych w % (dane za 2014 r.) Liczba budynków mieszkalnych komunalnych i wspólnotowych z mieszkaniami komunalnymi wyposażonych w: Miasto Kętrzyn Gmina Kętrzyn Gmina Barciany Gmina Korsze Gmina Reszel Gmina Srokowo zimną wodę 100,0 100,0 99,0 98,9 94,5 85,0 instalację gazową 88,8 0,0 0,0 0,0 67,3 15,0 ogrzewanie piecowe 88,8 59,0 93,1 93,4 96,4 85,0 łazienki 73,3 84,6 98,9 87,3 85,0 ubikacje 77,0 94,9 98,0 100,0 100,0 85,0 ubikacje na klatce schodowej 22,5 2,6 1,0 0,0 14,5 ubikacje suche 0,5 2,6 0,0 0,0 0,0 15% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urzędy Gmin 3.1.2.3. Oświata i opieka nad dziećmi Żłobki i przedszkola Na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego funkcjonuje tylko jeden żłobek. Jest on zlokalizowany na terenie gminy miejskiej Kętrzyn. Problemem jest brak żłobków w pozostałych gminach KOF. Dzieci w wieku przedszkolnym zamieszkujące obszar Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego mają zapewnioną opiekę poprzez placówki publiczne lub prywatne. Na terenie każdej gminy zlokalizowane jest przedszkole lub punkt przedszkolny. Gmina Reszel nie posiada publicznych placówek tego typu, miejsca w przedszkolach oferowane są tam przez podmioty prywatne. Miasto Kętrzyn oferuje łącznie 1 106 miejsc dla dzieci w wieku przedszkolnym, przy czym 87% z nich stanowią miejsca w przedszkolach prywatnych. Na terenie KOF zlokalizowane jest również przedszkole integracyjne. Miejskie Przedszkole Integracyjne Malinka w Kętrzynie posiada bazę i sprzęt zapewniający odpowiedni rozwój najmłodszych mieszkańców Kętrzyna. Przedszkole posiada salę rehabilitacyjną, salę doświadczania świata, która jest wyposażona w urządzenia stymulujące rozwój zmysłów: wzroku, słuchu, dotyku, równowagi, a także gabinet hydroterapii, gabinet logopedy i oligofrenopedagoga, podjazd dla dzieci, które poruszają się na wózkach, nowoczesne pomoce dydaktyczne Marii Montessori. W gminie Kętrzyn miejsca finansowane wyłącznie z budżetu gminy realizowane są w oddziałach 0 w szkołach podstawowych. Dodatkowo w gminie dostępnych jest 25 miejsc w przedszkolu prywatnym. W gminie Korsze i Srokowo zlokalizowane są wyłącznie placówki gminne, które mogą przyjąć odpowiednio 176 i 25 dzieci. 26

Tabela 12. Liczba miejsc i dzieci w przedszkolach/punktach przedszkolnych na terenie KOF w 2014 r. Jednostka Liczba miejsc Liczba dzieci gminne niepubliczne gminne niepubliczne Miasto Kętrzyn 140 966 140 857 Gmina Kętrzyn oddziały "0" w szkołach podst.; liczba miejsc dostosowania do liczby chętnych 25 136 25 Gmina Barciany 75 25 70 17 Gmina Korsze 176 0 176 0 Gmina Reszel 0 60 0 56 Gmina Srokowo 25 0 24 0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urzędy Gmin Szkoły podstawowe i gimnazjalne Łącznie na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego funkcjonuje 21 szkół podstawowych publiczne i niepubliczne, do których w 2013 r. uczęszczało 3 493 uczniów. Średnia liczba uczniów przypadająca na 1 oddział w szkołach Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego wyniosła 20. Najwięcej uczniów na 1 oddział przypadało w mieście Kętrzyn 23,6. Tylko 16,0 uczniów przypada natomiast na 1 oddział w gminie Srokowo. W gminie tej zlokalizowana jest jedna Szkoła Podstawowa im. prof. Stanisława Srokowskiego w Srokowie z filią w Solance. W przypadku gminy Korsze wszystkie szkoły podstawowe i gimnazja zostały połączone w zespoły szkół. Należy zauważyć, że na terenie KOF w mieście Kętrzyn działa jeden zespół szkół (szkoła podstawowa i gimnazjum) z oddziałami integracyjnymi. Biorąc pod uwagę liczbę uczniów przypadających na jednego nauczyciela to jest ona zbliżona w poszczególnych gminach. Średnio w szkoła zlokalizowanych na terenie KOF przypadało 4,6 uczniów. Najwięcej uczniów na 1 nauczyciela przypada w gminie miejskiej Kętrzyn i jest to wartość 5,3. Najmniej uczniów - 3,4 na jednego nauczyciela przypada w gminie Srokowo. Tabela 13. Liczba szkół podstawowych, uczniów, oddziałów i nauczycieli w 2013 roku Jednostka liczba szkół liczba oddziałów liczba uczniów Miasto Kętrzyn 6 67 1583 Gmina Kętrzyn 4 23 446 Gmina Barciany 4 24 382 Gmina Korsze 4 30 543 liczba nauczycieli (etaty) liczba uczniów/ 1 oddział liczba uczniów/ 1 nauczyciela 296,4 23,6 5,3 106,7 19,4 4,2 86,5 15,9 4,4 119,0 18,1 4,6 27

Jednostka liczba szkół liczba oddziałów liczba uczniów liczba nauczycieli (etaty) liczba uczniów/ 1 oddział liczba uczniów/ 1 nauczyciela Gmina Reszel 2 19 347 92,4 18,3 3,8 Gmina Srokowo 1 12 192 56,8 16,0 3,4 KOF 21 175 3493 757,8 20,0 4,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Liczba uczniów szkół podstawowych Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego spadła w 2013 r. porównaniu do roku 2009 o 7%. Dwie gminy KOF w tym okresie odnotowały wzrost liczby uczniów miasto Kętrzyn (2%) i gmina Kętrzyn (4%). Największy spadek liczby uczniów miał miejsce w gminie Srokowo 26%, co znacznie odbiega od średniej dla całego KOF. Należy zauważyć, że spadek liczby uczniów szkół podstawowych KOF jest na porównywalnym poziomie do województwa i kraju, który wyniósł odpowiednio 7% i 4%. Wykres 4. Liczba uczniów szkół podstawowych w latach 2009-2013 4000 3500 3743 3493 3000 2500 2000 1500 15491583 1000 500 0 KOF Miasto Kętrzyn 411 382 427 446 Gmina Gmina Barciany Kętrzyn 2009 2013 653 543 Gmina Korsze Gmina Reszel 444 347 259 192 Gmina Srokowo Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Liczba uczniów Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego przypadająca na 1 szkołę w latach 2009-2013 była względnie stała. Liczba uczniów przypadająca na 1 szkołę w 2013 r. spadła w porównaniu do roku 2009 o 4,45%. W 2013 r. można zauważyć spadek liczby uczniów na 1 28

szkołę w 2013 r. w przypadku miasta Kętrzyn, ale jest to związane z otwarciem nowej szkoły, natomiast w przypadku gminy Reszel odnotowano wzrost liczby uczniów w 2012 r. przypadających na 1 szkołę, co z kolei wynika z zamknięcia jednej placówki. W 2012 r. średnio na 1 komputer z dostępem do Internetu przeznaczony do użytku uczniów przypadało w Kętrzyńskim Obszarze Funkcjonalnym prawie 10 uczniów. Najlepszy dostęp do komputerów z dostępem do Internetu mają uczniowie z gminy Srokowo i Barciany, gdzie na 1 komputer przypada mniej niż pięciu uczniów. W porównaniu z tymi jednostkami miasto Kętrzyn wypada znacznie gorzej, gdyż na 1 komputer przypada prawie 5 razy więcej uczniów. Pozytywnym zjawiskiem jest wzrost dostępności komputerów w szkołach, co objawia się spadkiem liczby uczniów przypadających na 1 komputer. Warto jednak zwrócić uwagę, że sprzęt komputerowy nie jest w wystarczającym stopniu nowoczesny. Zgodnie z informacjami przekazanymi podczas spotkań warsztatowo-konsultacyjnych modernizacji wymaga część bazy placówek oświatowych zlokalizowanych na terenie miasta. Wykres 5. Uczniowie szkół podstawowych przypadający na 1 komputer z dostępem do Internetu przeznaczony do użytku uczniów 30,00 25,00 20,00 21,20 20,90 24,44 20,00 20,65 19,00 19,20 15,00 15,93 15,17 14,00 10,00 5,00 0,00 11,41 9,49 9,56 8,57 8,11 8,07 5,27 5,31 6,31 4,65 4,63 4,54 4,37 4,06 2009 2010 2011 2012 Miasto Kętrzyn Barciany Kętrzyn Korsze Reszel Srokowo Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Liczba szkół gimnazjalnych zarówno publicznych jak i prywatnych działających na terenie KOF wynosi 18. Łącznie uczęszcza do nich 1 900 uczniów. Na 1 oddział w 2013 r. przypadało średnio 20 uczniów. Liczba uczniów przypadająca na 1 oddział była zróżnicowana wśród gmin KOF. Najwięcej uczniów na 1 oddział przypadało w gminie Reszel, która posiada tylko jedno gimnazjum (23,4). W gminie Barciany na 1 oddział przypada 16,1 uczniów, jest to najmniej spośród porównywanych gmin. Ogólnie w szkołach Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego na 29

1 nauczyciela przypada 3,7 uczniów. W gminie Kętrzyn przypada najmniejsza liczba uczniów na 1 nauczyciela (2,9). Tabela 14. Liczba szkół gimnazjalnych, uczniów, oddziałów i nauczycieli w 2013 roku Jednostka liczba szkół liczba oddziałów liczba uczniów liczba nauczycieli (etaty) liczba uczniów/ 1 oddział liczba uczniów/ 1 nauczyciela Miasto Kętrzyn 6 41 876 225,7 21,4 3,9 Gmina Kętrzyn 2 11 193 66,32 17,5 2,9 Gmina Barciany 4 12 193 55,28 16,1 3,5 Gmina Korsze 4 16 306 75,87 19,1 4,0 Gmina Reszel 1 9 211 67,56 23,4 3,1 Gmina Srokowo 1 6 121 29,51 20,2 4,1 KOF 18 95 1900 520,24 20,0 3,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Liczba uczniów szkół gimnazjalnych Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego w 2013 r. zmniejszyła się w porównaniu do roku 2009 o 22%. Największy spadek liczby uczniów został odnotowany w gminie Reszel 35%, w trzech gminach wiejskich wchodzących w skład KOF: Kętrzyn, Srokowo i Barciany spadek liczby uczniów był na podobnym poziomie (27-28%). W mieście Kętrzyn liczba uczniów zmniejszyła się o 13%, a w gminie Korsze o 24%. Spadek liczby uczniów szkół gimnazjalnych KOF w porównaniu do województwa warmińskomazurskiego i kraju jest zauważalny. Różnica w wartościach tego wskaźnika wyniosła odpowiednio o 7% i 5%. 30

Wykres 6. Liczba uczniów szkół gimnazjalnych w latach 2009-2013 2500 2429 2000 1900 1500 1000 1005 876 500 0 KOF Miasto Kętrzyn 265 193 269 193 400 306 323 211 167 121 Gmina GminaKętrzyn Gmina Korsze Gmina Reszel Barciany 2009 2013 Gmina Srokowo Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Liczba uczniów Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego przypadająca na 1 szkołę spadała od roku 2009 do roku 2012. W 2013 r. nastąpił wzrost liczby uczniów, co związane jest z zamknięciem jednej placówki (zgodnie z danymi GUS BDL). Szkoły ponadgimnazajalne i inne placówki oświatowe Na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego działają następujące szkoły ponadgimnazjalne: Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Kętrzynie (organ prowadzący powiat kętrzyński), Zespół Szkół im. Marii Curie Skłodowskiej w Kętrzynie (organ prowadzący powiat kętrzyński), Zespół Szkół im. Macieja Rataja w Reszlu (organ prowadzący powiat kętrzyński), Powiatowe Centrum Edukacyjne w Kętrzynie (organ prowadzący powiat kętrzyński), Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego (ZSCKR), Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Karolewie (organ prowadzący minister właściwy ds. rolnictwa). 31

W skład Zespołu Szkół Ogólnokształcących im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Kętrzynie wchodzi gimnazjum oraz liceum ogólnokształcące. Zespół Szkół im. Marii Curie Skłodowskiej w Kętrzynie składa się z liceum ogólnokształcącego, technikum oraz liceum profilowanego (szkoła wygaszana zgodnie z ustawą o systemie oświaty). W liceum uczniowie mogą wybrać następujące profile klas: matematyczno-informatyczna (politechniczna), humanistyczno prawnicza, matematyczno-geograficzna (biznesowo-menadżerska), językowo- medialna, biologiczno-chemiczna (medyczna). Techniku oferuje kształcenie w następujących zawodach : technik ekonomista, technik elektryk, technik informatyk, technik analityk. Szkołą ponadgimnazjalną, która znajduje się poza Kętrzynem jest Zespół Szkół im. Macieja Rataja w Reszlu. Oferuje ona kształcenie w następujących kierunkach: Technikum w zawodach: technik architektury krajobrazu, technik technologii drewna, technik ekonomista, technik informatyk. Liceum Ogólnokształcące, Zasadnicza Szkoła Zawodowa szkoląca w zawodach: stolarz, sprzedawca, fryzjer, piekarz, mechanik samochodowy, kucharz, cukiernik, elektryk. Szkoła w Reszlu dysponuje miejscami w internacie, a także oferuje warsztaty szkolne do praktycznej nauki w zawodach stolarz i technik technologii drewna. Szkoła prowadzi także współpracę z olsztyńską firmą Festool - znanym producentem elektronarzędzi. Powiatowe Centrum Edukacyjne w Kętrzynie posiada ofertę edukacyjną zarówno dla młodzieży jak i osób dorosłych. Dorośli mogą skorzystać z oferty edukacyjnej Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych (wieczorowe-zaoczne) bądź Szkoły Policealnej dla Dorosłych prowadzonej w następujących kierunkach: technik informatyk (wieczorowe - zaoczne), technik administracji, 32

technik bhp, technik rachunkowości, technik geodeta, technik archiwista. Natomiast dla młodzieży oferta szkoły jest następująca: Technikum (4-letni cykl kształcenia): technikum budownictwa, technikum ekonomiczne, technikum mechaniczne, technikum logistyczne, technikum drogownictwa, technikum hotelarstwa, technikum handlowe. Zasadnicza szkoła zawodowa 3-letni cykl kształcenia (klasy wielozawodowe): mechanik pojazdów samochodowych, murarz-tynkarz, stolarz, sprzedawca, fryzjer, piekarz, kucharz, dekarz, elektryk, tapicer. Zasadnicza szkoła zawodowa (3-letni cykl kształcenia): zawód kucharz, zawód mechanik pojazdów samochodowych, zawód mechanik - monter maszyn i urządzeń, zawód elektryk. Zgodnie z informacjami pozyskanymi podczas spotkań warsztatowo-konsultacyjnych na terenie KOF nie są prowadzone badania, które miałyby na celu sprawdzenie jakie zawody powinny być wspierane przez szkoły, tak aby dostosować kierunku kształcenia do wymagań runku pracy. 33

Drugą szkołą ponadgimnazjalną zlokalizowaną poza Kętrzynem jest Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego w Karolewie. Charakter szkoły wpisuje się w jedną z inteligentnych specjalikach promowanych w woj. warmińsko-mazurskim jakim jest produkcja żywności. W szkole możliwe jest kształcenie w następujących kierunkach: technik żywienia i usług gastronomicznych, technik mechanizacji rolnictwa, technik agrobiznesu, technik architektury krajobrazu, technik rolnik, mechanik-operator pojazdów i maszyn rolniczych, kucharz. Na terenie KOF działają również szkoły prowadzone przez podmioty niepubliczne: Szkoła Policealna Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Kętrzynie II Prywatne Liceum Ogólnokształcące w Kętrzynie Szkoła Policealna dla Dorosłych w Kętrzynie Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Kętrzynie Policealne Studium Farmaceutyczne w Kętrzynie Na terenie KOF zlokalizowana jest również Powiatowa Poradnia Psychologiczno - Pedagogiczna w Kętrzynie 6, w ramach której prowadzone są: specjalistyczne badania związane z określeniem możliwości intelektualnych oraz potrzeb edukacyjnych i wychowawczych, specjalistyczne porady psychologiczne, pedagogiczne, logopedyczne dla dzieci i młodzieży, rodziców i nauczycieli, działania profilaktyczne zaburzeń rozwojowych i trudności wychowawczych działania terapeutyczne. Liczba uczniów szkół ponagimnazjalnych i policealnych systematycznie spada. Liczba uczniów szkół zlokalizowanych na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego spadła w 2013 r. w porównaniu do roku 2009 o 23%. Był to największy spadek spośród wszystkich porównywanych jednostek. 6 http://www.starostwo.ketrzyn.pl/powiat/images/aktual/2014/szkolyiplacowki.pdf 34

Tabela 15. Liczba uczniów szkół ponadgimnazjalnych i policealnych Jednostka 2010 2011 2012 2013 Polska 2036577 2002511 1934578 1781667 woj. warmińsko-mazurskie 81635 78503 75037 69032 woj. podlaskie 71451 71294 69373 59450 KOF (powiat kętrzyński) 3372 3273 2825 2609 powiat augustowski 3112 3057 2803 2554 powiat olecki 2243 2218 2090 1878 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Na terenie Kętrzyna działa także jedna szkoła wyższa jest to Wyższa Szkoła Informatyki i Ekonomii TWP w Olsztynie Wydział Zamiejscowy w Kętrzynie. Szkoła ta daje możliwość kontynuowania edukacji po zdanej maturze na następujących kierunkach studiów: administracja, pedagogika, ekonomia. Szkoła w swojej ofercie posiada studia pierwszego stopnia (licencjackie) w formie stacjonarnej bądź niestacjonarnej, jednak w chwili obecnej możliwe jest kształcenie w formie niestacjonarnej na studiach I stopnia. Liczba studentów na przestrzeni lat 2008-2014 spadła o 49%. Zmieniły się również preferencje studentów odnośnie wyboru kierunku kształcenia. Obecnie najczęściej wybieranym przez studentów kierunkiem jest administracja, natomiast do roku akademickiego 2010/2011 zdecydowanie najwięcej osób wybierało pedagogikę. 35

Wykres 7. Liczba studentów w Wydziale Zamiejscowym WSIiETWP w Kętrzynie 500 450 400 436 438 402 350 323 300 264 267 250 200 207 212 225 169 186 207 150 100 110 116 114 84 65 112 50 0 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014 Administracja Ekonomia Pedagogika Źródło: dane UM Kętrzyn u WSIiETWP Wydział Zamiejscowy w Kętrzynie Ważnym podmiotem działającym na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego jest również Centrum Szkolenia Straży Granicznej w Kętrzynie. Ośrodek ten oferuje szkolenia z zakresu ochrony granicy państwowej, prawa, kryminalistyki, fałszerstw dokumentów, pirotechniki, bezpieczeństwa w komunikacji lotniczej, taktyki i techniki interwencji oraz języków obcych. Szkoła jest także organizatorem sympozjów i konferencji naukowych. Centrum Szkolenia Straży Granicznej współpracuje z ośrodkami akademickimi takimi jak: Uniwersytet Warmińsko Mazurskim w Olsztynie, Uniwersytet w Białymstoku, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz szkołami resortowymi Wyższą Szkołą Policji w Szczytnie, Centrum Szkolenia Policji w Legionowie, Centralnym Ośrodkiem Szkolenia Służb Więziennych w Kaliszu 7. 3.1.2.4. Ochrona zdrowia W okresie 2009-2013 na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego nastąpił spadek śmiertelności niemowląt na 1 000 urodzeń żywych. Wartość wskaźnika spadła z 5,6 w roku 2009 do 3,5 w roku 2013. W 2012 odnotowano rekordową śmiertelności niemowląt, wynoszącą blisko 9,8. Natomiast obecny wskaźnik jest niższy zarówno od średniej dla kraju jak i województwa. Lepszy wynik został osiągnięty w powiecie augustowskim, gdzie wskaźnik ten, w 2013 roku, kształtował się na zerowym poziomie. 7 http://www.cs.strazgraniczna.pl/o-nas-2/ (dostęp 12.03.2015 r.) 36

Tabela 16. Zgony niemowląt na 1 000 urodzeń żywych w latach 2009-2013 w KOF i jednostkach porównywanych 8 Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Polska 5,6 5,0 4,7 4,6 4,6 woj. warmińsko-mazurskie 5,0 4,8 4,7 4,1 5,9 woj. podlaskie 4,7 4,5 4,8 4,1 4,6 KOF (powiat kętrzyński) 5,6 4,5 4,3 9,8 3,5 powiat augustowski 3,2 5,5 7,7 5,2 0,0 powiat olecki 10,2 7,6 2,7 13,0 18,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Istotnym czynnikiem analizowanym przy ocenie usług zdrowotnych jest liczba lekarzy przypadająca na 10 000 mieszkańców. Pod tym względem Kętrzyński Obszar Funkcjonalny wypada lepiej niż porównywane powiaty, gdyż liczba lekarzy jest wyższa o 7,6 w porównaniu do powiatu augustowskiego i 8,6 w przypadku powiatu oleckiego. Wartość dla KOF jest jednak niższa niż średnia wojewódzka czy krajowa. Należy zauważyć, że w latach 2009-2013 nastąpił w KOF największy wzrost liczby lekarzy na 10 000 mieszkańców w odniesieniu do jednostek porównywanych. Tabela 17. Liczba lekarzy na 10 000 mieszkańców w latach 2009-2013 Liczba lekarzy na 10 000 mieszkańców Jednostka Dynamika 2009 2010 2011 2012 2013 (2009=100) Polska 20,7 20,6 20,9 22,1 22,1 107,0 woj. warmińsko-mazurskie 23,6 23,3 24,0 24,9 24,7 104,6 woj. podlaskie 13,8 14,1 13,3-11,8 85,3 KOF (powiat kętrzyński) 16,5 17,1 18,2 19,6 20,5 124,3 powiat augustowski 12,9 12,5 11,7-12,9 100,0 powiat olecki 12,8 12,0 12,0-11,9 93,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Liczba pielęgniarek i położnych w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców w latach 2009-2013 na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego była zbliżona do liczby w porównywanych powiatach. Niemniej jednak była to wartość o 20 niższa niż średnia dla kraju i 17 niższa niż średnia wojewódzka. Dodatkowo należy zauważyć, że w przypadku KOF nastąpił spadek liczby pielęgniarek i położnych w 2013 r. w porównaniu do roku 2009, w przeciwieństwie do sytuacji w kraju i woj. warmińsko-mazurskim, gdzie mamy do czynienia z 10% wzrostem. 8 Dane w GUS tego typu dostępne są tylko na poziomie powiatów (dotyczy tabel 16-19) 37

Tabela 18. Liczba pielęgniarek i położnych na 10 000 mieszkańców w latach 2009-2013 Liczba pielęgniarek i położnych na 10 000 mieszkańców Jednostka Dynamika 2009 2010 2011 2012 2013 (2009=100) Polska 62 61 63 69 66 110 woj. warmińsko-mazurskie 58 56 60 62 63 110 woj. podlaskie 68 67 67 71 71 100 KOF (powiat kętrzyński) 53 51 47-46 90 powiat augustowski 49 49 53-46 90 powiat olecki 47 48 44-44 90 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Liczba łóżek szpitalnych ogólnych na 10 000 mieszkańców w latach 2009-2013 była na terenie KOF najniższa spośród wszystkich porównywanych jednostek. Wartość ta w porównaniu do innych powiatów była niższa o 16,7 w odniesieniu do powiatu augustowskiego i 7,8 w odniesieniu do powiatu oleckiego. Jednocześnie należy zauważyć, że wartość ta spadła w 2013 r. w porównaniu do roku 2009 o 10%, podczas gdy w kraju i województwie nastąpił wzrost tego wskaźnika. Tabela 19. Liczba łóżek szpitalnych ogólnych na 10 000 mieszkańców w latach 2009-2013 Liczba łóżek szpitalnych ogólnych na 10 000 mieszkańców Jednostka Dynamika 2009 2010 2011 2012 2013 (2009=100) Polska 48,0 47,0 46,9 49,0 48,8 100 woj. warmińsko-mazurskie 42,4 41,2 43,2 46,2 46,1 110 woj. podlaskie 52,4 49,6 47,5 48,8 49,0 90 KOF (powiat kętrzyński) 28,4 24,9 28,0 18,3 26,6 90 powiat augustowski 33,2 31,4 31,5 40,4 43,3 130 powiat olecki 39,0 37,1 34,2 132,2 34,4 90 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Na terenie KOF działa szpital, który świadczy usługi zdrowotne dla mieszkańców całego Obszaru. W Szpitalu Powiatowym w Kętrzynie działają następujące oddziały i jednostki zabiegowo-lecznicze: Oddziały specjalności zabiegowych: Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii (liczba łóżek: 3), Oddział Chirurgii Ogólnej (liczba łóżek: 35), Oddział Chirurgii Urazowo Ortopedycznej (liczba łóżek: 20), Oddział Ginekologiczno Położniczy z Pododdziałem Neonatologii (liczba łóżek: 35), Oddział Laryngologii (liczba łóżek: 16), Oddziały specjalności zachowawczych: Oddział Chorób Wewnętrznych (w tym Sala Intensywnej Opieki Kardiologicznej) (liczba łóżek: 45), 38

Oddział Dziecięcy (liczba łóżek: 20), Jednostki zapobiegawczo-lecznicze: Blok Operacyjny, Centralna Sterylizatornia, Dział Fizjoterapii i Rehabilitacji, Dział Usług Medycznych, Transport Sanitarny. W Szpitalu mieszkańcy Kętrzyna i okolicznych gmin mogą również skorzystać z następujących poradni przyszpitalnych: Poradnia Chirurgiczna, Poradnia Kardiologiczna, Poradnia Chirurgii Urazowo-Ortopedycznej, Poradnia Neonatologiczna, Poradnia Neurologiczna, Poradnia Chirurgii Onkologicznej, Poradnia Rehabilitacyjna 9. Podstawową opiekę zdrowotną zapewniają mieszkańcom przychodnie zlokalizowane na terenie poszczególnych gmin. W Kętrzyńskim Obszarze Funkcjonalnym w latach 2009-2013 odnotowano 50% wzrost liczby przychodni. Jest to większy wzrost w porównaniu do średniej wojewódzkiej i krajowej. Średnia dla KOF w 2013 r. wyniosła 6 przychodni na 10 000 mieszkańców. Najwięcej przychodni zlokalizowanych jest w mieście Kętrzyn. Gmina Kętrzyn nie posiada przychodni. Na terenie tej gminy znajdują się tylko gabinety lekarskie. Biorąc pod uwagę, że gmina Kętrzyn otacza miasto, jej mieszkańcy korzystają ze służby zdrowia właśnie w placówkach miejskich. Należy zauważyć, że kolejne pod względem zapewnienia dostępu do opieki zdrowotnej są gminy Reszel i Srokowo, gdzie liczba przychodni na 10 000 mieszkańców wynosiła w latach 2009-2013 pięć. Tabela 20. Liczba przychodni na 10 000 mieszkańców w latach 2009-2013 Liczba przychodni na 10 000 mieszkańców Jednostka Dynamika 2009 2010 2011 2012 2013 (2009=100) Polska 4 4 5 5 5 125 woj. warmińsko-mazurskie 5 5 6 6 6 120 woj. podlaskie 5 5 6 6 6 120 KOF (powiat kętrzyński) 4 4 5 5 6 150 powiat augustowski 2 3 3 4 4 200 powiat olecki 4 5 6 5 5 125 Miasto Kętrzyn 7 7 7 8 9 129 Gmina Kętrzyn 0 0 0 0 0-9 https://rpwdl.csioz.gov.pl/ (dostęp 10.02.2015 r.) 39

Liczba przychodni na 10 000 mieszkańców Jednostka Dynamika 2009 2010 2011 2012 2013 (2009=100) Gmina Barciany 2 2 2 2 2 100 Gmina Korsze 3 3 3 3 3 100 Gmina Reszel 5 5 5 5 5 100 Gmina Srokowo 2 2 2 2 3 150 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL i informacji przekazanych przez Urzędy Gmin 3.1.2.5. Pomoc społeczna i rozwiązywanie problemów społecznych Głównymi instytucjami działającym w obszarze pomocy społecznej na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego są: Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Barcianach, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Kętrzynie, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Reszlu, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Korszach, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Srokowie, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Kętrzynie. Na terenie miasta Kętrzyn funkcjonuje również Środowiskowy Dom Samopomocy w Kętrzynie, który przeznaczony jest dla 60 osób niepełnosprawnych typu: A dla osób przewlekle psychicznie chorych, B dla osób upośledzonych umysłowo, C dla osób wykazujących inne przewlekłe zaburzenia czynności psychicznych. Ośrodek świadczy specjalistyczne usługi dostosowane do osób niepełnosprawnych, w tym: zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych, zajęcia socjoterapeutyczne, poradnictwo psychologiczne dla uczestników i ich rodzin/opiekunów (psychoedukacja), poradnictwo socjalne dla uczestników i ich rodzin/ opiekunów 10. Odsetek osób pozostających w trwale złej sytuacji materialnej na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego wyniósł w 2013 r. 19,7%. Jest to spadek w stosunku do roku 2009 o 1,7 pkt. procentowego. Wśród gmin Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego można zauważyć duże zróżnicowanie jak chodzi o odsetek korzystających z pomocy społecznej. 10 http://sds.ketrzyn.pl/ (dostęp 10.03.2015) 40

W gminie Kętrzyn i Barciany wskaźnik ten ukształtował się na podobnym poziomie i wyniósł w 2013 r. ok. 30%. W gminie Reszel odsetek ten był prawie o połowę mniejszy. W gminie tej nastąpił wzrost liczby osób korzystających z pomocy społecznej w 2013 r. w porównaniu do roku 2009 o 0,6 pkt. procentowego. Podobna sytuacja miała miejsce w gminie Kętrzyn - wzrost o 1 pkt. procentowy. Największy spadek liczby osób pozostających w złej sytuacji materialnej miał miejsce w gminie Barciany 11 pkt. procentowych. W mieście Kętrzyn i Srokowo odnotowano natomiast zmniejszenie się liczby osób korzystających z pomocy społecznej odpowiednio o 0,9 oraz 2,3 pkt. procentowego. Tabela 21. Szacunkowy % ludności pozostającej trwale w złej sytuacji materialnej Szacunkowy % ludności pozostającej trwale w złej sytuacji materialnej (odsetek osób z danej jednostki samorządowej, które otrzymały pomoc socjalną od Ośrodka Pomocy Społecznej w danym roku) Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Miasto Kętrzyn 11,7 11,6 10,5 10,3 10,8 Gmina Kętrzyn 32,0 34,0 32,0 30 33,0 Gmina Barciany 41,0 36,0 33,0 31 30,0 Gmina Korsze 27,1 26,2 25,2 24,8 25,3 Gmina Reszel 17,6 18,1 16,2 17,1 18,2 Gmina Srokowo 28,0 24,0 27,0 26,2 25,7 KOF 21,4 20,8 19,6 19,0 19,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urzędy Gmin Często podkreślanym problemem, także na przeprowadzonych w ramach projektu spotkaniach warsztatowo-konsultacyjnych, jest kwestia uzależnienia części mieszkańców od korzystania z pomocy społecznej oraz brak powiązania tej pomocy np. z działaniami na rzecz gminy, społeczności lokalnej. 3.1.2.6. Aktywność obywatelska i społeczeństwo informacyjne Z pojęciem aktywności społecznej wiąże się pojęcie kapitału społecznego, który wg Roberta Putnama definiuje się jako cechy organizacji społecznych, takich jak sieci (układy) jednostek lub gospodarstw domowych oraz powiązanych z nimi norm i wartości, które kreują efekty zewnętrzne dla całej wspólnoty. Jednym z mierników kapitału społecznego i aktywności obywatelskiej jest frekwencja wyborcza oraz liczba stowarzyszeń, organizacji społecznych i fundacji na 10 000 ludności. Średnia frekwencja dla całego Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego wyniosła w wyborach samorządowych w 2014 r. 40,2%. Jest to wynik o 0,34 pkt. procentowego niższy niż średnia wojewódzka, ale jednocześnie nieco wyższy niż średnia krajowa. Najmniejszą frekwencję odnotowano w mieście Kętrzyn, natomiast znacznie przekraczającą średnią dla województwa odznaczyła się gmina Barciany, gdzie w wyborach wzięło udział 47,81% uprawnionych do głosowania. 41

Tabela 22. Frekwencja w wyborach samorządowych w 2014 r. [%] Jednostka terytorialna wybory samorządowe 2014 Polska 39,28 woj. warmińsko-mazurskie 40,54 KOF (powiat kętrzyński) 40,20 Miasto Kętrzyn 36,77 Gmina Kętrzyn 40,48 Gmina Barciany 47,81 Gmina Korsze 43,36 Gmina Reszel 39,89 Gmina Srokowo 43,63 Źródło: http://wybory2014.pkw.gov.pl/pl Liczba organizacji pozarządowych na 1 000 mieszkańców kształtowała się we wszystkich jednostkach na podobnym poziomie. W latach 2009-2012 w Kętrzyńskim Obszarze Funkcjonalnym notowano jedną mniej organizację niż w przypadku województwa czy kraju. Biorąc pod uwagę gminy KOF, to najwięcej 4 organizacje na 1 000 mieszkańców przypada w gminie Reszel i Srokowo, natomiast najmniej w gminie Korsze i Kętrzyn 2. Tabela 23. Liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych na 1 000 mieszkańców Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Polska 3 3 3 3 3 woj. warmińsko-mazurskie 3 3 3 3 3 powiat kętrzyński 2 2 2 2 3 miasto Kętrzyn 3 3 3 3 3 gmina Kętrzyn 2 2 2 2 2 gmina Barciany 2 2 2 2 3 gmina Korsze 1 1 1 1 2* gmina Reszel 3 4 3 3 4 gmina Srokowo 2 3 3 3 4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL oraz *informacji z Urzędu Gminy Korsze oraz Krajowego Rejestru Sądowego Z rozwojem społeczeństwa obywatelskiego wiąże się także budowanie społeczeństwa informacyjnego. W dzisiejszych czasach coraz większego znaczenia nabierają nowe technologie informacyjno-komunikacyjne i dostęp do nich. W rozdziale dot. oświaty zostały przedstawione dane dotyczące liczby komputerów przypadających na 1 ucznia. Ważny jest również dostęp dla mieszkańców do internetu szerokopasmowego. Teren Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego jest objęty projektem Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej województwo warmińsko-mazurskie, który polega na wybudowaniu sieci światłowodowej, zapewniającej szerokopasmowy dostęp do internetu mieszkańcom. Zgodnie z mapą hotspotów (punktów dostępu do sieci Internet) przygotowaną przez Urząd Komunikacji Elektronicznej na terenie KOF w 2014 r. nie działał żaden taki punkt 11. Jednak należy zauważyć, że takie punkty z dostępem do internetu zaczynają powstawać w kawiarniach, bibliotekach. W mieście Kętrzyn 11 http://www.uke.gov.pl/hotspoty/?lang_id=1&map_tab=1&teryt=2808 (dostęp 9.02.2015 r.) 42

powstał również pierwszy miejski hotspot obejmujący zasięgiem pl. Piłsudskiego. Planowane są kolejne takie punkty w innych lokalizacjach miasta 12. 3.1.2.7. Podsumowanie Ogólna liczba ludności na terenie całego KOF, w porównaniu do roku 2009, w 2013 r. o 1,1%, co jest wielkością porównywalną dla województwa warmińsko-mazurskiego i kraju. Jednak należy zauważyć, że od 2010 r. notowany jest niewielki coroczny spadek liczby mieszkańców. Na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego udział kobiet w ogólnej liczbie mieszkańców wyniósł 50,9. Widoczne jest niewielkie zróżnicowanie gmin KOF pod tym względem wynikające z charakteru poszczególnych jednostek (gminy o charakterze miejskim i wiejskim). Na podstawie struktury ludności wg grup ekonomicznych można stwierdzić, że na terenie KOF występuje zjawisko starzenia się społeczeństwa. Wśród porównywanych jednostek, Kętrzyński Obszar Funkcjonalny odznacza się najmniejszym procentowym udziałem ludności w wieku przedprodukcyjnym 17,6% i najwyższym udziałem osób w wieku produkcyjnym 65%. Ponadto w latach 2009-2013 odnotowano spadek liczby osób w wieku przedprodukcyjnym oraz wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym. Wynika to m.in. ze zmiany stylu wydłużenia trwania życia, poprawy jakości opieki zdrowotnej, zmiany modelu rodziny. Ta sytuacja wiąże się z tym, że należy w większym stopniu uwzględniać potrzeby osób starszych stanowiących coraz większą grupę społeczną. Dotyczą one usług zdrowotnych, opiekuńczych, a także aktywizujących i przeciwdziałających wykluczeniu społecznemu i cyfrowemu. Czynnikiem powodującym spadek liczby ludności jest ujemny przyrost naturalny. Wartość przyrostu naturalnego wynosiła w 2009 r. dla Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego -0,5, a w 2013 r. wzrosła do poziomu -2,8. Była to wartość znacznie niższa niż przyrost naturalny w województwie warmińsko-mazurskim i kraju, który wyniósł odpowiednio -0,2 i -0,46. Na liczbę urodzeń wpływ ma liczba zawieranych małżeństw, która na terenie całego KOF w latach 2009-2013 systematycznie spadała. Zauważalnym problemem dla KOF jest ujemne saldo migracji, które w latach 2009-2013 wynosiło średniorocznie -4,9. Był to wynik najniższy spośród porównywanych jednostek. Spadek liczby ludności ma wpływ na rynek nieruchomości. Na przestrzeni lat 2009-2013 dostępność nowo oddanych do użytku mieszkań w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców znacznie spadła - dynamika zmiany w tym okresie wyniosła 39,7. Mimo, że warunki mieszkaniowe ulegają w gminach KOF poprawie to w większości przypadków są one nadal gorsze na tle województwa i kraju. W Kętrzyńskim Obszarze Funkcjonalnym w latach 2009-2013 o 0,3 punktu procentowego wzrósł odsetek mieszkań wyposażonych w podłączenie do instalacji wodociągowej, co oznacza, że 96,3% mieszkań jest wyposażonych w taką instalację. Gorzej przedstawia się sytuacja wyposażenia mieszkań w łazienki oraz centralne ogrzewanie. W 2013 r. zaledwie 88,3% mieszkań było wyposażonych w KOF w łazienki, a w centralne ogrzewanie 77,9%. 12 http://www.nmketrzyn.pl/2014/05/ketrzyn-miastem-bezplatnego-internetu/ (dostęp 5.02.2015 r.) 43

Gminy KOF są zróżnicowane pod względem dostępności do mieszkań komunalnych. Znaczna część budynków komunalnych będących w posiadaniu poszczególnych gmin wymaga remontu, termomodernizacji, a także poprawy w zakresie ich wyposażenia. Poza remontami konieczna jest także budowa nowych obiektów, jak również budowa lokali socjalnych. Dostępność do żłobków i przedszkoli na trenie KOF jest niewystarczająca w stosunku do potrzeb części mieszkańców. Na terenie KOF jest zlokalizowany jeden żłobek. Ponadto w gminach Korsze i Srokowo odnotowano niewystarczającą liczbę miejsc w przedszkolach w stosunku do zapotrzebowania. Liczba uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych systematycznie spada, co przekłada się na konieczność reorganizacji placówek oświatowych. Oferta szkół ponadgimnazjalnych zlokalizowanych na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego jest szeroka, ale mimo to pojawia się problem niedostosowania profilu wykształcenia absolwentów szkół do potrzeb rynku pracy. Ponadto obserwowany jest stały spadek liczby uczniów w szkołach tego rodzaju. Szkoły w niewystarczającym stopniu współpracują z jednostkami naukowo-badawczymi np. Uniwersytetem Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie Na terenie KOF działa jedna wyższa uczelnia. Liczba studentów na przestrzeni lat 2008-2014 znacznie się zmniejszyła. Spadek liczby studentów nastąpił o prawie 50%. Zmieniły się również preferencje studentów odnośnie wyboru kierunku kształcenia. Obecnie najczęściej wybieranym przez studentów kierunkiem jest administracja, natomiast do roku akademickiego 2010/2011 zdecydowanie najwięcej osób wybierało pedagogikę. Należy zauważyć, że współpraca KOF z innymi jednostkami naukowo-badawczymi, w szczególności z Uniwersytetem Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie jest niewystarczająca. Dostęp do lekarzy w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego stale się poprawia, jednak wartość tego wskaźnika jest nadal niższa niż średnia dla województwa i kraju. Gorzej przedstawia się sytuacja w przypadku liczby pielęgniarek i położnych w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców, która w latach 2009-2013 spadła, w przeciwieństwie do sytuacji w kraju i woj. warmińsko-mazurskim, gdzie odnotowano 10% wzrost. Liczba łóżek szpitalnych ogólnych na 10 000 mieszkańców w latach 2009-2013 była na terenie KOF najniższa spośród wszystkich porównywanych jednostek i dodatkowo wartość ta spadła w 2013 r. w porównaniu do roku 2009 o 10%, podczas gdy w kraju i województwie nastąpił wzrost tego wskaźnika. Podstawową opiekę zdrowotną zapewniają mieszkańcom przychodnie zlokalizowane na terenie poszczególnych gmin. W Kętrzyńskim Obszarze Funkcjonalnym w latach 2009-2013 odnotowano 50% wzrost liczby przychodni, jednak nie we wszystkich gminach takie przychodnie są zlokalizowane. Gmina Kętrzyn posiada tylko gabinety lekarskie. Na przestrzeni lat 2009-2013 zauważalny jest niewielki spadek odsetka osób pozostających w trwale złej sytuacji materialnej. Wskaźnik ten na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego wyniósł w 2013 r. 19,7%. Wśród gmin Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego można zauważyć duże zróżnicowanie jak chodzi o odsetek korzystających 44

z pomocy społecznej. W głównej mierze przyczyną korzystania z pomocy społecznej jest wysoki poziom bezrobocia. Problem stanowi uzależnienie części mieszkańców od korzystania z pomocy społecznej oraz brak powiązania tej pomocy np. z działaniami na rzecz gminy, społeczności lokalnej. 3.1.3. Rynek pracy 3.1.3.1. Aktywność ekonomiczna ludności, w tym struktura zatrudnienia Wskaźnik liczby pracujących na 1 000 mieszkańców jest użytecznym miernikiem pozwalającym diagnozować zarówno sytuację ekonomiczną ludności jak i potencjał gospodarczy obszaru. Ponieważ ma on charakter stosunkowy (względny) możliwe jest dokonywanie porównań między jednostkami terytorialnymi zróżnicowanymi pod względem zaludnienia. Analizując dane GUS można zauważyć, że wartość wskaźnika dla terenu KOF (a więc powiatu kętrzyńskiego) nieznacznie się obniżyła, cały czas pozostając znacznie poniżej średniej krajowej oraz wojewódzkiej. Patrząc na jego stosunek do wartości w jednostkach porównywanych (województwo podlaskie oraz powiaty augustowski i olecki) również można zauważyć niekorzystną sytuacją KOF w stosunku do województwa podlaskiego oraz powiatu oleckiego. Uwagę zwraca również znaczące zróżnicowanie pomiędzy jednostkami terytorialnymi KOF. W 2013 roku wskaźnik wahał się od 57 w gminie Srokowo do 289 w gminie Reszel (warto podkreślić, że jest to wartość wyższa od wszystkich porównywanych jednostek). Tabela 24. Pracujący na 1 000 mieszkańców KOF i jednostki porównywane Jednostka terytorialna Pracujący na 1000 mieszkańców 2009 2010 2011 2012 2013 Polska 223 223 224 223 226 woj. warmińsko-mazurskie 188 187 188 185 187 woj. podlaskie 174 174 175 173 176 KOF (powiat kętrzyński) 144 145 144 141 138 powiat augustowski 138 134 139 136 131 powiat olecki 175 180 183 182 187 Gmina Kętrzyn 86 77 78 79 74 Miasto Kętrzyn 218 219 223 219 217 Gmina Barciany 74 70 67 67 69 Gmina Korsze 132 138 118 125 124 Gmina Reszel 322 352 342 311 289 Gmina Srokowo 60 57 61 57 57 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL 45

Wykres 8. Pracujący na 1 000 mieszkańców KOF i jednostki referencyjne 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Analiza struktury zatrudnienia w podziale na grupy sekcji PKD jest ważnym narzędziem opisu lokalnego rynku pracy oraz potencjału gospodarczego danego regionu. W powiecie kętrzyńskim, w całym analizowanym okresie najwięcej osób zatrudnionych było w grupach przemysł i budownictwo oraz pozostałe usługi (odsetki te były do siebie zbliżone). Nieco mniej liczni są pracownicy grupy rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Wskazuje to na średni stopień społeczno-gospodarczego rozwoju regionu. Czynienie porównań z jednostkami terytorialnymi wyższego rzędu wydaje się nie być zasadne (m.in. ze względu na zróżnicowany udział terenów wiejskich), warto natomiast spojrzeć na sytuację w powiatach porównywanych. Obszar KOF odznacza się najmniejszym odsetkiem osób pracujących w grupie rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Wyższa niż w pozostałych powiatach jest natomiast liczba osób pracujących w grupie pozostałe usługi. Tabela 25. Odsetki pracujących według grup sekcji PKD KOF i jednostki porównywane woj. woj. pow. pow. pow. Grupa sekcji rok Polska warmińsko podlaskie kętrzyński augustowski olecki -mazurskie rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo przemysł i budownictwo 2009 2010 2011 2012 2013 2009 19,98% 19,95% 40,08% 24,56% 52,19% 31,94% 2010 21,63% 20,38% 37,68% 25,63% 45,34% 31,11% 2011 21,53% 20,37% 37,54% 25,72% 44,50% 30,62% 2012 21,64% 20,67% 37,89% 26,36% 45,11% 30,82% 2013 21,43% 20,49% 37,52% 26,97% 46,15% 30,02% 2009 28,65% 30,36% 18,62% 32,46% 16,50% 32,94% 2010 27,92% 30,82% 19,69% 32,52% 18,12% 33,47% 46

Grupa sekcji rok Polska handel; naprawa pojazdów samochodowych ; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja działalność finansowa i ubezpieczeniowa ; obsługa rynku nieruchomości woj. warmińsko -mazurskie woj. podlaskie pow. kętrzyński pow. augustowski pow. olecki 2011 27,96% 31,01% 19,88% 31,23% 17,64% 35,86% 2012 27,50% 30,21% 19,27% 30,54% 16,76% 33,57% 2013 26,99% 29,49% 19,07% 28,74% 17,50% 32,60% 2009 18,77% 16,19% 14,28% 10,35% 10,79% 9,14% 2010 18,29% 15,63% 14,54% 10,84% 12,40% 9,78% 2011 18,43% 15,74% 14,71% 11,48% 12,30% 9,17% 2012 18,53% 15,54% 14,58% 11,83% 13,09% 9,97% 2013 18,78% 15,76% 14,73% 12,16% 13,14% 10,03% 2009 3,94% 3,17% 2,46% 2,93% 1,72% 1,97% 2010 3,85% 2,98% 2,49% 2,45% 2,38% 1,85% 2011 3,94% 3,04% 2,52% 2,49% 1,99% 1,74% 2012 3,93% 2,97% 2,54% 2,24% 1,65% 1,68% 2013 3,90% 2,89% 2,49% 2,30% 1,63% 1,55% pozostałe usługi 2009 28,67% 30,33% 24,56% 29,70% 18,81% 24,01% 2010 28,31% 30,18% 25,61% 28,56% 21,76% 23,80% 2011 28,13% 29,84% 25,34% 29,08% 23,57% 22,61% 2012 28,40% 30,61% 25,73% 29,04% 23,38% 23,96% 2013 28,90% 31,36% 26,20% 29,83% 21,59% 25,79% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL 47

Wykres 9. Odsetki pracujących według grup sekcji PKD KOF 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo przemysł i budownictwo 2009 2010 2011 2012 2013 handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości pozostałe usługi Pomiędzy rokiem 2009 a 2013 w powiecie kętrzyńskim najważniejszą zmianą był spadek zatrudnienia w przemyśle i budownictwie (znaczniejszy niż w jednostkach porównywanych) przy jednoczesnym wzroście w rolnictwie, leśnictwie, łowiectwie i rybactwie oraz handlu (w obu przypadkach w stopniu wyższym niż w jednostkach porównywanych, spośród których niektóre odnotowały nawet spadek jednej lub obu wartości). Tabela 26. Zmiana odsetka pracujących według grup sekcji PKD KOF (punkty procentowe) Grupa sekcji Polska Woj. Woj. Pow. Pow. Pow. Warmińskopodlaskie Kętrzyński augustowski olecki Mazurskie rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i 1,45 0,54-2,56 2,41-6,04-1,92 rybactwo przemysł i budownictwo -1,66-0,87 0,45-3,72 1,00-0,34 handel; naprawa pojazdów 0,01-0,43 0,45 1,81 2,35 0,89 samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja działalność finansowa i -0,04-0,28 0,03-0,63-0,09-0,42 ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości pozostałe usługi 0,23 1,03 1,64 0,13 2,78 1,78 Źródło: Bank Danych Lokalnych, Główny Urząd Statystyczny 48

3.1.3.2. Charakterystyka bezrobocia wraz z analizą sytuacji grup szczególnie zagrożonych bezrobociem Według najnowszych danych GUS obszar KOF zamieszkuje łącznie 2 283 osób bezrobotnych, wśród których około jednej trzeciej stanowią mieszkańcy miasta Kętrzyn. Od początku analizowanego okresu (poza spadkiem między rokiem 2009 a 2010) zaobserwować można stopniowy wzrost liczby osób bezrobotnych, przy czym największa procentowa różnica występuje w gminie Reszel oraz gminie Kętrzyn (odpowiednio 11,79% i 11,71%). Warto podkreślić, że w tym samym czasie wzrosło również bezrobocie we wszystkich jednostkach porównywanych. Tabela 27. Liczba osób bezrobotnych KOF i jednostki porównywane Jednostka terytorialna Rok 2009 2010 2011 2012 2013 Polska 1892680 1954706 1982676 2136815 2157883 woj. warmińsko-mazurskie 109181 105942 107333 113223 115873 woj. podlaskie 61169 63761 65920 68705 70889 KOF (powiat kętrzyński) 6055 6009 6292 6469 6618 powiat augustowski 3859 4016 4127 4177 4232 powiat olecki 3110 2950 3027 3224 3271 Miasto Kętrzyn 2104 1986 2122 2138 2283 Gmina Kętrzyn 731 767 821 806 828 Gmina Barciany 915 880 926 959 937 Gmina Korsze 1162 1225 1209 1314 1299 Gmina Reszel 703 678 753 790 797 Gmina Srokowo 440 473 461 462 474 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Wykres 10. Liczba osób bezrobotnych KOF 2500 2000 1500 1000 500 0 Miasto Kętrzyn Gmina Kętrzyn Gmina Barciany Gmina Korsze Gmina Reszel Gmina Srokowo 2009 2010 2011 2012 2013 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL 49

Według definicji GUS bezrobocie rejestrowane odnosi się do osób bezrobotnych zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy 13. Bez wątpienia bezrobocie w powiecie kętrzyńskim jest w stopniu niepokojącym wyższe od średniej krajowej i wojewódzkiej. Przewyższa również stopę bezrobocia w jednostkach referencyjnych. Taki stan rzeczy w znacznej mierze utrzymuje się od początku analizowanego okresu. Na przestrzeni analizowanego okresu bezrobocie wzrosło o 2,4 punkty procentowe, a więc znacznie silniej niż bezrobocie na poziomie wojewódzkim i krajowym. Tabela 28. Bezrobocie rejestrowane KOF i jednostki porównywane [%] Rok Jednostka terytorialna 2009 2010 2011 2012 2013 % % % % % Polska 12,1 12,4 12,5 13,4 13,4 woj. warmińsko-mazurskie 20,7 20,0 20,2 21,3 21,6 woj. podlaskie 12,8 13,8 14,1 14,7 15,1 KOF (powiat kętrzyński) 28,7 27,9 29,2 30,2 31,1 powiat augustowski 16,1 18,7 18,9 19,4 20,0 powiat olecki 22,2 21,6 21,9 23,1 23,2 Źródło: Bank Danych Lokalnych, Główny Urząd Statystyczny Wykres 11. Bezrobocie rejestrowane KOF i jednostki porównywane [%] 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% 2009 2010 2011 2012 2013 13 Pojęcie stosowane w badaniach statystycznych statystyki publicznej, http://old.stat.gov.pl/gus/definicje_plk_html.htm?id=poj-866.htm (dostęp on-line 16.01.2014) 50

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Odsetki bezrobotnych kobiet i mężczyzn na terenie KOF są stosunkowo wyrównane, od początku analizowanego okresu kobiety stanowią nieco mniej niż połowę bezrobotnych. Ich nieznaczną przewagę zaobserwować można jedynie w gminach Korsze i Srokowo. Tabela 29. Procent bezrobocia kobiet KOF i jednostki referencyjne [%] Jednostka terytorialna Rok 2009 2010 2011 2012 2013 Polska 51,06% 51,92% 53,47% 51,44% 50,95% woj. warmińsko-mazurskie 51,60% 52,98% 54,44% 52,08% 51,71% woj. podlaskie 46,02% 47,38% 48,14% 45,93% 45,57% KOF (powiat kętrzyński) 47,53% 47,99% 49,98% 47,86% 48,41% powiat augustowski 45,81% 45,34% 46,40% 43,50% 44,83% powiat olecki 50,42% 52,20% 55,83% 52,20% 51,94% Miasto Kętrzyn 44,44% 47,08% 49,62% 44,71% 47,00% Gmina Kętrzyn 51,44% 49,41% 49,70% 50,00% 49,52% Gmina Barciany 47,21% 49,20% 50,65% 49,32% 48,99% Gmina Korsze 50,69% 48,16% 52,61% 50,61% 50,12% Gmina Reszel 47,37% 46,61% 45,42% 45,06% 45,67% Gmina Srokowo 48,41% 48,84% 51,41% 52,60% 52,11% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL 51

Wykres 12. Procent kobiet w ogóle bezrobotnych - KOF i jednostki referencyjne [%] 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% 2009 2010 2011 2012 2013 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Wiekowa struktura bezrobocia na terenie KOF odzwierciedla tendencje ogólnopolskie. Zauważyć można przede wszystkim wzrost odsetka najstarszej grupy w ogóle bezrobotnych. Z drugiej jednak strony, przez cały analizowany okres grupa bezrobotnych powyżej 55 roku życia była najmniej liczna, zaś największą część ogółu bezrobotnych stanowiły osoby od 25 do 34 roku życia. Warto podkreślić, że za osoby w szczególnej sytuacji na rynku pracy, w myśl ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, uznaje się osoby poniżej 30 oraz powyżej 50 roku życia. Tabela 30. Bezrobotni według wieku - KOF i jednostki porównywane [%] Wiek Rok Polska 24 lata i mniej woj. warmińskomazurskie woj. podlaskie pow. kętrzyński pow. augustowski pow. olecki 2009 22,50% 22,27% 24,43% 20,50% 26,11% 23,12% 2010 21,91% 21,70% 23,92% 19,14% 26,32% 22,51% 2011 20,99% 21,43% 22,36% 18,40% 24,89% 21,18% 52

Wiek Rok Polska woj. warmińskomazurskie woj. podlaskie pow. kętrzyński pow. augustowski pow. olecki 2012 19,85% 20,31% 21,18% 19,26% 22,26% 19,63% 2013 18,58% 19,19% 20,03% 19,28% 22,21% 18,37% 25-34 2009 28,94% 28,37% 27,61% 27,89% 24,93% 26,56% 2010 29,21% 28,56% 28,29% 27,48% 25,50% 26,98% 2011 29,35% 28,72% 29,09% 27,84% 25,56% 28,34% 2012 29,36% 29,03% 29,71% 28,12% 27,84% 29,44% 2013 28,43% 27,81% 29,08% 26,34% 27,22% 28,28% 35-44 2009 18,25% 18,76% 16,76% 19,47% 18,48% 17,78% 2010 18,35% 19,17% 16,77% 20,34% 17,43% 17,56% 2011 18,83% 19,18% 17,12% 20,21% 18,17% 17,74% 2012 19,57% 19,91% 17,47% 20,34% 18,09% 17,83% 2013 20,18% 20,11% 17,81% 20,63% 17,67% 17,92% 45-54 2009 21,37% 22,60% 21,64% 23,95% 21,38% 24,02% 2010 20,32% 21,25% 20,39% 23,50% 20,49% 23,22% 2011 19,43% 20,24% 19,51% 22,25% 20,14% 21,97% 2012 18,74% 19,44% 18,77% 20,30% 19,70% 20,91% 2013 18,68% 19,71% 18,39% 21,05% 18,53% 21,16% 55 + 2009 8,94% 8,00% 9,56% 8,19% 9,10% 8,52% 2010 10,21% 9,32% 10,63% 9,54% 10,26% 9,73% 2011 11,40% 10,43% 11,92% 11,30% 11,24% 10,77% 2012 12,48% 11,31% 12,87% 11,98% 12,11% 12,19% 2013 14,13% 13,18% 14,69% 12,70% 14,37% 14,27% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL 53

Wykres 13. Bezrobotni według wieku - KOF [%] 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% 24 lata i mniej 25-34 35-44 45-54 55 + 2009 2010 2011 2012 2013 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Analizując dane dotyczące rynku pracy KOF można zauważyć dość silny związek zagrożenia bezrobociem z wykształceniem. W całym analizowanym okresie najmniejszy odsetek osób bezrobotnych stanowili ci z wykształceniem wyższym (udział tej grupy w ogóle bezrobotnych pozostawał w analizowanym okresie niższy niż średnia krajowa i wojewódzka). Największa grupa bezrobotnych miała natomiast wykształcenie co najwyżej gimnazjalne (tutaj z kolei udział grupy w ogóle bezrobotnych pozostawał w analizowanym okresie wyższy niż średnia krajowa i wojewódzka). Fakt, że mniej jest bezrobotnych z wykształceniem średnim ogólnokształcącym niż z policealnym, średnim zawodowym czy zasadniczym zawodowym może być spowodowany tym, że absolwenci szkół średnich ogólnokształcących częściej decydują się na kontynuowanie edukacji. Podsumowując, można uznać, ze zagrożenie bezrobociem jest w dużej mierze powiązane z posiadanymi przez daną osobę kompetencjami. Jednak warto zauważyć, że na przestrzeni analizowano okresu wzrósł udział osób bezrobotnych z wyższym wykształceniem w ogóle bezrobotnych, zaś odsetek bezrobotnych najmniej wykształconych zmalał. Tabela 31. Bezrobotni według wykształcenia - KOF i jednostki porównywane [%] Wykształcenie Rok Polska woj. warmińskomazurskie woj. podlaskie pow. kętrzyński pow. augustows ki pow. olecki Wyższe 2009 9,42% 6,69% 10,95% 5,22% 7,47% 3,79% 2010 10,48% 7,34% 12,31% 5,33% 7,64% 4,98% 2011 11,39% 8,49% 13,12% 5,93% 8,60% 6,41% 2012 11,75% 8,77% 13,59% 6,96% 9,38% 7,44% 2013 11,99% 8,96% 13,93% 7,21% 10,47% 7,80% 2009 22,11% 19,36% 22,96% 20,51% 21,09% 23,12% 2010 21,99% 19,24% 22,97% 19,40% 21,94% 22,75% 54

Wykształcenie Rok Polska Policealne, średnie zawodowe Średnie ogólnokształcące Zasadnicze zawodowe Gimnazjalne i poniżej woj. warmińskomazurskie woj. podlaskie pow. kętrzyński pow. augustows ki pow. olecki 2011 22,23% 19,84% 22,92% 20,92% 23,09% 22,86% 2012 22,11% 19,42% 23,04% 20,85% 22,38% 21,59% 2013 22,07% 19,31% 23,46% 21,09% 23,18% 20,57% 2009 10,76% 10,21% 11,93% 7,91% 12,31% 8,43% 2010 10,90% 10,67% 12,38% 8,83% 11,88% 9,49% 2011 10,82% 10,74% 12,30% 7,90% 11,41% 10,27% 2012 10,59% 10,69% 11,91% 8,13% 11,40% 10,70% 2013 10,60% 10,84% 11,89% 8,48% 11,53% 11,25% 2009 28,94% 29,04% 24,95% 26,92% 29,80% 25,98% 2010 28,45% 28,63% 24,40% 27,73% 29,26% 24,51% 2011 28,03% 27,77% 24,35% 28,27% 29,88% 23,69% 2012 28,26% 28,25% 24,20% 27,92% 29,69% 24,85% 2013 28,07% 27,94% 24,07% 28,15% 28,76% 24,43% 2009 28,77% 34,70% 29,21% 39,44% 29,33% 38,68% 2010 28,18% 34,12% 27,94% 38,71% 29,28% 38,27% 2011 27,53% 33,16% 27,31% 36,98% 27,02% 36,77% 2012 27,29% 32,87% 27,26% 36,14% 27,15% 35,42% 2013 27,27% 32,95% 26,65% 35,07% 26,06% 35,95% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Wykres 14. Bezrobotni według wykształcenia KOF [%] 45,00% 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% Wyższe Policealne, średnie zawodowe Średnie ogólnokształcące 2009 2010 2011 2012 2013 Zasadnicze zawodowe Gimnazjalne i poniżej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL W skład KOF wchodzą trzy gminy wiejskie (Barciany, Kętrzyn i Srokowo) oraz dwie miejskowiejskie (Korsze, Reszel), podczas gdy jedyną gminą miejską jest Kętrzyn. Pomimo to na 55

terenie powiatu nieznacznie przeważa ludność mieszkająca w miastach (w roku 2013 56,97%) 14. Liczebność osób zamieszkałych na wsi wśród bezrobotnych była większa niż tych z miast. Patrząc na powiaty porównywane można zauważyć, że odsetek bezrobotnych zamieszkałych na wsi w liczbie bezrobotnych ogółem w powiecie kętrzyńskim sytuuje się pomiędzy poziomami dla powiatów referencyjnych, a jednocześnie nieznacznie powyżej średniej wojewódzkiej. Tabela 32. Bezrobotni zamieszkali na wsi KOF i jednostki porównywane Jednostka Liczba osób % bezrobotnych ogółem 2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 2013 Polska 832914 856432 874488 938975 954830 44,01 43,81 44,11 43,94 44,25 woj. 53860 52272 53225 56096 57675 49,33 49,34 49,59 49,54 49,77 warmińskomazurskie woj. podlaskie 20428 21498 22472 23746 24839 33,40 33,72 34,09 34,56 35,04 KOF (powiat 3142 3185 3312 3465 3446 51,89 53,00 52,64 53,56 52,07 kętrzyński) powiat 1506 1571 1625 1688 1744 39,03 39,12 39,37 40,41 41,21 augustowski powiat olecki 1998 1857 1887 1935 2012 64,24 62,95 62,34 60,02 61,51 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL 14 Bank Danych Lokalnych, Główny Urząd Statystyczny 56

Wykres 15. Bezrobotni zamieszkali na wsi w ogóle bezrobotnych KOF i porównywane [%] 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% 2009 2010 2011 2012 2013 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Długotrwale bezrobotni to według Głównego Urzędu Statystycznego osoby pozostające w rejestrze powiatowego urzędu pracy łącznie przez okres ponad 12 miesięcy w okresie ostatnich 2 lat, z wyłączeniem okresów odbywania stażu i przygotowania zawodowego dorosłych w miejscu pracy 15. Wysoki odsetek osób długotrwale bezrobotnych wskazywać może na strukturalny charakter bezrobocia, a więc to, że struktura popytu na pracę nie odpowiada podaży (kompetencjom, wykształceniu czy kwalifikacjom bezrobotnych). Bezrobocie strukturalne jest problemem trudnym do rozwiązania jest to możliwe albo poprzez stworzenie miejsc pracy dopasowanych do potencjału osób bezrobotnych albo dokwalifikowanie tych osób. Bezrobocie długotrwałe ma negatywny wpływ na dotknięte nim osoby, nie tylko w wymiarze ekonomicznym, ale również psychologicznym i społecznym. Często powoduje zniechęcenie, a w rezultacie wycofanie się z aktywności zawodowej. 15 Pojęcie stosowane w badaniach statystycznych statystyki publicznej, http://old.stat.gov.pl/gus/definicje_plk_html.htm?id=poj-6659.htm, dostęp on-line 19.01.2014 57

Można zauważyć, że obszar KOF wyróżnia się w tej mierze pozytywnie, zarówno na tle powiatów porównywanych, województwa oraz kraju. Jednak w powiecie kętrzyńskim na przestrzeni lat 2009-2013 zaobserwowano wzrost bezrobocia długotrwałego (aczkolwiek tylko o 8,1%, a więc w stopniu mniejszym niż w jednostkach porównywanych). Tabela 33. Długotrwale bezrobotni - KOF i jednostki porównywane Jednostka Liczba osób % bezrobotnych ogółem 2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 2013 Polska 488898 568687 685237 757239 827080 25,8 29,1 34,6 35,4 38,3 woj. warmińskomazurskie 28543 29726 35099 38981 41618 26,1 28,1 32,7 34,4 35,9 woj. podlaskie 17011 21702 25783 28144 30222 27,8 34,0 39,1 41,0 42,6 KOF (powiat 1271 1449 1851 1800 1928 21,0 24,1 29,4 27,8 29,1 kętrzyński) powiat 1282 1552 1758 1952 2011 33,2 38,6 42,6 46,7 47,5 augustowski powiat olecki 1040 933 1076 1159 1410 33,4 31,6 35,5 35,9 43,1 Źródło: Bank Danych Lokalnych, Główny Urząd Statystyczny Wykres 16. Długotrwale bezrobotni w bezrobotnych ogółem - KOF i jednostki referencyjne [%] 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 2009 2010 2011 2012 2013 58

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Osobami, które bezrobocie dotyka w sposób szczególny są bezrobotni bez prawa do zasiłku 16. Na przestrzeni analizowanego okresu odsetek takich osób w powiecie kętrzyńskim wzrósł, nadal jednak jest niższy niż w jednostkach porównywanych. Tabela 34. Bezrobotni bez prawa do zasiłku liczba osób i % bezrobotnych ogółem Jednostka Polska 15126 73 woj. warmińskomazurskie woj. podlaskie KOF (powiat kętrzyński) powiat augustowski Liczba osób % bezrobotnych ogółem 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 16281 24 16562 05 17785 65 18601 05 79,92 % 82755 84233 86201 90888 96543 75,80 % 52567 56223 57775 59970 63598 85,94 % 4524 4769 5107 5304 5490 74,72 % 3383 3660 3725 3794 3935 87,67 % powiat olecki 2448 2398 2452 2475 2711 78,71 % Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL 83,29 % 79,51 % 88,18 % 79,36 % 91,14 % 81,29 % 83,53 % 80,31 % 87,64 % 81,17 % 90,26 % 81,00 % 83,23 % 80,27 % 87,29 % 81,99 % 90,83 % 76,77 % 86,20 % 83,32 % 89,71 % 82,96 % 92,98 % 82,88 % 16 Zgodnie z ustawą z dnia 20 kwietnia 2004r.o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jednolity Dz. U. z 2008r. Nr 69 poz. 415 z późn. zm.). zasiłek na okres od 6 do 12 miesięcy przyznawany jest zarejestrowanym bezrobotnym o ile nie ma dla nich propozycji odpowiedniej pracy, propozycji stażu, przygotowania zawodowego dorosłych, szkolenia, prac interwencyjnych lub robót publicznych. Konieczne jest również spełnienie zawartych w ustawie warunków związanych z opłacaniem składki na ubezpieczenie społeczne i Fundusz Pracy. 59

Wykres 17. Procent bezrobotnych bez prawa do zasiłku w bezrobotnych ogółem - KOF i jednostki porównywane [%] 100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% 2009 2010 2011 2012 2013 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Jeśli chodzi o zawodową strukturę osób bezrobotnych to pośród bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Kętrzynie w 2013 roku, najwięcej było osób bez zawodu (1 930 osób). Natomiast najliczniej reprezentowanymi zawodami były: sprzedawca (393 osoby, w tym 348 kobiet), robotnik gospodarczy (325 osób, w tym 139 kobiet), krawiec (181 osób, w tym 178 kobiet), technik ekonomista (162 osoby, w tym 132 kobiety) 17. 17 Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Kętrzynie 60

3.1.3.3. Działania na rzecz osób bezrobotnych Na terenie KOF działa Powiatowy Urząd Pracy w Kętrzynie, który wykonuje zadania samorządu powiatu w zakresie polityki rynku pracy. Jeśli chodzi o działalność PUP w zakresie pośrednictwa i poradnictwa zawodowego, to analizując coroczne Informacje o zadaniach i działaniach Powiatowego Urzędu Pracy w Kętrzynie można zauważyć, że na przestrzeni lat 2009-2012 (okres, z którego dostępne są dane) zwiększyła się liczba osób, które otrzymały pomoc. Patrząc na poszczególnie działania w ramach pośrednictwa pracy i poradnictwa zawodowego można odnotować wzrost wykorzystania wsparcia w formie propozycji pracy, stażu przygotowania zawodowego i prac społecznie użytecznych oraz poradnictwa zawodowego. Spadła natomiast liczba osób skierowanych na szkolenia oraz korzystających z informacji zawodowej. Tabela 35. Pośrednictwo pracy i poradnictwo zawodowe PUP Kętrzyn (liczba osób) Działanie 2009 2010 2011 2012 Propozycje pracy, stażu przygotowania 4596 5289 4118 5316 zawodowego i prac społ. użytecznych Skierowania na szkolenie 556 509 140 269 Informacja zawodowa indywidualna i grupowa 868 355 336 322 Poradnictwo zawodowe- ogółem 3239 3645 1415 5233 W tym: Rozmowa wstępna 414 1378 819 1670 Klub Aktywnego Poszukiwania Pracy 54 53 27 26 Zajęcia aktywizacyjne 269 321-2739 Poradnictwo zawodowe indywidualne 689 1400 510 173 Spotkania grupowe 1700 227 39 63 Badania testowe i wsparcie psychologiczne 113 266 20 562 Łącznie 11268 11808 8020 13152 Źródło: Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Kętrzynie 61

Wykres 18. Pośrednictwo pracy i poradnictwo zawodowe PUP Kętrzyn (liczba osób) 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0 2009 2010 2011 2012 Propozycje pracy, stażu przyg. zawod. i prac społ. użytecznych Skierowania na szkolenie Informacja zawodowa indywidualna i grupowa grup 73 Poradnictwo zawodowe- ogółem Źródło: Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Kętrzynie Do zadań PUP należy również realizacja działań na rzecz aktywizacji osób bezrobotnych. Na przestrzeni analizowanego okresu liczba osób, którym udzielone zostało tego typu wsparcie pozostawała stosunkowo stabilna. Spośród realizowanych działań największe znaczenie wydają się mieć prace społecznie użyteczne 18. Porównując rok 2009 i 2012 można zauważyć, że wzrosła liczba osób korzystających z zatrudnienia przy pracach społecznie użytecznych i interwencyjnych, zaś jeśli chodzi o pozostałe działania nastąpił ich spadek. 18 Zgodnie z informacją Centrum Informacyjnego Służb Zatrudnienia: Organizowane są one przez gminę w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, organizacjach lub instytucjach statutowo zajmujących się pomocą charytatywną lub działalnością na rzecz społeczności lokalnej. Wykonywanie prac społecznie użytecznych odbywa się na podstawie porozumienia zawartego między starostą a gminą, na rzecz której prace społecznie użyteczne będą wykonywane. Powiatowy urząd pracy refunduje gminie ze środków Funduszu Pracy do 60% minimalnej kwoty świadczenia przysługującego bezrobotnemu, źródło: http://zielonalinia.gov.pl/prace-spolecznie-uzyteczne-32424, dostęp on-line 20.01.2014 62

Tabela 36. Działania na rzecz aktywizacji osób bezrobotnych (liczba osób) Działania 2009 2010 2011 2012 Szkolenia 566 512 136 244 Prace interwencyjne 641 697 764 742 Roboty publiczne 489 900-125 Staże 722 842 462 424 Przygotowanie zawodowe w miejscu pracy 54 2 - - Środki na podjęcie działalności gospodarczej 143 181 60 85 Refundacja wyposażenia stanowisk pracy 70 90 38 44 Prace społecznie użyteczne 767 1244 1 741 2204 Dojazdy i zakwaterowanie 434 412-1 Łącznie 3886 4880 3201 3869 Źródło: Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Kętrzynie Na przestrzeni lat można zauważyć wzrost liczby ofert pracy w KOF. Warto jednak zwrócić uwagę, że w większości były to oferty pracy subsydiowanej. Liczba podjęć pracy utrzymywała się na stosunkowo stabilnym poziomie, przy czym częściej podejmowana była praca niesubsydiowana. Należy podkreślić, że liczba wykorzystanych ofert pracy subsydiowanej była znacznie niższa niż takich ofert ogólnie (w 2012 różnica ta wynosiła 2 504) może to świadczyć o niedopasowaniu ofert pracy subsydiowanej do kompetencji i potrzeb bezrobotnych. Tabela 37. Liczba ofert pracy - KOF Oferty pracy 2009 2010 2011 2012 Oferty Pracy 2 674 3 728 2 990 4 024 W tym: Subsydiowanej 2 365 3 424 2 540 3 384 Niesubsydiowanej 309 304 450 640 Oferty Pracy pozyskane przez pośredników pracy 278 262 84 93 W tym: na czas określony 258 189 83 89 na czas nieokreślony 20 73 1 4 Podjęcia Pracy 3 088 3 771 2 981 3 078 W tym: Subsydiowanej 1 213 1 750 710 880 Niesubsydiowanej 1 875 2 021 2 271 2 198 Źródło: Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Kętrzynie 63

Tabela 38. Liczba ofert pracy - KOF 4 500 4 000 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 2009 2010 2011 2012 Ofert pracy subsydiowanej Ofert pracy niesubsydiowanej Źródło: Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Kętrzynie Jeśli chodzi o strukturę zawodową składanych ofert to w roku 2013 największa liczba została zgłoszona w grupach zawodów: pracownicy usług osobistych 2 368 oferty pracy (63,2% ogółu ofert pracy), sprzedawcy i pokrewni 183 ofert pracy (4,9% ogółu ofert pracy), sekretarki, operatorzy urządzeń biurowych 168 ofert pracy (4,5% ogółu ofert pracy), robotnicy budowlani i pokrewni (z wyłączeniem elektryków) 109 oferty pracy (2,9% ogółu oferty pracy), robotnicy w przetwórstwie spożywczym, obróbce drewna, produkcji - 108 oferty pracy (2,88% ogółu oferty pracy) 19. Urząd pracy organizuje również liczne programy wsparcia, zarówno finansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego jak i z rezerwy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. 19 Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Kętrzynie 64

Tabela 39. Programu realizowane w PUP w Kętrzynie Rok Nazwa projektu Typ projektu 2009 Projekt konkursowy NOWE STANDARDY Projekty współfinansowane z EFS w ramach POKL 2007-2013 2009 Projekt systemowy AKTYWNI Projekty współfinansowane z EFS w ramach POKL 2007-2014 2009 Nowe szanse 2009 Projekty finansowane z rezerwy Ministra MPiPS 2009 Wsparcie firm 2009 Projekty finansowane z rezerwy Ministra MPiPS 2009 45/50 PLUS 2009 Projekty finansowane z rezerwy Ministra MPiPS 2009 Szansa młodych Projekty finansowane z rezerwy Ministra MPiPS 2010 Projekt konkursowy NOWE STANDARDY Projekty współfinansowane z EFS w ramach POKL 2007-2013 2010 Projekt systemowy AKTYWNI Projekty współfinansowane z EFS w ramach POKL 2007-2014 2010 Szansa młodych Projekty finansowane z rezerwy Ministra MPiPS 2010 Nowe możliwości 2010 Projekty współfinansowane z EFS w ramach POKL 2007-2013 2010 Praca na jesień Projekty finansowane z rezerwy Ministra MPiPS 2010 45/50 PLUS 2010 Projekty współfinansowane z EFS w ramach POKL 2007-2012 2011 Projekt konkursowy NOWE STANDARDY Projekty współfinansowane z EFS w ramach POKL 2007-2013 2011 Projekt systemowy AKTYWNI Projekty współfinansowane z EFS w ramach POKL 2007-2014 2012 Realizacja programów z FP bezrobotni do 30 roku życia 2012 Realizacja programów z FP bezrobotni powyżej 50 roku życia 2012 Realizacja programów z FP bezrobotni będący w szczególnej sytuacji na rynku pracy Projekty finansowane z rezerwy Ministra MPiPS Projekty finansowane z rezerwy Ministra MPiPS Projekty finansowane z rezerwy Ministra MPiPS 2012 Kolejna szansa Projekty finansowane z rezerwy Ministra MPiPS Źródło: Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Kętrzynie vc 65

3.1.3.4. Podsumowanie Wskaźnik liczby pracujących na 1 000 mieszkańców KOF, na tle jednostek porównywanych można uznać za niski (znacznie niższy od średniej krajowej i wojewódzkiej). W Kętrzyńskim Obszarze Funkcjonalnym przeważa zatrudnienie w przemyśle i budownictwie oraz pozostałych usługach. Na przestrzeni lat 2009-2013 największy spadek zatrudnienia odnotowano jednak właśnie w przemyśle i budownictwie, zwiększył się natomiast udział pracujących w grupie sekcji handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja. Stopa bezrobocia na terenie KOF jest ponad dwukrotnie wyższa od średniej krajowej i o 10 punktów procentowych wyższa od średniej dla województwa warmińsko-mazurskiego. Co więcej, w latach 2009-2013 zaobserwowano tendencję rosnącą. Kobiety stanowią nieco mniej niż połowę bezrobotnych powiatu kętrzyńskiego. Jeśli chodzi o wiek bezrobotnych, to najliczniejsze są osoby młode (do 24 roku życia). Jednocześnie odsetek bezrobotnych osób z najstarszej grupy wiekowej w ogólnej liczbie bezrobotnych rośnie. Bezrobocie na terenie KOF jest również związane z poziomem wykształcenia największy odsetek osób bezrobotnych to osoby z wykształceniem co najwyżej gimnazjalnym. Co więcej, znacząca grupa osób rejestrowanych w PUP stanowiły osoby bez zawodu. Mniej więcej połowa bezrobotnych KOF to osoby z terenów wiejskich. Około jednej trzeciej bezrobotnych stanowią osoby długotrwale pozostające bez pracy. Podobnie jak powiązanie zagrożenia bezrobociem z brakiem kompetencji jest to oznaka strukturalnego charakteru bezrobocia. Wsparciem osób bezrobotnych z KOF zajmuje się Powiatowy Urząd Pracy w Kętrzynie, w okresie 2009-2012 zaobserwowano wzrost liczby osób otrzymujących pomoc w ciągu poszczególnych lat. PUP realizuje również liczne programy, finansowane zarówno ze środków EFS jak i rezerwy MPiPS. Najczęściej udzielanymi formami pomocy były propozycje pracy, stażu przygotowania zawodowego i prac społecznie użytecznych oraz poradnictwo zawodowe. W każdym z analizowanych lat znacząca większość ofert pracy była subsydiowana. Najwięcej ofert skierowanych było do pracowników usług osobistych 20. 20 http://stat.gov.pl/klasyfikacje/doc/kzs/pdf/kzis_nowa.pdf (dostęp 9.02.2015 r.) 66

3.1.4. Kultura i rekreacja 3.1.4.1. Instytucje kultury i ich działalność Do organizacji życia kulturalnego w regionie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego zostały powołane domy i ośrodki kultury lub świetlice. We wszystkich jednostkach terytorialnych na tym terenie funkcjonują tego typu instytucje. Tabela 40. Liczba instytucji kultury w regionie KOF (stan na 31.12.2014 r.) Jednostka Domy i ośrodki kultury, kluby i Biblioteki Kina Muzea świetlice KOF (powiat kętrzyński) 7 6 1 4 Miasto Kętrzyn 2 1 1 1 Gmina Kętrzyn 1 1 0 2 Gmina Barciany 1 1 0 0 Gmina Korsze 1 1 0 0 Gmina Reszel 1 1 0 0 Gmina Srokowo 1 1 0 1 Źródło: opracowanie własne Na obszarze KOF w 2014 roku działało 7 domów i ośrodków kultury: Kętrzyńskie Centrum Kultury, Młodzieżowy Dom Kultury w Kętrzynie, Gminny Ośrodek Kultury w Kętrzynie, Gminny Ośrodek Kultury w Barcianach, Miejski Ośrodek Kultury w Korszach, Miejski Ośrodek Kultury w Reszlu, Gminny Ośrodek Kultury w Srokowie. Wśród propozycji oferowanych przez domy i ośrodki kultury można znaleźć zajęcia artystyczne, cykle warsztatowe, jak i szereg imprez kulturalno-rozrywkowych. Najbardziej różnorodną ofertę kulturalną posiada Kętrzyńskie Centrum Kultury. Aktywność tej instytucji polega na prowadzeniu wszechstronnej działalności opartej na realizacji form stałych w sekcjach, kołach, klubach i pracowniach, ale także organizacji i przeprowadzaniu szeregu wydarzeń o charakterze kulturalnym. Przez cały rok organizowane są tutaj liczne wykłady, konferencje naukowe, spotkania literackie, wystawy, przedstawienia teatralne oraz imprezy muzyczne. Domy i ośrodki kultury w regionie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego w 2013 roku zorganizowały 421 imprez. Najwięcej imprez w odniesieniu do liczby mieszkańców odnotowano w gminie Barciany (90 imprez na 10 000 mieszkańców). Najmniej zaś imprez w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców zaobserwowano w gminie Korsze (44 imprez na 10 000 mieszkańców). Poniższy wykres przedstawia liczbę imprez na 10 000 mieszkańców w 2013 roku. 67

Wykres 19. Imprezy na 10 000 mieszkańców w 2013 roku 100 90 80 70 78 77 90 84 80 60 67 66 64 50 54 40 30 20 10 0 44 44 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL W 2013 roku na 10 000 mieszkańców w regionie KOF przypadało prawie 20 000 uczestników imprez, co ukazuje wykres 15. Dla porównania średnio w Polsce wskaźnik ten wyniósł zaledwie 9 900 mieszkańców, a w województwie warmińsko-mazurskim niewiele więcej 15 200 mieszkańców. W regionie KOF najwięcej uczestników imprez potrafiła przyciągnąć gmina Srokowo, gdzie na 10 000 mieszkańców przypadło 39 200 uczestników imprez. 68

Wykres 20. Uczestnicy imprez na 10 000 mieszkańców w 2013 roku 45000 40000 35000 39228 30000 25000 28285 29079 20000 19918 20514 15000 10000 9899 15163 12444 10815 5000 5244 4904 0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Do najważniejszych imprez kulturalnych organizowanych przez miasto Kętrzyn można zaliczyć spotkania na Litwie Kaziuki-Wilniuki, wystawę rękodzieła artystycznego "Po Warmińsko- Mazurskiej Ziemi", wystawę fotograficzną "Pejzaż Polski" oraz ogólnopolski przegląd zespołów rockowych "Konfrontacje". W przypadku badanych gmin stałymi imprezami kulturalnymi są: dni rodziny i dożynki. Wszystkie główne wydarzenia kulturalne odbywające się cyklicznie przedstawia poniższa tabela. Tabela 41. Główne wydarzenia odbywającej się cyklicznie w regionie KOF Gmina Miesiąc Nazwa imprezy Miasto styczeń Orszak Trzech Króli Kętrzyn styczeń Festiwal Kolęd i Pastorałek marzec Kaziuki Wilniuki marzec Jarmark Pchli Targ kwiecień Zawody Breakdance "Breakmania" kwiecień OKR - Ogólnopolski Konkurs recytatorski kwiecień Konkurs plastyczny "Wielkanocny" 69

Gmina Miesiąc Nazwa imprezy kwiecień Marsz Żonkila maj Konkurs Recytatorski "Spotkania z Poezją" maj Turniej Rycerski czerwiec Przegląd Artystyczny Szkół Podstawowych czerwiec Ogólnopolski Przegląd Zespołów Rockowych "Konfrontacje" lipiec Jarmark Jakubowy październik Wystawa Rękodzieła Artystycznego "Po Warmińsko Mazurskiej Ziemi" październik Spotkania Artystyczne Klubów Seniora listopad Wystawa Fotograficzna "Pejzaż Polski" listopad Mazurskie Morcinki grudzień Konkurs plastyczny Bożonarodzeniowy grudzień Jarmark Bożonarodzeniowy grudzień Wigilia Mazurska grudzień/styczeń Powitanie Nowego Roku Gmina Kętrzyn luty Halowy Turniej Mieszkańców Wsi w Piłce Nożnej o Puchar Wójta Gminy Kętrzyn marzec Wiosenny Turniej Piłki Siatkowej Kobiet i Mężczyzn LZS w Wilkowie kwiecień/maj Inscenizacja Bitwy pod Wopławkami czerwiec Turniej Piłki Nożnej Mieszkańców Gminy Kętrzyn o Puchar Wójta Gminy Kętrzyn czerwiec Festyny rodzinne organizowane w sołectwach z okazji Dni Rodziny lipiec Walkiria - Mazurski piknik militarny lipiec/sierpień Turnieje Plażowej Piłki Siatkowej- Łazdoje, Biedaszki, Pożarki, Nowa Różanka, Wilkowo wrzesień Dożynki Gminne grudzień Mikołajkowy Turniej Małżeństw w Piłce Siatkowej Gmina marzec Dzień Kobiet Barciany czerwiec Dzień Dziecka/Dni Rodziny lipiec Dni Barcian sierpień Disco Dance Party wrzesień Dożynki Gminne Gmina Korsze maj "Majówka z grochówką" czerwiec Dzień Dziecka czerwiec, lipiec Dni Korsz czerwiec, lipiec Dni Sportu czerwiec, lipiec Międzynarodowy Plener Malarski wrzesień, październik Dożynki gminne Gmina Reszel styczeń Świąteczny Przegląd Artystyczny czerwiec - sierpień Cykl Pikników Wiejskich czerwiec - sierpień RESZELSKI Festiwal Piosenki lipiec Dni Reszla sierpień - wrzesień Dożynki sierpień - wrzesień Festiwal Kultury Ludowej "Równianka" ostatnia niedziela września Niedziela Cittaslow 70

Gmina Miesiąc Nazwa imprezy Gmina styczeń Przegląd kolęd Srokowo czerwiec Dni rodziny lipiec Dni Srokowa sierpień Festiwal Kultury Ukraińskiej wrzesień Dożynki Źródło: opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych od Urzędów Gmin W całym regionie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego jedynie miasto Kętrzyn posiada kino, które prowadzone jest przez Kętrzyńskie Centrum Kultury. W kinie znajduje się nowoczesna, klimatyzowana sala z 164 miejscami, w której oprócz projekcji filmów organizowane są także spektakle teatralne oraz koncerty. W regionie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego (miasto Kętrzyn, gmina Kętrzyn, gmina Srokowo) znajdują się cztery muzea: Muzeum im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Muzeum Mazurskie w Owczarni, Muzeum Znaczków-Historia Poczty w Muławkach. Warto zauważyć także, że w regionie KOF nie ma teatru. Spektakle teatralne odbywają się w kinie lub w amfiteatrze, natomiast najczęściej wystawy sztuki organizowane są w domach i ośrodkach kultury. Istotnym wskaźnikiem dostępności do oferty kulturalnej są również dane dotyczące bibliotek. W każdej jednostce terytorialnej z terenu KOF znajduje się przynajmniej jedna placówka biblioteczna. W regionie KOF na jedną bibliotekę w 2013 roku przypadało 3 275 osób, co w porównaniu ze średnią dla Polski, która wyniosła 4 103 i województwa warmińskomazurskiego 3 495 jest dobrym wynikiem. W poszczególnych jednostkach Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego występują znaczne różnice pomiędzy ludnością przypadającą na 1 placówkę biblioteczną. Największy problem z dostępem do bibliotek występuje w gminie Barciany, gdzie na jedną bibliotekę przypada 6 671 mieszkańców. W regionie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego w 2013 roku liczba czytelników w przeliczeniu na 1 000 ludności wyniosła 127, podczas gdy średnio w Polsce 167, a w województwie warmińsko-mazurskim 148. Najkorzystniejsza pod tym względem sytuacja występuje w gminie Korsze, zaś najmniej czytelników na tysiąc mieszkańców zaobserwowano w gminie Kętrzyn i w gminie Barciany. Niewątpliwie problem stanowi niski poziom wyposażenia bibliotek w księgozbiory. W regionie KOF w 2013 roku na 1 000 mieszkańców przypadało 2 826 woluminów, podczas gdy średnio w Polsce 3 402, w powiecie augustowskim 4 277, w powiecie oleckim 3 643. Najgorszy stan wyposażenia bibliotek jest w gminie Kętrzyn (591 woluminów na tysiąc mieszkańców), zaś najlepszy w gminie Srokowo (5 390 woluminów na tysiąc mieszkańców), gdzie Gminna Biblioteka Publiczna systematycznie powiększa swój księgozbiór. Poniższa tabela przedstawia dane dotyczące bibliotek w regionie KOF i jednostkach porównywanych w 2013 roku. 71

Tabela 42. Dane dotyczące bibliotek w regionie KOF i jednostkach porównywanych w 2013 r. Jednostka Ludność na 1 placówkę biblioteczną Księgozbiór bibliotek na 1000 ludności Czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 ludności Wypożyczenia księgozbioru na 1 czytelnika w woluminach Polska 4103 3402,0 167 18,5 województwo warmińskomazurskie 3495 3257,0 148 20,1 województwo podlaskie 4149 3894,0 122 20,4 KOF (powiat kętrzyński) 3275 2826,0 127 22,6 powiat augustowski 2978 4277,0 141 17,6 powiat olecki 3876 3643,0 131 19,4 Miasto Kętrzyn 4675 2795,0 143 19,1 Gmina Kętrzyn 4220 591,0 18 15,9 Gmina Barciany 6671 2084,0 68 28,8 Gmina Korsze 1484 3280,0 210 28,5 Gmina Reszel 2656 4046,0 143 24,2 Gmina Srokowo 3992 5390,0 100 17,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL 3.1.4.2. Wydatki na kulturę i dziedzictwo kulturowe Kętrzyński Obszar Funkcjonalny wyprzedza powiat olecki i augustowski pod względem wydatków na kulturę i dziedzictwo narodowe w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Należy również zwrócić uwagę na istotną różnicę między wydatkami na kulturę i dziedzictwo narodowe w przeliczeniu na mieszkańca w mieście Kętrzyn i w gminach należących do KOF. Wydatki miasta Kętrzyn na kulturę są wyraźnie wyższe od wydatków pozostałych gmin. Oznacza to koncentrację środków na kulturę w mieście i możliwe niedoinwestowanie kultury w pozostałych gminach położonych na terenie KOF. Wysokość środków przeznaczonych na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego na terenie KOF przedstawia poniższa tabela. Tabela 43. Wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 KOF (powiat kętrzyński) 6 696 644,0 12 089 956,7 13 309 418,8 5 846 030,6 7 917 008,0 Miasto Kętrzyn 3 743 195,7 8 445 771,0 9 862 540,5 2 159 603,8 2 661 004,3 Gmina Kętrzyn 172 024,0 754 625,5 745 009,0 540 547,2 967 458,1 Gmina Barciany 539 450,0 569 694,6 598 566,6 818 591,1 1 407 733,1 Gmina Korsze 941 949,96 995 785,64 888379,40 998335,64 1042431,54 72

Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Gmina Reszel 1 000 555,0 981 025,7 875 703,8 940 834,3 1 199 358,2 Gmina Srokowo 299 469,3 343 054,2 339 219,5 388 118,6 639 022,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Wydatki na kulturę w przeliczeniu na 1 mieszkańca w mieście Kętrzyn charakteryzują się tendencją spadkową począwszy od 2011 roku. W pozostałych gminach regionu KOF obserwujemy znaczny wzrost wydatków w 2013 roku w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Tabela 44. Wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w przeliczeniu na 1 mieszkańca Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Polska 122,8 144,7 136,2 139,5 142,2 województwo warmińskomazurskie 87,7 126,0 115,6 114,2 104,3 województwo podlaskie 90,3 121,7 124,9 129,0 114,8 KOF (powiat kętrzyński) 102,8 180,9 199,9 88,2 120,4 powiat augustowski 76,3 151,7 77,4 104,4 156,7 powiat olecki 61,3 156,1 135,2 86,4 100,6 Miasto Kętrzyn 134,0 295,4 346,9 76,4 94,6 Gmina Kętrzyn 21,5 89,9 88,2 63,7 114,6 Gmina Barciany 81,3 83,5 88,5 121,5 209,7 Gmina Korsze 90,8 93,5 83,7 94,7 100,0 Gmina Reszel 123,8 118,8 106,6 115,9 149,6 Gmina Srokowo 72,6 83,1 82,6 94,9 158,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL 3.1.4.3. Dziedzictwo kulturowe i jego ochrona Dziedzictwo kulturowe jest pojęciem, które obejmuje coraz szerszy zakres. Przejawy dziedzictwa kulturowego można podzielić na dziedzictwo materialne, na które składają się zabytki nieruchome (np. architektura, układy urbanistyczne) i ruchome (np. dzieła sztuki, narzędzia) oraz dziedzictwo niematerialne (np. kulinaria, gwara). Dziedzictwo kulturowe jest zazwyczaj wysoko wartościowane, uznawane za godne ochrony oraz przekazania następnym pokoleniom. Dzięki takiej definicji dziedzictwo kulturowe KOF rozumieć można bardzo szeroko zaliczyć można do niego zarówno dziedzictwo materialne (np. architektura sakralna czy użyteczności publicznej), jak i niematerialne (tradycyjne potrawy, kultywowane obrzędy, zwyczaje przekazywane z pokolenia na pokolenie itp.). Na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego mieszają się wpływy kilku kultur: polskiej, niemieckiej (z racji zamieszkiwania przez Niemców tych terenów przed II wojną światową), ukraińskiej (efekt przesiedlenia Ukraińców w ramach akcji Wisła ), żydowskiej oraz rosyjskiej (spowodowane bliskością granicy polsko-rosyjskiej). 73

Za dziedzictwo materialne z pewnością uznać można układ urbanistyczny miast i wsi. Przykład może stanowić Kętrzyn, a w szczególności jego stare miasto, świadczące o obronnym charakterze osady. Początki Kętrzyna wiążą się bowiem z osadnictwem Krzyżaków to bracia zakonni wznieśli nad rzeką Guber pierwszy drewniany zamek, a z czasem rozbudowywali gród o charakterze warownym. Układ urbanistyczny starego miasta wraz z murami ochronnymi został wpisany do rejestru zabytków. Także układ urbanistyczny starego miasta Reszla wraz z późniejszą zabudową wokół murów obronnych podlega ochronie konserwatorskiej. W pozostałych gminach Obszaru Funkcjonalnego także widoczne są ślady budownictwa krzyżackiego oraz, w późniejszym okresie, pruskiego przykłady mogą stanowić kościół (dawny zamek) w Bezławkach wybudowany w XV w., kościół w Leginach z XV w., kościół pw. św. Krzyża w Srokowie z 1409 r., zamek krzyżacki w Barcianach z XIV w., ratusz wybudowany w XVIII w. w Srokowie czy pałac w Łężanach wybudowany w 1910 r. dla rodziny Fischerów- Lossainenów. W każdej z gmin pozostały cmentarze ewangelickie większość ludności niemieckiej była protestantami. Te przykłady stanowią zaledwie reprezentację dziedzictwa urbanistycznego pozostałego po krzyżackich i pruskich osadnikach. Podtrzymywaniu pamięci o średniowiecznej historii Obszaru, związanej z dominacją Zakonu Krzyżackiego, służy Jarmark św. Jakuba organizowany przez Muzeum im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Kętrzynie. Jarmark jest imprezą cykliczną, jego ostatnia edycja odbyła się w dniach 23-26 lipca 2014 r. w zamku w Kętrzynie. Temat przewodni ostatniego Jarmarku stanowiła średniowieczna kuchnia. W ramach imprezy zorganizowana została wystawa, pokazy średniowiecznej kuchni oraz rzemiosła oraz występy artystyczne 21. Na obszarze Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego działają także stowarzyszenie zrzeszające przedstawicieli mniejszości niemieckiej oraz podtrzymujące dziedzictwo kultury niemieckiej: Stowarzyszenie im. Arno Holza dla Porozumienia Polsko-Niemieckiego oraz Stowarzyszenie Mniejszości Niemieckiej w Kętrzynie. Stowarzyszenia organizują kursy języka niemieckiego, spotkania, współpracują z przedszkolami i szkołami w celu rozwoju oświaty i podnoszenia wiedzy dzieci i młodzieży. Przedstawiciele kultury ukraińskiej pojawili się na terenach KOF-u w wyniku akcji Wisła. Zostali oni przesiedleni w 1947 r. z terenów południowo-wschodniej Polski większość osób, które przybyły na te tereny pochodziło z województwa lubelskiego. Dla wielu osób przesiedlonych było to traumatyczne przeżycie i gdy nadarzyła się możliwość powrotu w rodzinne strony, chętnie z niej skorzystali. Jednak na terenie KOF-u pozostała liczna mniejszość, która aktywnie podtrzymuje swoją kulturę i dziedzictwo. Wraz z pojawieniem się ludności ukraińskiej, w większości będących wyznawcami kościoła prawosławnego bądź greckokatolickiego, wzrosła liczba działających cerkwi. W Kętrzynie działa koło Związku Ukraińców w Polsce. Jego członkowie organizują spotkania, warsztaty, zabawy, obchodzą razem ukraińskie święta, jak na przykład Dzień Pamięci Ofiar Wielkiego Głodu, akcje okazujące solidarność z uczestnikami Majdanu 22. Elementem podtrzymywania dziedzictwa kultury ukraińskiej są cykliczne imprezy, jak np. Regionalny Ukraiński Jarmark Folklorystyczny w Kętrzynie, Ukraiński Festyn Ludowy Narodni 21 http://www.muzeum.ketrzyn.pl/2014/ix-jarmark-sredniowieczny-na-sw-jakuba-23-26-lipca-2014-r/ dostęp 22.01.2015 r. 22 https://www.facebook.com/oupketrzyn dostęp 22.01.2015 r. 74

huliannia w Asunach czy Sezon Kultury Ukraińskiej na Warmii i Mazurach organizowany w Srokowie. Jak podkreślają organizatorzy imprez, ich celem jest promocja kultury ukraińskiej oraz integracja społeczności zamieszkujących tereny KOF-u. W ostatnim roku imprezy były także wyrazem solidarności z Ukraińcami pozostałymi w ojczyźnie. 3.1.4.4. Rekreacja i sport Najwięcej obiektów sportowych posiada miasto Kętrzyn. Koordynatorem działań związanych z upowszechnianiem sportu jest Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji. Ośrodek dysponuje taką infrastrukturą sportową jak: kompleks rekreacyjno-sportowy (hala mistrzów, hala widowiskowo-sportowa, stadion miejski, lodowisko, kompleks basenów Kętrzynianka ), stado ogierów oraz korty tenisowe. W halach można uprawiać wiele dyscyplin sportu, takich jak: piłka nożna, piłka siatkowa, piłka ręczna, koszykówka, sztuki walki, tenis stołowy, boks czy taekwondo. W kompleksie znajduje się również sala korekcyjna, siłownia, sala fitness, sauna oraz sala bilardowa. W halach odbywają się także imprezy kulturalne, m.in. występy zespołów artystycznych czy kabaretowe. W mieście Kętrzyn znajduje się także nowoczesny kompleks basenów. Składa się on z 2 zespołów basenowych: sportowego i rekreacyjnego. Baseny uatrakcyjnione zostały zjeżdżalnią, gejzerami oraz masażami wodnymi. Na terenie obiektu dostępne są korty ziemne: dwa na otwartej przestrzeni i dwa zadaszone oraz pole do minigolfa. W sąsiedztwie basenów znajdują się obiekty Stada Ogierów, które oferuje miłośnikom koni jazdę w siodle, zwiedzanie najdłuższej stajni w Europie, przejażdżki powozami po okolicy, a także kuligi. W roku 2014 MOSiR poszerzył ofertę działalności o nowoczesny obiekt sportowy przy Szkole Podstawowej nr 4 z salą bilardową, przy której powstanie Międzynarodowe Centrum Bilardowe, z salami fitness oraz salą sportową. Organizatorem większości imprez sportowych w mieście jest Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji. Do najatrakcyjniejszych imprez w mieście Kętrzyn można zaliczyć: Pokazy Konne, Międzynarodowy Turniej Piłki Nożnej Chłopców, Festyn Lotniczy na Lotnisku Wilamowo, Międzynarodowy Turniej Tańca Towarzyskiego, a także imprezy bilardowe rangi ogólnopolskiej. Infrastruktura sportowa w gminach wiejskich regionu KOF ogranicza się głównie do boisk i sal sportowych przyszkolnych. Większość tych obiektów sportowych jest ogólnodostępna. Gmina Reszel wyróżnia się tym, że na jej terenie istnieje tor motocrossowy. Odbywające się tutaj zawody przyciągają wielu kibiców tego sportu. W regionie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego działa 20 klubów sportowych, w tym 8 w mieście Kętrzyn. Większość klubów prowadzi działalność w jednej tylko dyscyplinie sportu. Największa liczba zawodników uprawia piłkę nożną. Mniejszą popularnością cieszą się takie gry zespołowe jak: piłka ręczna, piłka siatkowa czy koszykówka. W mieście Kętrzyn występuje największa różnorodność, jeśli chodzi o dyscypliny sportowe. Występują tu kluby sportowe prowadzące działalność w zakresie tenisa ziemnego, zapasów, brydża sportowego, taekwondo czy jeździectwa. 75

3.1.4.5. Podsumowanie Oferta rekreacyjna, kulturalna i sportowa na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego jest niewystarczająca. Jedynie Kętrzyn może pochwalić się bogatą i różnorodną ofertą skierowaną do mieszkańców miasta i okolic. Przez cały rok w mieście Kętrzyn organizowane są liczne imprezy kulturalno-rozrywkowe, organizowane są warsztaty, wykłady, konferencje naukowe, wystawy czy przedstawienia teatralne. W mieście Kętrzyn znajduje się także nowoczesny kompleks rekreacyjnosportowy, w którym można uprawiać wiele dyscyplin sportowych. W pozostałych gminach należących do KOF oferta ta jest dużo uboższa. W szczególności problem stanowi dostępność obiektów oraz ich niezadowalający stan techniczny. Infrastruktura sportowa w tych gminach ogranicza się głównie do boisk i sal sportowych przyszkolnych. Niewątpliwie należałoby dążyć do rozszerzenia całorocznej oferty kulturalnej i sportowej na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego. W tym celu istotne jest wspieranie podmiotów prywatnych i organizacji pozarządowych ukierunkowanych na upowszechnienie kultury i sportu oraz wsparcie finansowe dla instytucji kultury oraz przeznaczenie środków na modernizację infrastruktury sportowej. 3.1.5. Turystyka O atrakcyjności turystycznej terenów Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego stanowi kilka czynników atrakcyjne położenie pod względem rekreacyjnym (bliskość jezior, lasów), zabytki. Poniżej przedstawione zostały dane dotyczące bazy turystycznej oraz atuty, które sprowadzają turystów na te tereny. 3.1.5.1. Atrakcje turystyczne Ze względu na swoje położenie oraz historię teren KOF może pochwalić się licznymi atrakcjami turystycznymi, które zaspokoją rozmaite potrzeby turystów odpoczynku, uprawiania sportu, rekreacji, zwiedzania. Dużą zaletą KOF jest położenie w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich jeziora i lasy stwarzają dogodne warunki do odpoczynku w ciszy i spokoju. Choć bardziej atrakcyjnie położone są okoliczne miasta, jak Giżycko czy Mikołajki, gminom KOF także udaje się przyciągnąć turystów, o czym napisano w dalszej części rozdziału. Do atrakcji turystycznych z pewnością zaliczyć można średniowieczną architekturę, jak zamki w Kętrzynie, Reszlu czy Barcianach, kościoły, np. bazylika mniejsza św. Jerzego w Kętrzynie czy kościół św. Krzyża w Srokowie. Pielgrzymów przyciąga z kolei Święta Lipka sanktuarium maryjne, nad którym opiekę sprawują księża jezuici. Zgodnie z podaniami ludowymi, początków kultu maryjnego w tym miejscu można dopatrywać się w XIV w., a najstarsza udokumentowana informacja pochodzi z 1473 r. Wzniesiona w XVII w. bazylika pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny wraz z klasztorem jest jednym z najważniejszych zabytków baroku w północnej Polsce. Dla osób interesujących się czasami II wojny światowej dużą atrakcję stanowi Wilczy Szaniec - w latach 1941 1944 kwatera główna Adolfa Hitlera i Naczelnego Dowództwa Sił Zbrojnych, 76

położona we wsi Gierłoż. Kwaterę o powierzchni 2,5 km 2 ulokowano w gęstym lesie. Od wchodu chroniona była przez system Wielkich Jezior Mazurskich, czyniących teren trudnodostępnym. Na terenie Wilczego Szańca powstało około 200 budynków, w tym 80 obiektów ceglano-betonowych, poza tym drewniane baraki, 2 lotniska, elektrownia, dworzec kolejowy, wodociągi, dwie centrale dalekopisowe. W Wilczym Szańcu Hitler wraz ze swoim sztabem spędził w sumie ok. 850 dni, a wśród odwiedzających byli m.in. włoski dyktator Benito Mussolini oraz ambasador Japonii hrabia Hiroshi Oshima. To tutaj 20 lipca 1944 Claus von Stauffenberg i Werner von Haeften dokonali nieudanego zamachu na życie Hitlera. Obiekt udostępniony jest dla zwiedzających. Z Wilczym Szańcem nierozerwalnie związane jest lotnisko Wilamowo. Początki lotniska sportowego sięgają 1935 r. Rozbudowa lotniska związana była z budową Wilczego Szańca - lotnisko Wilamowo zyskało status wojskowego służącego do obsługi pasażersko-towarowej kwatery Hitlera oraz stanowiącego zewnętrzny system ochrony Wilczego Szańca. Od 1998 roku lotnisko jest własnością prywatną, użytkowaną przez Aeroklub Krainy Jezior. Na terenie lotniska organizowany jest na przełomie lipca i sierpnia Festyn Lotniczy. Ciekawą atrakcję dla miłośników jeździectwa stanowi także Kętrzyńskie Stado Ogierów. W skład kompleksu wchodzą budynki stadniny koni, zbudowane w roku 1877. To najdłuższa stajnia w Europie, mierzy 200 m długości i ma 162 boksy dla koni. W okresie przedwojennym Stadnina prowadziła hodowlę koni rasy wschodnio-pruskiej i trakeńskiej. Obecnie hoduje się tu konie rasy zimnokrwistej oraz konie ras szlachetnych. W Stadninie działa Klub Stado Kętrzyn, który oferuje miłośnikom koni jazdę w siodle, przejażdżki powozami ze zwiedzaniem zabytków w okolicznych miejscowościach, naukę jazdy konnej, zwiedzanie stajni łącznie z powozownią. Na terenie Stada znajduje się galeria stała, gdzie prezentowane są różne ekspozycje. Inną interesującą atrakcję turystyczną stanowi kolej łącząca Kętrzyn z Węgorzewem. Na trasie funkcjonuje turystyczna linia kolejowa jadący nią zobaczyć mogą Kanał Mazurski, Park Miniatur Warmii i Mazur, bunkry w Mamerkach i Wilczy Szaniec. Warto wspomnieć również o unikatowym obiekcie hydrotechnicznym jakim jest Kanał Mazurski. W zamyśle projektantów miała być to droga wodna łącząca Krainę Wielkich Jezior Mazurskich z Bałtykiem. Jej budowę rozpoczęto w 1911 roku. Po kilku latach I wojna światowa przerwała prace na tym terenie. W 1934 roku ponownie podjęto inwestycję. II wojna światowa ograniczyła zarówno zasoby ludzkie jak i możliwości finansowe budowy, co spowodowało ponowne zaprzestanie prac w 1942 roku. Po zakończeniu II Wojny Światowej prace nad powstaniem tego szlaku nie były kontynuowane. Długość kanału wynosi 51,7 km w tym 22 km na terenie Polski, pozostała część znajduje się na terenie Obwodu Kaliningradzkiego (Rosja). Kanał Mazurski przechodzi przez obszar Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego w gminie Srokowo, gdzie zlokalizowane są 4 śluzy wodne: Leśniewo Górne, Leśniewo Dolne, Bajory, Długopole. 77

3.1.5.2. Baza noclegowa Na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego działa różnorodna baza noclegowa - hotele, motele, pensjonaty, inne obiekty hotelowe, domy wycieczkowe, szkolne schronisko młodzieżowe, ośrodki wczasowe, ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe, domki turystyczne, pola biwakowe, kempingi, kwatery agroturystyczne i pokoje gościnne. W ostatnich latach utrzymywała się stała liczba obiektów noclegowych w powiecie kętrzyńskim. Spadek liczby obiektów noclegowych i liczby udzielanych noclegów w 2013 roku wynikać może nie tylko ze spadku zainteresowania turystów, ale także ze zmiany sposobu zbierania danych przez Główny Urząd Statystyczny. Powiat kętrzyński nie posiada tak rozbudowanej bazy noclegowej jak powiat augustowski, jednak jego baza przewyższa liczebnie tę, którą pochwalić się może powiat olecki. Liczba obiektów noclegowych na terenie KOF spadła w 2013 roku o dwa obiekty hotelowe w stosunku do 2012 roku. Ponad połowa obiektów noclegowych KOF to obiekty hotelowe, co wyróżnia obszar na tle jednostek porównywanych i świadczy o wysokim standardzie udzielanych noclegów. Liczbę obiektów noclegowych funkcjonujących na terenie KOF i w jednostkach porównywanych w podziale na kategorie oraz liczbę obiektów w przeliczeniu na 1 000 osób przedstawiają poniższe tabele. Tabela 1. Liczba istniejących obiektów noclegowych oraz hoteli, moteli, pensjonatów i innych obiektów hotelowych na terenie KOF i w jednostkach porównywanych w latach 2009-2013 Jednostka Hotele, motele, pensjonaty Baza noclegowa ogółem i inne obiekty hotelowe 2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 Polska 6992 7206 7039 9483 9775 2836 3223 3285 3414 woj. warmińskomazurskie 390 387 386 487 489 150 168 181 190 woj. podlaskie 168 182 165 243 254 51 68 74 76 KOF (powiat kętrzyński) 12 11 12 13 11 7 7 7 7 powiat augustowski 28 32 28 34 36 5 7 9 9 powiat olecki 10 9 6 6 8 4 2 2 2 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Powiat kętrzyński cechuje się stosunkowo niską liczbą miejsc noclegowych przypadających na 1 000 mieszkańców (od 8,8 w 2009 roku poprzez maksymalną wartość 11,4 w 2012 roku do 8,1 w 2013 roku). Są to wartości około trzykrotnie niższe od średnich dla województwa warmińsko-mazurskiego (od 25,9 do 28,2) oraz blisko dwukrotnie niższe niż średnie dla Polski (15,7-17,7). Warto ponownie podkreślić, że większość miejsc noclegowych oferują obiekty hotelowe. 78

Tabela 2. Liczba miejsc noclegowych w przeliczeniu na 1000 ludności na terenie KOF i w jednostkach porównywanych w latach 2009-2013 Jednostka ogółem - miejsca noclegowe na 1000 ludności hotele, motele, pensjonaty, inne obiekty hotelowe - miejsca na 1000 ludności 2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 Polska 15,9 15,8 15,7 17,5 17,7 5,8 6,3 6,6 6,9 woj. warmińskomazurskie 26,9 25,9 26,0 27,2 28,2 8,9 9,0 10,2 10,4 woj. podlaskie 9,6 9,5 9,2 10,3 10,8 3,3 3,9 4,3 4,5 KOF (powiat kętrzyński) 8,8 9,6 9,5 11,4 8,1 6,4 6,9 6,7 6,8 powiat augustowski 53,5 49,3 41,4 42,0 45,3 8,1 8,6 9,9 10,0 powiat olecki 17,8 15,3 10,6 8,6 13,0 3,7 2,7 3,3 2,3 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Liczba obiektów noclegowych przekłada się na liczba udzielonych noclegów w powiecie kętrzyńskim była w całym analizowanym okresie mniejsza niż w powiecie augustowskim, lecz wyższa niż w powiecie oleckim. Na terenie KOF udzielono od 509,9 noclegu w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców w 2012 roku do 601,2 w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców w 2011 roku. Większości z nich udzieliły obiekty hotelowe, co pozytywnie wyróżnia KOF na tle porównywanych powiatów, województw i kraju. Tabela 3. Udzielone noclegi na 1000 ludności na terenie KOF i w jednostkach porównywanych w latach 2009-2013 Jednostka ogółem - udzielone noclegi na 1000 ludności hotele, motele, pensjonaty, inne obiekty hotelowe - udzielone noclegi na 1000 ludności 2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 Polska 1442,1 1448,6 1483,4 1609,4 1635,2 642,5 704,7 757,5 801,7 woj. warmińskomazurskie 1661,6 1655,6 1699,9 1759,8 1858,5 826,6 875,9 998,0 1017,0 woj. podlaskie 724,6 750,1 750,2 821,0 851,3 373,1 405,3 458,7 480,4 KOF (powiat kętrzyński) 531,1 546,3 601,2 509,9 525,6 438,1 445,9 463,6 380,1 powiat augustowski 4344,4 3781,6 3338,3 3532,4 3167,0 1077,0 867,6 1034,0 909,0 powiat olecki 417,9 435,9 233,8 317,2 461,9 65,5 77,7 70,3 148,1 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Na terenie KOF z noclegów korzystało od 321,3 osoby w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców w 2009 roku do 367,1 osoby w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców w 2013 roku. W przypadku tego wskaźnika dla powiatu kętrzyńskiego nie obserwujemy wyraźnego trendu, podczas gdy w województwie warmińsko-mazurskim z każdym rokiem przybywa korzystających z noclegów, a szczególnie dynamicznie rośnie liczba nocujących w obiektach hotelowych. W powiecie 79

augustowskim, w którym korzystających z noclegów w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców było zdecydowanie więcej niż na terenie KOF, obserwujemy tendencję spadkową (z 1 245,8 w 2009 roku do 996,4 w 2013 roku). Tabela 4. Korzystający z noclegów na 1000 ludności na terenie KOF i w jednostkach porównywanych w latach 2009-2013 korzystający z noclegów na 1000 ludności hotele, motele, pensjonaty, inne jednostka ogółem obiekty hotelowe 2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 Polska 507,3 531,2 557,5 587,4 607,8 340,4 372,7 402,0 417,6 woj. warmińskomazurskie 595,5 618,1 660,3 680,6 726,6 413,3 440,9 497,8 506,1 woj. podlaskie 367,7 379,1 394,0 445,7 496,8 237,5 257,4 287,8 317,7 KOF (powiat kętrzyński) 321,3 352,1 353,5 330,2 367,1 279,7 287,4 277,7 253,4 powiat augustowski 1245,8 1118,9 1055,7 996,3 996,4 550,7 511,7 564,1 524,5 powiat olecki 145,1 135,6 76,3 127,2 187,6 37,9 41,6 50,0 100,7 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS W Polsce średni stopień wykorzystania miejsc noclegowych wynosi około 1/3 i ta wartość nie zmieniała się znacząco na przestrzeni lat 2010-2013. Na terenie KOF wykorzystywane było poniżej 1/5 miejsc noclegowych od 18,4% w 2010 roku poprzez lokalne maksimum 19,4% w 2011 roku i minimum o wartości 16,9% w 2012 roku po 19,4% w 2013 roku. Na podstawie powyższych danych można wysnuć wniosek, że obszar KOF dysponuje uboższą bazą noclegową, co przekłada się na mniej udzielonych noclegów i gości niż w porównywanych jednostkach (poza powiatem oleckim). Jednakże warto zauważyć, że niski stopień wykorzystania miejsc noclegowych świadczy o niskim popycie na nie, który może być spowodowany niewystarczająco atrakcyjną ofertą turystyczną. Tabela 5. Stopień wykorzystania miejsc noclegowych w latach 2010-2013 Jednostka 2010 2011 2012 2013 Polska 33,4% 33,6% 33,6% 33,8% woj. warmińsko-mazurskie 27,9% 28,0% 27,4% 28,0% woj. podlaskie 28,5% 28,8% 29,2% 29,1% KOF (powiat kętrzyński) 18,4% 19,4% 16,9% 19,4% powiat augustowski 38,6% 37,3% 37,7% 34,7% Powiat olecki 14,2% 13,9% 17,3% 17,0% Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS 80

3.1.5.3. Podsumowanie Kętrzyński Obszar Funkcjonalny może pochwalić się licznymi atrakcjami turystycznymi, zarówno jeśli chodzi o walory przyrodnicze, jak i kulturowe (zabytki). Ze względu na zabytki historyczne (np. Wilczy Szaniec) czy religijne (np. Święta Lipka) KOF może zachęcać do przyjazdu turystów o zróżnicowanych zainteresowaniach. Atrakcje oferowane przez KOF są unikalne w skali kraju. Baza noclegowa KOF nie jest tak rozbudowa jak baza porównywanych powiatów, jej potencjał nie jest także w pełni wykorzystany. Należy rozważyć lepszą promocję oraz dostosowanie bazy do szczególnych potrzeb (np. rozwinięcie oferty dla osób zainteresowanych turystyką sakralną, pełnienia roli miejsca wyjazdów integracyjnych czy centrów szkoleniowych), aby w pełni wykorzystać potencjał bazy noclegowej. Aby podnieść atrakcyjność turystyczną KOF należy rozważyć wspólne promowanie atrakcji turystycznych oraz bazy noclegowo-gastronomicznej przez gminy wchodzące w skład KOF, np. poprzez wprowadzenie wspólnej karty turysty, uprawniającej do otrzymania zniżek na atrakcje oraz w miejscu pobytu. 3.1.6. Infrastruktura techniczna 3.1.6.1. Sieć komunikacyjna Łączna długość dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych w KOF na koniec 2014 r. wynosiła prawie 1 100 km. Drogi gminne stanowiły ponad 40%, z czego jedynie 19,20% miało nawierzchnię utwardzoną, drogi powiatowe ponad 43%, z czego 77,46% miało nawierzchnię utwardzoną oraz drogi wojewódzkie ponad 16%. Wszystkie drogi wojewódzkie w gminach KOF na koniec 2014 r. posiadały nawierzchnię utwardzoną. Analizując odsetek dróg powiatowych o nawierzchni utwardzonej w poszczególnych gminach należy stwierdzić, że wahał się on od 69% (gmina Barciany) do 96% (miasto Kętrzyn). Największym odsetkiem dróg gminnych o nawierzchni utwardzonej w ogólnej liczbie dróg gminnych odznaczało się miasto Kętrzyn (88%). W pozostałych gminach ww. wskaźnik wahał się od 13% (gminy: Barciany i Srokowo) do 18% (gmina Korsze). Najdłuższą siecią dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych na koniec 2014 r. charakteryzowała się gmina Barciany (271,93 km), najkrótszą natomiast miasto Kętrzyn (56 km). Odsetek dróg gminnych, na koniec 2014 r. w gminach KOF wahał się od 21,62% (gmina Korsze) do 48,63% (miasto Kętrzyn). Odsetek dróg powiatowych, na koniec 2014 r., w analizowanych gminach wahał się od 33,7% (gmina Reszel) do 56,4% (gmina Kętrzyn). Odsetek dróg wojewódzkich natomiast w analizowanych gminach, na koniec 2014 r., od 9,14% (gmina Srokowo) do 22,9% (gmina Reszel). 81

Tabela 45. Drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne w gminach KOF oraz % dróg o nawierzchni utwardzonej wg typu własności na koniec 2014 r. w km % dróg o nawierzchni utwardzonej Jednostka wojewódzki e powiatowe gminne wojewódzkie powiatowe gminne Miasto Kętrzyn 8,02 20,75 27,23 100 96 88 Gmina Kętrzyn 40,8 104,9 40,18 100 74 17 Gmina Barciany 34,7 119,83 117,4 100 69 13 Gmina Korsze 34,9 90,9 89,1 100 82 18 Gmina Reszel 44,7 65,9 85 100 79 14 Gmina Srokowo 15,66 73,66 82 100 84 13 Suma 178,78 475,94 440,91 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych dostarczonych przez Urzędy Gmin 3.1.6.2. Sieć wodociągowa i kanalizacyjna W odniesieniu do porównywanych powiatów, KOF w latach 2009-2013 charakteryzowała najniższa dynamika przyrostu czynnej sieci rozdzielczej wodociągowej (dynamika 110,5). Powiat augustowski charakteryzowała dynamika wyższa o 1,4 pkt (111,9). Największą dynamikę, na przestrzeni lat 2009-2013, odnotowano w powiecie oleckim (113,1). Należy jednak zauważyć fakt, że zarówno w 2009 r. jak i w 2013 r., pomimo najwyższej dynamiki przyrostu czynnej sieci rozdzielczej wodociągowej była ona najkrótsza. Dynamika przyrostu czynnej sieci rozdzielczej wodociągowej dla obszaru KOF, na przestrzeni lat 2009-2013, była niższa niż dynamika liczona dla województwa warmińsko-mazurskiego oraz wyższa niż ww. wskaźnik liczony dla kraju. W 2013 r., w gminach KOF, najdłuższą czynną sieć wodociągową posiadała gmina Barciany (172,8 km), najkrótszą natomiast miasto Kętrzyn (55,2 km). W stosunku do roku 2009, w 2013 r., zarówno względnie, jak i bezwzględnie, najbardziej rozwinęła się czynna sieć rozdzielcza wodociągowa w gminie Reszel (przyrost o ponad 39 km, dynamika 142,0). W gminie Srokowo długość czynnej sieci rozdzielczej wodociągowej, w latach 2010-2013, była na stałym poziomie, i wynosiła 101,64 km. Tabela 46. Długość czynnej sieci rozdzielczej wodociągowej w latach 2009-2013 [km] Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Dynamika (2009=100) Polska 267332,1 272888,0 278300,4 283102,5 287651,3 107,6 woj. warmińskomazurskie 13508,7 13951,7 14473,0 15009,5 15261,6 113,0 woj. podlaskie 11937,5 12321,5 12585,7 12810,2 13078,0 109,6 KOF (powiat kętrzyński) 648,6 690,4 691,5 709,6 717,0 110,5 powiat augustowski 912,6 985,0 1014,9 1019,7 1021,2 111,9 powiat olecki 518,5 529,3 579,4 585,7 586,4 113,1 Miasto Kętrzyn 54,2 54,4 54,4 55,2 55,2 101,8 Gmina Kętrzyn 109,7 109,7 109,9 110,2 110,9 101,1 Gmina Barciany 170,1 169,8 170,7 172,5 172,8 101,6 82

Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Dynamika (2009=100) Gmina Korsze 123,8 148,1 148,1 148,1 148,1 119,6 Gmina Reszel 93,3 110,9 110,9 126,1 132,5 142,0 Gmina Srokowo 97,5 101,64 101,64 101,64 101,64 104,25 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL oraz danych udostępnionych przez Urząd Gminy Srokowo Porównując rok 2013 do roku 2009 w gminach KOF odnotowano nieznaczny spadek objętości wody dostarczanej gospodarstwom domowym (dynamika 96,3). W porównywanych powiatach odnotowano natomiast przyrost zużycia wody w powiecie augustowskim (dynamika 112,0), w powiecie oleckim (dynamika 100,5). Analizują gminy KOF na przestrzeni lat 2009-2013, jedynie w gminie Barciany odnotowano wzrost zużycia wody (117,5). W pozostałych gminach dynamika zużycia wody, w latach 2009-2013, wyniosła od 70,3 (gmina Srokowo) do 99,4 (gmina Reszel). Tabela 47. Woda dostarczana gospodarstwom domowym w latach 2009-2013, w dam 3 Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Dynamika (2009=100) Polska 1194737,4 1197938,7 1201993,8 1200541,5 1191132,5 99,7 woj. warmińskomazurskie 44172,9 44834,5 44511,0 44141,4 44102,2 99,8 woj. podlaskie 36903,3 37020,1 37106,8 36976,0 37505,2 101,6 KOF (powiat kętrzyński) 2300,0 2336,0 2352,0 2242,4 2214,6 96,3 powiat augustowski 1747,2 1786,0 1872,0 1929,8 1956,9 112,0 powiat olecki 974,9 975,9 997,1 963,9 980,0 100,5 Miasto Kętrzyn 1135,9 1116,1 1126,3 1077,8 1071,7 94,3 Gmina Kętrzyn 232,6 240,7 226,1 222,6 229,6 98,7 Gmina Barciany 193,2 236,1 246,5 216,6 227,0 117,5 Gmina Korsze 384,9 393,9 412,6 387,8 372,3 96,7 Gmina Reszel 225,4 221,2 221,5 223,6 224,0 99,4 Gmina Srokowo 128,0 128,0 119,0 114,0 90,0 70,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL W porównaniu dla powiatów referencyjnych, w powicie kętrzyńskim (gminy KOF) w latach 2009-2013 odnotowano spadek zużycia wody w gospodarstwach domowych w przeliczeniu na 1 mieszkańca (dynamika 95,5). Analogiczna sytuacja miała miejsce w powiecie oleckim (dynamika 98,6). Jedynie w powiecie augustowskim odnotowano wzrost ww. wskaźnika (dynamika 110,4). Największym przyrostem zużycia wody w m 3 ogółem w przeliczeniu na 1 mieszkańca, w latach 2009-2013, wśród jednostek KOF charakteryzowała się gmina Barciany (dynamika 116,2). W pozostałych gminach, oprócz gminy Reszel (dynamika dla ww. latach 100) odnotowano spadek dla wartości ww. wskaźnika. 83

Tabela 48. Zużycie wody w gospodarstwach domowych ogółem na 1 mieszkańca w m 3 w latach 2009-2013 Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Dynamika (2009=100) Polska 31,3 31,1 31,2 31,2 30,9 98,7 woj. warmińskomazurskie 30,9 30,8 30,6 30,4 30,5 98,7 woj. podlaskie 31,0 30,7 30,9 30,8 31,3 101,0 KOF (powiat kętrzyński) 35,3 34,9 35,3 33,8 33,7 95,5 powiat augustowski 29,7 29,7 31,2 32,2 32,8 110,4 powiat olecki 28,5 27,8 28,4 27,5 28,1 98,6 Miasto Kętrzyn 40,7 39,0 39,6 38,1 38,1 93,6 Gmina Kętrzyn 29,0 28,7 26,8 26,2 27,2 93,8 Gmina Barciany 29,1 34,6 36,4 32,2 33,8 116,2 Gmina Korsze 37,1 37,0 38,9 36,8 35,7 96,2 Gmina Reszel 27,9 26,8 27,0 27,5 27,9 100,0 Gmina Srokowo 31,0 31,0 29,0 27,9 22,3 71,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Powiat kętrzyński na koniec 2013 r. w porównaniu do powiatów podobnych odznaczał się znacznie dłuższą siecią kanalizacyjną (297,4 km). W powiecie augustowskim długość czynnej sieci kanalizacyjnej na koniec 2013 r. wynosiła 166,8 km, natomiast w powiecie oleckim 148,1 km. Dynamika przyrostu czynnej sieci kanalizacyjnej w latach 2009-2013 w powiecie kętrzyńskim (130,15) była nieznacznie niższa niż w powiecie oleckim (131,88) i powiecie augustowskim (138,42). Porównując dynamiki przyrostu czynnej sieci kanalizacyjnej w latach 2009-2013 w powiecie kętrzyńskim (130,15) i w całym województwie warmińsko-mazurskim (131,36) były one na bardzo zbliżonym poziomie. Nieznacznie wyższy przyrost czynnej sieci kanalizacyjnej ww. latach odnotowano w województwie podlaskim (138,74). Natomiast dynamika dla kraju była również na bardzo zbliżonym poziomie jak w całym powiecie kętrzyńskim. W poszczególnych gminach należących do KOF najdłuższą siecią kanalizacyjną na koniec 2013 r. dysponowało miasto Kętrzyn (69,5 km) oraz gmina Kętrzyn (66 km). Natomiast w najkrótszą sieć kanalizacyjną wyposażona była gmina Srokowo (32,3 km). Na przestrzeni pięciu lat (2009-2013) największy przyrost czynnej sieci kanalizacyjnej odnotowano w gminie Barciany (dynamika 192,72 km) oraz w gminie Srokowo (dynamika 192,41). Najmniejszy przyrost czynnej sieci kanalizacyjnej ww. okresie (jedynie o 0,5 km) odnotowano natomiast w mieście Kętrzyn (dynamika wyniosła 100,72). W pozostałych gminach dynamika zjawiska wynosiła od 108,17 (gmina Korsze) do 126,45 (gmina Reszel). Tabela 49. Długość czynnej sieci kanalizacyjnej w latach 2009-2013 [km] Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Dynamika (2009=100) Polska 100201,5 107509,1 117745,6 125580,6 132916,0 132,65 woj. warmińskomazurskie 2410,4 2556,9 2857,7 3047,3 3166,4 131,36 woj. podlaskie 4540,0 4794,6 5358,3 5882,7 6299,0 138,74 84

Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Dynamika (2009=100) KOF (powiat kętrzyński) 228,5 236,8 242,3 297,1 297,4 130,15 powiat augustowski 120,5 122,2 164,7 166,4 166,8 138,42 powiat olecki 112,3 120,4 129,9 147,2 148,1 131,88 Miasto Kętrzyn 69,0 69,2 69,2 69,5 69,5 100,72 Gmina Kętrzyn 36,8 36,8 36,8 65,7 66,0 179,35 Gmina Barciany 20,6 20,6 26,1 39,7 39,7 192,72 Gmina Korsze 36,7 39,7 39,7 39,7 39,7 108,17 Gmina Reszel 39,7 44,8 44,8 50,2 50,2 126,45 Gmina Srokowo 25,7 48,0 49,45 49,45 49,45 192,41 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL oraz danych przekazanych przez Urząd Gminy Srokowo W powiecie kętrzyńskim na koniec 2013 r. było 3 670 połączeń prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania. Wynik ten jest znacznie wyższy niż liczba ww. połączeń w powiecie oleckim (2 144) oraz znacznie niższy niż w powiecie augustowskim (5 246). Jednocześnie powiat kętrzyński charakteryzowała najniższa wartość dynamiki za lata 2009-2013 niż w porównywanych powiatach. W powiecie kętrzyńskim była również niższa dynamika przyrostu liczby połączeń prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania niż w całym województwie warmińskomazurskim (dynamika 118,68), podlaskim (dynamika 123,07) oraz kraju (dynamika 126,56). Wśród gmin powiatu kętrzyńskiego największą liczbą połączeń prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania, w 2013 r., odznaczało się miasto Kętrzyn (1 852), najmniejszą natomiast gmina Srokowo (277). Największy przyrost liczby połączeń prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania, na przestrzeni lat 2009-2013, odnotowano w gminie Barciany (dynamika 201,27). Natomiast w gminie Kętrzyn nastąpił nieznaczny spadek liczby połączeń prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania (dynamika 99,09). Tabela 50. Liczba połączeń prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania w latach 2009-2013 w sztukach Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Dynamika (2009=100) Polska 2183953 2318987 2493943 2632391 2763988 126,56 woj. warmińskomazurskie 71225 74479 78453 81350 84532 118,68 woj. podlaskie 71713 74883 79928 84040 88260 123,07 KOF (powiat kętrzyński) 3362 3466 3565 3646 3670 109,16 powiat augustowski 4433 4573 4991 5107 5246 118,34 powiat olecki 1910 1929 1998 2100 2144 112,25 Miasto Kętrzyn 1759 1774 1817 1841 1852 105,29 Gmina Kętrzyn 329 329 329 320 326 99,09 Gmina Barciany 158 200 252 317 318 201,27 Gmina Korsze 263 294 298 299 303 115,21 85

Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Dynamika (2009=100) Gmina Reszel 576 592 592 592 594 103,13 Gmina Srokowo 222 285 292 292 292 131,53 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL W 2013 r. w powiecie kętrzyńskim odprowadzono znacznie więcej ścieków (1 752 dam 3 ) niż w powiatach porównywanych (w augustowskim 1 172 dam 3, w oleckim 827 dam 3 ). Dynamika ww. zjawiska, w latach 2009-2013, we wszystkich ww. powiatach miała tendencję spadkową. Największy spadek objętości odprowadzanych ścieków odnotowano w powiecie augustowskim (dynamika 87,74), najmniejszy natomiast w powiecie kętrzyńskim (dynamika 96,74). Dynamika ww. zjawiska w latach 2009-2013 w powiecie kętrzyńskim oraz w całym województwie warmińsko-mazurskim oraz podlaskim była na bardzo zbliżonym poziomie. Dla województwa warmińsko-mazurskiego wynosiła 95,30, natomiast dla województwa podlaskiego 97,54 (w obu przypadkach odnotowano spadek objętości odprowadzanych ścieków). Dla kraju natomiast ww. wskaźnik, w okresie 2009-2013, wzrósł nieznacznie (dynamika 101,79). W gminach należących do KOF, w 2013 r., najwięcej ścieków odprowadzanych było w mieście Kętrzyn (992 dam 3 ), najmniej natomiast w gminie Srokowo (61 dam 3 ). W gminach Korsze i Reszel objętość odprowadzanych ścieków w 2013 r. była na bardzo zbliżonym poziomie i wynosiła odpowiednio: 180, 179 dam 3. Analizując jednostki terytorialne KOF na przestrzeni lat 2009-2013 we wszystkich gminach poza gminą miejską Kętrzyn nastąpił spadek objętości odprowadzanych ścieków. Największy odnotowano w gminie Srokowo (79,22) oraz w gminie Reszel (dynamika 87,32). W gminach Barciany i Korsze spadek był nieznaczny, a dynamika zjawiska wynosiła odpowiednio 96,52 i 97,30. Tabela 51. Objętość ścieków odprowadzanych w dam 3 w latach 2009-2013 Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Dynamika (2009=100) Polska 1224651 1297843 1258816 1248767 1246600 101,79 woj. warmińskomazurskie 34065 33548 33381 33326 32465 95,30 woj. podlaskie 46512 47139 45752 46632 45370 97,54 KOF (powiat kętrzyński) 1805 1664 1694 1669 1643 91,02 powiat augustowski 1285 1277 1249 1241 1127 87,74 powiat olecki 896 839 816 821 827 92,29 Miasto Kętrzyn 1103 1012 1002 998 992 89,94 Gmina Kętrzyn 120 111 119 125 120 100,00 Gmina Barciany 115 106 115 111 111 96,52 Gmina Korsze 185 185 195 185 180 97,30 Gmina Reszel 205 177 192 182 179 87,32 Gmina Srokowo 77 73 71 68 61 79,22 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL oraz danych przekazanych przez Urząd Gminy Srokowo 86

W powiecie kętrzyńskim, w 2013 r., 44 569 osób korzystało z sieci kanalizacyjnej. Wynik ten jest o blisko 25% wyższy niż w powiecie augustowskim (33 101 korzystających) oraz ponad 50% wyższy niż w powiecie oleckim (21 798 korzystających). Natomiast na przestrzeni lat 2009-2013, w powiecie kętrzyńskim przyrost liczby ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej (dynamika 103,05) był nieznacznie niższy niż w powiecie augustowskim (dynamika 106,42) oraz w powiecie oleckim (dynamika 105,94). Porównując dynamikę przyrostu, w latach 2009-2013, w powiecie kętrzyńskim (103,05) i województwie warmińsko-mazurskim (103,93) należy stwierdzić, iż była ona na bardzo zbliżonym poziomie. Nieznacznie wyższą dynamiką odznaczało się województwo podlaskie (105,41) oraz kraj (106,70). Wśród gmin należących do KOF, najwięcej korzystających z sieci kanalizacyjnej w 2013 r., było w mieście Kętrzyn (26 970), najmniej natomiast w gminie Srokowo (2757). Analizując liczbę korzystających z sieci kanalizacyjnej na przestrzeni lat 2009-2013, to jedynie w gminie Reszel odnotowane nieznaczny spadek ww. wskaźnika (dynamika 99,12). W pozostałych gminach nastąpił wzrost liczby korzystających z sieci kanalizacyjnej w ww. okresie. Najwyższą dynamikę odnotowano w gminie Barciany (126,06). W pozostałych gminach przyrost korzystających z sieci kanalizacyjnej w latach 2009-2013 był znacznie niższy i wynosił odpowiednio: w mieście Kętrzyn dynamika 101,57, w gminie Kętrzyn dynamika 105,25, w gminie Korsze dynamika 105,06 i w gminie Srokowo dynamika 112,44. Tabela 52. Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej w latach 2009-2013 Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Dynamika (2009=100) Polska 23474454 23906651 24486954 24788428 25047629 106,70 woj. warmińskomazurskie 713929 722568 732294 737627 742009 103,93 woj. podlaskie 937390 956487 970134 981827 988067 105,41 KOF (powiat kętrzyński) 43250 44722 44796 44860 44569 103,05 powiat augustowski 31104 31827 32927 33006 33101 106,42 powiat olecki 20575 21243 21374 21740 21798 105,94 Miasto Kętrzyn 26553 27373 27249 27161 26970 101,57 Gmina Kętrzyn 3183 3351 3362 3319 3350 105,25 Gmina Barciany 2214 2361 2533 2822 2791 126,06 Gmina Korsze 4740 4963 5020 4982 4980 105,06 Gmina Reszel 5319 5429 5392 5349 5272 99,12 Gmina Srokowo 2452 2452 2757 2757 2757 112,44 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL 87

3.1.6.3. Sieć gazowa W 2013 r. w powiecie kętrzyńskim było znacznie więcej gospodarstw domowych, którym dostarczany był gaz (9 436) niż w powiecie augustowskim (9) i oleckim (0). Na przestrzeni lat 2009-2013 liczba gospodarstw domowych, którym dostarczany był gaz w powiecie kętrzyńskim spadła o ponad 2 000 (dynamika 80,16). W porównaniu do województwa warmińsko-mazurskiego i podlaskiego, na przestrzeni lat 2009-2013, w powiecie kętrzyńskim nastąpił znaczny spadek gospodarstw domowych, którym dostarczany był gaz. Dynamika dla ww. województw wynosiła odpowiednio: 97,35 i 106,38. Również dynamika dla kraju (101,95) była znacznie wyższa niż dla powiatu kętrzyńskiego. Wśród gmin należących do KOF najwięcej gospodarstw domowych, którym dostarczany był gaz w 2013 r. było w mieście Kętrzyn (7 450) oraz w gminie Reszel (1 560). W pozostałych gminach liczba ta była znacznie niższa i wynosiła: w gminie Kętrzyn 2, w gminie Barciany 1, w gminie Korsze 86 oraz w gminie Srokowo 337. Tabela 53. Odbiorcy gazu w latach 2009-2013 (gospodarstwa domowe) Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Dynamika (2009=100) Polska 7181780 7201392 7230260 7268034 7321921 101,95 woj. warmińskomazurskie 177066 171868 180017 172813 172377 97,35 woj. podlaskie 114208 116490 117585 119295 121492 106,38 KOF (powiat kętrzyński) 11772 10741 11679 9450 9436 80,16 powiat augustowski 4 4 6 11 9 225,00 powiat olecki 0 0 0 0 0 - Miasto Kętrzyn 9722 8748 9646 7559 7450 76,63 Gmina Kętrzyn 2 2 2 2 2 100,00 Gmina Barciany 0 0 0 0 1 - Gmina Korsze 75 69 75 72 86 114,67 Gmina Reszel 1636 1587 1622 1480 1560 95,35 Gmina Srokowo 337 335 334 337 337 100,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL W 2013 r. w powiecie kętrzyńskim było znacznie więcej gospodarstw domowych ogrzewanych gazem (2 684) niż w powiecie augustowskim (9) i oleckim (0). Na przestrzeni lat 2009-2013 liczba gospodarstw domowych ogrzewanych gazem w powiecie kętrzyńskim wzrosła o ponad 250 (dynamika 110,59). Dynamika, w latach 2009-2013, w powiecie kętrzyńskim była nieznacznie niższa niż w województwie warmińsko-mazurskim i podlaskim. Dynamika dla ww. województw wynosiła odpowiednio: 112,28 i 116,82. Znacznie wyższa była dynamika dla kraju (138,93). Wśród gmin należących do KOF najwięcej gospodarstw domowych ogrzewanych gazem, w 2013 r. było w mieście Kętrzyn (1 910). W gminach Reszel i Srokowo, w 2013 r., było odpowiednio: 387 i 317 gospodarstw ogrzewanych gazem. W pozostałych gminach liczba ta była znacznie niższa i wynosiła: w gminie Kętrzyn 1, w gminie Barciany 1, w gminie Korsze 68. 88

Tabela 54. Odbiorcy gazu w latach 2009-2013 (gospodarstwa domowe) ogrzewający mieszkania gazem Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Dynamika (2009=100) Polska 1438968 1759981 1664231 1957017 1999096 138,93 woj. warmińskomazurskie 39133 38224 35208 44991 43939 112,28 woj. podlaskie 18982 19452 19843 20511 22175 116,82 KOF (powiat kętrzyński) 2427 2074 2041 2665 2684 110,59 powiat augustowski 4 4 6 11 9 225,00 powiat olecki 0 0 0 0 0 - Miasto Kętrzyn 1707 1459 1435 1893 1910 111,89 Gmina Kętrzyn 0 0 0 1 1 - Gmina Barciany 0 0 0 0 1 - Gmina Korsze 39 33 33 54 68 174,36 Gmina Reszel 366 313 308 399 387 105,74 Gmina Srokowo 315 269 265 318 317 100,63 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL W 2013 r. w powiecie kętrzyńskim zużycie gazu (4 544,5 tys. m 3 ) było znacznie wyższe niż w powiecie augustowskim (9) i oleckim (0). Na przestrzeni lat 2009-2013 zużycie gazu w powiecie kętrzyńskim nieznacznie wzrosło (dynamika 101,10). Dynamika zużycia gazu, w latach 2009-2013, w powiecie kętrzyńskim była nieznacznie niższa niż w województwie podlaskim (109,69) i nieco wyższa niż w województwie warmińskomazurskim (99,17). Wśród gmin należących do KOF największe zużycie gazu, w 2013 r. było w mieście Kętrzyn (3 557,0 tys. m 3 ). W gminach Reszel i Srokowo, w 2013 r., zużycie gazu było odpowiednio na poziomie: 584,5 i 302,3 tys. m 3. W pozostałych gminach zużycie było znacznie niższe i wynosiło odpowiednio: w gminie Kętrzyn 0,4, w gminie Barciany 2, w gminie Korsze 98,3 tys. m 3. Tabela 55. Zużycie gazu w tys. m 3 w latach 2009-2013 Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Dynamika (2009=100) Polska 3873591,60 4237296,10 3857113,90 3983363,8 4068584,1 105,03 woj. warmińskomazurskie 86469,70 91967,40 86834,30 88385,2 85754,5 99,17 woj. podlaskie 42481,20 46645,60 43788,20 45080,8 46597,5 109,69 KOF (powiat kętrzyński) 4495,00 4789,20 4420,50 4394,0 4544,5 101,10 powiat augustowski 0,50 8,00 0,00 14,0 9,0 1800,00 powiat olecki 0,00 0,00 0,00 0,0 0,0 - Miasto Kętrzyn 3416,80 3640,30 3360,00 3422,5 3557,0 104,10 Gmina Kętrzyn 0,30 0,50 0,40 0,4 0,4 133,33 Gmina Barciany 0,00 0,00 0,00 0,0 2,0 - Gmina Korsze 76,00 80,90 74,70 87,1 98,3 129,34 89

Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Dynamika (2009=100) Gmina Reszel 687,60 732,70 676,40 588,7 584,5 85,01 Gmina Srokowo 314,30 334,80 309,00 295,3 302,3 96,18 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL W 2013 r. w powiecie kętrzyńskim zużycie gazu przeznaczone na ogrzewanie mieszkań (2 919 tys. m 3 ) było znacznie wyższe niż w powiecie augustowskim (9) i oleckim (0). Na przestrzeni lat 2009-2013 zużycie gazu przeznaczone na ogrzewanie mieszkań w powiecie kętrzyńskim wzrosło o ponad 500 tys. m 3 (dynamika 121,02). Dynamika zużycia gazu przeznaczonego na ogrzewanie mieszkań, w latach 2009-2013, w powiecie kętrzyńskim była nieznacznie niższa niż w województwie podlaskim (125,90) i nieco wyższa niż w województwie warmińsko-mazurskim (110,19). Wśród gmin należących do KOF największe zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań, w 2013 r. było w mieście Kętrzyn (2196,2 tys. m 3 ). W gminach Reszel i Srokowo, w 2013 r., zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań było odpowiednio na poziomie: 346,2 i 291,8 tys. m 3. W pozostałych gminach zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań było znacznie niższe i wynosiło odpowiednio: w gminie Kętrzyn 0,2, w gminie Barciany 2, w gminie Korsze 82,6 tys. m 3. Tabela 56. Zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań w tys. m 3 w latach 2009-2013 Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Dynamika (2009=100) Polska 2451064,6 2836434,2 2625327,6 2763563,5 2829102,8 115,42 woj. warmińskomazurskie 52725,3 58562,9 53723,2 55577,3 58100,6 110,19 woj. podlaskie 32649,3 37593,1 34825,8 37030,7 41104,7 125,90 KOF (powiat kętrzyński) 2412,0 2601,8 2445,6 2769,1 2919,0 121,02 powiat augustowski 0,5 8,0 0,0 14,0 9,0 1800,00 powiat olecki 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 - Miasto Kętrzyn 1725,2 1861,1 1749,3 2047,9 2196,2 127,30 Gmina Kętrzyn 0,0 0,0 0,0 0,2 0,2 - Gmina Barciany 0,0 0,0 0,0 0,0 2,0 - Gmina Korsze 61,0 65,8 61,9 71,7 82,6 135,41 Gmina Reszel 333,2 359,3 337,8 361,7 346,2 103,90 Gmina Srokowo 292,6 315,6 296,6 287,6 291,8 99,73 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL 90

3.1.6.4. Gospodarka odpadami W 2013 r. w powiecie kętrzyńskim było znacznie więcej odpadów komunalnych (12 195,40 t) niż w powiecie oleckim (6 850,05 t) i znacznie mniej niż w powiecie augustowskim (15 251,79 t.). Na przestrzeni lat 2009-2013 w powiecie kętrzyńskim i augustowskim odnotowano spadek tonażu odpadów komunalnych, dynamika wynosiła odpowiednio: 94,42 i 97,75. Jedynie w powiecie oleckim odnotowano wzrost tonażu odpadów komunalnych w ww. okresie (dynamika 110,8). W porównaniu do województwa warmińsko-mazurskiego i podlaskiego, na przestrzeni lat 2009-2013, w powiecie kętrzyńskim spadek tonażu odpadów komunalnych był na bardzo zbliżonym poziomie. Dynamika dla ww. województw wynosiła odpowiednio: 97,7 i 98,9. Dynamika dla kraju (88,5) była nieznacznie niższa niż dla powiatu kętrzyńskiego. Wśród gmin należących do KOF najwięcej odpadów komunalnych, w 2013 r. było w mieście Kętrzyn (4 714,72 t), najmniej w gminie Srokowo (537,5 t.). W pozostałych tonaż odpadów komunalnych był na bardzo zbliżonym poziomie. Tabela 57. Odpady komunalne w tonach w latach 2009-2013 Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Dynamika (2009=100) Polska 9264627,49 9180194,28 8843480,26 8575433,11 8198782,18 88,5 woj. warmińskomazurskie 304441,95 306780,26 298978,60 295869,79 297452,76 97,7 woj. podlaskie 235887,60 232576,08 236957,61 229048,12 233299,65 98,9 KOF (powiat kętrzyński) 12915,77 13864,26 14798,34 14466,21 12195,40 94,42 powiat augustowski 15603,60 12238,67 14241,58 14892,39 15251,79 97,75 powiat olecki 6182,90 6651,35 6250,64 6165,69 6850,05 110,8 Miasto Kętrzyn 5161,15 5197,12 7062,09 6905,00 4714,72 91,35 Gmina Kętrzyn 2468,46 2547,95 2529,48 2415,78 1462,16 59,23 Gmina Barciany 1567,34 2153,86 1516,10 1388,84 1967,27 125,5 Gmina Korsze 1872,26 2061,25 1932,44 1913,86 1834,19 97,97 Gmina Reszel 1554,06 1583,74 1452,73 1481,35 1679,56 108,1 Gmina Srokowo 292,50 320,34 305,50 361,38 537,50 183,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL W 2013 r. w powiecie kętrzyńskim waga odpadów komunalnych w przeliczeniu na jednego mieszkańca (185,5 kg) była niższa niż w powiatach porównywanych: w powiecie augustowskim wynosiła 255,4 kg, a w powiecie oleckim 196,1 kg. Na przestrzeni lat 2009-2013 w powiecie kętrzyńskim i augustowskim odnotowano spadek wagi odpadów komunalnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca, dynamika wynosiła odpowiednio: 93,59 i 96,38. Jedynie w powiecie oleckim odnotowano wzrost wagi odpadów komunalnych przypadających na 1 mieszkańca ww. okresie (dynamika 108,4). W porównaniu do województwa warmińsko-mazurskiego i podlaskiego, na przestrzeni lat 2009-2013, w powiecie kętrzyńskim spadek wagi odpadów komunalnych przypadających na 1 mieszkańca był na bardzo zbliżonym poziomie. Dynamika dla ww. województw wynosiła 91

odpowiednio: 96,34 i 98,44. Dynamika dla kraju (87,69) była nieznacznie niższa niż dla powiatu kętrzyńskiego. Wśród gmin należących do KOF najwięcej odpadów komunalnych przypadających na 1 mieszkańca, w 2013 r. było w gminie Barciany (293,1 kg), najmniej w gminie Srokowo (133 kg). W pozostałych waga odpadów komunalnych przypadających na 1 mieszkańca była na bardzo zbliżonym poziomie. Największy spadek wagi odpadów komunalnych przypadających na 1 mieszkańca, w latach 2009-2013, odnotowano w gminie Kętrzyn (dynamika 56,21). W dwóch gminach Barciany i Srokowo odnotowano znaczny wzrost wagi odpadów komunalnych przypadających na 1 mieszkańca w latach 2009-2013. Dynamika dla ww. zjawiska wyniosła odpowiednio 124,0 i 187,6. Tabela 58. Odpady komunalne w kg w przeliczeniu na jednego mieszkańca w latach 2009-2013 Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Dynamika (2009=100) Polska 242,8 238,3 229,5 222,5 212,9 87,69 woj. warmińskomazurskie 213,2 211,0 205,8 203,8 205,4 96,34 woj. podlaskie 198,1 193,1 197,1 190,9 195,0 98,44 KOF (powiat kętrzyński) 198,2 207,4 222,3 218,3 185,5 93,59 powiat augustowski 265,0 203,5 237,2 248,6 255,4 96,38 powiat olecki 180,9 189,5 178,3 176,0 196,1 108,4 Miasto Kętrzyn 184,7 181,7 248,4 244,1 167,7 90,8 Gmina Kętrzyn 308,3 303,5 299,6 284,7 173,3 56,21 Gmina Barciany 236,3 315,7 224,1 206,2 293,1 124,0 Gmina Korsze 180,5 193,6 182,1 181,4 176,0 97,51 Gmina Reszel 192,3 191,7 176,9 182,4 209,5 108,9 Gmina Srokowo 70,9 77,6 74,3 88,4 133,0 187,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL 3.1.6.5. Podsumowanie Drogi gminne o nawierzchni utwardzonej stanowią bardzo nieduży odsetek wszystkich dróg gminnych (19,20%). Wyjątek stanowi gmina miejska Kętrzyn, w której drogi gminne o nawierzchni utwardzonej stanowią aż 88%. W Kętrzyńskim Obszarze Funkcjonalnym systematycznie wzrasta długość czynnej sieci rozdzielczej wodociągowej. Jest to również zauważalna tendencja w jednostkach porównywanych. Na uwagę zasługuje również fakt, że w porównywanych jednostkach (powiatach, województwach oraz kraju) przyrost długości czynnej sieci rozdzielczej wodociągowej, w okresie 2009-2013, był na bardzo zbliżonym poziomie. W okresie 2009-2013 nastąpił spadek objętości wody dostarczanej gospodarstwom domowym w powiecie kętrzyńskim. W porównywanych powiatach natomiast zauważalna jest tendencja odwrotna. Również nastąpił spadek objętości wody dostarczanej gospodarstwom domowym w przeliczeniu na 1 mieszkańca w powiecie kętrzyńskim 92

w latach 2009-2013. Spadek objętości wody dostarczanej gospodarstwom domowym ogółem oraz w przeliczeniu na 1 mieszkańca świadczy przede wszystkim o racjonalizacji gospodarki wodnej w powiecie kętrzyńskim. W latach 2009-2013 stale zwiększała się liczba podłączeń oraz długość sieci kanalizacyjnej w KOF. Pomimo rozwoju sieci kanalizacyjnej w powiecie kętrzyńskim w 2013 r., w odniesieniu do 2009 r., spadła objętość odprowadzonych ścieków. Spadek objętości ścieków, analogicznie jak spadek objętości wody dostarczanej ogółem oraz przeliczeniu na 1 mieszkańca świadczy przede wszystkim o racjonalizacji gospodarki wodnej w powiecie kętrzyńskim. W KOF w roku 2013, w stosunku do roku 2009 nastąpił spadek liczby odbiorców gazu. Pomimo spadku liczby odbiorców gazu, w powiecie kętrzyńskim, w latach 2009-2013, wzrosło zużycie gazu, liczba osób ogrzewających mieszkania gazem oraz zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań. Wzrost ww. wartości świadczy o konsekwentnej realizacji działań służących poprawie jakości środowiska oraz ograniczeniu niskiej emisji w powiecie kętrzyńskim. W 2013 r., w stosunku do 2009 r., nastąpił spadek wagi odpadów komunalnych ogółem oraz w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Należy również zauważyć fakt, iż w 2013 r., w odniesieniu do innych powiatów, województw oraz kraju, KOF charakteryzuje najmniejsza wartość wskaźnika - odpady komunalne w kg w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Spadek wagi odpadów komunalnych świadczy przede wszystkim o wzroście świadomości ekologicznej mieszkańców KOF. 93

3.1.7. Potencjał przyrodniczy i jego ochrona Na przestrzeni lat 2009-2013 prawie niezmienny był udział obszarów prawnie chronionych w ogólnej powierzchni analizowanych obszarów. Wskaźnik ten wynosił w Polsce w 2013 roku 32,5 %. W powiecie kętrzyńskim udział obszarów prawnie chronionych był najniższy spośród porównywanych jednostek i wynosił 21,8%. Wartości dla województwa podlaskiego i Polski były zbliżone i wynosiły około 32%, natomiast porównywane powiaty olecki i augustowski pokrywało odpowiednio 40,0% i 66,8%-66,9% obszarów prawnie chronionych. Udział ten dla powiatu kętrzyńskiego był również ponad dwukrotnie niższy niż dla województwa warmińskomazurskiego (46,5%-46,7%). Tabela 59. Udział obszarów prawnie chronionych w powierzchni ogółem w latach 2009-2013 Jednostka terytorialna 2009 2010 2011 2012 2013 Polska 32,3% 32,4% 32,5% 32,5% 32,5% woj. warmińsko-mazurskie 46,5% 46,6% 46,7% 46,7% 46,7% woj. podlaskie 32,0% 32,0% 32,0% 32,0% 32,0% KOF (powiat kętrzyński) 21,8% 21,8% 21,8% 21,8% 21,8% powiat augustowski 66,8% 66,8% 66,9% 66,9% 66,9% powiat olecki 40,0% 40,0% 40,0% 40,0% 40,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL W Polsce ustanowiono 9 form ochrony przyrody. Na analizowanym obszarze występują 3 z nich. W badanym okresie nie zmieniła się ich powierzchnia. Największy powierzchniowo obszar zajmowały obszary chronionego krajobrazu 25 870,9 ha. Rezerwaty przyrody zajmowały 402,8 ha, a użytki ekologiczne 294 ha. Liczba pomników przyrody nieznacznie wzrosła ze 179 w 2009 roku do 181 w 2013 roku, w latach 2010-2012 wynosiła 176. Tabela 60. Powierzchnia poszczególnych form ochrony przyrody występujących na terenie KOF w latach 2009-2013 w hektarach oraz liczba pomników przyrody w sztukach 2009 2010 2011 2012 2013 Ogółem 26456,4 26456,4 26456,4 26456,4 26456,4 Rezerwaty przyrody 402,8 402,8 402,8 402,8 402,8 Obszary chronionego krajobrazu 25870,9 25870,9 25870,9 25870,9 25870,9 Użytki ekologiczne 294,0 294,0 294,0 294,0 294,0 Pomniki przyrody (szt.) 179 176 176 176 181 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego występują 4 powierzchniowe formy ochrony przyrody: trzy rezerwaty, cztery obszary chronionego krajobrazu, pięć obszarów Natura 2000 i jeden użytek ekologiczny. Obszary Natura 2000 zajmują największą powierzchnię, duże jest też ich zróżnicowanie od Ostoi Warmińskiej o powierzchni ponad 145 tys. ha po Gierłoż zajmujący 57 ha. Rezerwaty mają powierzchnię od 186,5 ha do 1 618,3 ha, natomiast obszary chronionego krajobrazu 1 180-20 615,9 ha. Użytek ekologiczny Jezioro Salpik zajmuje powierzchnię 228,1 ha. 94

Tabela 61. Formy ochrony przyrody, stan na 31.12.2014 Lp. Nazwa Powierzchnia [ha] Rezerwaty 1. Kałeckie Błota 186,5 2. Bajory 216,4 3. Jezioro Siedmiu Wysp 1 618,3 Obszary chronionego krajobrazu 4. Obszar Chronionego Krajobrazu Jeziora Oświn 15 182,9 5. Obszar Chronionego Krajobrazu Bagien Mażańskich 1 180,0 6. Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Rzeki Guber 14 363,8 7. Obszar Chronionego Krajobrazu Jezior Legińsko-Mrągowskich 20 615,9 Obszary Natura 2000 8. Ostoja Warmińska PLB280015 145 342,0 9. Jezioro Oświn i okolice PLB280004 2 516,1 10. Ostoja nad Oświnem PLH280044 3 356,7 11. Jezioro Dobskie PLB280012 6 985,3 12. Gierłoż PLH280002 57,0 Użytki ekologiczne 13. Jezioro Salpik 228,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z gmin i http://bip.olsztyn.rdos.gov.pl/rejestry-form-ochrony-przyrody, dostęp z dnia 20.01.2015 r. Mapa 4 ukazuje obszary chronione w podziale na poszczególne formy ochrony przyrody. Uwidacznia, że niektóre z opisanych obszarów nie leżą w całości na terenie KOF, w szczególności największy z obszarów Natura 2000 Ostoja Warmińska, która rozciąga się na północy województwa warmińsko-mazurskiego od powiatu braniewskiego na zachodzie poprzez powiat bartoszycki i kętrzyński, po powiat węgorzewski na wschodzie. 95

Mapa 3. Obszary chronione, stan na 31.12.2014 Źródło: opracowanie własne na podstawie http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/ dostęp z dnia 20.01.2015 r. Na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego występuje 10 złóż surowców mineralnych, spośród czego 8 jest eksploatowanych. W gminie Reszel występuje 9 złóż kruszyw naturalnych, takich jak piaski i żwiry, natomiast w gminie Barciany znajduje się nieeksploatowane złoże torfowe. Tabela 62. Występowanie surowców mineralnych na terenie KOF, stan na 31.12.2014 Lp. Rodzaj surowca Eksploatowane 1 Klewno II żwiry i piaski eksploatowane przez PHU Euro tak Integra Jarosław Ambroziak 2 Klewno III Kruszywa naturalne, eksploatowane przez tak Mariola i Zenon Tomasiewicz 3 Klewno V piasek ze żwirem nie 4 Klewno VI piasek ze żwirem eksploatowane przez Usługi tak Transportowe Sprzętowe Leszek Jeziorek Klewno VII piaskowo żwirowe, piaskowo-skaleniowokwarcowe 5 eksploatowane przez Usługi Transportowo tak Sprzętowe Giak Danuta 96

Lp. Rodzaj surowca Eksploatowane 6 Klewno VIII piaskowo-żwirowe, skaleniowo-kwarcowe tak eksploatowane przez FINBUD Spółka z o.o. 7 Pudwągi II piaski ze żwirem i piaski skaleniowokwarcowe eksploatowane przez PGK Komunalnik Kętrzyn tak 8 Stąpławki piaskowo skaleniowo-kwarcowe eksploatowane przez Łudex Daniel Olszewski tak 9 Worpławki I piaskowo żwirowe i piaskowo skaleniowokwarcowe eksploatowane przez Wielobranżowe tak Przedsiębiorstwo Komunalne w Reszlu 10 Skandawa-C, wstępnie rozpoznane złoże torfowe nie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z gmin i Centralnej Bazy Danych Geologicznych Podsumowanie Kętrzyński Obszar Funkcjonalny nie jest obszarem o dużym udziale terenów zielonych w porównaniu do powiatów referencyjnych. Niska lesistość współwystępuje z małą liczbą form ochrony przyrody i niewielką ich powierzchnią. Wśród form ochrony przyrody powierzchniowo przeważają zróżnicowane Obszary Natura 2000. Bogactwem naturalnym KOF są złoża kruszyw naturalnych i żwiru, w większości wykorzystywane gospodarczo. 3.1.8. Potencjał gospodarczy i struktura gospodarki Na przestrzeni lat 2009-2013 we wszystkich analizowanych jednostkach samorządu terytorialnego (poza powiatem augustowskim i oleckim) nastąpił wzrost liczby podmiotów gospodarczych w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców w wieku produkcyjnym. W roku 2013 województwo warmińsko-mazurskie charakteryzowało się liczbą podmiotów większą niż w województwie podlaskim (odpowiednio 1 306,2 oraz 1 270,6 na 10 000 mieszkańców), lecz liczba ta była niższa od średniej krajowej (1 666,6) i rosła również wolniej (5,8% w ciągu 5 lat, w porównaniu do 9,7% średnio w Polsce). Wśród gmin, które wchodzą w skład Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego najwięcej podmiotów gospodarczych na 10 000 mieszkańców w wieku produkcyjnym przypadało w mieście Kętrzyn, a najmniej w gminie Korsze (zaledwie 660,8 w 2013 roku). Pomimo spadku liczby podmiotów w powiecie augustowskim (o 7,4% w latach 2009-2013) wskaźnik nadal jest tam wyższy niż w powiecie kętrzyńskim. 97

Tabela 63. Podmioty gospodarcze w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców w wieku produkcyjnym Jednostka Ogółem Dynamika terytorialna 2009 2010 2011 2012 2013 2009=100 Polska 1519,9 1574,6 1564,3 1615,6 1666,6 109,7 woj. warmińsko-mazurskie 1234,8 1252,0 1236,1 1271,8 1306,2 105,8 woj. podlaskie 1187,9 1201,2 1199,6 1241,0 1270,6 107,0 KOF (powiat kętrzyński) 1018,6 1018,4 1022,4 1046,3 1062,2 104,3 powiat augustowski 1226,1 1095,9 1069,9 1118,5 1135,5 92,6 powiat olecki 1421,9 1352,9 1298,1 1357,0 1362,9 95,9 Miasto Kętrzyn 1347,6 1334,1 1338,6 1382,8 1402,7 104,1 Gmina Kętrzyn 875,6 906,0 881,3 879,0 916,7 104,7 Gmina Barciany 620,7 665,4 653,4 654,4 680,6 109,7 Gmina Korsze 622,9 603,1 643,6 657,2 660,8 106,1 Gmina Reszel 1049,1 1037,6 1045,0 1066,9 1068,4 101,8 Gmina Srokowo 609,1 626,6 632,1 668,4 672,7 110,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Analiza liczby podmiotów gospodarczych według klas wielkości w latach 2009 i 2013 pokazuje, że we wszystkich rodzajach jednostek samorządu terytorialnego najwięcej było mikroprzedsiębiorstw, które zatrudniają od 0 do 9 osób. Porównując rok 2013 do 2009 przybyło podmiotów w tej klasie wielkości. Liczebność małych przedsiębiorstw zatrudniających 10-49 osób spadła w okresie 2009-2013 we wszystkich porównywanych jednostkach. W mieście Kętrzyn spadek ten był blisko dwukrotny, pod tym względem również powiat kętrzyński wyróżnia się na tle porównywanych powiatów, województw i kraju. Poza województwem podlaskim, gdzie liczba średnich przedsiębiorstw w przeliczeniu na 10 000 osób w wieku produkcyjnym nieznacznie wzrosła i poza województwem warmińskomazurskim, gdzie ta sama wartość nieco zmalała, w latach 2009 i 2013 wskaźnik ten utrzymywał się na tym samym poziomie. Spośród porównywanych jednostek najwyższy był w mieście Kętrzyn i wynosił 15,9 (znacznie powyżej średniej wojewódzkiej i dla kraju), a najniższy w gminie Srokowo 3,7. W każdej analizowanej jednostce samorządu terytorialnego udział podmiotów zatrudniających powyżej 249 osób w ogólnej liczbie podmiotów jest najmniejszy. Niezerową wartość tego wskaźnika liczby dużych przedsiębiorstw na 10 000 mieszkańców w wieku produkcyjnym na terenie KOF odnotowano tylko w mieście Kętrzyn i gminie Srokowo, w obu przypadkach były to wartości znacznie powyżej spadających średnich województwa warmińsko-mazurskiego (z 1,4 do 1,2) i Polski (z 2,0 do 1,8). Tabela 64. Podmioty gospodarcze wg klas wielkości zatrudnienia na 10 000 mieszkańców w wieku produkcyjnym Jednostka terytorialna 0 9 10-49 50-249 250 i więcej 2009 2013 2009 2013 2009 2013 2009 2013 Polska 1441,0 1593,1 64,9 59,5 12,1 12,1 2,0 1,8 woj. warmińskomazurskie 1162,8 1245,4 58,7 48,7 11,8 10,9 1,4 1,2 98

Jednostka terytorialna 0 9 10-49 50-249 250 i więcej 2009 2013 2009 2013 2009 2013 2009 2013 woj. podlaskie 1130,3 1219,6 46,7 39,9 9,3 9,8 1,5 1,3 KOF (powiat kętrzyński) 963,2 1017,6 44,5 33,6 9,7 9,7 1,2 1,2 powiat augustowski 1179,1 1092,6 39,0 35,5 7,1 7,1 0,8 0,8 powiat olecki 1348,8 1301,9 61,5 49,4 11,1 11,1 0,0 0,4 Miasto Kętrzyn 1268,0 1336,0 61,5 48,5 15,9 15,9 2,2 2,2 Gmina Kętrzyn 842,6 896,7 27,2 14,5 5,8 5,8 0,0 0,0 Gmina Barciany 594,6 659,7 19,0 13,9 7,1 7,1 0,0 0,0 Gmina Korsze 584,1 636,0 34,4 20,5 4,5 4,5 0,0 0,0 Gmina Reszel 1005,2 1027,3 40,1 35,2 3,8 3,8 0,0 0,0 Gmina Srokowo 572,2 638,7 36,9 34,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL i danych UG Srokowo Najważniejszymi podmiotami gospodarczymi zarejestrowanymi na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego są przedsiębiorstwa średnie i duże. Ich działalność skupiona jest np. na produkcji maszyn (REMA SA producent obrabiarek do drewna), mebli tapicerowanych (Mebelplast), oraz produkcji i handlu artykułami spożywczymi, rolnymi, leśnymi i odzieżą. Firmy z branży meblarskiej i spożywczej wpisują się w inteligentne specjalizacje województwa warmińsko-mazurskiego związane z żywnością wysokiej jakości oraz meblarstwem i przemysłem drzewnym. Uwagę należy zwrócić także na firmę Doroszko, która jest producentem szklanych ozdób choinkowych i wielkanocnych od 1992 roku. Jednakże sama tradycja bombkarska w Kętrzynie sięga lat 1955-1979. W tym okresie w Kętrzynie istniała wytwórnia ozdób choinkowych Styl, której produkty zdobyły uznanie na całym świecie. Niewątpliwą atrakcją turystyczną związaną z firmą Doroszko jest także Konsulat Św. Mikołaja w Kętrzynie. Drugą firmą, która zajmuje się produkcją ozdób choinkowych jest Wytwórnia Ozdób Choinkowych Teresa Rabiczko. Ze względu na swoje przygraniczne położenie, dla rozwoju Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego, duże znaczenie ma również Warmińsko Mazurski Oddział Straży Granicznej, który daje zatrudnienie znaczniej liczbie mieszkańców KOF. Z tą jednostką związane jest Centrum Szkolenia Straży Granicznej w Kętrzynie będące jednym z trzech tego typu ośrodków działających na terenie Polski 23. 23 Szerzej o tym podmiocie w rozdziale 3.1.2.3. Oświata i opieka nad dziećmi 99

Tabela 65. Najważniejsze podmioty gospodarcze, stan na 31.12.2013 r. Lp. 1. 2. 3. Nazwa podmiotu Liczba zatrudnionych Klasyfikacja działalności Warmińsko Mazurski Oddział Straży Granicznej 1586 84.24.Z Philips Lighting Poland S.A. Oddział w Kętrzynie 630 27.40.Z MTI-Furninova Polska Sp. z o.o. Główne produkty bezpieczeństwo państwa, porządek i bezpieczeństwo publiczne oprawy oświetleniowe i oprawy do świetlówek 554 31.09.Z produkcja mebli 4. WARMIA S.A. 300 14.13.Z 5. 6. 7. 8. 9. Magnetic Systems Technology sp. z o. o. sp. k. 155 27.40.Z "REMA" Spółka Akcyjna 142 28.49.Z "Mebelplast" Spółka Akcyjna Zakład Produkcyjny w Reszlu 95 31.09.Z Gospodarki Komunalnej Przedsiębiorstwa Komunalnik sp. z o. o. w Kętrzynie 93 38.11.Z Miejskie Wodociągi i Kanalizacja sp. z o. o. 65 36.00.Z; 37.00.Z; 42.21.Z; 43.22.Z; 37.00.Z; 42.21.Z; 42.21.Z; 42.21.Z; 46.74.Z; 46.90.Z; 47.99.Z; 20.15.Z; odzież wierzchnia damska i męska stateczniki elektromagnetyczne do lamp wysokoprężnych, stateczniki elektromagnetyczne do lamp fluorescencyjnych, układy stabilizacyjnozapłonowe do oświetlenia profesjonalnych obiektów sportowych, zapłonniki, cewki filtrujące, cewki kompensacyjne, zasilacze i panele LED-owe obrabiarki do drewna meble tapicerowane zbieranie odpadów innych niż niebezpieczne produkcja i dostawa wody w sieci wodociągowej na zaopatrzenie ludności i innych odbiorców odbiór i oczyszczanie ścieków rozwijanie działalności wodociągowej i kanalizacyjnej i rozbudowa sieci 100

Lp. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. Nazwa podmiotu Majonezy Spółdzielnia Pracy Produkcyjno- Handlowa w Kętrzynie Liczba zatrudnionych 50 Klasyfikacja działalności 10.84.Z; 10.89.Z; 46.39.Z; 47.19.Z; 49.41.Z; 68.20.Z; 77.39.Z; 82.92.Z; 46.77.Z; 46.90.Z Placówka Straży Granicznej 84.24.Z w Barcianach 44 Wielobranżowe Przedsiębiorstwo Komunalne sp. z o.o 42 36.00.Z; 37.00.Z Gospodarstwo Rolne Stokłosy Andrzej Bilip Brzeźnica 11-420 Srokowo 18 Młynomag Spółka Jawna Myszkowska, 0.14.Z; 01.61.Z; 43.12.Z;43.99.Z Rezanko, Stępień 17 10.61.Z 47.76.Z; 01.61.Z; 16.10.Z; 46.11.Z; Handel Artykułami 46.12.Z; 46.21.Z; Przemysłowymi 46.73.Z; 47.42.Z; Leszek Siewruk 47.71.Z; 47.77.Z; 15 49.41.Z; 61.10.Z Zakład Produkcyjno Usługowy MARYTEX Maria Seebeck 12 Prywatne Gospodarstwo Rolne Leszek 14.13.Z; 14.19.Z; 46.24.Z; 47.71.Z; Boruch brak danych 01.11.Z Zakład Usług Leśnych Drzewko Katarzyna Lubera 10 02.10.Z Zakład Usług leśnych Kornik Paweł Iwaniura 10 02.40.Z; 02.10.Z; 01.29.Z; 02.20.Z; 02.30.Z Główne produkty Dodatki i konserwanty spożywcze [51690900], Krystalizowane zaprawy, suche: do ciast, ciastek, itd. [20990303], Majonez [20350103], Musztarda [20350104] bezpieczeństwo państwa, porządek i bezpieczeństwo publiczne usługi komunalne, pobór i dostarczanie wody, odprowadzanie i oczyszczanie ścieków wyrób alkoholu etylowego mąka pszenna i żytnia sprzedaż nawozów i środków ochrony roślin transport produkcja odzieży obrót mat. siewnym szkółki leśne, szkółki leśne, pozyskiwanie drewna Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych od Urzędów Gmin oraz wywiadów telefonicznych W roku 2013 miasto Kętrzyn charakteryzowało się największą liczbą podmiotów na 10 000 mieszkańców w wieku produkcyjnym spośród gmin KOF, nieznacznie ustępując średniej dla całej Polski. Najmniejszymi wartościami cechowały się gminy Barciany, Srokowo i Korsze. 101

Najwięcej średnich i dużych przedsiębiorstw na 10 000 mieszkańców w wieku produkcyjnym przypadało w mieście Kętrzyn i gminie Srokowo (odpowiednio 16,0 i 3,8) Wykres 21. Podmioty gospodarcze wg klas wielkości zatrudnienia na 10 000 mieszkańców w 2013 0,0 200,0 400,0 600,0 800,0 1000,01200,01400,01600,01800,0 Polska woj. warmińsko-mazurskie woj. podlaskie powiat kętrzyński powiat augustowski powiat olecki Miasto Kętrzyn Gmina Kętrzyn Gmina Barciany Gmina Korsze Gmina Reszel Gmina Srokowo 1593,1 1245,4 1219,6 1017,6 1092,6 1301,9 1336,0 896,7 659,7 13,9 636,0 20,5 1027,3 638,7 34,0 14,5 48,7 39,9 33,6 35,5 49,4 48,5 35,2 59,5 0-9 10-49 50-249 250 i więcej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Liczba podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w gminach należących do KOF w latach 2009-2013 nie ulegała znaczącym wahaniom. Największa była w 2013 roku tj. 4 522, a najmniejsza w 2009 4 302. Najwięcej zarejestrowanych podmiotów prowadzi działalność inną niż przemysłowa, budowlana, rolnicza, leśna, łowiecka czy też rybacka, czyli np. działalność handlową, transportową, gastronomiczną itp. Stale rośnie liczba podmiotów zajmujących się rolnictwem, leśnictwem, łowiectwem i rybactwem, których od roku 2009 do 2013 przybyło 21, w 2013 osiągając wartość 175. W pozostałych sektorach nie jest zauważalny wyraźny trend liczba przedsiębiorstw przemysłowych i budowlanych oscyluje wokół 780, a prowadzących pozostałą działalność 3 500. 102

Wykres 22. Dynamika zmian liczby podmiotów gospodarczych w gminach będących członkami KOF wg rodzajów działalności w latach 2009-2013 5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL 2009 2010 2011 2012 2013 pozostała działalność 3382 3507 3510 3554 3541 przemysł i budownictwo 766 807 782 787 806 rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 0 154 153 163 171 175 We wszystkich analizowanych klasach wielkości zatrudnienia zaobserwowano zmianę liczby podmiotów gospodarczych w gminach, które należą do Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego. Dynamika i kierunek tych zmian różniły się w zależności od liczby zatrudnionych. Jedyny wzrost (o 3,8%) odnotowano w latach 2009-2013 w grupie podmiotów gospodarczych zatrudniającej najmniej osób tj. od 0 do 9. W pozostałych klasach wielkości zatrudnienia w analizowanym okresie nastąpił spadek liczby podmiotów gospodarczych. Był on najmniejszy w małych przedsiębiorstwach (zatrudniających 10-49 osób) - liczba podmiotów spadła o 49, co stanowiło 7,0% stanu z 2009 roku. Najsilniej zmalała liczebność grupy podmiotów, które zatrudniały 250 i więcej osób aż o 14,3%, czyli 2 podmioty. Tabela 66. Dynamika zmian liczby podmiotów gospodarczych w gminach Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego według klas wielkości zatrudnienia w latach 2009-2013 Podmioty wg klas wielkości Rok 2009 2010 2011 2012 2013 dynamika 2009=100 Ogółem 18238 18727 18316 18574 18841 103,3 0 9 zatrudnionych 17393 17881 17491 17785 18060 103,8 10 49 zatrudnionych 697 698 682 655 648 93,0 50 249 zatrudnionych 134 134 129 122 121 90,3 250 i więcej zatrudnionych 14 14 14 12 12 85,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS BDL We wszystkich gminach członkowskich KOF oraz w całym kraju wzrosła liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON przypadająca na 10 000 mieszkańców, co może świadczyć o wzroście przedsiębiorczości. W powiecie kętrzyńskim w 2013 na 10 000 mieszkańców przypadało niecałe 700 podmiotów, podczas gdy średnio w kraju ponad 1000 podmiotów. Na średnią liczbę podmiotów wpisanych do rejestru dodatni wpływ miały wartości liczbowe dla 103

wyróżniającego się na tle regionu miasta Kętrzyn, dla pozostałych gmin liczby podmiotów zarejestrowanych w REGON są jeszcze mniejsze. Wykres 23. Podmioty wpisane do rejestru REGON w roku 2004 i 2013 na 10 000 mieszkańców 1200 1057 1000 981 907 800 690 888 686 600 664 598 679 441 562 435 451 400 396 404 407 200 0 2009 2013 Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS BDL Nakłady inwestycyjne w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców są w powiecie kętrzyńskim niższe niż w którejkolwiek z porównywanych jednostek. Świadczy to o relatywnie mniejszych nakładach inwestycyjnych - nakładach finansowych lub rzeczowych, których celem jest stworzenie nowych środków trwałych, rozbudowa lub modernizacja istniejących obiektów majątku trwałego dokonywanych przez kętrzyńskich przedsiębiorców. W latach 2008-2012 oscylowały one wokół 900 zł. Są to wartości znacząco niższe niż dla województwa warmińskiego, gdzie w ostatnich latach obserwujemy trend wzrostowy i przekroczenie kwoty 2 000 zł. W porównywanym powiecie augustowskim nakłady inwestycyjne nie spadały w okresie 2008-2012 poniżej 2 000 zł, a w rekordowym roku 2011 zbliżyły się do 3 600 zł. Również w powiecie oleckim wartości te są wyższe, a w roku 2011 przekraczają 14 000. 104

Wykres 24. Nakłady inwestycyjne na jednego mieszkańca w złotych w latach 2008-2012 3400,0 2900,0 3518,0 3015,0 3122,0 2961,7 3579,0 3392,0 3324,0 2400,0 1900,0 1400,0 900,0 400,0 2462,0 2387,0 2156,0 2163,0 2039,0 2043,0 1916,0 1895,1 1782,0 2001,0 1975,0 1620,9 1378,0 1407,0 1581,1 1180,0 1146,2 943,0 863,9 927,0 745,0 537,0 2008 2009 2010 2011 2012 Polska Powiat augustowski Powiat olecki woj. podlaskie woj. warmińsko-mazurskie Powiat kętrzyński Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS BDL Również wartość brutto środków trwałych w przeliczeniu na jednego mieszkańca w okresie 2008-2012 negatywnie odbiegała od średniej wojewódzkiej i krajowej. Wprawdzie w powiecie oleckim w 2008 roku na jednego mieszkańca przypadały środki trwałe o wartości około 10 000 zł, lecz dzięki tendencji wzrostowej w 2011 roku powiat ten zrównał się pod tym względem w powiatem kętrzyńskim, a w 2012 roku przekroczył barierę 15 000 zł, wyprzedzając go. Wartości te nadal jednak były dużo niższe niż przeciętnie w województwie warmińsko-mazurskim i podlaskim oraz powiecie augustowskim. Średnia wartość środków trwałych przypadająca na jednego mieszkańca w Polsce jest blisko trzykrotnie wyższa od tej dla powiatu kętrzyńskiego. We wszystkich analizowanych jednostkach, poza powiatem kętrzyńskim, wartość brutto środków trwałych w przeliczeniu na jednego mieszkańca wzrastała w analizowanym okresie tj. od 2008 do 2012. 105

Wykres 25. Wartość brutto środków trwałych na jednego mieszkańca w złotych w latach 2004-2012 40000,0 38084,2 35000,0 30000,0 32314,0 34338,0 35625,0 25000,0 20000,0 15000,0 10000,0 27089,8 25157,9 21160,0 22350,0 23016,1 18964,0 22060,3 20402,0 20802,0 19472,0 22010,8 22768,4 19736,0 20365,0 19565,0 13353,9 15222,1 14440,0 14107,0 14029,0 14300,8 13483,6 12412,0 11268,0 10239,0 2008 2009 2010 2011 2012 Polska Powiat augustowski Powiat olecki woj. podlaskie woj. warmińsko-mazurskie Powiat kętrzyński Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS BDL Podsumowanie Na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego stale rośnie sektor małych i średnich przedsiębiorstw, które dzięki swojej elastyczności najlepiej odpowiadają na zmieniające się potrzeby rynkowe. Wśród podmiotów gospodarczych KOF przeważają mikroprzedsiębiorstwa, jednakże wśród największych pracodawców znajdują się zarówno podmioty publiczne, jak i prywatne, zarówno działające w branżach innowacyjnych, jak również w tradycyjnych dziedzinach przemysłu. Niskie nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw prywatnych, połączone z niedużą wartością środków trwałych wskazują na malejące znaczenie przemysłu ciężkiego w strukturze gospodarki KOF. Wskazane jest pozyskiwanie inwestorów spoza tej branży, którzy pozwolą w pełni wykorzystać potencjał regionu, w tym wynikającą z nadgranicznego położenia możliwość produkcji na rynki światowe. 106

3.2. Analiza powiązań Powiązanie komunikacyjne Przez Kętrzyński Obszar Funkcjonalny przebiega pięć dróg wojewódzkich (tabela). Drogi te mają znaczenie zarówno komunikacyjne (dojazdy do pracy, dojazdy turystyczne) jak również transportowe. Uzupełnieniem sieci dróg wojewódzkich są drogi powiatowe oraz trasy rowerowe, głównym węzłem tych drugich jest miasto Kętrzyn. Trasy te mają znaczenie lokalne, regionalne oraz międzynarodowe, są częścią trasy rowerowej Berlin - Pyrzyce - Czaplinek - Bytów - Grudziądz - Iława - Ostróda - Olsztyn - Dobre Miasto - Lidzbark Warmiński - Reszel - Kętrzyn - Radzieje - Pozezdrze - Giżycko - LITWA. Sieć drogowa Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego ma duże znaczenie również ze względu na sąsiedztwo Wielkich Jezior Mazurskich. Tabela 67. Wykaz dróg wojewódzkich w Kętrzyńskim Obszarze Funkcjonalnym Nr drogi Przebieg Długość drogi DK590 DK591 DK592 Barciany - Korsze - Reszel - Biskupiec GRANICA PAŃSTWA - Barciany - Kętrzyn - Mrągowo Bartoszyce - Kraskowo - Kętrzyn Giżycko 59,78 km 56,86 km 72 km DK593 Miałkowo-Reszel 78 km 594 Bisztynek - Robany - Kętrzyn 35,38 km DK596 Mnichowo - Biskupiec 24 km DW650 Źródło: www.zdw.olsztyn.pl St. Różanka - Węgorzewo - Banie Mazurskie - Gołdap 79,93 km Prezentowany obszar posiada również połączenia komunikacyjne ponadnarodowe, a ruch ten umożliwiają 3 przejścia graniczne drogowe i kolejowe położone na terenie województwa warmińsko-mazurskiego, w tym jedno na terenie powiatu kętrzyńskiego (Skandawa). Tabela 68. Wykaz przejść granicznych w województwie warmińsko-mazurskim Rodzaj przejścia Miejscowości Odległość od Kętrzyna drogowe Bezledy - Begriatowosk 60 km drogowe Gronowo - Mamonowo 120 km drogowe Gołdap - Gusiew 90 km kolejowe (nieczynne) Głomno - Begriatowosk 65 km 107

Rodzaj przejścia Miejscowości Odległość od Kętrzyna kolejowe Skandawa - Żeleznodorożnyj 30 km kolejowe Braniewo - Mamonowo 130 km Źródło: www.wm.strazgraniczna.pl Przejścia graniczne mają znaczenie dla różnych grup użytkowników, umożliwiają realizację potrzeb mieszkańców terenów przygranicznych, w tym w zakresie handlu i turystyki. Najsłabiej rozwinięta pozostaje komunikacja kolejowa. Miejscowości Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego nie posiadają właściwie takich połączeń. Funkcjonują linie - gospodarcza i okresowa. Ta pierwsza (Korsze - Ełk) łączy przejścia graniczne Głomno, Skandawę oraz Trakiszki, jest linią lokalną o dopuszczalnej prędkości do 100 km/h. Druga linia (Kętrzyn - Węgorzewo, nr 259) obsługuje sezonowy ruch pasażerski (znaczenie turystyczne). Do Kętrzyna można dojechać także linią kolejową z Olsztyna. Teren KOF obsługiwany jest również przez komunikację autobusową. Charakterystykę powiązań komunikacyjnych Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego dopełniają informacje dotyczące komunikacji lotniczej. Ten rodzaj komunikacji rozwija się dzięki lotnisku Wilamowo (koło Kętrzyna). Lotnisko to posiada bogatą historię (okres II WŚ), a obecnie należy do Aeroklubu Krainy Jezior. Od 1935 roku lotnisko obsługiwało kwaterę Hitlera w Gierłoży (Wilczy Szaniec), obecnie obsługuje loty turystyczne i wypoczynkowe. Dodatkowo jest to miejsce organizacji imprez lotniczych o znaczeniu lokalnym i międzynarodowym (Europejski Jarmark Lotniczy, Międzynarodowy Zlot Miłośników Lotnictwa, Festyn Lotniczy Mazury). Mieszkańcy Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego korzystają z dróg powiatu kętrzyńskiego przemieszczając się własnym środkiem transportu, bądź komunikacją publiczną. Możliwości przemieszczeń w granicach Obszaru oceniane są przeciętnie w odniesieniu do transportu indywidualnego (średnia ocena 3,1) oraz słabo w odniesieniu do transportu publicznego (2,3). Postrzeganie możliwości przemieszczeń w Obszarze jest zróżnicowanie. Transport indywidualny ma najlepsze warunki wg mieszkańców gminy Barciany (3,5), najgorzej warunki te postrzegają mieszkańcy gminy wiejskiej Kętrzyn. Nie zaskakuje, iż transport publiczny najwyżej oceniają mieszkańcy miasta Kętrzyn (2,7), to tu zbiegają się najważniejsze linie komunikacji zbiorowej. Najgorsza sytuacja panuje w ocenie mieszkańców gminy Barciany (1,9). Widać wyraźnie wiodącą rolę miasta rdzeniowego Obszaru w organizacji połączeń transportu publicznego, pozostały obszar jest znacznie gorzej obsługiwany przez ten rodzaj transportu. Jednocześnie mieszkańcy zgłaszają potrzebę rozbudowy sieci połączeń publicznych, zarówno w zakresie komunikacji wewnątrz Obszaru, jak i w odniesieniu do połączeń w granicach województwa warmińsko-mazurskiego. 108

Powiązania gospodarcze Najsilniejszym sektorem gospodarczym Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego jest rolnictwo. Jego rozwój możliwy jest dzięki stosunkowo dobrym glebom (60% powierzchni użytków rolnych pokrywają gleby klasy III: gleby brunatne, czarne ziemie, bielicowe, hydrogeniczne i mady). Najlepsze warunki glebowe występują na terenie gminy Korsze, Barciany oraz Kętrzyn. Użytki rolne stanowią blisko 74% (w tym 72,3% grunty orne) powierzchni. Jednocześnie cały obszar charakteryzują słabe warunki klimatyczne, dlatego rolnictwo skupia się na uprawie roślin ozimych, jednocześnie posiada potencjał dla hodowli zwierząt. W granicach wyznaczonego Obszaru Funkcjonalnego rozwija się również leśnictwo. Lasy stanowią 16,6% powierzchni, a najbardziej lesiste pozostają gminy Srokowo (27%) oraz Kętrzyn (22%). Udział wód powierzchniowych w poszczególnych częściach Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego waha się od 0,44% w gminie Barciany, przez 2,17% w gminie Kętrzyn do 3,75% w gminie Reszel. Ten zasób daje możliwość rozwoju gospodarki i turystyki rybnej (1 400 ha jezior i stawów). Obszar Funkcjonalny obejmuje jeziora państwowe oraz prywatne. Do pierwszej grupy zalicza się jeziora Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego: Leginy, Widzyny, Dejnowo, Klawój, Pasterzewo, Trzcinno, Wirbel. Ich łączna powierzchnia wynosi 591 ha. Jeziora prywatne to: Salpik i Silec (ok. 250 ha). Pozostałe jeziora pozostają pod opieką Polskiego Związku Wędkarskiego 24. O gospodarce Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego stanowią podmioty gospodarcze, na które składają się głównie jednostki małe i średnie. Do największych zalicza się POL MOT TUR SA Biedroszki Małe, ZPO Warmia, MTI Furminova Polska Sp z o. o., FPK Kwidzyn Sp. z o. o., SPPH Majonezy, Piekarnia Mistrza Jana Biedroszki Małe, Manufaktura Ceramika Wajsznory, Wytwórnia Materiałów Budowlanych BUDMAT w Wilkowie, Philips Lightning Poland SA w Kętrzynie. Funkcjonowanie podmiotów gospodarczych KOF wspiera Kętrzyńskie Stowarzyszenie Handlowo-Przemysłowe oraz Cech Rzemiosł Różnych. Ważnym elementem powiązań gospodarczych Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego jest działalność Związku Gmin Barcja, który od 1993 roku wspiera także lokalną przedsiębiorczość. Wsparcie odbywa się poprzez Fundusz Poręczeń Kredytowych, zorientowany na przedsięwzięcia gospodarcze sprzyjające rozwojowi lokalnemu, zmniejszeniu bezrobocia i tworzeniu miejsc pracy. Dodatkowo na terenie KOF (poza gminą Srokowo) powstała Lokalna Grupa Działania (od 2007 roku). Celem Grupy jest aktywizacja gospodarcza ludności wiejskiej, działania na rzecz zrównoważonego rozwoju oraz działania na rzecz rozwoju ekonomicznego. Rolę integrującą w Kętrzyńskim Obszarze Funkcjonalnym pełni Specjalna Strefa Ekonomiczna - Podstrefa Kętrzyn, na terenie której funkcjonuje Philips Lightning Poland SA. Trzonem gospodarczym KOF pozostaje miasto Kętrzyn, pozostałe ośrodki miejskie pełnią niewielką rolę gospodarczą. Największe miasto Obszaru przyciąga najwięcej osób z otaczającej gminy Kętrzyn (80 osób / 1000 mieszkańców). Im dalej od rdzenia tym mniejsze jego znaczenie - dojazdy do pracy obejmują 46 osób / 1 000 mieszkańców z gminy Srokowo, 38 - z gminy Barciany, 31 - z gminy Reszel oraz tylko 23 osoby z gminy Korsze. 24 http://www.pzw.org.pl/pliki/prezentacje/37/cms/szablony/12918/pliki/wody2015.pdf 109

Istotnym elementem charakterystyki powiązań gospodarczych KOF jest zatrudnienie w zawodach pozarolniczych. Najwyższe notuje się w gminie Reszel i gminie wiejskiej Kętrzyn - odpowiednio po 97 i 96%. Nieznacznie gorzej prezentuje się gmina Korsze (92%), a rolnictwo najsilniej utrzymuje się w gminach Srokowo i Barciany, gdzie zatrudnienie w zawodach niezwiązanych z rolnictwem wynosi odpowiednio 77 i 44%. W gminach KOF, gdzie obserwuje się najsłabsze migracje do pracy do miasta Kętrzyn, notuje się jednocześnie największą liczbę podmiotów gospodarczych na 1 000 mieszkańców. Taka sytuacja dotyczy gminy Reszel (68,65). Wyjątek stanowi gmina wiejska Kętrzyn o równie wysokiej liczbie podmiotów na 1 000 mieszkańców (59,84). W pozostałych częściach KOF liczba podmiotów nie przekracza 45 jednostek na 1 000 mieszkańców. Schemat 1. Schemat zależności gospodarczych pomiędzy gminami Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego Źródło: opracowanie własne O poziomie rozwoju gospodarczego KOF stanowi również liczba podmiotów gospodarczych wyższego rzędu. Podmioty realizują usługi w zakresie informacji i komunikacji, finansów, 110

ubezpieczeń, nieruchomości, działalności profesjonalnych, administracji, obrony narodowej, edukacji, opieki zdrowotnej i społecznej, kultury rozrywki i rekreacji. W samym Kętrzynie notuje się mniej niż 45% takich podmiotów. Nieznacznie lepsza sytuacja cechuje gminę Korsze (ponad 48%). W pozostałych gminach KOF udział podmiotów wyższego rzędu w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych zawiera się w przedziale od 28,89% (gmina Srokowo) do 34,06% (gmina Reszel). Wymienione wyżej funkcje gmin w obszarze funkcjonalnym pokazują zróżnicowanie tego obszaru, które może stać się jego atutem. Gminy o różnym charakterze uzupełniają się gospodarczo, co staje się podstawą dobrze funkcjonującego jako całość obszaru. Mieszkańcy również wyrażają swoje zdanie odnośnie gospodarczego wizerunku Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego. Z jednej strony oceniają współpracę pomiędzy podmiotami gospodarczymi a instytucjami rynku pracy i instytucjami edukacyjnymi, z drugiej zaś wymieniają działalności gospodarczego, których brakuje na ternie KOF, które są pożądane, oraz te, których jest za dużo. Ocena relacji podmioty gospodarcze - instytucje są kategorią trudną dla mieszkańców, blisko 1/3 badanych nie potrafi wyrazić swojego zdania w tej kwestii. Prawdopodobnie osoby te nie dostrzegają takiej współpracy, ze względu na to, że jest ona faktycznie niewidoczna dla mieszkańca, albo nie mają takiej potrzeby i nie wykazują zainteresowania. Pozostała badana grupa mieszkańców dostrzega jednak omawianą współpracę, a większość z nich ocenia tę współpracę pozytywnie. Nie zaskakuje fakt, że w mieście Kętrzyn współpraca podmiotów gospodarczych z innymi instytucjami w powiecie została oceniona najwyżej (2,93), ale są to oceny jednocześnie co najwyżej średnie. Najgorzej sytuacja ukształtowała się w gminie Reszel (1,95) i gminie Srokowo (2,1). Poziom rozwoju gospodarczego gminy i całego Obszaru Funkcjonalnego oceniany jest przez mieszkańców stosunkowo nisko. Życie gospodarcze własnej gminy najlepiej oceniają mieszkańcy gminy i miasta Kętrzyn, natomiast rozwój gospodarczy całego KOF najlepiej widzą mieszkańcy gminy Srokowo i Barciany, czyli mieszkańcy dwóch wiejskich, stosunkowo najsłabiej rozwiniętych jednostek administracyjnych KOF. KOF pod względem gospodarczym ma charakter typowo rolniczy, dlatego najbardziej pożądane - z punktu widzenia mieszkańców - są podmioty przemysłowe oraz przetwórcze i to właśnie w tych dwóch kierunkach - przemysłu i przetwórstwa - powinien rozwijać się KOF. Mieszkańcy odczuwają jednocześnie przesyt podmiotów handlowych. Pomimo funkcjonowania instytucji wsparcia podmiotów gospodarczych w gminach i w powiecie, blisko 40% mieszkańców Obszaru wskazuje, że podmioty nie są właściwie wspierane przez władze. Najgorzej sytuacja pod tym względem została oceniona w gminie Reszel i Srokowo (ponad 50% mieszkańców ma negatywne zdanie na temat tego wsparcia). Najlepsza sytuacja obserwowana jest w gminach Barciany i Korsze. 111

Powiązania społeczne Powiązania społeczne KOF opisuje działalność organizacji społecznych poszczególnych gmin, ze szczególnym uwzględnieniem tych organizacji, które swoją działalność kierują poza granice gminy. Tabela 69. Wykaz organizacji społecznych w ramach Lokalnej Grupy Działania Organizacja Barcjańska Inicjatywa Oświatowa Stowarzyszenie ERA - edukacja, rozwój, aktywność Korszeńskie Stowarzyszenie Społeczno- Kulturalne Otwarte Drzwi Koło Kobiet Wiejskich Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe Kętrzyn Opis działalności organizacja dobroczynna na rzecz młodzieży; celem jest stworzenie systemu stypendialnego, wsparcie rodziców w zakresie metod wychowawczych, udzielanie pomocy merytorycznej i materialnej, działalność rekreacyjna, sportowa i kulturalna świadczenie pomocy w trudnych sytuacjach życiowych, wyrównywanie szans, pomoc w zakresie ochrony zdrowia, przeciwdziałanie patologiom społecznym, pomoc w zakresie edukacji, wspieranie wspólnot i społeczności lokalnych, organizacja wypoczynku dla dzieci i młodzieży działalność kulturalna i społeczna, Klub Seniora, grupa wokalna poprawa sytuacji społecznej i zawodowej kobiet, organizacja życia społecznego na wsi wsparcie dla edukacji i działalności kulturalnooświatowej gminy, wsparcie najzdolniejszych uczniów, zapobieganie patologiom społecznym przez organizację czasu wolnego młodzieży, przeciwdziałanie i pomoc w uzależnieniach Dejnowy Pilec rozwój gospodarstw, integracja mieszkańców wsi Źródło: Lokalna Strategia Rozwoju, www.barcja.org.pl Najważniejszymi instytucjami organizującymi życie społeczne KOF są: Młodzieżowy Dom Kultury w Kętrzynie 25, Ośrodek Pomocy Społecznej w Kętrzynie, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, Barcjańska Inicjatywa Oświatowa, Lokalna Grupa Działania, Stowarzyszenie ERA - edukacja, rozwój, aktywność w Kętrzynie, 25 http://www.mdkketrzyn.pl 112

Korszeńskie Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne Otwarte Drzwi, Koło Kobiet Wiejskich Kętrzyn, Klub Sportowy Orlęta Rema (Reszel), Stowarzyszenie Oświatowo-Kulturalne (Reszel), Stowarzyszenie Dejnowy Pilec (Reszel), Miejski Klub Sportowy w Korszach, Wopławskie Stowarzyszenie Aktywności Lokalnej INTEGRACJA (Kętrzyn), Stowarzyszenie Sportowe Omet Srokowo, Stowarzyszenie Wiedza, Rozwój, Praca (Srokowo). Do najważniejszych imprez integrujących mieszkańców KOF zaliczyć można Dni Ziemi, Festiwal Ekologiczny Czysty Powiat, Międzynarodowy Rajd Rowerowy, Międzynarodowy Plener Malarski, Wymiana młodzieży Kętrzyn-Kaliningrad, Festiwal Kultury Ukraińskiej, oraz Festiwal Kultury Ludowej. Na szczególną uwagę zasługuje Lokalna Grupa Działania. Od 2008 roku LGD aktywizuje i integruje ludność wiejską KOF. Swoje cele osiąga poprzez wspólne inicjatywy z innymi organizacjami społecznymi całego Obszaru. Taki sposób funkcjonowania faktycznie wpływa na powstanie realnych powiązań w sferze społecznej, poprawę jakości życia Obszaru, rozwój infrastruktury społecznej oraz rozwój oferty edukacyjnej i szkoleniowej dla mieszkańców. Tabela 70. Jednostki edukacyjne i pomocy społecznej w Kętrzyńskim Obszarze Funkcjonalnym 26 Jednostki edukacyjne KOF Zespół Szkół Ogólnokształcących im. W. Kętrzyńskiego w Kętrzynie Zespół Szkół im. M. Curie-Skłodowskiej w Kętrzynie Centrum Kształcenia Praktycznego w Kętrzynie Jednostki pomocy społecznej KOF Powiatowa Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna w Kętrzynie Dom Pomocy Społecznej w Kętrzynie Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Kętrzynie Powiatowe Centrum Edukacyjne w Kętrzynie Młodzieżowy Dom Kultury w Kętrzynie Zespół Szkół im. M. Rataja w Reszlu Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Kętrzynie 26 W tym punkcie zostały wskazane jednostki, które swoim zasięgiem obejmują obszar całego KOF. Nie ujęte zostały podmioty gminne, gdyż działają one na rzecz konkretnej gminy, a nie całego KOF 113

Jednostki edukacyjne KOF Jednostki pomocy społecznej KOF Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego (ZSCKR), Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Karolewie Powiatowa Biblioteka Publiczna Źródło: www.starostwo.ketrzyn.pl, http://www.karolewo.com/ Wyżej wymienione instytucje i ich działalność, częściowo wspólnie objęta przez Lokalną Grupę Działania mają bardzo duże znaczenie dla sfery społecznej KOF. Należy nadmienić, iż KOF obejmuje ludność dotkniętą ubóstwem, wysoką stopą bezrobocia, niskim poziomem dochodów i wykształcenia oraz o słabych perspektywach rozwoju dla młodzieży. Dlatego warto zwrócić również uwagę na aktywną politykę edukacyjną całego powiatu i funkcjonowanie jednostek pomocy społecznej. Największe znaczenie zarówno w zakresie edukacji jak i pomocy społecznej ma miasto Kętrzyn, gdzie zlokalizowano większość tego rodzaju placówek całego KOF. Powoduje to silne uzależnienie mieszkańców od miasta-rdzenia. Powiązania społeczne można również rozpatrywać z punktu widzenia przywiązania do miejsca zamieszkania. Przywiązanie to może być wymuszone (sytuacja ekonomiczna) lub faktyczne (tożsamość, percepcja miejsca zamieszkania). Z przeprowadzonych badań wynika, że większość mieszkańców (90%) nie planuje zmiany miejsca zamieszkania, jedynie niewielka grupa ma taki zamiar - są to osoby młode do 34 roku życia. Powiązania turystyczne Turystyka pełni ważną rolę w rozwoju gospodarki KOF. Warunki panujące w KOF pozwalają na rozwijanie turystyki sakralnej, sportowej, architektonicznej czy agroturystyki. Omawiany obszar oferuje 11 obiektów noclegowych, w tym 5 hoteli (po 2 dwu- i trzygwiazdkowe i jeden w trakcie kategoryzacji). W 2013 roku obszar kętrzyński odwiedziło ponad 24 tysiące turystów, w tym ponad 17,5% z zagranicy. Wśród tych ostatnich dominowali Niemcy (49,7%), mniejsze znaczenie mieli Rosjanie (7,6%), Holendrzy (7,3%) oraz Litwini (5,6%). Pozostałe narodowości stanowiły po mniej niż 5% ogółu turystów zagranicznych. Takie pochodzenie turystów zagranicznych jest wynikiem historii regionu (przynależność ziemi kętrzyńskiej w czasach przed 1945 rokiem) oraz przygranicznego położenia. O atrakcyjności turystycznej KOF stanowią: historia i pozostałości w postaci zabytków i obiektów architektury sakralnej, obronnej, zasoby środowiska przyrodniczego, w tym szata hydrologiczna i sąsiedztwo Wielkich Jezior Mazurskich, wytyczone szlaki turystyczne, w tym szlaki kajakowe. Powiązania turystyczne Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego są silne, między innymi ze względu na działania władz powiatowych i gminnych oraz organizacji pozarządowych mających na celu wypracowanie wspólnego wizerunku turystycznego obszaru i produktu turystycznego. Przykładem mogą być wytyczone szlaki turystyczne: Lidzbark Warmiński - Reszel - Kętrzyn - Węgorzewo (99 km), 114

Kętrzyn - Nakomiady - Mikołajki - Piecki - Mrągowo (75 km), Mrągowo - Reszel - Święta Lipka, Reszel - Święta Lipka - Pilec - Bezławki - Gierłoż - Siemki - Klewno (120 km), Święta Lipka - Klewno - Pieckowo - Worpławki (7 km), trasa ku perle baroku, trasa do kwatery Hitlera w Gierłoży, trasa do jeziora 7 wysp w gminie Srokowo, Szlak bojowy wojsk Generała Jana Henryka Dąbrowskiego, szlak samochodowy Szlak Mazurski ; przebieg trasy: Olsztyn Barczewo- Biskupiec Reszel - Św. Lipka - Kętrzyn - Gierłoż - Węgorzewo - Gołdap - Olecko - Ełk - Orzysz - Pisz Ruciane Nida - Szczytno - Pasym Olsztyn (445 km), szlak rowerowy czerwony; przebieg trasy: Giżycko Wilkasy - Szczybały Giżyckie - Skop - Ryn - Knis - Salpik - Nakomiady - Kwiedzina - Gierloż - Czerniki Kętrzyn - Biedaszki - Pieckowo - Święta Lipka (85 km), szlak pieszy niebieski; przebieg trasy: Lidzbark Warmiński PKP - Stoczek Klasztorny - Bisztynek - Reszel - Święta Lipka - Kętrzyn - Gierłoż - Parcz PKS (85,10 km), trasa rowerowo-samochodowa Trasa Kardynała Stefana Wyszyńskiego - 126km; Kętrzyn - Wilkowo - Bezławki - Święta Lipka - Reszel - Sątopy -Bisztynek - Wozławki - Kiwity - Stoczek Warmiński - Krekole - Samolubie - Bartoszyce - Łabędnik - Łankiejmy - Grabno - Kętrzyn - Karolewo - Wilamowo (lotnisko), trasa rowerowa im. Zofii Licharewej - 42km, przebieg trasy: Kętrzyn - Stara Różanka - Wopławka - Góry - Czerniki - Gierłoż - Kwiedzina - Owczarnia - Nakomiady - Godzikowo - Zalesie - Sławkowo - Nowa Wieś Kętrzyn (42 km). Każda gmina wchodząca w skład Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego ma swój udział w funkcjonowaniu turystyki, do największych atrakcji zalicza się: 1) KĘTRZYN I OKOLICE: zamek krzyżacki z XV wieku, Kościół obronny św. Jerzego (jeden z nielicznych w tej części Europy budynek o funkcji obronnej i sakralnej), budynek dawnej Loży Masońskiej z XIX wieku, Wilczy Szaniec - kwatera Hitlera w Gierłoży, kościół barokowy w Świętej Lipce, lotnisko w Wilamowie oraz Mazurolandia w Gierłoży. 2) GMINA KĘTRZYN: obiekty agroturystyczne 3) RESZEL: trasy turystyczne oraz wytyczony spływ rzeką Dajną (Piecki - Święta Lipka, ok. 36 km) 4) KORSZE: 4 trasy rowerowe (ok. 108 km) oraz trasy kajakowe (ok. 20 km) 5) BARCIANY: zamek krzyżacki w Barcianach (XIV wiek), zespół pałacowo-parkowy w Drogoszach, Wielewie i Silginach, kościół gotycki w Barcianach, sztuczna wyspa na jeziorze Arklickim (VI wiek), kościół gotycki w Mołtajnach (XV wiek) 6) SROKOWO: XVII-wieczny ratusz, kościół gotycki św. Krzyża (XV wiek), dawne dobra rycerskie Skandławka, pałac w Jegławkach (XV wiek), wieża Bismarcka. 115

Z jednej strony powyższe zasoby gmin Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego uzupełniają się, z drugiej zaś częściowo stanowią zbiór obiektów jednego rodzaju - szczególnie w odniesieniu do architektury obronnej czy sakralnej. Turystyka jest w opinii mieszkańców właściwym kierunkiem rozwoju Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego. Jednak rozwój ten i czerpanie zysków z turystyki wymaga podniesienia atrakcyjności zabytków, lepszego przygotowania szlaków pieszych i rowerowych oraz lepszego wykorzystania zasobów przyrodniczych. Mieszkańcy całego Obszaru najlepiej oceniają dostępność i przygotowanie dla potrzeb turystyki obiektów, które są najlepiej rozpoznawalne w terenie - Wilczy Szaniec, zabytki w Świętej Lipce. Najsłabszą stroną zagospodarowania turystycznego są szlaki piesze oraz rowerowe oraz baza gastronomiczna i hotelowa. Ta ostatnia najlepiej postrzegana jest przez mieszkańców gminy Srokowo, a najsłabiej gminy Korsze. Mieszkańcy są świadomi potencjału turystycznego oraz spójności kulturowej obszaru, wskazują jednocześnie na konieczność lepszego przygotowania oferty turystycznej, tak aby Obszar Funkcjonalny faktycznie mógł oprzeć część swojej gospodarki o tę dziedzinę. Powiązania rewitalizacyjne Rewitalizacja to złożony proces przemian w zagospodarowaniu przestrzennym, zachodzących w sferze społecznej, technicznej, ekonomicznej, gospodarczej. Jest wynikiem analizy obszaru pod kątem występowania zjawiska degradacji przestrzennej i społecznej, a także gospodarczej. Prawidłowo przeprowadzony proces rewitalizacji ma prowadzić do podniesienia jakości tkanki architektonicznej i infrastruktury technicznej, rozwoju społecznego i gospodarczego obszaru oraz poprawy warunków życia ludności. Tabela 71. Wykaz uchwał Rady Powiatu Kętrzyńskiego związanych z działaniami rewitalizacyjnymi Nr uchwały Czego dotyczy? 55/2007 budowa kompleksu boisk sportowych ogólnie dostępnych dla dzieci i młodzieży przy ZSO im. W. Kętrzyńskiego w Kętrzynie 99/2007 założenie Technikum nr w Karolewie 100/2007 założenie ZSZ nr 2 w Karolewie 113/2008 założenie Powiatowego Domu Dziecka w Reszlu 126/2008 termomodernizacja budynku sali gimnastycznej ZS im M. Rataja w Reszlu 128/2008 modernizacja drogi powiatowej nr 1735N Kętrzyn-Sławkowo-Nakomiady 139/2008 ustalenie zasad gospodarowania nieruchomościami wchodzącymi w skład zasobu nieruchomości powiatu 142/2008 termomodernizacja ZSO im. W. Kętrzyńskiego w Kętrzynie 157/2008 drugi etap przebudowy dróg powiatu kętrzyńskiego 163/2008 upoważnienie Zarządu Powiatu do podpisania wniosku dotyczącego ujęcia projektu w programie rewitalizacji miasta Reszel na lata 2007-2013 116

Nr uchwały Czego dotyczy? 165/2008 plan sieci szkół publicznych 178/2008 przebudowa drogi nr 650 193/2009 remont mostu w Reszlu 194/2009 termomodernizacja budynku specjalnego ośrodka Szkolno- Wychowawczego w Reszlu 195/2009 termomodernizacja warsztatów Centrum Kształcenia Praktycznego w Kętrzynie 203/2009 przebudowa ulic w Kętrzynie Źródło: www.starostwo.ketrzyn.pl Działania rewitalizacyjne angażują zarówno sektor publiczny (władze lokalne, instytucje publiczne) oraz sektor prywatny (inwestorzy, podmioty gospodarcze, wspólnoty lokalne, mieszkańcy). Proces ten może przebiegać w sposób formalny (zadania wpisane do lokalnych programów rewitalizacji uchwalanych przez władze lokalne) oraz nieformalny (dowolne inicjatywy niewpisane do LPR, a noszące znamiona działań rewitalizacyjnych, a przede wszystkim dające podobne efekty). Powiązania rewitalizacyjne Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego można opisać za pomocą wszelkich inicjatyw o charakterze rewitalizacyjnym, które służą całej społeczności KOF, albo są podejmowane na szczeblu ponadgminnym. W okresie 2006-2010 Rada Powiatu kętrzyńskiego podjęła 17 uchwał odnoszących się do działań o charakterze rewitalizacyjnym. Powyższe uchwały dotyczą zadań, które mają często znaczenie ponadlokalne, co pokazuje siłę powiązań pomiędzy poszczególnymi gminami KOF. Dodatkowo na te powiązania wpływa fakt, że gminy KOF stanowią administracyjnie jednocześnie gminy powiatu kętrzyńskiego. Dodatkowo w każdym z trzech miast KOF podejmowane są działania w ramach lokalnych programów rewitalizacji. Działania te koncentrują się na centralnych częściach miast, dotyczą zabytkowej zabudowy, czyli terenów mających znaczenie nie tylko lokalne (turystyka) i obejmują: remonty i modernizacje dróg, odnowienie budynków zabytkowych, zagospodarowanie pustych przestrzeni, modernizację zabudowy mieszkaniowej, poprawę estetyki przestrzeni. W ten sposób aktywność rewitalizacyjna miast KOF wpływa na postrzeganie przestrzeni całego Obszaru, jego wizerunek i komfort użytkowników. Mieszkańcy KOF są świadomi potrzeb w zakresie rewitalizacji i poprawy zagospodarowania przestrzeni. Wskazują miejsca najmniej atrakcyjne do zamieszkania - najczęściej jest to miasto Korsze. Niska atrakcyjność ośrodka jest wynikiem sąsiedztwa zakładów produkcyjnych i gospodarstw turystycznych, niskiej estetyki przestrzeni i budynków w mieście oraz braku miejsc rekreacji. Niską atrakcyjnością dla osadnictwa charakteryzują się również małe miejscowości wiejskie zlokalizowane na całym 117

Obszarze. Są to miejscowości o nieestetycznej przestrzeni i skupiające ludność dotkniętą patologiami społecznymi. Działania rewitalizacyjne w gminach Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego dotyczą bardzo często przestrzeni publicznych. Ta część przestrzeni oceniana jest dobrze, szczególnie pod względem estetyki i zadbania, ale jednocześnie zwraca uwagę niewielka przydatność i funkcjonalność przestrzeni publicznych. Cechą przestrzeni publicznych, która została najwyżej oceniona przez mieszkańców KOF jest bezpieczeństwo (3,5), najsłabiej zaś możliwości spędzania wolnego czasu (3,1) i możliwości spotkań ze znajomymi (3,2) czyli dwa główne cele istnienia przestrzeni publicznych. Najlepsze możliwości spędzania wolnego czasu i spotkań ze znajomymi oferuje przestrzeń Kętrzyna, czyli największego ośrodka w ramach Obszaru Funkcjonalnego, oferującego różnorodne usługi, niedostępne w innych jednostkach osadniczych. Działania rewitalizacyjne w dużej mierze prowadzą do podniesienia estetyki przestrzeni. Ten element zostaje oceniony na drugim miejscu (średnio 3,3). Najlepsze przestrzenie publiczne funkcjonują w gminie Reszel (3,7), ale niewiele gorzej wg mieszkańców jest w gminie Barciany i w mieście Kętrzyn (po 3,5). Również w gminie Barciany przestrzeń publiczna jest uważana za najbardziej bezpieczną (średnio 4,0). O ile elementem pozytywnym jest wysoka ocena poczucia bezpieczeństwa w przestrzeni publicznej, o tyle niepokoi fakt, iż przestrzeń ta nie jest w pełni funkcjonalna i nie zaspokaja w wystarczającym stopniu potrzeb mieszkańców w zakresie spędzania czasu wolnego i spotkań ze znajomymi. Powiązania komunalne Usługi komunalne obejmują usługi świadczone mieszkańcom przez podmioty i instytucje zarządzane przez jednostki administracyjne - gminy i powiaty. Usługi te dotyczą wodociągów i kanalizacji, gospodarowania odpadami, ochrony zdrowia, sportu i rekreacji, szkolnictwa i transportu. Na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego zlokalizowane są: jednostki oświatowe (wymienione wcześniej zespoły szkół), Zarząd Dróg Powiatowych, Szpital Powiatowy w Kętrzynie, Dom Pomocy Społecznej w Kętrzynie, Powiatowy Dom Dziecka w Reszlu, Powiatowy Dom Dziecka w Kętrzynie, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie. W analizie powiązań komunalnych ważnym elementem są usługi związane z ochroną środowiska (te pozostają w gestii powiatu), czyli gospodarowanie odpadami. Zagadnienia te są niezwykle istotne, gdyż teren KOF objęty jest programem Natura 2000, wydzielone są obszary specjalnych siedlisk oraz obszary chronionego krajobrazu. Terytorium KOF obsługiwane jest przez 5 składowisk odpadów komunalnych (Worpławki, Pudwągi, Łankiejmy, Srokowo, Mażany) oraz 22 oczyszczalnie ścieków (w tym jedna oczyszczalnia ścieków przemysłowych; 2 oczyszczalnie prywatne). Gminy Kętrzyńskiego Obszaru 118

Funkcjonalnego mają zostać objęte zintegrowanym systemem gospodarowania odpadami oraz systemem informacji o odpadach, który angażuje wszystkich aktorów w Obszarze. Usługi komunalne świadczone są bezpośrednio mieszkańcom Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego. Najlepiej została oceniona dostępność sieci wodociągowej (3,8). Wyjątek stanowią oceny mieszkańców gminy i miasta Kętrzyn, gdzie najwyżej oceniono dostępność do sieci kanalizacyjnej (odpowiednio 4,0 i 3,9). W trzech gminach sieć wodociągowa oceniana jest niżej niż dla całego Obszaru - w gminie Korsze 3,6, Barciany 3,3 oraz Srokowo 3,1. Dostępność sieci energetycznej oceniona została ani dobrze ani źle (średnio 3,4). Najlepiej ten rodzaj infrastruktury technicznej oceniają mieszkańcy gminy Kętrzyn oraz mieszkańcy gminy Srokowo (po 3,7). Najgorszą dostępnością charakteryzują się sieci gazowa i ciepłownicza, ocenione w skali całego KOF jedynie na 2,7 i 2,5. Najlepsza sytuacja zaobserwowana jest w mieście Kętrzyn (3,5 i 3,0), najsłabiej zaś na terenach otaczających, czyli w gminie wiejskiej Kętrzyn (po 1,7). Z powyższych ocen dostępności poszczególnych sieci infrastrukturalnych wynikają duże różnice w warunkach życia mieszkańców KOF. Kolejnym rodzajem usług komunalnych jest opieka zdrowotna. Ocena usług w tym zakresie wyraźnie różnicuje Kętrzyński Obszar Funkcjonalny. Najlepiej mieszkańcy oceniają stan techniczny budynków, w których świadczone są te usługi (stosunkowo najmniej istotna cecha opieki zdrowotnej). Co najbardziej martwi - najniżej ocenianą cechą jest dostępność do lekarzy specjalistów. Miasto Kętrzyn oferuje najlepsze warunki w zakresie dostępności do lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej. Najgorzej oceniana jest sytuacja w gminie Barciany. Zadania gminy i powiatu obejmują zapewnienie mieszkańcom opieki zdrowotnej, ale władze lokalne powinny również propagować zdrowy tryb życia i wspierać wiedzę mieszkańców w tym zakresie poprzez programy i kampanie profilaktyczne. Takie działania najlepiej oceniono ponownie na terenie miasta Kętrzyn. Tożsamość i dziedzictwo kulturowe Dziedzictwo kulturowe obejmuje wszystkie obiekty, dobra duchowe, pozostawiane na danym obszarze następnym pokoleniom. Dziedzictwem mogą być zabytki (obiekty architektoniczne) oraz miejsca i krajobrazy kulturowe. Tabela 72. Wybrane zabytkowe obiekty architektoniczne w Kętrzyńskim Obszarze Funkcjonalnym Obiekt Pochodzenie Położenie Bazylika Mniejsza św. Jerzego XIV wiek Kętrzyn Kościół św. Jana XVI wiek Kętrzyn Szkoła Wielka 27 XVI wiek Kętrzyn 27 http://www.it.ketrzyn.pl/kosciol-ewangelicki-sw-jana/ Kościół ewangelicki z końca XV wieku, przekształcony w XVI wieku na Szkołę Wielką przygotowującą kandydatów na studia na Uniwersytecie w Królewcu 119

Obiekt Pochodzenie Położenie Zamek krzyżacki XIV wiek Kętrzyn Zamek biskupów warmińskich XIV wiek Reszel Kościół farny pw. św. Piotra i Pawła XIV wiek Reszel Gotyckie mosty XIV wiek Reszel Neogotycki kościół XX wiek Korsze Cerkiew Świętych Apostołów Piotra i Pawła XX wiek Korsze Zamek krzyżacki XVI wiek Barciany Kościół gotycki XIV wiek Barciany Kościół pw. Krzyża Świętego XV wiek Srokowo Ratusz XVII wiek Srokowo Źródło: opracowanie własne W kontekście Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego dziedzictwo kulturowe to spuścizna społeczności zajmujących ten teren już w IX wieku. Obszar należał wtedy do Prus, a sam teren KOF do plemiona Bartów (Barcja). W XIII wieku teren został podbity i od tego czasu zaczynają powstawać najważniejsze budynki obronne: zamki w Reszlu czy Bartoszycach. Po intensywnych działaniach zbrojnych pomiędzy Prusami a Zakonem Krzyżackim pod koniec XIII wieku teren KOF zostaje we władaniu tego drugiego. Z okresu panowania krzyżackiego pochodzi bardzo wiele zabytków, częściowo zniszczonych, niektóre zachowały swój pierwotny kształt. Do najlepiej zachowanych obiektów należy kościół św. Jerzego w Reszlu (XIV wiek). W XVI wieku powstała Szkoła Wielka (budynek kościoła św. Jana). W szkole w XIX wieku uczył się Wojciech Kętrzyński - jedna z bardziej zasłużonych dla miasta osób. Z XIV wieku pochodzi również zamek krzyżacki w Kętrzynie. Na terenie KOF odnaleźć można także ślady wielokulturowości, czego przejawem jest obecność obiektów sakralnych różnych wyznań - synagog i kościołów prawosławnych. Uzupełnienie stanowi zabudowa kamieniczna z XIX i XX wieku. Ważnym elementem dziedzictwa kulturowego Obszaru Kętrzyńskiego są obiekty pochodzące z okresu II wojny światowej. W pobliżu Kętrzyna, w miejscowości Gierłoż znajduje się dawna kwatera Hitlera - Wilczy Szaniec (Wolfschanze). Kwatera została wybudowana w 1940 roku. Wybór miejsca nie był przypadkowy. Z jednej strony wynikał z sąsiedztwa innych obiektów fortyfikacyjnych (Giżycko, Toruń, Pilawa 28 ), z drugiej zaś z obecności naturalnych przeszkód 28 http://wolfsschanze.pl/index.php/historia - Wilczy Szaniec jak i inne inne twierdze w sąsiedztwie jako całość stanowiły bardzo ważny czynnik o charakterze logistycznym w odniesieniu do prezentowanego zagadnienia i obszaru 120

przyrodniczych (lasy - jako granica pomiędzy wojskami Związku Radzieckiego oraz Wielkie Jeziora Mazurskie - jako bariera dla wojsk lądowych). Mieszkańcy Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego są świadomi obecności miejsc zabytkowych w pobliżu miejsca zamieszkania, ale przyznają, że rzadko z nich korzystają. Blisko 15% stanowią osoby, które nigdy nie odwiedziły żadnego miejsca o charakterze zabytkowym, a blisko połowa robi to sporadycznie w granicach własnej gminy (61,4% mieszkańców sporadycznie korzysta z zabytków położonych poza gminą, ale w granicach KOF). Co interesujące w samym Kętrzynie aż 19% mieszkańców nie odwiedza miejsc zabytkowych, 12% nie korzysta z oferty kulturalnej miasta i blisko 19% nie wykazuje chęci korzystania z oferty kulturalnej innych gmin KOF. Za aktywnych można uznać mieszkańców gminy Reszel, 46% z nich dość często korzysta z oferty kulturalnej własnej gminy. Największym zainteresowaniem tym co w zakresie kultury oferują inne gminy charakteryzują się mieszkańcy gminy Srokowo (31%). Należy uznać, że wśród mieszkańców Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego panuje przekonanie o wspólnocie kulturowej (47,9% mieszkańców jest tego zdania). Jednocześnie mieszkańcy mają świadomość niewystarczającego wykorzystania zabytków na potrzeby zarówno ich samych jak i turystów. Oferta kulturalna Obszaru według mieszkańców znajduje się raczej na średnim poziomie. Najlepiej ocenia się jakość tej oferty oraz ceny biletów wstępu, słabiej zaś dostępność samych obiektów. Jakość tej oferty najlepiej postrzegają mieszkańcy gminy Srokowo oraz gminy Korsze. Z oferty własnej gminy najbardziej są zadowoleni mieszkańcy gminy Barciany i gminy Reszel. Widać, że oferty kulturalne uzupełniają się. Powiązania miasto-wieś Kętrzyński Obszar Funkcjonalny obejmuje trzy ośrodki miejskie - Kętrzyn (rdzeń) oraz Korsze i Reszel. Nie ulega wątpliwości, że największe znaczenie ma miasto Kętrzyn, pozostałe ośrodki pełnią rolę lokalną. Liczba wszystkich miejscowości KOF (poza miastami) wynosi 257. Najwięcej z nich znajduje się w granicach gminy Kętrzyn (67). Najważniejszym ośrodkiem KOF pozostaje Kętrzyn, rola Korsz i Reszla jest drugorzędna. Kętrzyn skupia usługi najwyższego rzędu w Obszarze i zmusza jednocześnie mieszkańców całego KOF do migracji do rdzenia w celu zaspokojenia potrzeb. W granicach KOF można zauważyć pewne tendencje suburbanizacyjne - część mieszkańców miasta Kętrzyn wyprowadza się na tereny wiejskie KOF, jednak Kętrzyn pozostaje jednym z bardziej atrakcyjnych miejsc do zamieszkania. Powiązania miasto-wieś Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego mają dwustronny charakter: miasta są miejscem realizacji potrzeb mieszkańców (tych potrzeb, które z powodu hierarchii jednostek osadniczych nie mogą być realizowane w jednostkach niższego rzędu), obszar wiejski stanowi alternatywę do zamieszkania w mieście (suburbanizacja) lub stanowi miejsce rekreacji i wypoczynku. 121

3.3. Analiza SWOT wraz z analizą najważniejszych wyzwań i potencjałów rozwoju obszaru Analiza SWOT to jedna z najpopularniejszych technik analitycznych. Stosowana jest we wszystkich obszarach planowania strategicznego, jako główne narzędzie analizy strategicznej. Jest podstawą do zidentyfikowania i sformułowania podstawowych problemów i zagadnień strategicznych. Analiza ta polega na podziale posiadanych informacji o danym zagadnieniu na cztery grupy, nazywane kategoriami czynników rozwojowych. Są to: mocne strony, słabe strony, szanse i zagrożenia. Nazwa SWOT jest skrótem pochodzącym od pierwszych liter angielskich słów: Strengths (mocne strony) analiza uwarunkowań wewnętrznych, które stanowią silne strony obszaru i które należycie wykorzystane sprzyjać będą jego rozwojowi (utrzymać je jako mocne, i na których należy oprzeć jego przyszły rozwój), Weaknesses (słabe strony) analiza uwarunkowań wewnętrznych, które stanowią słabe strony obszaru i które niewyeliminowane będą utrudniać jego rozwój (należy minimalizować ich oddziaływanie), Opportunities (szanse) analiza uwarunkowań zewnętrznych, które nie są bezpośrednio zależne od zachowania społeczności obszaru, ale które mogą być traktowane jako szanse, i przy odpowiednio podjętych przez nią działaniach, wykorzystane jako czynniki sprzyjające rozwojowi obszaru, Threats (zagrożenia) analiza uwarunkowań zewnętrznych, które także nie są bezpośrednio zależne od zachowania społeczności obszaru, ale które mogą stanowić zagrożenie dla jego rozwoju (należy unikać ich negatywnego oddziaływania na rozwój obszaru). Mocne strony Przygraniczne położenie Atrakcyjne turystycznie walory środowiska naturalnego Cenne zasoby dziedzictwa kulturowego Wysoki stopień bezpieczeństwa obszaru Uregulowana gospodarka odpadami Duży stopień zwodociągowania miast Wolne obiekty i obszary pod inwestycje (bez uzbrojenia) Dostęp do Internetu szerokopasmowego w miastach Systematyczna modernizacja dróg wojewódzkich Dostępne, wolne obszary pod potrzeby budownictwa mieszkaniowego Działające organizacje pozarządowe Dobrze działająca sieć placówek pomocy społecznej, w tym ośrodki świadczące usługi specjalistyczne jak Słabe strony Niska atrakcyjność inwestycyjna wynikająca z peryferyjnego położenia Wykluczenie komunikacyjne Zły stan techniczny dróg Wysoki udział dróg gminnych o nawierzchni gruntowej Zastój w budownictwie, w tym mieszkaniowym Niekorzystne tendencje demograficzne, migracja ludzi młodych Zmniejszająca się liczba mieszkańców Niewystarczający stopień zwodociągowania i pokrycia siecią gazową obszarów wiejskich Duża liczba osób korzystających z pomocy społecznej Niewystarczająca liczba obiektów małej gastronomii i miejsc hotelowych 122

Mocne strony Środowiskowy Domu Samopomocy w Kętrzynie Istniejące produkty lokalne Zintegrowane społecznie odmienne środowiska kulturowe Położony na terenie obszaru historycznie ważny węzeł kolejowy o znaczeniu regionalnym (gmina Korsze) Dobre warunki do rozwoju działalności turystycznej, rekreacyjnej i rehabilitacyjnej Rosnący sektor MSP Obecność Kętrzyńskiej Podstrefy Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej Istniejące, silne ekonomiczne podmioty gospodarcze z sektorów innowacyjnych i powiązanych z inteligentnymi specjalizacjami województwa Rosnąca aktywność i skuteczność działań PUP Kętrzyn w obszarze pozyskiwania środków na pomoc bezrobotnym Wysoka świadomość społeczna mieszkańców związana z racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych i ochroną środowiska Słabe strony Niedostateczny dostęp do specjalistycznej opieki medycznej Niedostateczny dostęp do oferty kulturalnej Niewystarczająca liczba ofert spędzania wolnego czasu podczas niesprzyjających warunkach atmosferycznych Niedobór infrastruktury okołoturystycznej ( system informacji turystycznej, oznakowanie atrakcji turystycznych, wypożyczalni sprzętu wodnego itp.) Niedostatecznie rozwinięte kształcenie zawodowe, niedostosowanie do rynku pracy Wzrost występowania patologii, chuligaństwa, przestępczości nieletnich Rozdrobnienie produkcji rolnej Nierozwinięta współpraca i samorząd przedsiębiorców Znaczne odległości od jednostek Państwowej Straży Pożarnej Niewystarczająca liczba ścieżek rowerowych i ich połączeń między sobą Niewystarczający dostęp do Internetu szerokopasmowego w ośrodkach pozamiejskich Niewystarczające formy wsparcia osób niepełnosprawnych Część obiektów użyteczności publicznej niedostosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych Zły stan techniczny budynków placówek oświatowych Niezagospodarowane szlaki i akweny wodne Niewystarczająca promocja atrakcji KOF Niewystarczający stopień wykorzystania lotniska, w szczególności dla celów turystycznych Niski poziom inwestycji przedsiębiorstw prywatnych Słaba kondycja MSP Niska aktywność zawodowa mieszkańców KOF 123

Mocne strony Słabe strony Wysoki odsetek bezrobotnych wśród osób młodych Duży udział osób długotrwale pozostających bez pracy w grupie osób bezrobotnych Relatywnie niski odsetek powierzchni obszarów chronionych Szanse w otoczeniu Dostępność funduszy unijnych Zainteresowanie wymianą handlową potencjalnych partnerów z Rosji (otwarcie przejścia granicznego w Michałkowie) Rozwój ekonomii społecznej doświadczenie w tworzeniu i funkcjonowaniu spółdzielni socjalnych Rozwój elastycznych form zatrudnienia (e-praca, możliwość ruchomego czasu pracy) Moda na zdrowy styl życia Rozwój społeczeństwa informacyjnego Wysoki priorytet ochrony środowiska i produkcji proekologicznej w polityce UE i polskiego rządu Wysoki priorytet wspierania w UE i kraju przedsięwzięć społecznych i gospodarczych realizowanych przez wielu partnerów Rozwój systemów teleinformatycznych w Polsce i na świecie Kapitał inwestycyjny dostępny na rynku krajowym i światowym Potencjał eksportowy związany z przygranicznym położeniem Zagrożenia w otoczeniu Długotrwały kryzys gospodarczy w Polsce i na świecie Niedostosowanie programów pomocowych do potrzeb KOF Nadmierny wpływ polityki na życie społeczne i gospodarcze Powiększenie terenu obszarów chronionych Natura 2000 Niewystarczające rozwiązania systemowe w zakresie ochrony zabytków Brak otwartego przejścia granicznego w Michałkowie Nieprecyzyjne regulacje w zakresie prowadzenie konsultacji społecznych Starzejące się społeczeństwo, wydłużenie wieku emerytalnego Nadmiernie restrykcyjne regulacje w zakresie ochrony środowiska Atrakcyjne płacowo warunki pracy w regionie i za granicą Duża konkurencyjność zasiłków socjalnych w stosunku do oferowanych najniższych pensji Niestabilna sytuacja geopolityczna przekładająca się negatywnie na wymianę handlową Na podstawie przeprowadzonej diagnozy: analizy desk research oraz identyfikacji problemów podczas spotkań warsztatowo konsultacyjnych z przedstawicielami gmin, jak również na podstawie Raportu z badań oraz diagnozy i delimitacji kętrzyńskiego obszaru funkcjonalnego w ramach projektu pn. Strategiczne planowanie szansą rozwoju kętrzyńskiego obszaru funkcjonalnego zostały wyłonione najważniejsze wyzwania i potencjały rozwoju obszaru. Analiza najważniejszych wyzwań i potencjałów rozwoju obszaru, dokonana została z uwzględnieniem specyfiki poszczególnych JST KOF w podziale na 3 przedmiotowe obszary analizy: społeczny, zasobów i potencjałów oraz gospodarki i promocji. Dane liczbowe z badań 124

ankietowych przywołane w analizie pochodzą z badań delimitacji kętrzyńskiego obszaru funkcjonalnego. Obszar społeczny W zakresie rozwoju społecznego za jedno z największych wyzwań w całym powiecie kętrzyńskim należy uznać przeciwdziałanie wyludnianiu się gmin. Co prawda, w ostatnich latach, na obszarze KOF nie są to znaczne ubytki liczby mieszkańców jednak ta tendencja jest wyraźna. Pomimo że w przypadku miasta Kętrzyn spadek liczby ludności jest zjawiskiem typowym, związanym z migracjami z miasta w strefę podmiejską jednak ogólna tendencja depopulacji jest bardzo wyraźna i widoczna. Jej skutki są dotkliwe bezpośrednio dla mieszkańców. Zmniejszanie się liczby ludności jest bezpośrednio związane z bardzo wysokim poziomem bezrobocia, które zmusza wiele osób w wieku produkcyjnym do długookresowych wyjazdów zarobkowych lub opuszczenia na stałe dotychczasowego miejsca zamieszkania. Zjawisko to jest wspierane atrakcyjną ofertą pracy szczególnie w dużych miastach w Polsce oraz w krajach UE. Rozwijanie potencjału gospodarczego KOF i tym samym zwiększanie liczby nowych miejsc pracy jest olbrzymim wyzwaniem dla obszaru. Wyzwaniem KOF w zakresie edukacji jest rozbudowanie i doskonalenie oferty zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych. Oferta ta oceniana jest przeciętnie pod względem jej jakości, dostępności fizycznej i cen za zajęcia dodatkowe. Najniżej oceniana jest dostępność fizyczna, która jest związana z koniecznością dowożenia dzieci na popołudniowe zajęcia. Dostępność fizyczna i jakość, atrakcyjność zajęć, najlepiej oceniana jest w gminie Barciany, a najgorzej w gminie Srokowo. Bardzo ważnym aspektem tej oferty jest tematyka zajęć dodatkowych, a do najbardziej atrakcyjnych tematów zajęć należą m.in. kursy językowe, zajęcia artystyczne czy sportowe (np. sztuki walki czy szkoły tańca). W zakresie ochrony zdrowia w całym KOF, największym wyzwaniem jest polepszenie dostępu do odpowiedniej opieki zdrowotnej. W głównej mierze chodzi tu o dostęp do lekarzy specjalistów oraz czas oczekiwania na usługi medyczne. Dużym wyzwaniem jest także zapewnienie odpowiedniej liczby i zakresu kampanii profilaktycznych prowadzonych w poszczególnych gminach. Jak wynika z przeprowadzonych badań w zakresie ochrony zdrowia, mieszkańcy Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego raczej negatywnie oceniają wiele aspektów funkcjonowania usług zdrowia szczególnie ważne jest podniesienie jakości usług świadczonych przez szpital powiatowy w Kętrzynie - dużym wyzwaniem jest więc skuteczna współpraca władz poszczególnych gmin z samorządem powiatowym - organem zarządzającym tym szpitalem. Jeśli chodzi o wyzwania specyficzne dla poszczególnych JST KOF np. mieszkańcy miasta Kętrzyn w większym stopniu obawiają się wpływu na ich zdrowie stresu związanego z pracą. Natomiast mieszkańcy gminy Reszel, Barciany i Srokowo z kolei, obawiają się niezdrowej żywności, a mieszkańcy gminy Korsze, o wiele bardziej niż obywatele innych gmin uważają, że poważnym zagrożeniem dla ich zdrowia jest zanieczyszczenie powietrza. Wyzwaniem dla całego KOF jest także dalsze polepszanie dostępności do lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, podnoszenie jakości usług zdrowia oraz podnoszenie stanu technicznego placówek opieki zdrowotnej. 125

W świetle dość niskiej aktywności kulturalnej mieszkańców Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego ich zachęcenie i zmobilizowanie do uczestnictwa w kulturze jest kolejnym wyzwaniem KOF. Mieszkańcy tylko sporadycznie korzystają z możliwości zwiedzania zabytków powiatu kętrzyńskiego, oferty kulturalnej we własnej gminie i otaczających gmin. Ponad 55% mieszkańców KOF nie jest w stanie udzielić odpowiedzi nt. oceny oferty kulturalnej na terenie swojej gminy. Zachęcanie i mobilizowanie mieszkańców KOF do uczestnictwa w kulturze jest tym ważniejsze, że może to mieć istotny wpływ na zwiększenie poziomu integracji społecznej jego mieszkańców, zwiększenie poczucia tożsamości lokalnej, które ze względów historycznych nie jest bardzo mocną stroną regionu. Jednocześnie ważnym potencjałem stanowiącym o specyfice KOF są mniejszości narodowe. Są one z jednej strony w dużym stopniu zasymilowane w społecznościach lokalnych, a z drugiej strony stanowią bogate źródło żywego dorobku kulturowego. Jego pielęgnacja i udostępnianie stanowi zarówno atrakcję, jak i wartościowy sposób budowania i wzmacniania kapitału społecznego obszaru, podnoszenia poziomu poczucia wspólnotowości i w konsekwencji obniżenie chęci emigracji. Na szczególną uwagę zasługuje gmina Reszel, której mieszkańcy twierdzą, że korzystają z oferty kulturalnej swoich instytucji dość często, tyle że nieregularnie. Mieszkańcom KOF w największym stopniu w ofercie kulturalnej brakuje popularyzowania czytelnictwa, następnie kursów, stałych zajęć artystycznych dla aktywnych zawodowo i seniorów oraz wystaw i innych form popularyzowania sztuki regionalnej i lokalnej - są to wyzwania dla całego KOF w zakresie kultury. Wyjątkowym potencjałem KOF jest posiadanie na swoim terenie cennych zasobów dziedzictwa kulturowego. Bardzo dużym i ważnym wyzwaniem jest podejmowanie przedsięwzięć zmierzających do odnowy tych zasobów i przeznaczenia ich na cele turystyczne oraz inne ważne dla samych mieszkańców. To wyzwanie ma bardzo duże poparcie społeczne. Mieszkańcy Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego twierdzą, zapytani w badaniu ankietowym, że zabytki i inne zasoby kultury powiatu kętrzyńskiego są w średnim stanie i średnio wykorzystane na potrzeby mieszkańców oraz turystów. Wykorzystanie na potrzeby turystów jest lepiej oceniane. Jednocześnie respondenci badania wskazali na potrzebę jeszcze lepszego ich wykorzystania. Jeśli chodzi o wyzwania specyficzne dla poszczególnych JST KOF to w gminie miejskiej Kętrzyn prawie co piąty mieszkaniec stolicy powiatu nigdy nie korzystał z oferty zwiedzania zabytków, a co dziesiąty nigdy nie korzystał z usług kultury. Jest to mało zrozumiałe ze względu na bogactwo zasobów dziedzictwa kulturowego tego miasta, ale stanowi to także bardzo duże wyzwanie - bo sami mieszkańcy mogą być też znakomitymi ambasadorami kultury. Podobnie w gminie Srokowo jest aż ponad 17% osób, które twierdzą, że nigdy nie korzystały z oferty kulturalnej na terenie własnej gminy. Barierą w eksploatowaniu turystycznym i kulturowym zabytków jest fakt, że bardzo duża ich część stanowi własność prywatną. Występuje wiele przypadków niewystarczającej dbałości o utrzymanie dobrego stanu tych zabytków i braku możliwości dostępu do nich dla turystów i mieszkańców. W zakresie kształtowania przestrzeni publicznych wyzwania dotyczą głównie możliwości swobodnego i spokojnego spędzania tam czasu oraz możliwości spotkania się ze znajomymi. 126

Może to świadczyć o tym, że główne przestrzenie, choć stosunkowo zadbane, nie są do końca funkcjonalne i powiązane z ofertą gastronomiczną. Zatem wyzwaniem będzie podejmowanie przedsięwzięć inwestycyjnych, które poprawią funkcjonalność głównych przestrzeni publicznych. Zmiany powinny zachęcać do przebywania w tych przestrzeniach, spędzania czasu z rodziną i znajomymi, korzystania z oferty czasu wolnego oraz usług gastronomicznych. Obszar zasobów i potencjałów W zakresie dostępności do systemów sieci infrastruktury technicznej i gospodarki komunalnej: wodociągów i kanalizacji, energetyki, gazownictwa i ciepłownictwa wyzwaniem jest podniesienie dostępności do sieci gazowej i ciepłowniczej we wsiach. Jest to przedsięwzięcie tym trudniejsze, że wymaga najpierw działań na rzecz uświadomienia społecznościom potrzeby takich zmian związanych z przyłączaniem do sieci gazowej i korzyści środowiskowych z tym związanych. Dużym wyzwaniem dla KOF jest rewitalizacja obszarów zdegradowanych (głównie małe miejscowości). Mieszkańcy obszarów wiejskich wskazują na problemy, jakimi są odległość od cywilizacji, co wiążę się z obniżonym dostępem do usług świadczonych w obszarach silnie zurbanizowanych. Wśród złej oceny wsi respondenci wymieniali także: brzydkie, zaniedbane budynki oraz dużą liczbę mieszkańców z problemami społecznymi. Są to bezpośrednie przesłanki prowadzenia działań rewitalizacyjnych. Najczęściej wymienianym obszarem uważanym przez respondentów za nieatrakcyjny jako miejsce zamieszkania jest miasto Korsze, a najczęściej wymienianymi powodami takiej oceny było uciążliwie sąsiedztwo zakładów produkcyjnych, obiektów turystycznych, gospodarstw hodowlanych, brzydkie, zaniedbane budynki, brak miejsc rekreacji, wypoczynku oraz nieatrakcyjne wizualnie przestrzenie publiczne i niedostatek zagospodarowanej zieleni. W zakresie infrastruktury drogowej i komunalnej, systemów transportu publicznego m.in. sieci powiązań transportowych i przepływów osób wewnątrz KOF i do ośrodków regionalnych można wskazać dalsze wyzwania dla KOF. Mieszkańcy Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego oceniają, że możliwość przemieszczania się samochodem na terenie obszaru jest raczej przeciętna m.in. ze względu na stan i standard dróg. Ocena połączeń drogowych najlepiej oceniana jest w gminach Barciany i Srokowo, a najgorzej w gminie wiejskiej Kętrzyn. Gorzej mieszkańcy oceniają możliwość sprawnego przemieszczania się transportem publicznym. Zmianę tego stanu rzeczy należy uznać za bardzo istotne wyzwanie do podjęcia. Najlepiej transport publiczny oceniany jest przez mieszkańców miasta Kętrzyn. W pozostałych gminach możliwość przemieszczania się na terenie powiatu kętrzyńskiego transportem publicznym oceniana jest jednoznacznie negatywnie. Oznacza to, że dostęp do usług transportu publicznego jest równomiernie niedostateczny na terenie obszaru funkcjonalnego. Polepszenie transportu publicznego jest więc jednym z głównych wyzwań KOF. Chodzi tu zarówno o przewozy wewnętrzne, jak i w komunikacji z dużymi miastami województwa warmińsko-mazurskiego. W zakresie mieszkalnictwa wyzwaniem jest zaspokojenie zapotrzebowania na wsparcie przez gminy rozwoju budownictwa mieszkaniowego oraz budowanie mieszkań socjalnych. Mieszkańcy wskazują na zapotrzebowanie na preferencyjne kredyty, szczególnie w gminie wiejskiej Kętrzyn, gdzie najsilniej rozwija się budownictwo mieszkaniowe (według wydanych pozwoleń w 2013 r.) Największe zapotrzebowanie na budownictwo socjalne zgłaszają 127

mieszkańcy gmin Barciany, Reszel i Srokowo. Mieszkańcy gmin Barciany i Reszel są również w największym stopniu zainteresowani rozwojem programów budownictwa mieszkaniowego wspieranego przez gminy. Obszar gospodarki i promocji Kluczowym wyzwaniem w zakresie zatrudnienia jest zwiększenie możliwości znalezienia lub zmiany pracy w KOF. Bardzo wysokie bezrobocie panujące w województwie warmińskomazurskim, a szczególnie w pasie przygranicznym i na terenach popegeerowskich stanowi obok problemów demograficznych jedno z najpoważniejszych wyzwań dla władz samorządów terytorialnych. Pomimo że miasto Kętrzyn, stanowi ważny w skali powiatu ośrodek pracy także mieszkańcy miasta Kętrzyn ocenili sytuację na rynku pracy negatywnie. Najbardziej pesymistycznie do możliwości znalezienia lub zmiany pracy nastawieni są mieszkańcy gminy Korsze. Rynek pracy w powiecie kętrzyńskim jest rynkiem pracodawców. Realizacja wyzwania jest utrudniona ze względu na fakt, że pomimo jednoznacznie złej oceny rynku pracy w powiecie kętrzyńskim, jego mieszkańcy nie są szczególnie mobilni. Dotyczy to zarówno fizycznej skłonności do dojeżdżania do pracy i przeprowadzki, jak i omawianej dalej w rozdziale skłonności do zmiany branży zatrudnienia i przekwalifikowania się. Kolejnym wyzwaniem jest zmiana niekorzystnej struktury aktywności gospodarczych w KOF. Najwięcej osób deklaruje, że obecnie jest zatrudnionych lub posiada wykształcenie związane z handlem. Kolejną grupę najpopularniejszych obecnie wykonywanych zawodów stanowią: budownictwo, rolnictwo oraz usługi edukacji. Chęć zmiany branży/ wykształcenia wykazał stosunkowo nieduży odsetek respondentów. Ta bardzo złożona sytuacja pogarszana jest jeszcze przez fakt, że ogół mieszkańców kętrzyńskiego obszaru funkcjonalnego jest niezadowolony z poziomu uzyskiwanych wynagrodzeń. W gminach powiatu kętrzyńskiego wyzwaniem jest podniesienie poziomu przedsiębiorczości lokalnej i rozwoju gospodarczego. Oprócz miasta Kętrzyn i gminy wiejskiej Kętrzyn pozostałe gminy są gorzej oceniane pod względem poziomu rozwoju gospodarczego niż cały powiat kętrzyński. Z kolei powiat kętrzyński jest gorzej oceniany niż województwo warmińskomazurskie, a region gorzej niż cały kraj. Ocena poziomu rozwoju gospodarczego kraju jest bliska średniej. Pozostałe obszary są oceniane raczej negatywnie. Najgorzej swoją gminę oceniają mieszkańcy gminy Korsze, najlepiej miasta Kętrzyn i gminy wiejskiej Kętrzyn. Zdecydowana większość mieszkańców kętrzyńskiego obszaru funkcjonalnego, twierdzi, że w powiecie kętrzyńskim brakuje szczególnie przemysłu i przetwórstwa rolno-spożywczego. Dodatkowo rozwoju wymaga także produkcja rolna, która me szczególnie dogodne warunki w gminach Barciany i Srokowo. Rozwój rolnictwa stanowi ważne wyzwanie dla KOF, który stanowi miejsce łączące cechy terenów miejskich i wiejskich. Potencjałem rozwoju rolnictwa w gminach o rozwiniętych funkcjach wiejskich jest stosunkowo czyste środowisko naturalne. Stanowi to bardzo dobrą bazę dla produkcji proekologicznej. Należy dążyć do rozwoju oferty produktów lokalnych w połączeniu z kreacją silnych marek tych produktów. 128

Stanowi to kolejne wyzwanie wskazujące, w jakim kierunku powinna rozwijać się gospodarka powiatu kętrzyńskiego. Mieszkańcy oczekują bardzo intensywnego rozwoju gospodarczego kętrzyńskiego obszaru funkcjonalnego. Według respondentów nie dość dobrze rozwinięta jest także branża turystyczna, hotelarska i gastronomiczna. Jednocześnie wskazuje się na niewykorzystanie potencjału turystycznego obszaru, w którym turystyka (szczególnie w formie agroturystyki) powinna stanowić ważną branżę rozwojową. Wyzwaniem jest dalszy rozwój infrastruktury i oferty turystycznej. Przekonanych o tym jest prawie 100% respondentów. Tak zdecydowanie wyrażona opinia potwierdza, że oczekiwaniem mieszkańców jest intensyfikacja rozwoju turystyki w KOF. W ramach tych działań wskazywane były m.in. następujące kierunki: wytyczanie i znakowanie szlaków m.in. pieszych, rowerowych, kajakowych, konnych, rozbudowa infrastruktury okołoturystycznej, sportowej i rekreacyjnej, budowa parków, wiosek tematycznych, poprawa atrakcyjności zabytków i udostępnianie ich pod działalność turystyczną, silne promowanie najbardziej rozpoznawalnych obiektów jak np. Wilczy Szaniec, Święta Lipka. Wymaga to jednak podjęcia współpracy przez bardzo wielu partnerów, tworzących branżę turystyczną. Współpraca powinna być również prowadzone w formie zinstytucjonalizowanej. Wśród kierunków, branż, w jakich powinna rozwijać się gospodarka powiatu kętrzyńskiego, wyzwaniem jest również rozwój usług medycznych, zarówno związanych z ochroną zdrowia, jak i odnową biologiczną i usługami spa, rehabilitacją osób starszych i o ograniczonej zdolności ruchowej. Poszukiwane są także usługi pomocy społecznej, w tym związane z usługami dla osób starszych oraz usługi edukacji. Obszar stanowi również atrakcyjne miejsce do oferowania zamieszkania osobom, które zakończyły aktywność zawodową i uzyskały status emeryta. Ta grupa społeczna systematycznie powiększa się w Polsce. Stworzenie atrakcyjnych warunków ich osiedlania się stanowiłoby sposób odwrócenia niekorzystnej tendencji wyludniania gmin obszaru. Należy wskazać, że ta grupa społeczna dysponuje stabilnymi dochodami. Jednocześnie rośnie konkurencja wielu gmin w Polsce zabiegających o pozyskanie tej grupy społecznej jako stałych mieszkańców. Uśpionym potencjałem obszaru jest nadgraniczne położenie i zainteresowanie wymianą handlową potencjalnych partnerów z Rosji. Wykorzystanie tego potencjału wiąże się z planowanym, ale aktualnie blokowanym z przyczyn politycznych otwarciem przejścia granicznego w Michałkowie. Ożywienie wymiany z rosyjskim sąsiadem mogłoby wpłynąć na mały ruch graniczny z Obwodem Kaliningradzkim oraz silny rozwój handlu międzynarodowego i związanych z nim usług logistycznych, które mogłyby się rozwijać na obszarze KOF. Wpłynęłoby to znacząco na możliwość zwiększenia liczby nowych miejsc pracy. Mieszkańcy Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego przedkładają potrzeby rozwoju gospodarczego ponad potrzeby bezwarunkowej ochrony zasobów przyrodniczych. Wynika to ze słabej kondycji gospodarczej powiatu i relatywnie dużych niedoborów miejsc pracy. Jednocześnie wskazuje się, że w Polsce ma miejsce nadregulacja rozwiązań systemowych w zakresie ochrony środowiska. Sytuacja taka zakłóca możliwości zrównoważonego rozwoju sfery gospodarczej i społecznej. Władze planujące zagospodarowanie zasobów przyrodniczych 129

dla potrzeb rozwijania funkcji turystycznych mogą liczyć na bardzo silne poparcie mieszkańców kętrzyńskiego obszaru funkcjonalnego. 130

3.4. Analiza obszarów koncentracji problemów w KOF Aby Strategia mogła stanowić podstawę współpracy gmin w ramach KOF konieczne było dokonanie analizy koncentracji problemów, zarówno w wymiarze przestrzennym (jednostki terytorialne) jak i tematycznym (sfera społeczna, sfera zasobów i potencjałów oraz sfera gospodarcza i promocji). Poniższa tabela zawiera analizę problemów dla poszczególnych gmin (wypracowane podczas spotkania warsztatowo-konsultacyjnego) wraz ze wskazaniem problemów wspólnych. W ten sposób wyznaczone zostały kierunki wspólnych działań. Problemy w sferze społecznej Gmina Miejska Kętrzyn Gmina Wiejska Kętrzyn wysoka cena najmu mieszkań wysoka cena zakupu mieszkań niski standard mieszkań komunalnych niewystarczająca liczba mieszkań komunalnych narastający problem przemocy w rodzinie-agresja ludzi młodych wysokie bezrobocie brak nowych miejsc pracy niskie dochody ograniczona oferta szkolnictwa zawodowego niski poziom rozwoju fizycznego dzieci niewystarczająca baza sportowa do realizacji dużej oferty sportowej starzejące się społeczeństwo migracja zarobkowa ludzi młodych zbyt mała liczba miejsc w żłobku brak dziennego domu opieki dla osób starszych brak usług specjalistycznych dla osób w podeszłym wieku brak specjalistów medycznych specjalizujących się w geriatrii niska jakość usług leczniczych bariery architektoniczne dla osób niepełnosprawnych również w budynkach publicznych niewystarczające oświetlenie przejść dla pieszych duża kolizyjność niektórych skrzyżowań w gminie spożywanie alkoholu wśród młodych kierowców niewystarczająca współpraca między samorządami a organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wspierającymi ekonomię społeczną brak wiedzy nt. ekonomii społecznej i pozytywnych wzorców niewystarczające wykorzystanie potencjału społecznego i zasobów naturalnych do rozwoju ekonomii społecznej słabe więzi grupowe strukturalne ubóstwo, długotrwałe bezrobocie, bezradność społeczna części mieszkańców niewystarczający standard części mieszkań (ogrzewania, kanalizacja, dostęp do gazu sieciowego) system rozdawnictwa, nadopiekuńczy GOPS, zbyt małe zaangażowanie osób korzystających z pomocy społecznej w prace społeczno-użyteczne na rzecz gminy 131

Gmina Barciany Gmina Korsze Gmina Reszel niekorzystne zapisy dot. profilowania osób bezrobotnych ograniczające świadczenia z prac użyteczno-społecznych, interwencyjnych i publicznych zły stan techniczny większości szkół niewykorzystany potencjał uzdolnionej młodzieży, brak stypendiów dla dzieci uzdolnionych niewystarczająco efektywnie wykorzystywane stypendia szkolne niewystarczająca oferta specjalistycznej opieki medycznej mała liczba organizacji pozarządowych inicjujących działania kulturalne i sportowe mała liczba imprez, wydarzeń środowiskowych brak miejsc do wypoczynku dla osób dorosłych mała liczba kół seniora i innych kół zainteresowań zbyt mała liczba organizowanych imprez sportowych utrudniony dostęp do urządzeń kultury i sportu niski stopień integracji społeczności lokalnej wysokie bezrobocie, brak nowych miejsc pracy duża liczba osób korzystających z GOPSu niski standard mieszkań niewystarczająca liczba mieszkań komunalnych zły stan dróg utrudniony dostęp do specjalistycznej opieki medycznej brak stałego dostępu do policji bariery architektoniczne dla osób niepełnosprawnych degradacja istniejących zabytków duży odsetek osób korzystających z pomocy społecznej wysokie bezrobocie brak miejsc pracy brak lokali socjalnych stare budownictwo mieszkaniowe niski standard mieszkań brak całodobowej ochrony policji i straży miejskiej niewystarczający monitoring brak żłobka i niewystarczająca liczba miejsc w przedszkolu zły stan dróg i poboczy oraz chodników bariery architektoniczne dla osób niepełnosprawnych utrudniony dostęp do otwartego i zamkniętego lecznictwa brak dziennego domu opieki społecznej brak szkolnictwa zawodowego niski poziom wykształcenia utrudniony dostęp do kultury wyższej niedostateczna ilość infrastruktury sportowej i rekreacyjnej brak budżetów obywatelskich w mieście brak finansowania (wew.) dla klubów integracji społecznej brak poradnictwa dla mieszkańców radca prawny, psycholog wysokie bezrobocie niskie dochody części mieszkańców niski standard znacznej części mieszkań brak nowych lokali mieszkalnych 132

Gmina Srokowo Wspólne problemy niewystarczające udogodnienia w zakresie zakupu mieszkania przez młode małżeństwa niski stan infrastruktury drogowej niewystarczające możliwości dokształcania (brak szkół językowych, muzycznych) brak żłobka w gminie brak dostępu do leczenia specjalistycznego starzejące się społeczeństwo niewystarczająca oferta zajęć dla osób starszych mała aktywność organizacji pozarządowych małe zainteresowanie mieszkańców problemami miasta niewystarczająca baza i oferta sportowa dla mieszkańców i turystów uboga oferta spędzania czasu wolnego roszczeniowe społeczeństwo niska aktywność społeczna mieszkańców zjawisko alkoholizmu wśród części mieszkańców choroby cywilizacyjne typu depresja, zaburzenia psychiczne wysoka stopa bezrobocia niski poziom dochodów brak perspektyw do powiększania dochodów brak mieszkań socjalnych drobna przestępczość (kradzieże) brak profesjonalnego monitoringu brak zapewnionej opieki dzieci do 3 lat przemoc w rodzinie brak oferty dla osób niepełnosprawnych bariery architektoniczne dla osób niepełnosprawnych duża odległość do ośrodków specjalistycznego lecznictwa wysoka stopa bezrobocia zbyt mała liczba powstających miejsc pracy oraz zbyt mała skuteczność usług rynku pracy niewystarczająca dostępność usług medycznych, zwłaszcza specjalistycznych i rehabilitacyjnych niskie dochody części mieszkańców skutkujące ubóstwem i koniecznością korzystania z pomocy społecznej niewystarczająca oferta rekreacyjna, kulturalna i sportowa, szczególnie skierowana do osób dorosłych oraz seniorów (co spowodowane jest min. brakami infrastrukturalnymi) zbyt mała liczba dostępnych dla mieszkańców mieszkań w odpowiednim standardzie, w tym lokali komunalnych i socjalnych bariery architektoniczne utrudniające funkcjonowanie osób niepełnosprawnych niewystarczająca oferta opieki nad dziećmi (żłobki i przedszkola) niewielki stopień zaangażowania mieszkańców w życie lokalnej społeczności, niski poziom integracji starzenie się społeczeństwa i brak usług odpowiadających jego potrzebom (m.in. dziennego domu opieki) braki w zakresie oferty edukacyjnej i bazy placówek oświatowych zły stan techniczny części szkół 133

niewystarczające wsparcie młodzieży uzdolnionej niewystarczająca oferta szkolnictwa zawodowego i szkół artystycznych niewystarczająca oferta kształcenia ustawicznego brak wystarczającej ochrony mieszkańców przez policję i straż miejską, drobna przestępczość zły stan infrastruktury drogowej przekładający się na zagrożenie dla bezpieczeństwa mieszkańców przemoc w rodzinie Problemy w sferze zasobów i potencjałów Gmina Miejska Kętrzyn Gmina Wiejska Kętrzyn Gmina Barciany migracja ludzi młodych brak kształcenia (specjalistów) w zawodach zanikających zdun, dekarz, cieśla degradacja obiektów zabytkowych niekorzystne położenie geograficzne (gmina nie leży na głównym szlaku turystycznym) zły stan techniczny budynków komunalnych niewystarczające oświetlenie przejść dla pieszych mała liczba ścieżek rowerowych brak terenów inwestycyjnych niewystarczający stan infrastruktury technicznej niewystarczające rozwiązania w zakresie zapewnienia niezawodnej sieci oświetlenia ulicznego zły stan techniczny mieszkań komunalnych zły stan techniczny budynków użyteczności publicznej niedoinwestowanie zabytków, zły stan techniczny obiektów zabytkowych niezadawalający stan i niewystarczające pokrycie gminy instalacją wodno-kanalizacyjną i drenarsko- melioracyjną zły stan dróg gminnych nierozwiązany problem gospodarki odpadami w gminie niewielki stopień wykorzystania odnawialnych źródeł energii niewykorzystanie możliwości dostępu do gazu sieciowego słabe wykorzystanie zasobów naturalnych niewystarczające uzbrojenie terenów przeznaczonych pod inwestycje niewystarczająca liczba ścieżek rowerowych brak plaży ogólnodostępnej wraz z jej zagospodarowaniem około turystycznym słaba komunikacja publiczna (zbiorowa) pomiędzy miejscowościami gminy brak lokali użytkowych do wynajmu stare budynki i budowle brak nowego budownictwa mieszkaniowego niedostateczna infrastruktura techniczna brak zagospodarowania jeziora Arklickiego brak miejsc do wypoczynku degradacja obiektów zabytkowych 134

Gmina Korsze Gmina Reszel Gmina Srokowo brak dostępności do obiektów zabytkowych (własność prywatna) niewystarczające pokrycie gminy planami zagospodarowania przestrzennego (tylko 5% terenów gminy ma takie plany) niska świadomość ekologiczna zły stan świetlic wiejskich brak wolnych uzbrojonych terenów inwestycyjnych zanikające tradycje duża migracja ludności brak specjalistów niski poziom wykształcenia niski przyrost naturalny brak lokali na działalność gospodarczą niewystarczająca liczba świetlic wiejskich niewystarczający poziom infrastruktury technicznej stare zasoby budowlane w infrastrukturze społecznej brak miejsc spacerowych i rekreacyjnych brak zagospodarowania jeziorka Kolejowego oraz rzek Guber, Sajna zły stan obiektów zabytkowych i brak środków na ich utrzymanie niska ekoświadomość brak wykorzystania zasobów wodnych do pozyskiwania energii elektrycznej brak wykorzystania słońca do pozyskania energii elektrycznej fotowoltaika brak wspólnych tradycji (ludność napływowa) brak utrzymania tradycji kolejnictwa ujemna stopa migracji ludności zbyt mały przyrost naturalny zły stan obiektów kultury materialnej (budynek MOK, świetlice wiejskie) zły stan budynków zespołu staromiejskiego zły stan techniczny budynków komunalnych brak mieszkań socjalnych stary zasób budynków będący w gestii konserwatora w mieście zły stan parku miejskiego brak uzbrojonych terenów pod inwestycje mieszkaniowe brak systemu zagospodarowania wód opadowych migracja ludzi młodych niski przyrost naturalny brak wykorzystania zasobów do produkcji energii odnawialnej (przede wszystkim energia słoneczna, wodna) mała świadomość społeczeństwa w pozyskiwaniu energii odnawialnej duża odległość od głównych aglomeracji miejskich brak oświetlenia energooszczędnego zły stan infrastruktury wodociągowej słaba infrastruktura drogowa (drogi gminne, lokalne) niewystarczająca liczba planów zagospodarowania przestrzennego 135

Wspólne problemy uboga oferta mieszkaniowa niewykorzystanie linii brzegowej jezior brak przygotowania terenów inwestycyjnych wysoki koszt gospodarki odpadami (opłata za śmieci, za składowiska) niska aktywność mniejszości narodowych słaba dostępność komunikacyjna (brak transportu zbiorowego) brak połączenia ścieżkami rowerowymi Srokowo-Kętrzyn duży odpływ ludności w wieku produkcyjnym zły stan techniczny obiektów zabytkowych brak miejsc na spotkania mieszkańców (na świeżym powietrzu) degradacja obiektów zabytkowych zły stan techniczny budynków użyteczności publicznej ujemne saldo migracji ludności, w szczególności ludzi młodych i osób w wieku produkcyjnym niedostatecznie rozwinięta infrastruktura techniczna (wodnokanalizacyjna i drenarsko-melioracyjna) niewystarczający zasób uzbrojonych terenów inwestycyjnych, zwłaszcza pod inwestycje mieszkaniowe zły stan techniczny budynków komunalnych uboga oferta mieszkaniowa brak miejsc do wypoczynku, rekreacji i spotkań mieszkańców (na świeżym powietrzu) niski stopień zagospodarowania rzek i jezior niewystarczająca liczba ścieżek rowerowych niewielki stopień wykorzystania zasobów do produkcji energii odnawialnej (zwłaszcza energii słonecznej i wody) zbyt niski przyrost naturalny słaba komunikacja zbiorowa pomiędzy miejscowościami niska świadomość ekologiczna niewystarczające pokrycie planami zagospodarowania przestrzennego niewystarczająca liczba lokali użytkowych do wynajmu brak kształcenia specjalistów, niski poziom kształcenia słabo rozwinięta infrastruktura drogowa (drogi lokalne, gminne) zanikanie wspólnych tradycji niewystarczające, nieekonomiczne oświetlenie uliczne niewystarczający system monitoringu wizyjnego w miejscach publicznych brak noclegowni dla osób bezdomnych 136

Problemy w sferze gospodarczej i promocji Gmina Miejska Kętrzyn Gmina Barciany Gmina Korsze Gmina Reszel Gmina Srokowo outsourcing stosowany przez duże firmy konkurencja dużych sieci handlowych dla mikroprzedsiębiorstw brak promocji przedsiębiorczości mała liczba instytucji otoczenia biznesu brak stabilności zatrudnienia (umowy śmieciowe) brak jasno określonej polityki gospodarczej miasta uboga oferta miejsc pracy mała liczba dużych przedsiębiorstw produkcyjnych niewystarczający rynek pracy, niewystarczająca liczba nowych miejsc pracy brak dużych przedsiębiorstw niewystarczająca oferta biura pracy mała liczba działających mikroprzedsiębiorstw brak aktywnych instytucji otoczenia biznesu niewystarczająca promocja gminy brak oferty inwestycyjnej niewystarczający rynek pracy, niewystarczająca liczba nowych miejsc pracy brak dużych przedsiębiorstw brak wsparcia biznesu brak strefy ekonomicznej brak nakładów na innowacje zbyt mała liczba spółdzielni socjalnych brak ulg dla nowo powstałych przedsiębiorstw niewystarczająca promocja terenów pod inwestycje brak dużych przedsiębiorstw mało rozwinięta polityka gospodarcza spowodowana brakiem terenów inwestycyjnych i brakiem specjalnych stref ekonomicznych mała liczba MŚP wysoki poziom bezrobocia brak instytucji otoczenia biznesu promocja nastawiona tylko na turystykę brak wykwalifikowanej kadry do zatrudnienia w przedsiębiorstwach, niewystarczająca liczba szkól zawodowych niedostosowane kierunki kształcenia do potrzeb pracodawców i rynku pracy zły stan infrastruktury drogowej niedostosowany do potrzeb transportowych przedsiębiorstw wysokie podatki od nieruchomości niewystarczający poziom zatrudnienia poprzez ekonomię społeczną niewystarczająca animacja turystyczna niewystarczająco wykorzystany potencjał zasobów historycznych (np. Zamku) brak otwartego przejścia granicznego niewystarczająca liczba miejsc pracy (brak dużych zakładów, mało MŚP) 137

Gmina Kętrzyn Problemy wspólne brak przygotowanych terenów inwestycyjnych duża ilość terenów chronionych tworzących bariery w rozwoju przedsiębiorczości zły stan techniczny zabytków (przekłada to się na niską ofertę promocji gminy) niedostateczna oferta turystyczna (baza noclegowa, oferta gastronomiczna) brak zachęt inwestycyjnych brak warunków do rozwoju przedsiębiorczości wysokie bezrobocie brak współpracy między przedsiębiorcami niskie zarobki, mała siła nabywcza bliskość miasta i niska konkurencyjność sklepów wiejskich niska opłacalność prowadzenia działalności ze względu na małą liczę mieszkańców w poszczególnych miejscowościach (potencjalnych klientów) niska aktywność, mała chęć do podejmowania inicjatyw w zakresie przedsiębiorczości duża nieufność i niechęć do współpracy między przedsiębiorcami, bardzo rywalizacyjne podejście do siebie na wzajem emigracja zarobkowa głównie młodych ludzi zamknięcie średnich i dużych zakładów pracy jak Polmot- Ursus, cukrownia, zakłady meblarskie duża szara strefa wysokie podatki przy prowadzeniu działalności gospodarczej niekorzystne położenie geograficzne (znaczne oddalenie od dużych ośrodków) nie ma ani jednej drogi krajowej przechodzącej przez powiat kętrzyński mała liczba gospodarstw agroturystycznych brak rozpoznawalnych produktów lokalnych (jedna nazwa lub oznaczenie) brak gminnego centrum informacji turystycznej słabo rozwinięty rynek pracy wysoki poziom bezrobocia mała liczba przedsiębiorstw słabo rozwinięta promocja gospodarcza i inwestycyjna obszaru słabo rozwinięta oferta wsparcia dla przedsiębiorców, w tym instytucji otoczenia biznesu słabo rozwinięta oferta ulg i zachęt dla przedsiębiorców w tym nowo zakładanych działalności mocno rozwinięta szara strefa, zatrudnianie na umowy śmieciowe niski poziom współpracy w sferze gospodarczej niedostateczny poziom rozwoju turystycznego obszaru niski poziom kapitału ludzkiego dla potrzeb gospodarki (niski poziom wykształcenia kadr, kształcenie zawodowe niedostosowane do potrzeb rynku pracy 138

3.5. Analiza trendów rozwojowych KOF Na podstawie dokumentów o charakterze planistyczno-strategicznym określone zostały trendy rozwojowe dla Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego. Kluczowymi dokumentami dla określenia trendów rozwojowych tego typu jest Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego do roku 2025 oraz Regionalna Strategia Innowacyjności Województwa Warmińsko-Mazurskiego do roku 2020. Trendy społeczne 1) Wzrost dostępności i jakości usług publicznych, w tym w zakresie edukacji, umożliwiające stałe doskonalenie wykształcenia. 2) Tworzenie nowoczesnej opieki zdrowotnej uwzględniającej zmiany w strukturze demograficznej społeczeństwa. 3) Podwyższeniu standardu obiektów ochrony zdrowia i ich wyposażenia medycznego. 4) Podejmowanie działań inwestycyjnych i organizacyjnych zwiększających atrakcyjność bazy sportowo-rekreacyjnej. 5) Wzrost jakości i różnorodności oferty kulturalnej regionu poprzez wspieranie finansowe instytucji kultury. 6) Zwiększenia wykorzystania zasobów lokalnych instytucji publicznych dla rozwijania aktywności społecznej i obywatelskiej. 7) Zwiększenie udziału organizacji pozarządowych w tworzeniu polityk publicznych i wzmacnianie ich potencjału poprzez tworzenie systemu wsparcia. 8) Wspieranie zintegrowanych programów m.in. aktywizacji społecznej i zawodowej osób bezrobotnych i niepełnosprawnych, aktywizacji dzieci i młodzieży ze środowisk najuboższych oraz na rzecz ograniczania uzależnień. 9) Inicjowanie rozwoju wolontariatu, organizacji pozarządowych na rzecz wsparcia osób i rodzin wymagających pomocy z zewnątrz. 10) Rozwój budownictwa czynszowego i wsparcie różnych form budownictwa socjalnego. 11) Podejmowanie działań służących wzrostowi efektywności i skuteczności służb, takich jak: policja, straż pożarna, straż graniczna, inspekcja transportu drogowego. 12) Podwyższenie standardów obiektów administracji publicznej i ich wyposażenia. 13) Poprawę bezpieczeństwa publicznego poprzez podejmowanie działań zmniejszających przestępczość, eliminujących patologie i zapobiegającym różnym zagrożeniom, takim jak: powodziom, pożarom. 14) Polepszanie infrastruktury technicznej poprzez zapewnienie szybkiego dostępu do internetu wszystkim mieszkańcom i podmiotom gospodarczym. 15) Poprawa jakości i ochrona środowiska poprzez podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa, redukcję emisji zanieczyszczeń powietrza, budowę i modernizację oczyszczalni ścieków, rozbudowę sieci kanalizacyjnych i wodociągowych. 139

Trendy gospodarcze 1) Pomoc przedsiębiorcom w pozyskiwaniu kapitału zewnętrznego na innowacyjne inwestycje. 2) Wspieranie finansowe, organizacyjne i merytoryczne już działających oraz powstających instytucji otoczenia biznesu. 3) Restrukturyzacja i modernizacja terenów przeznaczonych pod inwestycje. 4) Intensyfikacja współpracy przedsiębiorstw z ośrodkami naukowo-badawczymi. 5) Wspieranie współpracy przedsiębiorstw z wyższymi uczelniami i szkołami zawodowymi. 6) Wydłużanie sezonu turystycznego i poszukiwanie różnorodnych oraz nowatorskich form turystyki i wypoczynku. 7) Pozyskiwanie inwestycji zewnętrznych w produkcję wyspecjalizowaną i usługi oparte na wiedzy. 8) Rozwój współpracy organizacji skupiających przedsiębiorców z centrami obsługi inwestorów i eksporterów, agencjami rozwoju oraz samorządami terytorialnymi. 9) Pobudzanie lokalnych inicjatyw na rzecz innowacji. 10) Utworzenie parków naukowo-technologicznych, inkubatorów przedsiębiorczości. 11) Wzmacnianie kierunków edukacyjnych związanych z inteligentnymi specjalizacjami. 12) Rozwój badań w zakresie inteligentnych specjalizacji. 13) Wzrost kompetencji kadr w przedsiębiorstwach. 14) Podniesienie jakości i dostosowanie kształcenia do aktualnych i przyszłych potrzeb gospodarki. 15) Wzrost liczby miejsc pracy poprzez tworzenie warunków dla powstania nowych przedsiębiorstw i rozwijania już istniejących firm. 16) Wspieranie rozwoju systemu produkcji żywności wysokiej jakości. 17) Wzrost potencjału turystycznego przy poszanowaniu środowiska przyrodniczego. 18) Zapewnienie sprawnych powiązań transportowych z innymi regionami Polski zapewniających konkurencyjność regionu i zwiększenie jego możliwości rozwoju. 19) Modernizacja linii kolejowych. 20) Rozbudowa i modernizacja istniejącej sieci wodociągowej, kanalizacyjnej, gazowej oraz energetycznej, co wpłynie korzystnie na stan jakości życia w regionie. 21) Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, co przyczyni się do poprawy stanu ochrony środowiska przyrodniczego. 140

Kętrzyński Obszar Funkcjonalny a inteligentne specjalizacje województwa warmińsko-mazurskiego Specjalizacje województwa warmińsko-mazurskiego zostały wyznaczone w Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego do roku 2025. Są to takie dziedziny gospodarki, które oparte są o zasoby naturalne danego regionu. Dla województwa warmińsko-mazurskiego inteligentnymi specjalizacjami są: ekonomia wody, żywność wysokiej jakości oraz drewno i meblarstwo. Kętrzyński Obszar Funkcjonalny dzięki swojemu potencjałowi wpisuje się w każdą z nich. Ekonomia wody opiera się na zasobach wód powierzchniowych, wokół których rozwinęła się turystyka. Województwo warmińsko-mazurskie słynie ze wspaniałych warunków do uprawiania turystyki wodnej, z transportu wodnego, z produkcji jachtów i łodzi. Mieszkańcy Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego stawiają turystykę jako właściwy kierunek rozwoju tego regionu. Spowodowane jest to zasobami środowiska przyrodniczego, w tym szatą hydrologiczną i sąsiedztwem Wielkich Jezior Mazurskich. Jednak niewątpliwie rozwój ten wymaga odpowiedniego zagospodarowania jezior, zwiększenia liczby obiektów małej gastronomii i miejsc hotelowych oraz polepszenia stanu technicznego dróg. Żywność wysokiej jakości to specjalizacja bazująca na silnej pozycji rolnictwa w regionie. Odpowiada ona na zainteresowanie konsumentów zdrowym stylem życia. Kętrzyński Obszar Funkcjonalny ma bardzo dobre podstawy do rozwoju rolnictwa ekologicznego. Przemawia za tym duży udział użytków rolnych w ogólnej powierzchni regionu, dobre gleby oraz czyste środowisko naturalne. Niewątpliwie należy dążyć do rozwoju oferty produktów regionalnych wysokiej jakości i wykorzystywania potencjału lokalnych producentów żywności. W tą specjalizację niewątpliwie wpisują się jedne z najbardziej znaczących na obszarze KOF przedsiębiorstwa - Majonezy Spółdzielnia Pracy Produkcyjno-Handlowa w Kętrzynie oraz Młynomag Spółka Jawna Myszkowska, Rezanko, Stępień zlokalizowane w gminie Reszel. Ważne jest w tym aspekcie wykorzystanie także obecnie panującej mody na zdrowy styl życia, ekologiczną żywność. Drewno i meblarstwo jest także silnie osadzone na tradycjach województwa warmińskomazurskiego. Zasoby surowców leśnych stanowią podstawę do rozwoju przemysłu drzewnego i meblarskiego. Na terenie Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego zlokalizowane są zakłady produkujące meble tapicerowane, takie jak "Mebelplast" Spółka Akcyjna Zakład Produkcyjny i MTI Furninova Polska Sp. z o.o., a także zakład produkujący obrabiarki do obróbki drewna i płyt meblowych - "REMA" Spółka Akcyjna. Na tym terenie stale rośnie liczba podmiotów zajmujących się leśnictwem, co świadczy że ta gałąź gospodarki ciągle się rozwija. 141

4. Misja i wizja rozwoju KOF Wizja przedstawia pożądany obraz w danym okresie. Jest opisem wizerunku KOF w odległej przyszłości, przy założeniu wystąpienia korzystnych uwarunkowań. Jest to koncepcja pewnego modelu w przyszłości. Powinna być ona motywująca, określając pozytywny obraz uwzględniający lokalne uwarunkowania. Kętrzyński Obszar Funkcjonalny to w roku 2020, bezpieczne miejsce łączące cechy terenów miejskich i wiejskich o wysokiej jakości infrastrukturze technicznej, atrakcyjne dla inwestorów, łatwo dostępne komunikacyjnie z aktywną i dynamiczną lokalną przedsiębiorczością oraz czystą ekologicznie produkcją rolną. Zintegrowany wewnętrznie obszar z atrakcyjną całoroczną ofertą turystyczną, kulturalną, sportową i rekreacyjną. To także wspólna promocja wykreowanych produktów lokalnych, tworzonych w oparciu o potencjał bogatych zasobów historycznych, przyrodniczych i rolniczych. Obszar czystego środowiska i świadomych ekologicznie mieszkańców. Misja stanowi syntetyczną deklarację określającą najwyższego poziomu cel, najogólniejszą koncepcję działania. W Strategii tworzonej z udziałem partnerów społecznych, misja określa też wspólne zobowiązania wobec przyszłości. Misja odpowiada na pytania: 1) Jakim regionem chcemy być? 2) Co jest u nas unikalne/specyficzne? 3) W czym i dla kogo chcemy być atrakcyjni? Misja pełni także określone funkcje: koncentruje na istocie rzeczy, umożliwia dostosowanie działań do długookresowych celów, wzmacnia utożsamianie się mieszkańców z regionem, przyciąga otoczenie. 142

Misja Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego obejmującego gminy: Barciany, GM Kętrzyn, GW Kętrzyn, Korsze, Reszel i Srokowo Misją Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego jest zapewnienie jego mieszkańcom atrakcyjnych warunków do życia i rozwoju, łączących wysoki standard zamieszkiwania w przyjaznym, czystym środowisku z dostępem do rozwijającego się rynku pracy. Miejsce, do którego chętnie się przyjeżdża i do którego się powraca 143

5. Programowanie rozwoju Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego 5.1. Obszary strategiczne Struktura rezultatów, która została wypracowana w ramach Strategii jest następująca: Schemat 2. Struktura rezultatów Strategii Wizja, misja Obszar społeczny Obszar zasobów i potencjałów Obszar gospodarki i promocji Cele priorytetowe Cele priorytetowe Cele priorytetowe Szczegółowe kierunki działania Szczegółowe kierunki działania Szczegółowe kierunki działania Zadania realizacyjne Źródło: opracowanie własne Zadania realizacyjne Zadania realizacyjne Wizja, tak jak zostało to zaznaczone w rozdziale 4, stanowi opis wizerunku KOF w przyszłości, natomiast misja jest najogólniejszym i najważniejszym celem rozwoju KOF, którego osiągnięcie możliwe będzie poprzez realizację podrzędnych mu celów priorytetowych, szczegółowych kierunków działania oraz zadań realizacyjnych. Misja Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego zawiera w sobie najważniejsze cele w trzech wyznaczonych obszarach: Misją Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego jest zapewnienie jego mieszkańcom atrakcyjnych warunków do życia i rozwoju (obszar społeczny), łączących wysoki standard zamieszkiwania w przyjaznym, czystym środowisku (obszar zasobów i potencjałów) z dostępem do rozwijającego się rynku pracy (obszar gospodarki i promocji). Miejsce, do którego chętnie się przyjeżdża i do którego się powraca 5.2. Cele priorytetowe Do każdego z ww. wymienionych obszarów zostały opracowane cele priorytetowe stanowiące uszczegółowienie misji. Cele priorytetowe określają rezultaty o zasadniczym znaczeniu w długiej perspektywie oraz kierunkują działania na rzeczy właściwe dla koncepcji rozwoju KOF oraz poszczególnych gmin. Cele priorytetowe związane są z decyzjami dotyczącymi utrzymania lub zmiany wykorzystania zasobów gmin i całego KOF, w tym również zasobów będących w dyspozycji sektora prywatnego i pozarządowego. Przypisane im szczegółowe kierunku działania wyznaczają sposób ich realizacji w zakresie przedsięwzięć właściwych dla rozwoju gmin i łącznie KOF. Cele te są następujące: 144

Obszar społeczny Obszar zasobów i potencjałów Obszar gospodarki i promocji Cel 1. Rozwinięty kapitał ludzki i społeczny Cel 2. Rozwinięta infrastruktura zaspokajająca potrzeby mieszkańców, przedsiębiorców i osób odwiedzających KOF Cel 3. Wysoki poziom zachowania walorów przyrodniczych i kulturowych KOF Cel 4. Wysoki poziom konkurencyjności i innowacyjności gospodarki KOF 5.3. Szczegółowe kierunki działań wraz z zadaniami realizacyjnymi Do poszczególnych celów priorytetowych przypisane są szczegółowe kierunki działań. Będą one możliwe do osiągnięcia poprzez propozycje działań niezbędnych do realizacji celów strategii (zadań realizacyjnych). Wyznaczają one działania właściwe dla koncepcji rozwoju gmin i łącznie KOF. Łącznie zostało wyznaczonych 15 szczegółowych kierunków działań. Do celu 1 Rozwinięty kapitał ludzki i społeczny zostały zaproponowane następujące szczegółowe kierunki działań: 1.1. Wzmacnianie kapitału społecznego i kreatywnego KOF 1.2. Rozwijanie kapitału ludzkiego 1.3. Budowa społeczeństwa informacyjnego Cel priorytetowy 2 Rozwinięta infrastruktura zaspokajająca potrzeby mieszkańców, przedsiębiorców i osób odwiedzających KOF posiada 4 przypisane szczegółowe kierunki działań: 2.1. Wykorzystanie istniejącego potencjału KOF do rozwoju turystyki i rekreacji 2.2. Poprawa funkcjonalności i estetyki przestrzeni publicznych 2.3. Zwiększenie dostępności komunikacyjnej KOF 2.4. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej 145

Do celu priorytetowego 3 Wysoki poziom zachowania walorów przyrodniczych i kulturowych KOF wyznaczone zostały 3 kierunki działań: 3.1. Wykorzystanie efektywnych technologii energetycznych 3.2. Utrzymanie dobrego stanu środowiska naturalnego 3.3. Zachowanie dorobku kulturowego Osiągnięciu celu priorytetowego 4 Wysoki poziom konkurencyjności i innowacyjności gospodarki KOF służyć będzie realizacja 5 szczegółowych kierunków działań: 4.1. Aktywizacja rynku pracy 4.2. Wzrost poziomu przedsiębiorczości i innowacyjności 4.3. Pozyskanie nowych inwestorów i wspieranie nowych inwestycji 4.4. Rozwój gospodarczy w oparciu o potencjał lokalny 4.5. Spójna promocja KOF Następnie do każdego ze szczegółowych kierunków działań zostały przypisane zadania realizacyjne. Zadania realizacyjne niezbędne do wdrożenia strategii: to wszystkie przedsięwzięcia, programy i projekty oraz inne działania, które mogą być przypisane do realizacji pojedynczej jednostce organizacyjnej lub osobie. W poniższych tabelach znajduje się omówienie szczegółowych kierunków działań, w których zostały zawarte następujące elementy: Powiązanie z problemami, słabymi i mocnymi stronami Zadania realizacyjne Zasięg terytorialny obszary strategicznej interwencji (OSI) Powiązanie z inteligentnymi specjalizacjami woj. warmińsko-mazurskiego Powiązanie z celami Strategii Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego Powiązanie z programami operacyjnymi na lata 2014-2020 146

Cel priorytetowy 1. Rozwinięty kapitał ludzki i społeczny Szczegółowy kierunek działania 1.1: Wzmacnianie kapitału społecznego i kreatywnego KOF Powiązanie z problemami niewielki stopień zaangażowania mieszkańców w życie lokalnej i słabymi stronami społeczności, niski poziom integracji Powiązanie z mocnymi stronami niewystarczająca liczba aktywnie działających organizacji pozarządowych zanikanie wspólnych tradycji zintegrowane społecznie odmienne środowiska kulturowe Zadania realizacyjne Wspieranie liderów w realizacji inicjatyw lokalnych Zasięg terytorialny obszary strategicznej interwencji (OSI) Powiązanie z inteligentnymi specjalizacjami woj. warmińsko-mazurskiego Powiązanie z celami Strategii Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego Powiązanie z RPO Warmia i Mazury Powiązanie z PO Polska Cyfrowa Powiązanie z PO Wiedza Edukacja Rozwój Powiązanie z INTERREG EUROPA Powiązanie z INTERREG EUROPA ŚRODKOWA Rozwój współpracy pomiędzy organizacjami pozarządowymi na terenie KOF Zwiększanie wykorzystywania technologii informacyjnokomunikacyjnych w komunikacji społecznej Realizacja programów integracji społeczności lokalnych wzmacnianie infrastruktury społecznej oraz organizacja wspólnych imprez w ramach 6 gmin Wykorzystanie istniejących instytucji kultury na rzecz budowania tożsamości regionalnej Utworzenie banku innowacyjnych pomysłów społecznych i gospodarczych Prowadzenie programów rewitalizacji, ze szczególnym uwzględnieniem sfery społecznej OSI obszary o słabym dostępie do usług publicznych OSI obszary wymagające restrukturyzacji i rewitalizacji powiązanie nie występuje Rozwój kapitału społecznego Doskonalenie administracji 2.3. Cyfrowy region 2.6. Kultura i dziedzictwo Oś II E-administracja i otwarty rząd Oś III Cyfrowe kompetencje społeczeństwa Oś II Efektywne polityki publiczne dla rynku pracy, gospodarki i edukacji Oś IV Innowacje społeczne i współpraca ponadnarodowa Oś IV Środowisko i efektywne gospodarowanie zasobami Oś III Współpraca w zakresie zasobów naturalnych i kulturowych na rzecz trwałego wzrostu gospodarczego w EUROPIE ŚRODKOWEJ 147

Cel priorytetowy 1. Rozwinięty kapitał ludzki i społeczny Szczegółowy kierunek działania 1.2: Rozwijanie kapitału ludzkiego Powiązanie z problemami i słabymi stronami niewystarczające wsparcie młodzieży uzdolnionej niewystarczająca oferta szkolnictwa zawodowego i szkół artystycznych przestarzały sprzęt komputerowy w części placówek oświatowych spadek liczby uczniów oraz studentów niewystarczająco rozwinięta współpraca z jednostkami naukowo-badawczymi np. Uniwersytetem Warmińsko- Mazurskim w Olsztynie niedostosowania profilu wykształcenia absolwentów szkół do potrzeb rynku pracy niewystarczająca oferta kształcenia ustawicznego Zadania realizacyjne Systematyczne podnoszenie kwalifikacji nauczycieli Zasięg terytorialny obszary strategicznej interwencji (OSI) Powiązanie z inteligentnymi specjalizacjami woj. warmińsko-mazurskiego Powiązanie z celami Strategii Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego Powiązanie z RPO Warmia i Mazury Powiązanie z PO Polska Cyfrowa Rozwijanie nowoczesnych technologii informacyjnokomunikacyjnych w szkołach Stworzenie oferty edukacyjnej dla osób aktywnych zawodowo Rozwój szkolnictwa zawodowego dostosowanego do potrzeb lokalnego rynku pracy Przeprowadzenie kursów i szkoleń rekwalifikacyjnych i podnoszących kwalifikacje Poprawa infrastruktury i dostępności do usług zdrowotnych OSI obszary wymagające restrukturyzacji i rewitalizacji OSI obszary o słabym dostępie do usług publicznych powiązanie nie występuje Wzrost dostępności i jakości usług publicznych 2.2. Kadry dla gospodarki 2.3. Cyfrowy region 2.9. Dostęp do wysokiej jakości usług publicznych Oś I Powszechny dostęp do szybkiego internetu Oś III Cyfrowe kompetencje społeczeństwa Powiązanie z PO Wiedza Edukacja Rozwój Oś I Osoby młode na rynku pracy Oś II Efektywne polityki publiczne dla rynku pracy, gospodarki i edukacji 148

Powiązanie z Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich MO1 - Transfer wiedzy i działalność informacyjna Cel priorytetowy 1. Rozwinięty kapitał ludzki i społeczny Szczegółowy kierunek działania 1.3: Budowa społeczeństwa informacyjnego Powiązanie z problemami przestarzały sprzęt komputerowy w części placówek i słabymi stronami oświatowych Powiązanie z mocnymi stronami niewystarczający dostęp do Internetu w szczególności na terenach wiejskich niewystarczająca liczba punktów dostępu hotspot objęcie terenu Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego projektem Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej województwo warmińsko-mazurskie Zadania realizacyjne Wdrażanie najnowszych technologii informacyjnokomunikacyjnych Zasięg terytorialny obszary strategicznej interwencji (OSI) Powiązanie z inteligentnymi specjalizacjami woj. warmińsko-mazurskiego Powiązanie z celami Strategii Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego Powiązanie z RPO Warmia i Mazury Powiązanie z PO Polska Cyfrowa Zwiększanie dostępności on-line usług publicznych Włączanie osób zagrożonych wykluczeniem cyfrowym poprzez umożliwienie dostępu do nowych technologii i edukacji OSI obszary wymagające restrukturyzacji i rewitalizacji OSI nowoczesna wieś powiązanie nie występuje Rozwój kapitału społecznego Wzrost dostępności i jakości usług publicznych Doskonalenie administracji Zwiększenie zewnętrznej dostępności komunikacyjnej oraz wewnętrznej spójności 2.3. Cyfrowy region Oś I Powszechny dostęp do szybkiego internetu Oś II E-administracja i otwarty rząd Oś III Cyfrowe kompetencje społeczeństwa 149

Cel priorytetowy 2. Rozwinięta infrastruktura zaspokajająca potrzeby mieszkańców, przedsiębiorców, turystów i osób odwiedzających KOF Szczegółowy kierunek działania 2.1: Wykorzystanie istniejącego potencjału KOF do rozwoju turystyki i rekreacji Powiązanie z problemami i słabymi stronami Powiązanie z mocnymi stronami niewystarczająca oferta rekreacyjna, kulturalna i sportowa słabo rozwinięta oferta zorganizowanych form spędzania wolnego czasu brak miejsc do wypoczynku, rekreacji i spotkań mieszkańców (na świeżym powietrzu) niewystarczająca liczba ścieżek rowerowych niski stopień zagospodarowania rzek i jezior niewystarczająca liczba imprez plenerowych niewystarczająca liczba ofert spędzania wolnego czasu podczas niesprzyjających warunkach atmosferycznych niedobór infrastruktury okołoturystycznej (system informacji turystycznej, oznakowanie atrakcji turystycznych, wypożyczalni sprzętu wodnego, baza noclegowa i gastronomiczna itp.) niewystarczająca liczba kompleksowych produktów turystycznych atrakcyjne turystycznie walory środowiska naturalnego cenne zasoby dziedzictwa kulturowego unikalne w skali kraju atrakcje turystyczne dobre warunki do rozwoju działalności turystycznej, rekreacyjnej i rehabilitacyjnej Zadania realizacyjne Rozwijanie zintegrowanych, sieciowych produktów turystycznych Rozwój infrastruktury okołoturystycznej (baza noclegowa, baza gastronomiczna, wypożyczalnie sprzętów sportowych) Podniesienie jakości obsługi ruchu turystycznego na terenie KOF Budowa systemu zintegrowanych sieci ścieżek: rowerowych, pieszych, konnych oraz szlaków wodnych na terenie KOF Rozbudowa i modernizacja obiektów bazy sportowej i rekreacyjnej Rewitalizacja zasobów naturalnych (jeziora, doliny rzek itp.) i dostosowanie do funkcji rekreacyjnych i integracyjnych 150

Utworzenie zintegrowanego systemu informacji turystycznej oraz oznakowania atrakcji turystycznych na terenie KOF z wykorzystaniem nowych technologii informatycznych (aplikacje na smartfony i tablety itp.) Zasięg terytorialny obszary strategicznej interwencji (OSI) Powiązanie z inteligentnymi specjalizacjami woj. warmińsko-mazurskiego Powiązanie z celami Strategii Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego Powiązanie z RPO Warmia i Mazury Powiązanie z PO Polska Cyfrowa Powiązanie z Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich OSI obszary peryferyzacji społeczno-gospodarczej Ekonomia wody Intensyfikacja współpracy międzyregionalnej Zwiększenie zewnętrznej dostępności komunikacyjnej oraz wewnętrznej spójności 2.1. Inteligentna gospodarka Warmii i Mazur 2.2. Kadry dla gospodarki 2.3. Cyfrowy region 2.6. Kultura i dziedzictwo 2.8. Obszary wymagające rewitalizacji Oś I Powszechny dostęp do szybkiego internetu Oś II E-administracja i otwarty rząd M07 - Podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich Cel priorytetowy 2. Rozwinięta infrastruktura zaspokajająca potrzeby mieszkańców, przedsiębiorców, turystów i osób odwiedzających KOF Szczegółowy kierunek działania 2.2: Poprawa funkcjonalności i estetyki przestrzeni publicznych Powiązanie z problemami i słabymi stronami bariery architektoniczne utrudniające funkcjonowanie osób niepełnosprawnych zły stan techniczny części budynków użyteczności publicznej zły stan techniczny budynków placówek oświatowych niski poziom estetyki w części miejscowości Zadania realizacyjne Rewitalizacja ulic w miejscowościach na terenie KOF Zasięg terytorialny obszary strategicznej interwencji (OSI) Powiązanie z inteligentnymi specjalizacjami woj. warmińsko-mazurskiego Budowa i modernizacja parkingów oraz miejsc postojowych, zwiększenie liczby stojaków dla rowerów Remont i modernizacja (w tym termomodernizacja) budynków użyteczności publicznej Rozbudowa systemu monitoringu wizyjnego OSI obszary peryferyzacji społeczno-gospodarczej OSI obszary wymagające restrukturyzacji i rewitalizacji powiązanie nie występuje 151

Powiązanie z celami Strategii Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego Powiązanie z RPO Warmia i Mazury Powiązanie z PO Infrastruktura i Środowisko Powiązanie z Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich Poprawa jakości i ochrona środowiska 2.4. Efektywność energetyczna 2.8. Obszary wymagające rewitalizacji Oś II Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu M07 Podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich Cel priorytetowy 2. Rozwinięta infrastruktura zaspokajająca potrzeby mieszkańców, przedsiębiorców, turystów i osób odwiedzających KOF Szczegółowy kierunek działania 2.3: Zwiększenie dostępności komunikacyjnej KOF Powiązanie z problemami i słabymi stronami słaba komunikacja zbiorowa pomiędzy miejscowościami zły stan infrastruktury drogowej przekładający się na zagrożenie dla bezpieczeństwa mieszkańców słabo rozwinięta infrastruktura drogowa (drogi lokalne, gminne) wysoki udział dróg gminnych o nawierzchni gruntowej niewystarczające, nieekonomiczne oświetlenie uliczne niewystarczający stopień wykorzystania lotniska, w szczególności dla celów turystycznych Powiązanie z mocnymi systematyczna modernizacja dróg wojewódzkich stronami Zadania realizacyjne Budowa i modernizacja infrastruktury drogowej na terenie KOF (w tym ciągów komunikacji pieszej i oświetlenia) Zasięg terytorialny obszary strategicznej interwencji (OSI) Powiązanie z inteligentnymi specjalizacjami woj. warmińsko-mazurskiego Powiązanie z celami Strategii Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego Powiązanie z RPO Warmia i Mazury Wdrożenie zintegrowanego systemu transportowego na terenie KOF Lepsze skomunikowanie KOF z głównymi drogami krajowymi Utrzymanie istniejących połączeń kolejowych, modernizacja kolejowej infrastruktury liniowej i punktowej Wykorzystanie istniejącego lotniska w Kętrzynie na potrzeby ruchu turystycznego OSI obszary o ekstremalnie niskiej dostępności komunikacyjnej powiązanie nie występuje Zwiększenie zewnętrznej dostępności komunikacyjnej oraz wewnętrznej spójności 2.4. Efektywność energetyczna 152

Powiązanie z PO Infrastruktura i Środowisko Powiązanie z Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich OŚ PRIORYTETOWA IV: Infrastruktura drogowa dla miast M07 - Podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich Cel priorytetowy 2. Rozwinięta infrastruktura zaspokajająca potrzeby mieszkańców, przedsiębiorców, turystów i osób odwiedzających KOF Szczegółowy kierunek działania 2.4: Rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej Powiązanie z problemami i słabymi stronami niedostatecznie rozwinięta infrastruktura techniczna niewystarczające, nieekonomiczne oświetlenie uliczne niewystarczający stopień zwodociągowania i pokrycia siecią gazową obszarów wiejskich Zadania realizacyjne Modernizacja, rozbudowa sieci wodociągowej, kanalizacyjnej, ciepłowniczej, elektroenergetycznej i telekomunikacyjnej Zasięg terytorialny obszary strategicznej interwencji (OSI) Powiązanie z inteligentnymi specjalizacjami woj. warmińsko-mazurskiego Powiązanie z celami Strategii Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego Powiązanie z RPO Warmia i Mazury Powiązanie z PO Infrastruktura i Środowisko Powiązanie z Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich Wspieranie rozwoju sieci gazowej OSI obszary wymagające restrukturyzacji i rewitalizacji OSI nowoczesna wieś OSI obszary peryferyzacji społeczno-gospodarczej powiązanie nie występuje Dostosowana do potrzeb sieć nośników energii 2.5. Środowisko przyrodnicze i racjonalne wykorzystanie zasobów OŚ PRIORYTETOWA II: Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu M07 - Podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich 153

Cel priorytetowy 3. Wysoki poziom zachowania walorów przyrodniczych i kulturowych KOF Szczegółowy kierunek działania 3.1: Wykorzystanie efektywnych technologii energetycznych Powiązanie z problemami i słabymi stronami Powiązanie z mocnymi stronami niewielki stopień wykorzystania zasobów do produkcji energii odnawialnej (zwłaszcza energii słonecznej i wody) istniejące możliwości rozwoju wytwarzania energii z odnawialnych źródeł (w tym energia wiatrowa) wysoka świadomość społeczna mieszkańców związana z racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych i ochroną środowiska Zadania realizacyjne Wspieranie produkcji energii ze źródeł niekonwencjonalnych, zwiększenie poziomu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych Zasięg terytorialny obszary strategicznej interwencji (OSI) Powiązanie z inteligentnymi specjalizacjami woj. warmińsko-mazurskiego Powiązanie z celami Strategii Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego Powiązanie z RPO Warmia i Mazury Powiązanie z PO Infrastruktura i Środowisko Powiązanie z PO Inteligentny Rozwój Powiązanie z Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich Modernizacja systemów grzewczych i oświetleniowych z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii Wspieranie efektywności energetycznej i inteligentnego zarządzania oraz wykorzystywania OZE w budynkach użyteczności publicznej OSI obszary peryferyzacji społeczno-gospodarczej Ekonomia wody Dostosowana do potrzeb sieć nośników energii Poprawa jakości i ochrona środowiska przyrodniczego 2.4. Efektywność energetyczna Oś I Zmniejszenie emisyjności gospodarki Oś II Wsparcie innowacji w przedsiębiorstwach M07 Podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich 154

Cel priorytetowy 3. Wysoki poziom zachowania walorów przyrodniczych i kulturowych KOF Szczegółowy kierunek działania 3.2: Utrzymanie dobrego stanu środowiska naturalnego Powiązanie z problemami i słabymi stronami Powiązanie z mocnymi stronami niska świadomość ekologiczna części mieszkańców gospodarka odpadami (wysokie koszty lub brak rozwiązań) relatywnie niski odsetek powierzchni obszarów chronionych uregulowana gospodarka odpadami duży stopień zwodociągowania gmin atrakcyjne turystyczne walory środowiska naturalnego Zadania realizacyjne Prowadzenie edukacji proekologicznej Zasięg terytorialny obszary strategicznej interwencji (OSI) Powiązanie z inteligentnymi specjalizacjami woj. warmińsko-mazurskiego Powiązanie z celami Strategii Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego Powiązanie z RPO Warmia i Mazury Powiązanie z PO Infrastruktura i Środowisko Powiązanie z PO Inteligentny Rozwój Powiązanie z INTREREG EUROPA Doskonalenie i porządkowanie efektywnej gospodarki odpadami Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków Utrzymanie wysokiego poziomu czystości wód Prowadzenie działań na rzecz zmniejszenia niskiej emisji, przygotowanie i wdrożenie strategii niskiej emisji dla KOF Zwiększanie różnorodności biologicznej terenów nadrzecznych i innych cennych przyrodniczo Prowadzenie działań prewencyjnych na obszarze KOF zabezpieczających przed skutkami klęsk żywiołowych i katastrof ekologicznych Adaptacja terenu KOF do zmian klimatycznych poprzez odpowiednie utrzymanie zieleni oraz zwiększanie stopnia retencjonowania wód opadowych i roztopowych OSI obszary peryferyzacji społeczno-gospodarczej powiązanie nie występuje Dostosowana do potrzeb sieć nośników energii Poprawa jakości i ochrona środowiska przyrodniczego 2.4. Efektywność energetyczna 2.5. Środowisko przyrodnicze i racjonalne wykorzystanie zasobów Oś I Zmniejszenie emisyjności gospodarki Oś II Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu Oś II Wsparcie innowacji w przedsiębiorstwach Oś III Gospodarka niskoemisyjna 155

Cel priorytetowy 3. Wysoki poziom zachowania walorów przyrodniczych i kulturowych KOF Szczegółowy kierunek działania 3.3: Zachowanie dorobku kulturowego Powiązanie z problemami i słabymi stronami Powiązanie z mocnymi stronami niewystarczająca oferta rekreacyjna, kulturalna i sportowa degradacja obiektów zabytkowych niedostateczny dostęp do oferty kulturalnej niewystarczająca promocja atrakcji KOF cenne zasoby dziedzictwa kulturowego organizacje pozarządowe działające w obszarze kultury zintegrowane społecznie odmienne środowiska kulturowe Zadania realizacyjne Rewitalizacja obiektów zabytkowych oraz dostosowanie ich do celów edukacyjno-kulturalnych i turystycznych Zasięg terytorialny obszary strategicznej interwencji (OSI) Powiązanie z inteligentnymi specjalizacjami woj. warmińsko-mazurskiego Powiązanie z celami Strategii Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego Powiązanie z RPO Warmia i Mazury Powiązanie z PO Infrastruktura i Środowisko Powiązanie z Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich Powiązanie z INTRREG EUROPA ŚRODKOWA Rozszerzenie nowoczesnej i atrakcyjnej oferty kulturalnej Promocja dorobku kulturowego i tradycji lokalnych Zwiększenie dostępu do obiektów zabytkowych OSI obszary o słabym dostępie do usług publicznych OSI obszary wymagające restrukturyzacji i rewitalizacji powiązanie nie występuje Rozwój kapitału społecznego Wzrost dostępności i jakości usług publicznych Intensyfikacja współpracy międzyregionalnej 2.3. Cyfrowy region 2.6. Kultura i Dziedzictwo 2.8. Obszary wymagające rewitalizacji OŚ PRIORYTETOWA VIII: Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury M07 - Podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich Oś III Współpraca w zakresie zasobów naturalnych i kulturowych na rzecz trwałego wzrostu gospodarczego w EUROPIE ŚRODKOWEJ 156

Cel priorytetowy 4. Wysoki poziom konkurencyjności i innowacyjności gospodarki KOF Szczegółowy kierunek działania 4.1: Aktywizacja rynku pracy Powiązanie z problemami i słabymi stronami Powiązanie z mocnymi stronami wysoka stopa bezrobocia zbyt mała liczba powstających miejsc pracy oraz zbyt mała skuteczność usług rynku pracy słabo rozwinięty rynek pracy wysoki poziom bezrobocia mała liczba przedsiębiorstw słabo rozwinięta oferta wsparcia dla przedsiębiorców w tym instytucji otoczenia biznesu słabo rozwinięta oferta ulg i zachęt dla przedsiębiorców w tym nowo zakładanych działalności niski poziom kapitału ludzkiego dla potrzeb gospodarki niedostatecznie rozwinięte kształcenie zawodowe niedostosowane do rynku pracy wysoka, rosnąca stopa bezrobocia wysoki odsetek bezrobotnych wśród osób młodych (przed 25 rokiem życia) duży udział osób długotrwale pozostających bez pracy w grupie osób bezrobotnych działające organizacje pozarządowe rosnący sektor MŚP rosnąca aktywność i skuteczność działań PUP Kętrzyn w obszarze pozyskiwania środków na pomoc bezrobotnym Zadania realizacyjne Prowadzenie badań cyklicznych dotyczących potrzeb rynku pracy na terenie KOF Zasięg terytorialny obszary strategicznej interwencji (OSI) Powiązanie z inteligentnymi specjalizacjami woj. warmińsko-mazurskiego Powiązanie z celami Strategii Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego Powiązanie z RPO Warmia i Mazury Tworzenie programów aktywizujących zawodowo, promowanie przedsiębiorczości wśród mieszkańców Aktywizacja zawodowa osób bezrobotnych oraz ludzi młodych wchodzących na rynek pracy OSI obszary peryferyzacji społeczno-gospodarczej OSI nowoczesna wieś Ekonomia wody Drewno i meblarstwo Żywność wysokiej jakości Wzrost dostępności i jakości usług publicznych Wzrost liczby miejsc pracy 2.10. Regionalny rynek pracy 2.11. Włączenie społeczne 157

Powiązanie z PO Polska Cyfrowa Powiązanie z PO Wiedza Edukacja Rozwój Powiązanie z PO Inteligentny Rozwój Powiązanie z Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich Oś II E-administracja i otwarty rząd Oś III Cyfrowe kompetencje społeczeństwa Oś I Osoby młode na rynku pracy Oś II Efektywne polityki publiczne dla rynku pracy, gospodarki i edukacji Oś II Wsparcie innowacji w przedsiębiorstwach M01 Transfer wiedzy i działalność informacyjna Cel priorytetowy 4. Wysoki poziom konkurencyjności i innowacyjności gospodarki KOF Szczegółowy kierunek działania 4.2: Wzrost poziomu przedsiębiorczości i innowacyjności Powiązanie z problemami i słabymi stronami Powiązanie z mocnymi stronami słabo rozwinięty rynek pracy wysoki poziom bezrobocia mała liczba przedsiębiorstw słabo rozwinięta oferta wsparcia dla przedsiębiorców w tym instytucji otoczenia biznesu słabo rozwinięta oferta ulg i zachęt dla przedsiębiorców w tym nowo zakładanych działalności niski poziom kapitału ludzkiego dla potrzeb gospodarki niska aktywność zawodowa mieszkańców KOF niski poziom inwestycji przedsiębiorstw prywatnych słaba kondycja MSP istniejące produkty lokalne rosnący sektor MŚP obecność Kętrzyńskiej Podstrefy Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej istniejące, silne ekonomiczne podmioty gospodarcze z sektorów innowacyjnych i powiązanych z inteligentnymi specjalizacjami województwa Zadania realizacyjne Wspieranie ekonomii społecznej i innowacji społecznych Tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości Tworzenie warunków do powstawania innowacyjnych startup ów Zwiększenie aktywności instytucji otoczenia biznesu na terenie KOF Wspieranie idei i inicjatyw klastrowych 158

Wspieranie tworzenia grup producenckich związanych z inteligentnymi specjalizacjami regionu Zasięg terytorialny obszary strategicznej interwencji (OSI) Powiązanie z inteligentnymi specjalizacjami woj. warmińsko-mazurskiego Powiązanie z celami Strategii Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego Powiązanie z RPO Warmia i Mazury Powiązanie z PO Polska Wschodnia Powiązanie z PO Polska Cyfrowa Powiązanie z PO Wiedza Edukacja Rozwój Powiązanie z PO Inteligentny Rozwój Powiązanie z Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich OSI obszary peryferyzacji społeczno-gospodarczej OSI nowoczesna wieś Ekonomia wody Drewno i meblarstwo Żywność wysokiej jakości Doskonalenie administracji Wzrost innowacyjności firm 2.1. Inteligentna gospodarka Warmii i Mazur 2.10. Regionalny rynek pracy 2.11. Włączenie społeczne Oś I Przedsiębiorcza Polska Wschodnia Oś II E-administracja i otwarty rząd Oś III Cyfrowe kompetencje społeczeństwa Oś I Osoby młode na rynku pracy Oś II Efektywne polityki publiczne dla rynku pracy, gospodarki i edukacji Oś II Wsparcie innowacji w przedsiębiorstwach Oś IV Zwiększenie potencjału naukowo-badawczego M01 Transfer wiedzy i działalność informacyjna Cel priorytetowy 4. Wysoki poziom konkurencyjności i innowacyjności gospodarki KOF Szczegółowy kierunek działania 4.3: Pozyskanie nowych inwestorów i wspieranie nowych inwestycji Powiązanie z problemami i słabymi stronami niewystarczający zasób uzbrojonych terenów inwestycyjnych, zwłaszcza pod inwestycje mieszkaniowe słabo rozwinięty rynek pracy wysoki poziom bezrobocia mała liczba przedsiębiorstw słabo rozwinięta oferta wsparcia dla przedsiębiorców w tym instytucji otoczenia biznesu słabo rozwinięta oferta ulg i zachęt dla przedsiębiorców w tym nowo zakładanych działalności niski poziom współpracy w sferze gospodarczej niedostateczny poziom rozwoju turystycznego obszaru 159

Powiązanie z mocnymi wolne obiekty i obszary pod inwestycje stronami Zadania realizacyjne Podejmowanie wspólnych działań mających na celu pozyskanie inwestorów i stworzenia strefy ekonomicznej Zasięg terytorialny obszary strategicznej interwencji (OSI) Powiązanie z inteligentnymi specjalizacjami woj. warmińsko-mazurskiego Powiązanie z celami Strategii Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego Powiązanie z RPO Warmia i Mazury Powiązanie z PO Polska Wschodnia Powiązanie z PO Polska Cyfrowa Powiązanie z PO Wiedza Edukacja Rozwój Wspieranie uruchamiania nieuciążliwych dla środowiska zakładów produkcyjnych Nawiązywanie współpracy podmiotów gospodarczych poprzez współpracę z samorządami zagranicznymi Prowadzenie działań zmierzających do utworzenia przejścia granicznego w Michałkowie OSI obszary peryferyzacji społeczno-gospodarczej OSI obszary przygraniczne OSI nowoczesna wieś Ekonomia wody Drewno i meblarstwo Żywność wysokiej jakości Doskonalenie administracji Intensyfikacja współpracy międzyregionalnej Wzrost innowacyjności firm Wzrost liczby miejsc pracy 2.1. Inteligentna gospodarka Warmii i Mazur Oś I Przedsiębiorcza Polska Wschodnia Oś II E-administracja i otwarty rząd Oś I Osoby młode na rynku pracy Oś II Efektywne polityki publiczne dla rynku pracy, gospodarki i edukacji Oś IV Innowacje społeczne i współpraca ponadnarodowa 160

Cel priorytetowy 4. Wysoki poziom konkurencyjności i innowacyjności gospodarki KOF Szczegółowy kierunek działania 4.4: Rozwój gospodarczy w oparciu o potencjał lokalny Powiązanie z problemami i słabymi stronami Powiązanie z mocnymi stronami słabo rozwinięty rynek pracy wysoki poziom bezrobocia mała liczba przedsiębiorstw słabo rozwinięta oferta wsparcia dla przedsiębiorców w tym instytucji otoczenia biznesu słabo rozwinięta oferta ulg i zachęt dla przedsiębiorców w tym nowo zakładanych działalności niski poziom współpracy w sferze gospodarczej niedostateczny poziom rozwoju turystycznego obszaru rosnący sektor MŚP obecność Kętrzyńskiej Podstrefy Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej istniejące, silne ekonomiczne podmioty gospodarcze z sektorów innowacyjnych i powiązanych z inteligentnymi specjalizacjami województwa Zadania realizacyjne Wspieranie produkcji zdrowej żywności Zasięg terytorialny obszary strategicznej interwencji (OSI) Powiązanie z inteligentnymi specjalizacjami woj. warmińsko-mazurskiego Powiązanie z celami Strategii Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego Powiązanie z RPO Warmia i Mazury Powiązanie z RPO Warmia i Mazury Powiązanie z PO Polska Cyfrowa Powiązanie z PO Wiedza Edukacja Rozwój Wzmocnienie i rozwój marki produktów lokalnych Wspieranie rozwoju działów specjalnych produkcji rolnej OSI obszary peryferyzacji społeczno-gospodarczej OSI nowoczesna wieś OSI obszary przygraniczne Ekonomia wody Drewno i meblarstwo Żywność wysokiej jakości Wzrost innowacyjności firm Doskonalenie administracji Wzrost liczby miejsc pracy 2.1. Inteligentna gospodarka Warmii i Mazur 2.1 Inteligentna gospodarka Warmii i Mazur Oś II E-administracja i otwarty rząd Oś I Osoby młode na rynku pracy 161

Cel priorytetowy 4. Wysoki poziom konkurencyjności i innowacyjności gospodarki KOF Szczegółowy kierunek działania 4.5: Spójna promocja Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego Powiązanie z problemami i słabymi stronami słabo rozwinięta promocja gospodarcza i inwestycyjna obszaru niski poziom współpracy w sferze gospodarczej niedostateczny poziom rozwoju turystycznego obszaru Zadania realizacyjne Opracowanie i wdrożenie spójnego programu promocji gospodarczej KOF Zasięg terytorialny obszary strategicznej interwencji (OSI) Powiązanie z inteligentnymi specjalizacjami woj. warmińsko-mazurskiego Powiązanie z celami Strategii Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego Powiązanie z RPO Warmia i Mazury Powiązanie z PO Polska Cyfrowa Powiązanie z PO Wiedza Edukacja Rozwój Powiązanie z Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich Wykreowanie marki KOF Wykreowanie cyklicznych wizerunkowych wydarzeń kulturalnych KOF Promowanie produktów lokalnych KOF OSI obszary peryferyzacji społeczno-gospodarczej OSI nowoczesna wieś OSI obszary przygraniczne Ekonomia wody Drewno i meblarstwo Żywność wysokiej jakości Wzrost innowacyjności firm Doskonalenie administracji Intensyfikacja współpracy międzyregionalnej Wzrost liczby miejsc pracy 2.1. Inteligentna gospodarka Warmii i Mazur 2.6. Kultura i dziedzictwo Oś II E-administracja i otwarty rząd Oś III Cyfrowe kompetencje społeczeństwa Oś IV Innowacje społeczne i współpraca ponadnarodowa M01 Transfer wiedzy i działalność informacyjna M07 Podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich 162

6. Źródła finansowania W niniejszym rozdziale przeanalizowana została możliwość pozyskiwania środków zewnętrznych na realizację szczegółowych kierunków działań. Zbadano wszystkie z zaproponowanych zadań realizacyjnych przypisanych do szczegółowych kierunków działań pod kątem zdobycia finansowania na ich przeprowadzenie z zatwierdzonych i planowanych do zatwierdzenia Programów Operacyjnych na lata 2014 2020. Pod uwagę brano te Priorytety Inwestycyjne, w ramach których możliwe jest dofinansowanie działań podejmowanych przez samorządy terytorialne, ich związki oraz instytucje zależne/podległe samorządom terytorialnym. Zewnętrzne źródła finansowania zostały określone jako osie priorytetowe i przypisane do nich priorytety inwestycyjne, zakodowane za pomocą skrótów, których wyjaśnienia znajdują się poniżej: RPO WiM Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury (wersja zatwierdzona przez KE) PO PW Program Operacyjny Polska Wschodnia (wersja zatwierdzona przez KE) POIŚ Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (wersja zatwierdzona przez KE) PO PC Program Operacyjny Polska Cyfrowa (wersja zatwierdzona przez KE) PO WER Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój (wersja zatwierdzona przez KE) POIR Program Operacyjny Inteligentny Rozwój (wersja z dnia 19.12.2014, uzgodniona z KE) INTERREG EUROPA Program Europejskiej Współpracy Terytorialnej - INTERREG EUROPA (wersja zatwierdzona przez KE) INTERREG EUROPA ŚRODKOWA Program Europejskiej Współpracy Terytorialnej - Program Współpracy Interreg EUROPA ŚRODKOWA (wersja zatwierdzona przez KE) PROW Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Inne skróty użyte w analizie: PI Priorytet Inwestycyjny KE Komisja Europejska Rozwinięcie skrótów poszczególnych priorytetów inwestycyjnych znajduje się w załączniku 1. W tabeli poniżej znajduje się przyporządkowanie poszczególnych priorytetów wynikających z Programów Operacyjnych do celów priorytetowych i szczegółowych kierunków działań Strategii Rozwoju KOF. 163

Cel priorytetowy 1: Rozwinięty kapitał ludzki i społeczny Szczegółowe kierunki działań Zewnętrzne źródła finansowania 1.1. Wzmacnianie kapitału społecznego i RPO WiM 2.3 PI 2c kreatywnego KOF RPO WiM 2.6 PI 6c PO PC Oś II PI 2.c PO PC Oś III PI 2.c PO WER PI Oś II 9i PO WER Oś IV POIŚ 2.2.8 PI 6c INTERREG Oś 4 PI6c EUROPA ŚR Oś3 PI6c 1.2. Rozwijanie kapitału ludzkiego RPO WiM 2.2 PI 10i RPO WiM 2.2 PI 10iii RPO WiM 2.2 PI 10iv RPO WiM 2.3 PI 2c RPO WiM 2.9 PI 10a PO PC Oś I PI 2a PO PC Oś III PI 2c PO WER Oś I PI 8ii PO WER Oś II PI 9i PO WER Oś II PI 10i PO WER Oś II PI 10iii PROW M01 Pd 1.1. 1.3. Budowa społeczeństwa informacyjnego RPO WiM 2.3 PI 2c PO PC Oś I PI 2a PO PC Oś II PI 2c PO PC Oś III PI 2c Cel priorytetowy 2: Rozwinięta infrastruktura zaspokajająca potrzeby mieszkańców, przedsiębiorców, turystów i osób odwiedzających KOF Szczegółowe kierunki działań Zewnętrzne źródła finansowania 2.1. Wykorzystanie istniejącego potencjału KOF do RPO WiM 2.1 PI 3c rozwoju turystyki i rekreacji RPO WiM 2.2 PI 10iv RPO WiM 2.3 PI 2c RPO WiM 2.6 PI 6c RPO WiM 2.8 PI 9b PO PC Oś I PI 2.a PO PC Oś II PI 2.c PROW M07 Pd. 7.4. 2.2. Poprawa funkcjonalności i estetyki przestrzeni publicznych RPO WiM 2.4 PI 4c RPO WiM 2.8 PI 9b POIŚ 2.2.2 PI 6.IV PROW M07 Pd. 7.4. 2.3. Zwiększenie dostępności komunikacyjnej KOF RPO WiM 2.4 PI 4e POIŚ 2.2.4 PI 7.A PROW M07 Pd. 7.2. 2.4. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej RPO WiM 2.5 PI 6b POIŚ 2.2.2 PI 6.II PROW M07 Pd. 7.2. 164

Cel priorytetowy 3: Wysoki poziom zachowania walorów ekologiczno-przyrodniczych KOF Szczegółowe kierunki działań Zewnętrzne źródła finansowania 3.1. Wykorzystanie efektywnych technologii RPO WiM 2.4 PI 4a energetycznych RPO WiM 2.4 PI 4b RPO WiM 2.4 PI 4c RPO WiM 2.4 PI 4e RPO WiM 2.4 PI 4g POIŚ 2.2.1 PI 4.III PI.4.V PI 4.VI POIR Oś II, PI 1b PROW M07 Pd. 7.2. INTERREG Oś III PI4e 3.2. Utrzymanie dobrego stanu środowiska naturalnego RPO WiM 2.4 PI 4c RPO WiM 2.4 PI 4e RPO WiM 2.5 PI 6b RPO WiM 2.5 PI 6d POIŚ 2.2.1 PI 4.III PI.4.V PI 4.VI POIŚ 2.2.2 PI 5.II PI 6.I PI 6.II PI 6.III POIR Oś II, PI 1b PROW M07 Pd. 7.2. INTERREG Oś III PI4e 3.3. Zachowanie dorobku kulturowego RPO WiM 2.3 PI 2c RPO WiM 2.6 PI 6c RPO WiM 2.8 PI 9b POIŚ 2.2.8 PI 6c) PROW M07 Pd. 7.4. PROW M07 Pd. 7.6. EUROPA ŚR Oś3 PI6c 165

Cel priorytetowy 4: Wysoki poziom konkurencyjności i innowacyjności gospodarki KOF Szczegółowe kierunki działań Zewnętrzne źródła finansowania 4.1. Aktywizacja rynku pracy RPO WiM 2.10 PI 8i RPO WiM 2.11 PI 9i POIR Oś II, PI 1b PO PC Oś II PI 2.c PO PC Oś III PI 2.c PO WER Oś I PI 8ii PO WER Oś II PI 8vii PO WER Oś II PI 9v PROW M01 Pd 1.1. 4.2. Wzrost poziomu przedsiębiorczości i RPO WiM 2.1 PI 1a innowacyjności RPO WiM 2.1 PI 1b RPO WiM 2.1 PI 3a RPO WiM 2.1 PI 3c RPO WiM 2.10 PI 8iii RPO WiM 2.11 PI 9v POPW Oś I PI 3A POIR Oś II, PI 1b POIR Oś IV, PI 1a PO PC Oś II PI 2.c PO PC Oś III PI 2.c PO WER Oś I PI 8ii PO WER Oś II PI 8vii PO WER Oś IV PROW M01 Pd 1.2. 4.3. Pozyskanie nowych inwestorów i wspieranie nowych inwestycji RPO WiM 2.1 PI 3b POIR Oś II, PI 1b PO PC Oś II PI 2.c PO WER Oś I PI 8ii PO WER Oś II PI 8vii PO WER Oś IV 4.4. Rozwój gospodarczy w oparciu o potencjał lokalny RPO WiM 2.1 PI 1b RPO WiM 2.1 PI 3c PO PC Oś II PI 2.c PO WER Oś I PI 8ii 4.5. Spójna promocja Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego RPO WiM 2.1 PI 3c RPO WiM 2.6 PI 6c PO PC Oś II PI 2.c PO WER Oś IV PROW M01 Pd 1.2. PROW M07 Pd. 7.4. 166

7. Wdrożenie i monitoring Strategii 7.1.1. Założenia wdrożenia strategii 1) Ze względu na uspołeczniony charakter i funkcję strategii jest ona dokumentem kierunkowym. 2) Wdrożenie strategii będzie wymagało przygotowania szczegółowych działań operacyjnych formułowanych pojedynczo lub zbiorczo w ramach zadań realizacyjnych. Ich przygotowanie, a następnie wykonanie będzie miało miejsce na podstawie decyzji podejmowanych przez odpowiednie jednostki poszczególnych członków KOF. 3) Strategia będzie realizowana przez przedstawicieli KOF oraz innych partnerów instytucjonalnych i społecznych. Zadania realizacyjne zapisane w strategii w dużej części dotyczą działań, które będą prowadzone przez niesamorządowe instytucje publiczne, sektor prywatny oraz pozarządowy. 4) Do realizacji strategii niezbędne będzie podejmowanie działań: samodzielnych przez KOF i jednostki podległe, samodzielnych przez instytucje publiczne inne niż KOF, samodzielnych przez podmioty sektora prywatnego, samodzielnych przez organizacje pozarządowe, indywidualnych przez mieszkańców i ich nieformalne grupy i środowiska, wspólnych z udziałem partnerów z różnych sektorów: publicznego, prywatnego i pozarządowego. 5) Bardzo ważnym, a jednocześnie trudnym zadaniem będzie zaangażowanie wszystkich kluczowych dla rozwoju KOF interesariuszy/partnerów. Powodzenie w tym zakresie jest uzależnione od zdolności do wzajemnej komunikacji, radzenia sobie z różnicami interesów poszczególnych partnerów i grup, wspólnego uzgadniania, a następnie realizowania wspólnych przedsięwzięć. 6) W okresie wdrażania strategii władze poszczególnych gmin KOF będą występowały w różnych rolach, w tym jako: bezpośredni samodzielny realizator działań, inicjator i animator działań, uczestnik działań podejmowanych wspólnie z innymi partnerami instytucjonalnymi i społecznymi, wspierający organizacyjnie, technicznie i finansowo działania podejmowane przez partnerów instytucjonalnych i społecznych. Planowanie i wdrażanie strategii w opisany powyżej sposób daje szansę świadomego wpływania na długookresowe procesy społeczne, gospodarcze, przyrodnicze i przestrzenne. Pozwoli to na zarządzanie rozwojem w kolejnych latach i ponad występującymi w środowisku lokalnym naturalnymi konfliktami interesów. 167

7.1.2. Programowanie rozwoju gmin KOF Programowanie rozwoju jest zagadnieniem bardzo złożonym z uwagi na: 1) Potrzebę zintegrowania w jednym dokumencie aspektów społecznych, środowiskowych, przestrzennych, infrastrukturalnych i gospodarczych. 2) Społeczną wagę oraz dużą rozbieżność interesów różnych grup społeczności lokalnej, które często wywołują sytuacje konfliktowe. 3) Różną siłę i skalę zaangażowania poszczególnych grup interesariuszy (różna siła przebicia społecznego) w sprawach będących przedmiotem prac nad strategią. Może to wywoływać sytuację, w której interesy mniejszości mogą zdominować interesy większości. Z powyższych względów programowanie i zarządzanie rozwojem wymaga: 1) Czytelnego i zintegrowanego systemu planowania w KOF. 2) Wyspecjalizowanych metod i narzędzi w zakresie: diagnozowania/badania stanu KOF, w tym badań społecznych i rynkowych, planowania rozwoju na poziomie strategicznym i operacyjnym, zarządzania rozwojem (wdrażania planów, monitorowania i ewaluacji), komunikacji i konsultacji społecznych. Po przyjęciu Strategii Rozwoju przez władze samorządów nastąpi jej realizacja. Poniżej przedstawiony jest cykl zarządzania Strategią. 168

Schemat 3. Cykl zarządzania Strategią Źródło: opracowanie własne Uspołeczniony charakter prac był jednym z podstawowych założeń tworzenia Strategii Rozwoju Kętrzyńskiego Obszaru Funkcjonalnego. Dlatego też mieszkańcy będą włączeni w procedurę ewaluacji poprzez zaproponowany im udział w badaniach. Badania opinii mieszkańców będę stanowiły uzupełnienie monitoringu wskaźników opracowanych na podstawie danych zastanych zaś wyniki ewaluacji będą prezentowane mieszkańcom. Dostęp do wyników monitoringu oraz sformułowanych na ich podstawie ocen realizacji Strategii będzie również elementem prowadzonej przez władze samorządów polityki partycypacji zarządzania przez mieszkańców KOF. 7.1.3. Zasady zarządzania strategią Skuteczna realizacja strategii opiera się na następujących zasadach: 1) Kompleksowe (całościowe) podejście. 2) Posiadanie priorytetów. 3) Koncentracja środków na zadania o największych korzyściach społecznych. 4) Weryfikowanie planów i działań z punktu widzenia zgodności z zasadami zrównoważonego rozwoju. 5) Rozwijanie współpracy partnerów społecznych. 169