Gmina Skórcz. Strategia Rozwoju Gminy Skórcz. na lata

Gmina Skórcz Strategia Rozwoju Gminy Skórcz na lata 2016-2024

przygotowana przez ul. Petera Mansfelda 4 NIP: 781-179-27-48 60-855 Poznań REGON: 300464078 tel. +48 61 665 78 00 KRS: 0000270485 fax +48 61 665 78 09 Kapitał zakładowy: 6.330.010,20 zł remedis@remedis.eu

1. WSTĘP... 7 1.1. PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA STRATEGII GMINY SKÓRCZ... 8 1.2. METODYKA PRAC NAD STRATEGIĄ... 9 1.3. MIEJSCE DOKUMENTU WŚRÓD DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH... 11 2. DIAGNOZA SYTUACJI SPOŁECZNO GOSPODARCZEJ GMINY SKÓRCZ ANALIZA JAKOŚĆI ŻYCIA... 14 2.1 PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO... 15 2.1.1. RYS HISTORYCZNY... 15 2.1.2. POŁOŻENIE, POWIERZCHNIA I SIEĆ OSADNICZA... 19 2.1.3. ZASOBY NATURALNE I WARUNKI PRZYRODNICZE GMINY... 22 2.1.4. WALORY KULTUROWE GMINY... 26 2.2. SFERA SPOŁECZNA... 29 2.2.1. DEMOGRAFIA... 29 2.2.2. RYNEK PRACY... 34 2.2.2.1 BEZROBOCIE... 34 2.2.3. UCZESTNICTWO W KULTURZE... 36 2.2.4. MIESZKALNICTWO... 37 2.3. SFERA GOSPODARCZA... 38 2.3.1. ROLNICTWO... 38 2.3.2. PRZEDSIĘBIORSTWO... 40 2.4. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA... 42 2.4.1. KOMUNIKACJA... 42 2.4.2. INFRASTRUKTURA WODNO-KANALIZACYJNA... 43 2.4.2.1 SIEĆ WODOCIĄGOWA... 43 2.4.2.2 SIEĆ KANALIZACYJNA... 44 2.4.3. GOSPODARKA ODPADAMI... 45 2.4.4. INFRASTRUKTURA ELEKTROENERGETYCZNA I GAZOWA... 46 3

2.4.4.1 SIEĆ ELEKTROENERGETYCZNA... 46 2.4.4.2 SIEĆ GAZOWA... 46 2.4.5. INFRASTRUKTURA TELEKOMUNIKACYJNA... 46 2.5. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA... 46 2.5.1. EDUKACJA... 46 2.5.2. KULTURA I SPORT... 49 2.5.3. OCHRONA ZDROWIA I OPIEKA SPOŁECZNA... 50 6.1.1.1 OCHRONA ZDROWIA... 50 6.1.1.2 POMOC SPOŁECZNA... 51 2.5.4. BEZPIECZEŃSTWO PUBLICZNE... 52 2.6. MOŻLIWOŚCI INWESTYCYJNE GMINY... 53 4. ANALIZA STRATEGICZNA GMINY SKÓRCZ... 56 4.1. BILANS STRATEGICZNY GMINY SKÓRCZ... 57 4.1.1. BILANS STRATEGICZNY W OBSZARZE ROZWOJU SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ... 57 4.1.2. BILANS STRATEGICZNY W OBSZARZE STANU ŚRODOWISKA... 58 4.1.3. BILANS STRATEGICZNY W OBSZARZE ROZWOJU GOSPODARCZEGO... 60 4.2. ANALIZA POTENCJAŁU ROZWOJOWEGO GMINY SKÓRCZ... 61 4.2.1. POTENCJAŁ ROZWOJOWY W OBSZARZE ROZWOJU SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ... 62 4.2.2. POTENCJAŁ ROZWOJOWY W OBSZARZE STANU ŚRODOWISKA... 63 4.2.3. POTENCJAŁ ROZWOJOWY W OBSZARZE ROZWOJU GOSPODARCZEGO... 64 5. WYBÓR STRATEGII GMINY SKÓRCZ... 66 5.1. ZASADY ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU GMINY SKÓRCZ... 67 5.2. ANALIZA SWOT/TOWS GMINY SKÓRCZ... 68 5.2.1. KONSULTACJE SPOŁECZNE... 68 5.2.2. ANALIZA SWOT GMINY SKÓRCZ NA PODSTAWIE PRZEPROWADZONYCH KONSULTACJI SPOŁECZNYCH... 69 5.2.3. ANALIZA SWOT GMINY SKÓRCZ (ILOŚCIOWA)... 71 4

5.3. WIZJA ROZWOJU GMINY SKÓRCZ... 77 6. CELE STRATEGICZNE I PROGRAMY OPERACYJNE GMINY SKÓRCZ... 78 6.1. PROGRAMY REALIZUJĄCE CEL WZMOCNIENIE POTENCJAŁU GOSPODARCZEGO 79 6.2. PROGRAMY REALIZUJĄCE CEL POPRAWA STANU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ I SPOŁECZNEJ... 84 6.3. PROGRAMY REALIZUJĄCE CEL WYSOKI POZIOM KAPITAŁU LUDZKIEGO... 89 7. STRATEGIA GMINY SKÓRCZ A INNE DOKUMENTY STRATEGICZNE... 95 7.1. STRATEGIA ROZWOJU KRAJU 2020, DŁUGOOKRESOWA STRATEGII ROZWOJU KRAJU POLSKA 2030... 96 7.2. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 2020... 96 7.3. REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO NA LATA 2014-2020... 97 7.4. STRATEGIA ROZWOJU POWIATU STAROGARDZKIEGO 2014-2020... 97 8. WDRAŻANIE STRATEGII... 98 8.1. METODY ZARZĄDZANIA I MONITOROWANIA STRATEGII ROZWOJU GMINY SKÓRCZ NA LATA 2016-2024... 99 8.2. SPOSOBY INICJOWANIA WSPÓŁPRACY MIĘDZY SEKTOREM PUBLICZNYM, PRYWATNYM I ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI... 100 8.3. PUBLIC RELATIONS STRATEGII GMINY SKÓRCZ... 101 9. ZAŁĄCZNIKI... 102 SPIS TABEL I RYSUNKÓW... 110 SPIS WYKRESÓW... 113 5

SŁOWNIK UŻYTYCH POJĘĆ I SKRÓTÓW Cel strategiczny BDL Gmina JST MSP NFOSIGW Polityka branżowa Priorytet Program TIK Ustawa o finansach publicznych Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego WFOSIGW Wizja gminy WPF Wskaźnik Zadanie Zasady Zrównoważony rozwój cel, jaki gmina chce osiągnąć w perspektywie czasowej niniejszego dokumentu; Bank Danych Lokalnych źródło internetowe prowadzone przez Główny Urząd Statystyczny Gmina Skórcz jednostka samorządu terytorialnego mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej opis działań kierunkowych i zasad postępowania w określonej dziedzinie, które posłużą do realizacji celów określenie wagi konkretnego celu operacyjnego powodującego potrzebę jego realizacji przed innymi zbiór zadań (ew. projektów) wskazujący przedmiot podejmowanych działań, jednostkę organizacyjna odpowiedzialna za ich wykonanie i nadzór oraz wskaźniki oceny stopnia osiągnięcia wyznaczonych celów Technologie informacyjno-komunikacyjne ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 885 z późniejszymi zmianami) ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2014 r., poz. 1115 z późniejszymi zmianami) Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wyobrażenie przyszłego, pożądanego stanu JST wieloletnia prognoza finansowa zgodna z ustawą o finansach publicznych narzędzie pomiaru osiągnięcia celu lub realizacji programów, projektów i zadań podstawowa jednostka realizacyjna służąca osiąganiu wyznaczonych celów, wskazująca przedmiot zadania, osobę odpowiedzialna za wykonanie i nadzór, harmonogram realizacji, koszt realizacji i źródła finansowania wartości i przesłanki określające politykę branżowa, będące podstawa do wyznaczania kierunków podejmowanych w ramach jej działań rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje integracja działań ekonomicznych, społecznych oraz przyrodniczych w celu utrzymania trwałości jego rezultatów oraz możliwości zaspokajania potrzeb poszczególnych społeczności współczesnego i przyszłych pokoleń 6

1. WSTĘP

1.1. PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA STRATEGII GMINY SKÓRCZ Planowanie strategiczne jest pojęciem powstałym na potrzeby wojskowości. Takie nazwiska jak Sun Tzu i jego Sztuka Wojny czy Carl von Clausewitz i jego praca O wojnie znane są każdemu, kto interesuje się strategią. Planowanie strategiczne przeniosło się do biznesu, a stamtąd trafiło wraz z nowoczesnymi metodami zarządzania do samorządów. Popularne powiedzenie mówi: Musimy patrzeć, dokąd idziemy, bowiem dojdziemy tam, gdzie patrzymy Czy warto planować daleką przyszłość? Jak daleko sięgnąć może planowanie strategiczne? Dokumentem o największym prawnym znaczeniu jest budżet. Rzeczywiście ma on charakter najistotniejszy dla kontroli poprawności wydatkowania publicznych pieniędzy. Niemniej perspektywa czasowa wielu zadań podejmowanych przez samorządy wykracza poza bieżący rok budżetowy. Aby formalnie móc podjąć działania na lata następne ustawodawca narzucił obowiązek istnienia Wieloletnich Prognoz Finansowych (WPF-ustawa o finansach publicznych). Ze względu swoją konstrukcję WPF nie gwarantuje realizacji planu. Ustawodawca wpisał te mechanizmy kontrolno-regulacyjne, niemniej wskaźniki czy kontrola RIO dotyczą tylko poprawności formalnej. Ponadto WPF ze swej istoty koncentruje się na zagadnieniach inwestycyjnych. Jednak czy rozwój gminy przebiega tylko dzięki pieniądzom? Skąd wiedzielibyśmy, gdzie leży Krotoszyn gdyby nie mistrzostwa w rzucie beretem? Czy doroczne spory między Darłowem a Łebą o bycie letnią stolicą Polski komuś szkodzą? Czy te zadania były widoczne w budżecie? Nawet jeśli tak, to w niewielkim stopniu. Strategia to wizja, strategia to marzenia. Myślenie nad rozwojem jednostki samorządowej przez pryzmat ograniczonego budżetu często zabija marzenia. A trzeba marzyć, aby zwyciężać! Dlatego tworzenie strategii bez koncentracji na finansach zwiększa szansę na ciekawy pomysł. Być może nie wymagający istotnych nakładów. Oczywiście ważnym elementem wywołującym przygotowanie strategii jest wymaganie tego dokumentu przy pozyskiwaniu środków ze źródeł zewnętrznych. 8

Ze swej istoty myślenie strategiczne w samorządzie winno sięgać wiele lat naprzód. Nie trzeba być urbanistą aby zauważyć, że ponosimy konsekwencje decyzji podjętych nawet dziesiątki i setki lat temu. Jak wyglądałaby Warszawa, gdyby nie zbudowano Pałacu Kultury? Jaki miastem byłby Kraków, gdyby nie decyzja o budowie Nowej Huty? Natomiast czy można planować finanse w takim zakresie chyba nie. Przyjąć można, że strategia winna sięgać minimum 5 lat, choć w odniesieniu do niektórych obszarów wizja powinna sięgać znacznie dalej. Konstrukcja i realizacja strategii powinna być zbieżna z koncepcją ciągłego ulepszania opisanego w tzw. Cyklu Deminga. Rysunek 1 Cykl Deminga (źródło: https://pl.wikipedia.org) To z kolei oznacza konieczność aktualizacji, dostosowania do zmieniającej się sytuacji, zarówno wewnątrz samorządu jak i w jego otoczeniu. Dlatego można powiedzieć, że: STRATEGIA ROZWOJU GMINY SKÓRCZ MA CHARAKTER OTWARTY 1.2. METODYKA PRAC NAD STRATEGIĄ Na podstawie stanu aktualnego i wyników prac osób zaangażowanych w określenie możliwości rozwojowych została przygotowana wizja rozwoju Gminy, realizujące ją cele strategiczne, programy i konkretne zadania. Sam proces przygotowania Strategii wywołał 9

dyskusję nad możliwymi wizjami rozwoju. Każda dyskusja tego typu jest wartością dodaną, pozwala bowiem na porównanie wizji różnych środowisk i wyciągniecie twórczych wniosków. Istotnym pytaniem, na które trzeba sobie odpowiedzieć tworząc strategie jest zawsze, jaki przyjąć horyzont czasowy? W niniejszej strategii przyjęto perspektywę do roku 2024. Najważniejszym pytaniem pozostaje zatem: W jakim miejscu chcemy być za dziewięć lat? Samorządowcy mają ogromną wiedzę o swoim terenie, dodatkowo optymalizują wydatki, dlatego przy tworzeniu niniejszego dokumentu posłużono się metodą partycypacyjnoekspercką. Skorzystano z wiedzy mieszkańców, zwłaszcza aktywnych w pracach samorządu, organizacji pozarządowych i biznesu (lista zaproszonych organizacji jest w załączniku 4, ponadto zapytano mieszkańców o zdanie poprzez Rady Sołeckie). To oni byli głównymi autorami wyboru dróg rozwoju dla Gminy. Skorzystano z licznych danych dostępnych w Urzędzie Gminy, w zasobach Głównego Urzędu Statystycznego, innych instytucji publicznych (Powiatowy Urząd Pracy, Urząd Wojewódzki itp.). Konsultanci Remedis SA współinicjowali i moderowali spotkania, porządkowali i uzupełniali uzyskiwane od mieszkańców informacje. Ponadto dokonali zintegrowanej, wielowątkowej analizy SWOT. Ważną rolą ekspertów zewnętrznych było odniesienie strategii do innych, obowiązujących dokumentów (własnych Gminy, sąsiadów, innych dokumentów powiatowych, wojewódzkich, krajowych i unijnych). Po przygotowaniu projektu strategii dokument był ponownie poddany szerokim konsultacjom społecznym, tak, aby finalnie przygotowana strategia była szeroko akceptowaną wizją rozwoju Gminy. Prace nad strategią składały się z następujących elementów: I. Określenie stanu aktualnego: Diagnoza obejmuje przegląd najważniejszych elementów struktury społecznogospodarczej gminy. Szczególny nacisk położono na omówienie następujących zagadnień: sytuacji demograficznej i społecznej, 10

stanu infrastruktury technicznej, w szczególności spraw infrastruktury telekomunikacyjnej, energetycznej i gazowniczej, kanalizacji, gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami, infrastruktury drogowej, stanu infrastruktury społecznej, w szczególności bazy materialnej oświaty i wychowania, zagadnień pomocy społecznej, służby zdrowia, kultury oraz sportu i rekreacji, sytuacji gospodarczej, problematyki przestrzennej i mieszkaniowej. II. Określenie potencjału rozwojowego, III. Zagregowana analiza możliwości rozwoju Gminy Rychtal, IV. Wizja Rozwoju, V. Określenie Programów Strategii Gminy, VI. Koordynacja strategii z innymi dokumentami strategicznymi, VII. Określenie zasad monitorowania i aktualizacji strategii, VIII. Przygotowanie i przedłożenie Radzie Gminy projektu Strategii. W oparciu o powyższą metodę wyznaczone zostały kierunki rozwoju Gminy. Przygotowana Strategia Rozwoju Gminy obejmuje perspektywę do roku 2024. Jak wcześniej wspomniano na poziomie szczegółowym zadanie realizacji strategii jest przejęte przez dokumenty operacyjne (budżety i WPF). 1.3. MIEJSCE DOKUMENTU WŚRÓD DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH Schematycznie miejsce Strategii pośród innych podstawowych dokumentów dotyczących rozwoju jest następujące: 11

DOKUMENTY STARTEGICZNE KRAJOWE I UNIJNE STRATEGIA ROZWOJU GMINY SKÓRCZ STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO STRATEGIA ROZWOJU POWIATU STAROGARDZKIEGO WPF BUDŻET Strategia Rozwoju Gminy Skórcz na lata 2016-2024 jest centralnym dokumentem strategicznym Gminy. Jednak nie funkcjonuje samodzielnie. Immanentnymi składnikami strategii są strategie branżowe np. Strategia rozwiązywania problemów społecznych czy też plany zagospodarowania przestrzennego. Podstawowym dokumentem operacyjnym, służącym realizacji strategii jest obowiązująca wieloletnia prognoza finansowa (WPF), uchwalana dorocznie przez Radę Gminy. WPF pozwala na śledzenie postępów w realizacji strategii. Podczas prac nad niniejszą strategią wykorzystano dokumenty strategiczne jednostek nadrzędnych: I. Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020, II. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020, III. Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020, IV. Strategia Rozwoju Powiatu Starogardzkiego 2014-2020, oraz dokumenty Gminy Skórcz: 12

I. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Skórcz, II. Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami dla Gminy Wielskiej Skórcz na lata 2010-2013 z perspektywą na lata 2014-2021, III. Program usuwania wyrobów zawierających azbest dla gminy Skórcz (uchwała nr II/12/2014 Rady Gminy w Skórczu z 18 grudnia 2014 r.), IV. Program współpracy Gminy Skórcz z organizacjami pozarządowymi i podmiotami, o których mowa w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, V. Gminna Ewidencja Zabytków, VI. Program Opieki nad Zabytkami Gminy Skórcz. Ze względu na naturalną potrzebę tworzenia dokumentów o charakterze strategicznym dla różnych obszarów aktywności przyjęto zasadę otwartości niniejszego dokumentu. Zmiany, uzupełnienia i modyfikacje polegać będą mogły zarówno na poprawianiu wprost dokumentu bazowego, jak i na dołączaniu innych dokumentów, jako uzupełnień strategii. 13

2. DIAGNOZA SYTUACJI SPOŁECZNO GOSPODARCZEJ GMINY SKÓRCZ ANALIZA JAKOŚĆI ŻYCIA

2.1 PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO 2.1.1. RYS HISTORYCZNY Liczne odkrywki archeologiczne wskazują, że najstarsze ślady pobytu człowieka na tych terenach pochodzą z epoki kamienia neolitu. Wszystko świadczy o tym, że zamieszkiwała tu ludność kultury ceramiki grzebykowej. Znaleziska w okolicy wsi Pączewo dowodzą, że w epoce brązu i okresie halsztackim epoki żelaza wzrosło zaludnienie tego obszaru. Niegdysiejsza ludność kultury wschodnio-pomorskiej zamieszkująca te tereny prowadziła handel z ludem Etrurii oraz z Italią. Kontakty nawiązane z tym krajem doprowadziły do rozwinięcia się tzw. szlaku bursztynowego. Dzięki temu szlakowi łączącemu Bałtyk z Imperium Rzymskim wyroby skórczańskie stały się znane w całej Europie I-V wieku. Na mapie Ptolemeusza z II wieku n.e. wymieniono miejscowość Scurgonem utożsamianą z dzisiejszym Skórczem. W okresie wczesnej państwowości polskiej, za czasów Mieszka I, okolice te należały do kasztelanii starogardzkiej. Dopiero na początku XIV wieku przeszły w ręce krzyżackie. W tym okresie większość wsi obecnej gminy już istniała. Świadczą o tym zapiski w dokumentach źródłowych. W roku 1466 ziemie te wróciły pod panowanie Królestwa Polskiego. Cały obszar podzielono pomiędzy dwa powiaty: nowski i tczewski. Czarnylas, Pączewo i Wolental znalazły się w granicach powiatu nowskiego. Do połowy XVII wieku ziemie te bardzo się rozwijały, szczególnie w rolnictwie. Początek wojen związanych z Potopem Szwedzkim, wojna północna i wojna siedmioletnia przyniosły załamanie gospodarki i kryzys polityczny. W wyniku I rozbioru Polski ziemie te trafiły we władanie państwa pruskiego. W 1807 roku wkroczyła na te ziemie armia napoleońska. Miejscowej ludności dały się we znaki liczne, wyniszczające walki oraz nakładane przez Francuzów kontrybucje i kontyngenty, wysokie i bezlitośnie ściągane. W 1812 roku gdy Napoleon ruszał na Moskwę i później gdy wracał, było podobnie. Jednak w XIX wieku gmina pod względem ekonomicznym rozwijała się. Upowszechniła się uprawa ziemniaka i roślin pastewnych, wprowadzono płodozmian, uprawy koniczyny, lucerny, hodowano owce i bydło. W latach 1905-1906 zbudowano linię kolejową ze Skarszew przez Starogard, Skórcz do Smętowa, a w 1912 odnogę ze Skórcza do Szlachty. Po zakończeniu I Wojny Światowej 15

tereny obecnej gminy powróciły w polskie granice. W czasie II Wojny Światowej działalność partyzancką prowadziła tutaj organizacja Gryf Pomorski i oddziały Armii Krajowej. Gmina Skórcz, w obecnym kształcie, powstała 26 września 1991 roku z podziału Gminy Miejsko- Wiejskiej Skórcz na dwie odrębne jednostki 1. Historia gminy Skórcz to przede wszystkim historia miejscowości 2 wchodzących obecnie w jej skład. Barłożno jej dawne nazwy to Schenckerberg, Schenkerberg, Balusno, Schenberg, Barlusznie, a od 1584 roku Barloschno. Wieś owalnica ze śladami osadnictwa neolitycznego, wzmiankowana w XIII wieku. W jej pobliżu odkryto grodzisko. Powstał tu kościół z XIV-XV wieku. Ceglany, otynkowany, o bogatym wyposażeniu barokowym i rokokowym. Legenda głosi, że miał tu miejsce niegdyś przemarsz wojsk napoleońskich. Obecnie Barłożno jest największą wsią w gminie Skórcz. Urodził się tutaj Feliks Bolt poseł i senator II Rzeczypospolitej. Czarnylas natrafiono tu na ślady neolitycznego osadnictwa. Wieś w dokumentach pojawiła się w 1352 roku. Między Czarnymlasem a Pączewem odbyła się w 1433 roku potyczka husytów z krzyżakami. W XIV wieku powstał tu kościół z kamieni polnych i cegły w stylu gotyckim, orientowany, niewielki. Po pożarze w 1924 roku został odbudowany i powiększony o nawy boczne. W czasie II Wojny Światowej ofiarą padło 30 Polaków, oraz wieża kościoła. Odbudowano ją w 1950 roku. Dawne nazwy wsi to Schwartzimvalde, Czarnilas, Schwarzwald. Mirotki Dawne nazwy wsi pojawiające się na przestrzeni wieków to Myrothkj, Mjrotki, Mirotken, Kischdorf, Mniemotki (gwar.). Pierwsze zapiski pochodzą z 1341 roku, wieś była w posiadaniu szlacheckim. Miryce Pochodzenie i powstanie wsi Miryce nie zostało dostatecznie wyjaśnione. Istnieje wprawdzie wzmianka z roku 1341, mówiąca o podniesieniu przez Krzyżaków miejscowości Miryce na prawo chełmińskie, jednakże na mapach topograficznych z lat 1796 1802 nie widnieją w tym miejscu żadne zabudowania poza folwarkiem Olszewik. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego z lat 1880 1895 również nie podaje nazwy Miryce, Mirytz czy Mirzyce. Jest, zatem mało prawdopodobne, że wieś Miryce istniała w wieku XIV a wspomniana wzmianka z 1341 dotyczy wsi Mirotki. 1 Źródło: Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Skórcz 2 Źródło: http://free.of.pl/, https://pl.wikipedia.org, http://www.gminaskorcz.pl/http:/, /kociewiacy.pl/ z 13.08.2015 r. 16

Na przełomie XVIII/XIX wieku właścicielem majątku Miryce była rodzina niemieckiego pochodzenia Bade. Majątek, którego zabudowania dwukrotnie strawił ogień został sprzedany w roku 1903. W roku 1909 do lutego 1945, majątek był rozparcelowany przez niemiecką komisję kolonizacyjną i zasiedlony rodzinami niemieckim. Pączewo Odkryto tu ślady osadnictwa neolitycznego. W wiekach I-V przebiegał tędy szlak bursztynowy. Osiedle wzmiankowane w 1354 r. W XIV w. powstał kościół gotycki kamienno-ceglany, orientowany, z 4-kondygnacyjną, kwadratową, ciężką wieżą. W 1920 r. urodził się tu mąż stanu, wojewoda pomorski, Jan Brejski. Ofiarą II Wojny Światowej padło 11 Polaków. Dawne nazwy miejscowości to: Ponczewo, Ponschsfelde, Ponschau, Ponczau, Reischfelde. Ryzowie nazwa wsi pochodzi od nazwiska właściciela Rüss, dawniej zwany Rüsshof. Folwark został założony w 1857 roku. Wielki Bukowiec W 1789 roku był tu folwark szlachecki, a przy nim trzy dymy (domy). Ofiarą II Wojny Światowej padło 15 mieszkańców. W październiku 1939 r. Franciszek Kula z Wielkiego Bukowca służył w armii francuskiej, a potem w lotnictwie angielskim. Zasłużył się w wielu akcjach powietrznych na froncie, raz został zestrzelony jednak uciekł z niewoli niemieckiej. Historyczne nazwy wsi to: Buckowietz, Bukowicz, Bukowica, Gross Bukowitz, Piątki. Wolental na polu między drogami do Wielkiego Bukowca i Czarnegolasu odkopano cmentarzysko grobów skrzynkowych z lat 700-400 p.n.e. Miejscowość ponownie została zasiedlona przez Krzyżaków w XIV w. W 1458 roku należała do pierwszego wojewody pomorskiego, Jana z Jani. W wojnie trzynastoletniej została całkowicie zniszczona. W II połowie XVI w. była własnością królewską, przynależną do starostwa gniewskiego. Wiosną 1919 roku wybuchł tak zwany "Czarny Strajk" rolny w majątku Niemca Hortstmanna. Miejscowość została wyzwolona 4 marca 1945 roku. Majątek poniemiecki rozparcelowano. Nazwa jest dwuczłonowa i wygląda na pierwotnie niemiecką, od słowa Wolle (wełna) i Thal (dolina). Według innych jest polskoniemiecką mieszaniną, gdyż pierwszy człon wygląda na słowiański, bo pochodzący od słowa wola (wieś, która ma wolę, czyli prawo czynszowe). Dawne nazwy krzyżacka - Wonnenthal z (Wonne = rozkosz, słodycz) i Wollenthal (XIV w., niemiecka - Wolenthal, hitlerowska - Wollenthal, Kleinwallenthal). Wielbrandowo wieś w źródłach pojawia się już w 1402 roku jako Hildenbrandsdorf,.Później znana jako Wyelblondowo, Wielbrądowo, obecna nazwa 17

funkcjonuje od 1893 roku. Na początku miejscowość była własnością krzyżacką, po roku 1466 była już własnością królewską. Miejscowość została ponownie zasiedlona po wojnach szwedzkich 1655-1660. W 1675 roku król Polski Jan III Sobieski potwierdził akt nadania Wielbranowa sołtysowi, jaki uzyskał on już uprzednio od jednego ze starostów osieckich. Mocą tego dokumentu jego ziemia była wolna od opłat. W 1789 roku miejscowość była nadal wsią królewską z sołtysem i dobrami oddanymi w wieczystą dzierżawę. Gmina leży na obszarze regionu etniczno-kulturowego Kociewie. Jest to region położony na Pomorzu Gdańskim, na lewym brzegu Wisły w dorzeczu Wdy i Wierzycy, obejmujący wschodnią część Borów Tucholskich. W przybliżeniu Kociewie zajmuje obszar obecnych powiatów starogardzkiego, tczewskiego i północnej części świeckiego, zamieszkany przez ok. 300.000 mieszkańców. Część z nich regionu posługuje się gwarami kociewskimi. Rysunek 2 Obszar Kociewia (źródło: https://pl.wikipedia.org z 14.08.2015 r.) Herb gminy Skórcz został ustalony mocą Uchwały Rady Gminy 30 marca 1995 roku. Jest nim stylizowany kłos zboża koloru żółtego na zielonym tle, stanowiącym kontur lasów. W lewej górnej części na żółtym tle umieszczone jest słońce koloru czerwonego zachodzącego nad lasem. W tarczy słońca znajduje się czarny szpak, symbolizujący związek z historią miasta Skórcza. 18

2.1.2. POŁOŻENIE, POWIERZCHNIA I SIEĆ OSADNICZA Gmina Skórcz położona jest na terenie województwa pomorskiego (do 1998 roku w województwie gdańskim). Znajduje się w południowo-wschodniej części powiatu starogardzkiego. Graniczy od północy z gminą Bobowo, od wschodu z gminą Morzeszczyn (powiat tczewski), od południowego wschodu z gminą Smętowo Graniczne, od południa z gminą Osiek i od zachodu z gminą Lubichowo. Poza tym z trzech stron przylega do miasta Skórcz. Południowa część gminy położona jest na północno-wschodnim skraju Borów Tucholskich. Rysunek 3 Gmina Skórcz na mapie powiatu starogardzkiego (źródło: http://pl.wikipedia.org/ z 14.08.2015 r.) Gmina zajmuje powierzchnię 97 km 2 (9.686 ha) co stanowi 7,21% powierzchni powiatu i 0,52% powierzchni województwa. Na 30 czerwca 2015 roku zamieszkana była przez 4.686 osób 19

(3,68% ludności powiatu). Siedzibą władz gminy znajduje się w miejscowości Skórcz a największą miejscowością jest Barłożno. Kościerzyna 60 Gdańsk 74 Starogard Gdański 22 SKÓRCZ Kwidzyn 36 Chojnice 84 Grudziądz 59 Rysunek 4 Odległość [km] Skórcza od niektórych, większych miejscowości 20

Rysunek 5 Gmina Skórcz (źródło: http://www.gminaskorcz.pl/ z 13.08.2015 r. Sieć osadniczą Gminy Skórcz tworzy 19 miejscowości położonych na obszarze 11 sołectw. Przedstawia je poniższa tabela. TABELA 1 SIEĆ OSADNICZA W GMINIE SKÓRCZ (30 CZERWCA 2015 R.) LP. SOŁECTWO LICZBA MIESZKAŃCÓW % OGÓŁU GMINY Gmina Skórcz 4.687 100 1 Barłożno 742 15,83 2 Czarnylas 453 9,66 3 Kranek 201 4,28 4 Mirotki 449 9,58 5 Miryce 164 3,49 6 Pączewo 678 14,44 7 Ryzowie 142 3,03 8 Wielbrandowo 215 4,58 9 Wielki Bukowiec 499 10,64 21

10 Wolental 604 12,89 11 Wybudowanie Wielbrandowskie 168 3,58 POZOSTAŁE MIEJSCOWOŚCI LICZBA MIESZKAŃCÓW % OGÓŁU GMINY 12 Bojanowo 1 0,02 13 Boraszewo 91 1,94 14 Czarne 4 0,08 15 Drewniaczki 34 0,72 16 Mieliczki 68 1,45 17 Nowy Bukowiec 90 1,92 18 Pólko 28 0,59 19 Zajączek 56 1,19 Źródło: Urząd Gminy Skórcz Sieć osadniczą gminy tworzą głównie miejscowości bardzo małe (do 150 mieszkańców): Wsie duże (ponad 500 mieszkańców) Barłożno, Pączewo, Wolental, Wsie średnie (300 500 mieszkańców) Czarnylas, Mirotki, Wielki Bukowiec, Wsie małe (150 300 mieszkańców) Kranek, Miryce, Wielbrandowo, Wybudowanie Wielbrandowskie, Wsie bardzo małe (do 150 mieszkańców) Bojanowo, Boraszewo, Czarne, Drewniaczki, Mieliczki, Nowy Bukowiec, Pólko, Ryzowie, Zajączek. 2.1.3. ZASOBY NATURALNE I WARUNKI PRZYRODNICZE GMINY Według podziału fizyczno-geograficznego opracowanego przez Jerzego Kondrackiego 3 Gmina Skórcz leży w obrębie prowincji Niż Środkowopolski, podprowincji Pojezierze Południowobałtyckie, w makroregionach Pojezierze Wschodniopomorskie i Pojezierze Południowopomorskie i w granicach i Pojezierza Starogardzkiego. dwóch mezoregionów Bory Tucholskie Wschodnie Gmina jest położona w obszarze o urozmaiconym ukształtowaniu powierzchni terenu, występują w jej granicach: wysoczyzna morenowa falista i pagórkowata w formie pasa ciągnącego się z zachodu na południowy wschód, z licznymi obniżeniami wytopiskowymi, równiny sandrowe w zachodnie, południowej i północno zachodniej części, doliny rzeczne (Węgiermucy i Szorycy). Licznie występują tu zagłębienia terenu o różnej wielkości, wypełnione utworami organogenicznymi, poprzecinane rowami melioracyjnymi i niewielkimi ciekami wodnymi. 3 Kondracki J. 2013: Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 22

GLEBY Na terenie moreny przeważają gleby brunatne wyługowane i właściwe, wykształcone na piaskach i piaskach gliniastych. Na obszarze sandrów występują piaski i wiry wodnolodowcowe, tworzące na ternach użytkowanych rolniczo gleby brunatne wyługowane, a na terenach leśnych gleby bielicowe i rdzawe. Równina sandrowa jest mniej żyzna. Dominują na terenie gminy gleby III i IV klasy, stanowione ponad 75% powierzchni wszystkich gruntów ornych., występują głównie w okolicach wsi Barłożno, Kranek, Wolental, Czarnylas. Ok. 40% gruntów ornych to kompleksy rolniczej przydatności pszenny dobry, ok.35% - to grunty kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego, 59,2% użytków zielonych to kompleks średni, pozostałe to kompleks slaby i bardzo slaby 4. TABELA 2 POWIERZCHNIA GEODEZYJNA GRUNTÓW W GMINIE SKÓRCZ LP. UŻYTKI ROLNE POWIERZCHNIA [ha] Obszar gminy 9.686 1 Użytki rolne razem 7.407 2 Użytki rolne grunty orne 6.333 3 Użytki rolne sady 31 4 Użytki rolne łąki trwałe 590 5 Użytki rolne pastwiska trwałe 258 6 Lasy i grunty leśne 1.7011 7 Pozostałe grunty 578 Źródło: Bank Danych Lokalnych Pod względem bonitacyjnym można stwierdzić, że grunty na terenie gminy charakteryzują się dobrą przydatnością rolniczą. Gleby na obszarze gminy Skórcz: Klasa bonitacyjna II 0,04% powierzchni gruntów ornych, Klasa bonitacyjna IIIa 12,8% powierzchni gruntów ornych, Klasa bonitacyjna IIIb 32,3% powierzchni gruntów ornych, Klasa bonitacyjna IVa 28,4% powierzchni gruntów ornych, Klasa bonitacyjna IVb 9,56% powierzchni gruntów ornych, Klasa bonitacyjna V 11,56% powierzchni gruntów ornych, Klasa bonitacyjna VI 5,2% powierzchni gruntów ornych. Ponad 75% obszaru gminy stanowią użytki rolne. Dzięki dobrym uwarunkowaniom środowiska w gminie istnieją sprzyjające warunki do rozwoju rolnictwa. 4 Źródło: Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Skórcz 23

SUROWCE NATURALNE Obszar gminy Skórcz jest mało zasobny w surowce naturalne. Znajduje się tutaj jedynie złoże surowców mineralnych Barłożno. Jest to złoże kruszyw naturalnych piasków i żwirów. Nie jest obecnie eksploatowane. Można stwierdzić, że potencjał surowcowy gminy jest niewielki. WODY Głównym ciekiem w gminie jest rzeka Węgiermuca, przepływająca przez północną część jej obszaru. Jej długość to około 33 kilometrów i uchodzi do Wierzycy na północ od Pelpina. W początkowym fragmencie ma ona kształt rowu melioracyjnego ze sztucznie ukształtowanym korytem. Inne cieki to: Szoryca w centralnej części gminy, Liska w okolicach wsi Miryce, Liczne bezimienne cieki i rowy. Gmina położona jest w dorzeczu Wisły. Poza drobnymi oczkami wodnymi na tym obszarze znaleźć można jezioro Mieliczki o powierzchni 2,3 ha i przede wszystkim jezioro Czarnoleskie o powierzchni 47 ha i maksymalnej głębokości 4,2 m. Niestety jezioro to podlega silnej eutrofizacji i jego brzegi dynamicznie zarastają. PRZYRODA Lasy zajmują jedynie około 16% powierzchni gminy i położone są przede wszystkim w południowej części obszaru gminy. Przeważają tutaj bory sosnowe, można spotkać bór świeży i mieszany świeży. Szatę roślinną gminy tworzą: agrocenozy gruntów rolnych, zbiorowiska łąkowo-pastwiskowe, lasy, zbiorowiska semileśne, śródpolne zadrzewienia i zakrzewienia, szpalery i aleje drzew wzdłuż dróg i wzdłuż cieków, pojedyncze drzewa, sady i ogrody, roślinność cmentarna i parkowa, roślinność ruderalna na terenach osadniczych i przydrożnych. Najwartościowsze są ekosystemy leśne, torfowiskowe, wodne i przywodne. Kompleksy leśne w południowej części obszaru gminy niemal w całości włączone zostały do obszarów chronionych. Na terenie gminy spotkać można wiele gatunków fauny, w tym licznie ptaki, a także takie gatunki ssaków jak np. zając, sarna, dzik, lis, jeleń, borsuk, wisiorki, kuna domowa, tchórz, łasica, kret, nornik zwyczajny, jeż, piżmak. 24

W gminie Skórcz występują następujące formy ochrony przyrody: Obszar Natura 2000 specjalny obszar ochrony ptaków Bory Tucholskie, obejmujący południowo-zachodnią część obszaru gminy. Na jego terenach gniazduje ponad sto gatunków ptaków, Obszar chronionego Krajobrazu Borów Tucholskich obejmuje południowo-zachodnią część gminy, Ponadto na terenie gminy Skórcz znajduje się 7 pomników przyrody. Tą formą ochrony obejmuje się pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej odznaczających się indywidualnymi wyróżniającymi je cechami. Ich zestawienie prezentuje tabela 3. TABELA 3 POMNIKI PRZYRODY NA TERENIE GMINY SKÓRCZ LP. NAZWA DANE WŁAŚCICIEL LUB OBWÓD [m] WYSOKOŚĆ [m] WIEK ZARZĄDCA 1 Żywotnik zachodni 1,45 8 90 lat Parafia w Czarnymlesie 2 Lipa drobnolistna 2,65 21 110 lat Parafia w Czarnymlesie - cmentarz 3 Dąb bezszypułkowy 3,15 21 190 lat Park w Mirycach Grupa drzew 4 obrośnięty ok. 186 Cmentarz ewangelicki bluszczem klony 0,82-3,5 8-20 lat w Ryzowiu 6szt., lipy 3 szt., jesion i buk 5 Buk zwyczajny 3,80 22 177 Leśniczówka Zajączek 6 Dąb 4,20 23 207 Leśniczówka Zajączek 7 Dąb 3,40 25 156 Leśniczówka Zajączek Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Skórcz Rysunek 6 Niektóre pomniki przyrody z gminy Skórcz 25

Dodatkowym atutem dla przyrody gminy Skórcz jest jej położenie na terenie wyznaczonych korytarzy ekologicznych. Pełnią one funkcję ponadlokalnych krajowych ciągów ekologicznych i są najważniejszym w regionie komponentem ogólnokrajowej sieci obszarów uznanych za kluczowe dla ochrony przyrody w Polsce. 2.1.4. WALORY KULTUROWE GMINY Dzięki czystemu powietrzu i nieskażonej glebie doskonałe warunki do wypoczynku znajdą tu zarówno amatorzy turystyki pobytowej zainteresowani zbieraniem owoców lasu jak również zwolennicy turystyki wędrownej, na których czekają ciekawe zabytki oraz szlaki pieszej, rowerowej, kajakowej czy konnej wędrówki. Na terenie gminy znajduje się wiele zabytków budownictwa, architektury sakralnej i świeckiej. Do rejestru zabytków nieruchomych wpisane są następujące obiekty : Kościół parafialny pod wezwaniem św. Marcina w Barłożnie - wybudowany w XIV wieku, służył również jako fortyfikacja obronna w czasie panowania Krzyżaków, Rysunek 7 Kościół w Barłożnie (źródło: http://gminaskorcz.pl/) Kościół parafialny pod wezwaniem Zwiastowania NMP w Pączewie pochodzi z XIV wieku. Najstarsza gotycka część pamięta krzyżackich budowniczych, od wielu lat trwa jego systematyczna renowacja. 26

Rysunek 8 Kościół w Pączewie (źródło: http://www.mykietyn.org/) Do rejestru zabytków strefy ochrony archeologicznej wpisane są: Cmentarzysko płaskie w miejscowość Czarnylas, Osada otwarta w miejscowości Kranek, Cmentarzysko płaskie w miejscowości Pączewo. Ponadto w gminie znajdują się 63 stanowiska archeologiczne. Oprócz wyżej wymienionych obiektów w gminie warto zobaczyć również Kościół pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła w Czarnymlesie, który także pochodzi z XIV wieku i został wybudowany przez Krzyżaków. Po gotyku został tylko fragment i podpiwniczenie. W XVII wieku został przebudowany. W 1924 r. prędko go odbudowano po pożarze. W świątyni mieszają się style gotyk, barok i renesans. Wygląd obecny ma od czerwca 2002 r. 27

Rysunek 9 Kościół w Czarnymlesie (źródło: Urząd Gminy Skórcz) Innymi wartymi poznania miejscami są liczne zabytkowe cmentarze: Cmentarz pogorzelców z początku XX wieku we wsi Pólko, Cmentarz przykościelny w Barłożnie z około 1736 roku, Cmentarz przykościelny w Czarnymlesie z połowy XIX wieku, Cmentarz przy byłym majątku w Mirycach pochodzący z XIX wieku, Cmentarz przykościelny w Pączewie z 1770 roku, Cmentarz parafialny w Pączewie z 1878 roku, Cmentarz epidemiczny w Pączewie z końca XVIII wieku, Cmentarz poewangelicki w Ryzowiu z 1846 roku, Cmentarz poewangelicki w Wielbrandowie z połowy XIX wieku, Cmentarz pocholeryczny w Wielkim Bukowcu z początku XIX wieku, W gminie znajdują się również zabytkowe parki i ich relikty: Relikty zespołu dworsko-parkowego w Barłożnie, Park przypałacowy w Czarnymlesie, obecnie zaniedbany, Park dworski w Mirycach, 28

Park podworski w Ryzowiu, Park podworski w Wolentalu. Rysunek 10 Park w Mirycach (źródło: http://gminaskorcz.pl/) Przez gminę przebiegają szlaki turystyczne: pieszy wzdłuż jez. Czarnego o przebiegu Skórcz Leśniczówka Czarne brzeg jeziora Czarnego (skraj północny, zachodni brzeg zbiornika, przesmyk, wschodni skraj zbiornika Osiek), rowerowy św. Rocha długość szlaku wynosi 38 km, łączy Osiek ze Starogardem Gdańskim, rowerowy rumiankowy długość szlaku to 19 km, łączy Skórcz z Dzierżążnem, szlaki konne, trasy kajakowe. 2.2. SFERA SPOŁECZNA 2.2.1. DEMOGRAFIA Sytuacja demograficzna idealnie odzwierciedla typową gminę wiejską. W 2014 roku Gminę zamieszkiwało 4.666 osób, w tym 2.403 mężczyzn oraz 2.263 kobiet. Mężczyźni mają nieznaczną przewagę liczebną nad kobietami (51,50%). Należy więc stwierdzić, że podział wg. płci jest niezwykle równomierny, nie tylko w roku 2014 ale także na przestrzeni wielu lat. 29

5000 Wykres 1 Stosunek liczby kobiet i mężczyzn w gminie 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Szczegółowe dane przedstawia tabela 4. STRUKTURA WG PŁCI Źródło: Bank Danych Lokalnych TABELA 4 LICZBA MIESZKAŃCÓW GMINY SKÓRCZ W LATACH 2005-2014 Źródło: Bank Danych Lokalnych Gęstość zaludnienia w Gminie Skórcz systematycznie rośnie, co prezentuje poniższy wykres, który wykazuje stałą wzrostową dynamikę. Jeżeli uwzględni się dotychczasowe trendy migracji wewnętrznych i ich ujemne saldo, a także dodatni przyrost naturalny to Gmina Skórcz w dalszym ciągu może wykazywać wzrost liczby mieszkańców. Według informacji z Banku Danych Lokalnych gęstość zaludnienia w gminie w 2014 roku wynosiła 48 osób na kilometr kwadratowy. ogółem mężczyźni kobiety 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ogółem 4.565 4.531 4.489 4.524 4.506 4.655 4.671 4.659 4.641 4.666 Mężczyźni 2.298 2.284 2.285 2.304 2.294 2.389 2.404 2.400 2.386 2.403 Mężczyźni [%] 50,33 50,40 50,90 50,92 50,90 51,32 51,46 51,51 51,41 51,50 Kobiety 2.267 2.247 2.204 2.220 2.212 2.266 2.267 2.259 2.255 2.263 Kobiety [%] 49,67 49,40 49,10 49,08 49,10 48,68 48,54 48,49 48,59 48,50 Wykres 2 Gęstość zaludnienia w gminie na 1 km 2 30

48,5 48 47,5 47 46,5 46 45,5 45 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: Bank Danych Lokalnych Gęstość zaludnienia gminy na tle powiatu i województwa prezentuje tabela 5. TABELA 5 GĘSTOŚĆ ZALUDNIENIA GMINY NA TLE WOJEWÓDZTWA I POWIATU JEDNOSTKA TERYTORIALNA LUDNOŚĆ NA 1 km 2 2012 2013 2014 Województwo pomorskie 125 125 126 Powiat starogardzki 95 95 95 Gmina Skórcz 48 48 48 Źródło: Bank Danych Lokalnych Wykres 3 przedstawia, że z wyjątkiem roku 2005, utrzymuje się w gminie nadwyżka wymeldowań w stosunku do liczby zameldowań. gęstość zaludnienia [os/1 km2] Wykres 3 Migracje mieszkańców Gminy Skórcz 31

zameldowania wymeldowania 120 100 80 60 40 20 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: Bank Danych Lokalnych W ciągu ostatnich 10 lat tylko raz notowano dodatnie saldo migracji. 5 Wykres 4 Saldo migracji mieszkańców Gminy Skórcz 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014-5 -10-15 -20-25 -30-35 -40 Źródło: Bank Danych Lokalnych W ostatnich latach następuje odpływ ludności głównie do miast (prawdopodobnie do Skórcza i pobliskiego Starogardu Gdańskiego) będących miejscem zatrudnienia i nauki mieszkańców gminy. Można uznać, że faktyczne saldo migracji ze względu na rozluźnienie przepisów 32

dotyczących obowiązku meldowania może różnić się od odnotowywanego w statystykach. Tysiące ludzi w kraju przebywają poza miejscem zameldowania, dlatego do danych dotyczących migracji należy podchodzić z dużą rezerwą. Otwarcie zachodniego rynku pracy spowodowało wzrost wyjazdów do pracy za granicę, które w przypadku młodych roczników może zakończyć się całkowitą emigracją. Struktura ludności według wieku jest bardzo nierówna z uwagi na kolejne niże i wyże demograficzne. Umieralność w gminie od lat utrzymuje się na podobnym poziomie, co jakiś czas wykazując niewielkie wahania. Podobnie sprawa wygląda ze wskaźnikiem urodzeń. Odnotowane liczba urodzeń żywych na terenie Gminy w roku 2014 to 68, natomiast zgonów zanotowano 32. TABELA 6 URODZENIA ŻYWE, ZGONY I PRZYROST NATURALNY W GMINIE SKÓRCZ OGÓŁEM MĘŻCZYŹNI KOBIETY 2012 2013 2014 2012 2013 2014 2012 2013 2014 Urodzenia żywe 63 46 68 34 29 26 29 17 42 Zgony 42 37 32 18 12 15 24 15 17 Przyrost naturalny 21 9 36 16 7 11 5 2 25 Źródło: Bank Danych Lokalnych Przyrost naturalny w gminie Skórcz jest dodatni (podobnie jak w powiecie starogardzkim i województwie pomorskim) i wynosi 36. Rysunek 11 Przyrost naturalny w Polsce, województwie pomorskim, powiecie starogardzkim i gminie Skórcz w 2014 roku Struktura wiekowa ludności Gminy Skórcz prezentuje się w następujący sposób: TABELA 7 LICZBA OSÓB W WIEKU PRZEDPRODUKCYJNYM, PRODUKCYJNYM I POPRODUKCYJNYM WIEK OGÓŁEM MĘŻCZYŹNI KOBIETY 2013 2014 2013 2014 2013 2014 Przedprodukcyjny 1047 1052 543 550 504 502 Produkcyjny 2965 2954 1630 1628 1335 1326 Poprodukcyjny 629 660 213 225 416 435 Źródło: Bank Danych Lokalnych 33

W ostatnich latach wzrastała liczba osób w wieku produkcyjnym co jest sytuacją ekonomicznie pożądaną. Jednakże, w tym samym czasie, zauważalny jest spadek liczby osób w wieku przedprodukcyjnym oraz systematyczny wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym. Te informacje oraz fakt, że w przyszłości grupa osób w wieku poprodukcyjnym będzie licznie zasilana przez grono osób znajdujących się aktualnie w wieku produkcyjnym, świadczy o tym, że prognozy demograficzne dla Gminy Skórcz wyglądają mało korzystnie. Jest to sytuacja identyczna z sytuacją kraju. Z pewnością powyższe tendencje będą wymagały przystosowania usług społecznych do potrzeb seniorów. 3500 Wykres 5 Liczba ludności gminy wg ekonomicznych grup wieku na terenie gminy Skórcz w latach 2005-2014 3000 2500 2815 2819 2836 2861 2866 2968 2982 2983 2965 2954 2000 1500 1000 1206 1167 1099 1098 1063 1110 1088 1074 1047 1052 500 0 544 545 554 565 577 577 601 602 629 660 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Źródło: Bank Danych Lokalnych 2.2.2. RYNEK PRACY 2.2.2.1 BEZROBOCIE Bezrobocie czyli zjawisko społeczne polegające na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów stale towarzyszy gospodarce rynkowej. Niestety w gminie Skórcz bezrobocie dotykało w ostatnich latach szerokie kręgi społeczne. Na koniec czerwca 2015 roku w Gminie Skórcz pozostawało zarejestrowanych 205 bezrobotnych. Wśród bezrobotnych większą liczebnie 34

grupą były kobiety. Należy dodać, że poziom bezrobocia odnotowany w statystykach instytucji rynku pracy może być różny od rzeczywistej liczby informującej o osobach pozostających bez pracy. TABELA 8 CHARAKTERYSTYKA OSÓB BEZROBOTNYCH W GMINIE SKÓRCZ BEZROBOTNI ZAREJESTROWANI W GMINIE SKÓRCZ NA DZIEŃ 31.06.2015 R. LICZBA OSÓB RAZEM 205 W TYM KOBIETY 107 POSIADAJĄCE CO NAJMNIEJ 1 DZIECKO DO 6 ROKU ŻYCIA 31 W TYM KOBIETY 31 DO 25 ROKU ŻYCIA 43 W TYM KOBIETY 18 DŁUGOTRWALE BEZROBOTNI 119 W TYM KOBIETY 77 POWYŻEJ 50 ROKU ŻYCIA 41 W TYM KOBIETY 14 BEZ KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH 51 W TYM KOBIETY 32 BEZ DOŚWIADCZENIA ZAWODOWEGO 50 W TYM KOBIETY 34 NIEPEŁNOSPRAWNI 21 W TYM KOBIETY 6 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Starogardzie Gdańskim Wykres 6 pokazuje, że liczba bezrobotnych w ostatnim czasie uległa wyraźnemu zmniejszeniu. 400 Wykres 6 Bezrobotni rejestrowani na obszarze Gminy w latach 2012-2014 350 300 250 200 150 ogółem mężczyźni kobiety 100 50 0 2012 2013 2014 2015-06-30 Źródło: Bank Danych Lokalnych 35

Na rynku pracy duże znaczenie mają kwalifikacje zawodowe i wykształcenie przyszłych pracowników. Umiejętności zawodowe oraz czynniki osobowościowe są głównym kryterium stosowanym przy rekrutacji. Na terenie gminy Skórcz największy odsetek osób bezrobotnych w latach 2010-2014 stanowili mieszkańcy posiadający wykształcenie zasadnicze zawodowe, gimnazjalne i niższe oraz policealne i średnie zawodowe. Najmniejszy odsetek osób bezrobotnych stanowili mieszkańcy posiadający wykształcenie wyższe oraz średnie ogólnokształcące. Powyższy wykres pokazuje, że w ostatnim roku bezrobocie wyraźnie spadło. Wciąż jednak to kobiety znacznie przeważają wśród osób pozostających bez pracy. Stanowiły one na 30 czerwca 2015 roku ponad 54% ogółu bezrobotnych w gminie. Stosunek bezrobotnych kobiet to bezrobotnych mężczyzn wynosił 112/93. Pozytywnym jest fakt, że liczba bezrobotnych na przestrzeni ostatnich lat uległa zmniejszeniu, biorąc pod uwagę również to, że liczba ludności gminy wzrosła. Stopa bezrobocia w powiecie Starogardzkim w latach 2012-2014, w stosunku do stopy bezrobocia rejestrowanej w kraju, województwie i powiecie były dużo wyższa. Jednak warty odnotowania jest fakt, że cały czas bezrobocie w powiecie bardzo szybko maleje. Na 30 czerwca 2015 roku wynosi 12,7%. TABELA 9 STOPA BEZROBOCIA W POWIECIE, WOJEWÓDZTWIE I KRAJU W LATACH 2012-2014 ROK STOPA STOPA BEZROBOCIA STOPA BEZROBOCIA W WOJEWÓDZTWIE BEZROBOCIA W POWIECIE POMORSKIM W POLSCE STAROGARDZKIM 30.06.2015 12,7% 9,8% 10,3% 2014 15,7% 11,3% 11,5% 2013 19,3% 13,3% 13,4% 2012 20,4% 13,4% 13,4% Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Starogardzie Gdańskim 2.2.3. UCZESTNICTWO W KULTURZE Poniżej przedstawiony jest plan ważniejszych imprez kulturalnych i sportowych organizowanych na terenie Gminy Skórcz. TABELA 10 PLAN WAŻNIEJSZYCH IMPREZ KULTURALNYCH I SPORTOWYCH W GMINIE SKÓRCZ PLAN WAŻNIEJSZYCH IMPREZ KULTURALNYCH I SPORTOWYCH KWIECIEŃ XVIII BIEG IM. KS. SENATORA FELIKSA BOLTA jedna z większych imprez w Gminie (Barłożno przy Publicznej Szkole Podstawowej) 36

MAJ CZERWIEC LIPIEC SIERPIEŃ GRUDZIEŃ TURNIEJ W PIŁCE NOŻNEJ O PUCHAR WÓJTA GMINY SKÓRCZ (Wielki Bukowiec przy Publicznej Szkole Podstawowej) RODZINNY DZIEŃ DZIECKA (co roku w innej miejscowości), TURNIEJ SOŁECTW W SIATKÓWKĘ (Pączewo Zespół Szkół Publicznych) PLENER INTERDYSCYPLINARNY (Mirotki w Publicznej Szkole Podstawowej), WYSTAWA PO PLENEROWA (Mirotki w Publicznej Szkole Podstawowej) MOTOCROSS PĄCZEWO (jedna z większych imprez w Gminie o zasięgu ponadlokalnym), DOŻYNKI GMINNE (jedna z większych imprez w Gminie, co roku w innym sołectwie) BIESIADA KOCIEWSKA (Wielki Bukowiec w Publicznej Szkole Podstawowej), TURNIEJ TENISA STOŁOWEGO (Pączewo Zespół Szkół Publicznych), TURNIEJ SIATKÓWKI (Pączewo Zespół Szkół Publicznych) Źródło: Urząd Gminy Skórcz 2.2.4. MIESZKALNICTWO Zasoby mieszkaniowe, czyli ogół mieszkań zamieszkanych i niezamieszkanych znajdujących się w budynkach mieszkalnych i niemieszkalnych. Do zasobów mieszkaniowych nie zalicza się obiektów zbiorowego zamieszkania (tj. hoteli pracowniczych, domów studenckich, burs i internatów, domów pomocy społecznej), pomieszczeń prowizorycznych oraz obiektów ruchomych (tzn. barakowozów, wagonów kolejowych, barek i statków). W Gminie Skórcz zasoby mieszkaniowe kształtują się w następujący sposób: ROK TABELA 11 ZASOBY MIESZKANIOWE GMINY W ROKU 2013 LICZBA MIESZKAŃ KOMUNALNYCH POWIERZCHNIA UŻYTKOWA MIESZKAŃ [m 2 ] PRZECIĘTNA POWIERZCHNIA UŻYTKOWA 1 MIESZKANIA [m 2 ] 2013 30 1.334 44,46 Źródło: Bank Danych Lokalnych Na terenie Gminy znajduje się 1.195 mieszkań, które składają się na około 965 budynków mieszkalnych. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w 2014 roku wynosiła 88 m 2. 37

ROK LICZBA MIESZKAŃ TABELA 12 STRUKTURA MIESZKAŃ W GMINIE W LATACH 2012-2014 LICZBA IZB POWIERZCHNIA UŻYTKOWA MIESZKAŃ [m 2 ] PRZECIĘTNA POWIERZCHNIA UŻYTKOWA 1 MIESZKANIA [m 2 ] PRZECIĘTNA POWIERZCHNIA UŻYTKOWA MIESZKANIA NA 1 OSOBĘ [m 2 ] 2014 1.195 5.165 105.129 88,0 22,5 2013 1.185 5.115 103.864 87,6 22,4 2012 1.179 5.083 103.047 87,4 22,1 Źródło: Bank Danych Lokalnych Dodatki mieszkaniowe, czyli forma pomocy świadczona przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, wypłacane są gospodarstwom domowym, które ze względu na trudną sytuację ekonomiczną, nie są w stanie pokrywać kosztów związanych z utrzymaniem mieszkania. TABELA 13 DODATKI MIESZKANIOWE PRZYZNANE PRZEZ GMINĘ SKÓRCZ W LATACH 2011-2013 ROK LICZBA WARTOŚĆ PRZYZNANYCH PRZYZNANYCH DODATKÓW DODATKÓW MIESZKANIOWYCH [zł] MIESZKANIOWYCH 2013 908 79.445 2012 680 54.317 2011 612 49.977 Źródło: Bank Danych Lokalnych 2.3. SFERA GOSPODARCZA Ze względu na położenie i charakterystykę gminy Skórcz mieszkańcy utrzymują się głównie z rolnictwa oraz drobnych usług. 2.3.1. ROLNICTWO W Gminie Skórcz użytki rolne zajmują łącznie powierzchnię 7.407 ha, z czego 6.333 ha to grunty orne, sady 31 ha, łąki i pastwiska 848 ha. Na obszarze Gminy znajdują się 422 gospodarstwa rolne. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego wynosi 6,7 ha. Gospodarstwa o areale powyżej 10 ha stanowią ponad 90% ogólnej ilości gospodarstw. TABELA 14 ŚREDNIA POWIERZCHNIA GOSPODARSTW ROLNYCH W GMINIE SKÓRCZ DZIAŁKI GOSPODARSTWA ROLNE OGÓŁEM DO 1 ha WŁĄCZNIE 1-5 ha 5-10 ha POWYŻEJ 10 ha 9.085,97 12,97 269,77 487,86 8.315,37 Źródło: Bank Danych Lokalnych (Powszechny Spis Rolny 2010) 38

TABELA 15 LICZBA GOSPODARSTW ROLNYCH W GMINIE SKÓRCZ DZIAŁKI GOSPODARSTWA ROLNE OGÓŁEM DO 1 ha WŁĄCZNIE 1-5 ha 5-10 ha POWYŻEJ 10 ha 422 94 92 57 179 Źródło: Bank Danych Lokalnych (Powszechny Spis Rolny 2010) Większość powierzchni upraw bo przeszło 75% stanowią zboża. Głównie uprawiane są tu zboża podstawowe takie jak pszenica, pszenżyto i jęczmień oraz mieszanki zbożowe. Znaczący udział zajmują, bo blisko 20% gruntów uprawy przemysłowe rzepak rzepik i buraki cukrowe. Strukturę najważniejszych upraw przedstawia tabela 16. TABELA 16 STRUKTURA PRODUKCJI ROLNEJ RODZAJ UPRAW POWIERZCHNIA UPRAW [ha] Ogółem 7.530,92 Zboża ogółem 5.681,03 Kukurydza na ziarno 2,05 Ziemniaki 66,26 Rzepak i rzepik 1.368,46 Buraki cukrowe 88,15 Strączkowe jadalne i na ziarno 7,89 Warzywa gruntowe 1,84 Źródło: Bank Danych Lokalnych (Powszechny Spis Rolny 2010) Część uzyskiwanych plonów jest wykorzystywana jako pasze. Także produkcja zwierzęca ma bezpośredni wpływ na rodzaj upraw (oprócz jakości gleb). Dominującym kierunkiem produkcji zwierzęcej na terenie gminy jest tucz trzody chlewnej oraz hodowla drobiu. TABELA 17 POGŁOWIE ZWIERZĄT GOSPODARSKICH ZWIERZĘTA GOSPODARSKIE LICZBA [szt.] Bydło ogółem 1.341 Trzoda chlewna ogółem 23.963 Konie 90 Drób ogółem 23.544 Źródło: Bank Danych Lokalnych (Powszechny Spis Rolny 2010) Ogólna ilość stosowanych nawozów mineralnych w Gminie Skórcz jest dużo wyższa niż średnia dla Polski, województwa pomorskiego i powiatu starogardzkiego. Jeżeli chodzi o nawozy wapniowe w gminie Skórcz zużywa się ich średnio więcej niż w powiecie, województwie i kraju. 39

TABELA 18 ZUŻYCIE NAWOZÓW MINERALNYCH I WAPNIOWYCH W ROKU 2010 ZUŻYCIE NAWOZÓW NA 1 ha UŻYTKÓW JEDNOSTKA TERYTORIALNA ROLNYCH [kg/ha] MINERALNE WAPNIOWE POLSKA 114,6 38,2 WOJEWÓDZTWO POMORSKIE 122,5 57,9 POWIAT STAROGRADZKI 111,3 54,1 GMINA SKÓRCZ 161,7 78,7 Źródło: Bank Danych Lokalnych (Powszechny Spis Rolny 2010) 2.3.2. PRZEDSIĘBIORSTWO W Gminie Skórcz liczba funkcjonujących podmiotów gospodarczych, na przestrzeni lat, systematycznie rośnie. Tylko w ostatnim roku ilość funkcjonujących przedsiębiorstw nie zmieniła się. Działają one głównie w takich sekcjach, jak: handel i usługi w zakresie napraw (61), budownictwo (56) oraz przetwórstwo przemysłowe (40). ROK TABELA 19 PODMIOTY GOSPODARCZE W GMINIE W LATACH 2011-2014 LICZBA PODMIOTÓW LICZBA PODMIOTÓW W SEKTORZE GOSPODARCZYCH PUBLICZNYM LICZBA PODMIOTÓW W SEKTORZE PRYWATNYM 2014 258 8 250 2013 247 8 239 2012 231 8 223 2011 231 8 223 Źródło: Bank Danych Lokalnych Szczegółowe dane przedstawia tabela 20. TABELA 20 PODMIOTY GOSPODARCZE W GMINIE W POSZCZEGÓLNYCH SEKCJACH POLSKIEJ KLASYFIKACJI DZIAŁALNOŚCI (PKD) W 2013 I 2014 ROKU 2013 2014 SEKCJA SEKTOR PUBLICZNY SEKTOR PRYWATNY SEKTOR PUBLICZNY SEKTOR PRYWATNY Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (A) 0 23 0 20 Przetwórstwo przemysłowe (C) 0 32 0 40 Budownictwo (F) 0 57 0 56 Handel hurtowy i detaliczny: naprawa pojazdów samochodowych, włączając 0 55 0 61 motocykle (G) Transport i gospodarka magazynowa (H) 0 17 0 17 Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami 0 2 0 1 gastronomicznymi (I) Informacja i komunikacja (J) 0 1 0 1 Działalność finansowa 0 3 0 3 40

i ubezpieczeniowa (K) Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości (L) 0 5 0 5 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (M) 1 4 1 3 Działalność w zakresie usług administrowania i działalność 0 3 0 4 wspierająca (N) Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe 0 5 0 5 zabezpieczenia społeczne (O) Edukacja (P) 6 3 6 4 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna (Q) 0 4 0 4 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (R) 1 6 1 7 Pozostała działalność (S,T,U) 0 19 0 19 Źródło: Bank Danych Lokalnych Według danych Urzędu Gminy Skórcz na koniec 2014 roku w rejestrze REGON było zarejestrowanych 258 podmiotów gospodarczych. Na terenie gminy nie ma dużych zakładów zatrudniających znaczną liczbę osób. Do najważniejszych w gminie należą: Zespół Szkół Publicznych w Pączewie, Publiczna Szkoła Podstawowa w Wielkim Bukowcu, Urząd Gminy, Firma LANDSBERG Tomasz Landsberg w Wolentalu, Firma AGRO-BART Zygmunt i Anna Wysoccy w Pączewie, Firma AGROPOL Waldemar Ciesielski w Barłożnie, Zakład Produkcyjno-Usługowy AGROMETAL Jan Batkowski w Pączewie, R.S.P. ZWYCIESTWO w Czarnymlesie, Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe Maria i Roman Manuszewscy w Wybudowanie Wielbrandowskie, Zakład tartaczno - stolarski Jerzy Raszeja. w miejscowości Kranek. W gminie dominują małe podmioty gospodarcze osoby fizyczne prowadzące działalność, świadczące usługi handlowe, transportowe, budowlane i związane z obsługą rolnictwa. 41

2.4. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA 2.4.1. KOMUNIKACJA Atutem gminy jest dobrze rozwinięta struktura przestrzenna dróg. Podstawowy układ komunikacyjny gminy tworzy 5 dróg wojewódzkich, 4 powiatowe oraz drogi gminne. W sąsiedztwie gminy zrealizowano w ostatnich latach autostradę A1 oraz most przez Wisłę w okolicy Kwidzyna. Zmiany te poprawiły obsługę transportową w podróżach poza gminę. Główne elementy układu transportowego w gminie Skórcz to: Drogi wojewódzkie, których długość wynosi prawie 29 kilometrów: 214: Warlubie-Skórcz-Kościerzyna-Puzdrowo-Sierakowice-Lębork-Łeba, 222: Skórcz-Starogard Gdański-Godziszewo-Gdańsk, 231: Kolonia Ostrowicka (DK91)-Skórcz, 234: Skórcz-Morzeszczyn-DK91 Gniew, 623: Rakowiec (DK91)-Bielsk-Majewo-Lipia Góra-Barłożno-Mirotki (DW231). Drogi powiatowe, których długość to ponad 12 kilometrów: Droga powiatowa nr 2719 G: Pączewo Wielki Bukowiec, Droga powiatowa nr 2732 G: Drewniaczki-Ocypel, Droga powiatowa nr 2738 G: Miryce-Barłożno Droga powiatowa nr 2739 G: Barłożno-granica gminy (Kierwałd). Drogi gminne o długości prawie 63 kilometrów 60,4% dróg w gminie. W 2008 roku do użytku została oddana autostrada A1, przebiegająca na niewielkim odcinku skrajem południowo-wschodniej części gminy. Z obszaru gminy nie ma bezpośredniego dostępu do autostrady, najbliższy węzeł znajduje się w Kopytkowie oraz w pobliżu Pelplina. W związku z tą sytuacją ten odcinek A1 nie jest zaliczany do podstawowego układu sieci drogowej gminy. Przez teren gminy Skórcz przebiega ślad po dwóch nieczynnych, jednotorowych, niezelektryfikowanych liniach kolejowych lokalnego znaczenia: Nr 218 relacji Prabuty Szlachta, Nr 243 relacji Starogard Gdański Bobowo Skórcz. Komunikacja autobusowa w gminie realizowana jest przez: 42

PKS Starogard Gdański SA, PHU Owsiak z Pelplina, P.U.P.H MATEO Sp. j. z miejscowości Kokoszkowy. Trasy linii komunikacji autobusowej przebiegają drogami wojewódzkimi i powiatowymi, przy których zlokalizowane są przystanki autobusowe, w większości przy krawędzi jezdni. 2.4.2. INFRASTRUKTURA WODNO-KANALIZACYJNA 2.4.2.1 SIEĆ WODOCIĄGOWA Długość czynnej sieci wodociągowej w Gminie w 2013 roku wynosiła 101,5 km bez przyłączy. Liczba przyłączy wynosiła 867 sztuk. Pobór wody w 2014 roku kształtował się na poziomie 135 dam 3. Woda dostarczana mieszkańcom do spożycia spełnia wszelkie wymogi sanitarne i ogólnie oceniana jest, jako dobra. Z sieci wodociągowej korzysta 98% mieszkańców. Jedynie pojedyncze siedliska w zabudowie rozproszonej korzystają z własnych studni. ROK TABELA 21 CHARAKTERYSTYKA SIECI WODOCIĄDOCIĄGOWEJ DŁUGOŚĆ CZYNNEJ SIECI ROZDZIELCZEJ [km] ILOŚĆ POŁĄCZEŃ PROWADZĄCYCH DO BUDYNKÓW MIESZKALNYCH [szt.] WODA DOSTARCZONA GOSPODARSTWOM DOMOWYM [dam 3 ] ZUŻYCIE WODY W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH NA JEDNEGO MIESZKAŃCA [m 3 ] 2014 101,5 867 135,0 29,1 2013 101,5 859 1565 27,1 2012 101,5 853 126,4 27,1 2011 101,5 943 125,0 26,8 Źródło: Bank Danych Lokalnych Gmina Skórcz zaopatrywana jest w wodę z trzech odrębnych układów wodociągowych zasilanych z komunalnych ujęć wody TABELA 22 STACJE UZDATNIANIA WODY NA TERENIE GMINY SKÓRCZ NAZWA STACJI MIEJSCOWOŚCI ZASILANE LP. UZDATNIANIA Z POSZCZEGÓLNYCH STACJI WODY 1. 2. Ujęcie wody w Barłożnie Ujęcie wody w Pączewie Barłożno, Mirotki, Miryce, Ryzowie, Wielbrandowo, Wybudowanie Wielbrandowskie oraz część sołectwa Wolental Paczewo, Czarnylas, Kranek, Wielki Bukowiec oraz część sołectwa Wolental 3. Ujęcie wody Wolental w Wolentalu Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Skórcz 43

Wodociąg w miejscowości Wolental jest połączony wodociągiem z miejscowości Pączewo. Ponadto istniejące wodociągi są połączone w dwóch miejscach z wodociągiem miejskim w Skórczu. Dzięki temu wodociąg miejski i wiejski wzajemnie się wspierają. Z kolei z wodociągu obsługiwanego z ujęcia w Barłożnie następuje przesył wody do gminy Morzeszczyn. Średnie roczne zużycie wody na jednego mieszkańca wynosi 29,1 m 3. Na przestrzeni ostatnich lat wartość ta ulega nieznacznym wahaniom. Rysunek 12 Zużycie wody [m 3 ] w Polsce, województwie pomorskim, w powiecie starogardzkim i gminie Skórcz w 2014 r. (źródło: Bank Danych Lokalnych) 2.4.2.2 SIEĆ KANALIZACYJNA Gminna sieć kanalizacyjna ma długość 38,0 km i jest dostępna dla 55% mieszkańców (stan na 30.09.2015 r.). ROK DŁUGOŚĆ CZYNNEJ SIECI KANALIZACYJ NEJ [km] TABELA 23 SIEĆ KANALIZACYJNA W GMINIE SKÓRCZ ILOŚĆ POŁĄCZEŃ PROWADZĄCYCH DO BUDYNKÓW MIESZKALNYCH [szt.] ŚCIEKI ODPROWADZONE [dam 3 ] LUDNOŚĆ KORZYSTAJĄCA Z SIECI KANALIZACYJNEJ LUDNOŚĆ KORZYSTAJĄCA Z SIECI KANALIZACYJNEJ [%] 2014 31,0 282 40,0 2013 31,0 281 28,0 1.073 23,12 2012 24,0 181 27,0 747 16,03 2011 24,0 188 26,0 779 16,78 Źródło: Bank Danych Lokalnych W chwili obecnej ścieki z gminy Skórcz odprowadzane są do oczyszczalni ścieków w Skórczu, której eksploatatorem jest miasto Skórcz. Z części obszaru gminy ścieki odprowadzane są systemem grawitacyjno-pompowym, a z części dowożone pojazdami asenizacyjnymi. Oczyszczalnia zlokalizowana jest w granicach administracyjnych miasta Skórcz przy jej 44

północnej granicy. Ścieki z terenu gminy odprowadzane są do oczyszczalni dwoma odrębnymi układami grawitacyjno-pompowymi: układ 1 - odprowadza ścieki z Pączewa i Wolentala, w obrębie tego układu funkcjonują cztery przepompownie ścieków, układ 2 odprowadza ścieki z Barłożna i Wielbrandowa, w tym układzie funkcjonuje 6 przepompowni ścieków 5. Ponadto opracowywany jest projekt wykonawczy budowy kanalizacji w Wielkim Bukowcu. Ścieki sanitarne w pozostałych miejscowościach gromadzone są w zbiornikach bezodpływowych (szamba). W 2013 roku na terenie gminy znajdowało się ich 600 oraz 30 przydomowych oczyszczalni ścieków. 2.4.3. GOSPODARKA ODPADAMI W związku z nowelizacją ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, na terenie całej Polski, od dnia 1 lipca 2013 r., obowiązują nowe zasady odbioru odpadów. Zgodnie z przepisami znowelizowanej ustawy gmina została zobowiązana do objęcia nowym system gospodarowania odpadami komunalnymi wszystkich właścicieli nieruchomości zamieszkałych i opcjonalnie nieruchomości niezamieszkałych. Wybór przedsiębiorcy odbierającego odpady komunalne dokonywany jest w drodze przetargu. W myśl ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, podmiot odbierający odpady komunalne od właścicieli nieruchomości, obowiązany jest do przekazywania zmieszanych odpadów komunalnych oraz odpadów zielonych bezpośrednio do regionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych. Gmina obsługiwana jest przez Zakład Utylizacji Odpadów Komunalnych Stary Las w Starym Lesie, w gminie Starogard Gdański. TABELA 24 ZMIESZANE ODPADY ZEBRANE W CIĄGU ROKU 6 ILOŚĆ ODPADÓW ROK ZEBRANYCH W CIĄGU ROKU [t] 2013 658,96 2012 595,35 2011 338,43 Źródło: Bank Danych Lokalnych 5 Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Skórcz 6 Zmieszane odpady komunalne to odpady zebrane w ciągu roku bez odpadów zebranych selektywnie i wyselekcjonowanych z frakcji suchej 45

2.4.4. INFRASTRUKTURA ELEKTROENERGETYCZNA I GAZOWA 2.4.4.1 SIEĆ ELEKTROENERGETYCZNA Gmina Skórcz jest całkowicie zelektryfikowana. Gmina jest zaopatrywana w energie elektryczna ze źródeł zewnętrznych, poprzez sieci, których operatorem jest ENERGA Operator SA. Przez obszar gminy nie biegną ani nie są projektowane żadne linie 110 kv bądź o napięciach 220 kv czy 400 kv. Występującą sieć oraz transformatory zaspokajają potrzeby gminy. Większość linii i urządzeń jest w dobrym stanie technicznym 7. 2.4.4.2 SIEĆ GAZOWA Na terenie gminy Skórcz nie ma czynnej sieci gazowej zaopatrującej mieszkańców w gaz. Na całym obszarze wykorzystywane są butle z gazem propan-butan. Nie przewiduje się budowy sieci gazowej. 2.4.5. INFRASTRUKTURA TELEKOMUNIKACYJNA Gmina Skórcz należy do gmin o dobrze rozwiniętej sieci telefonicznej. W dziedzinie telefonii komórkowej dostępne są usługi głównych operatorów rynku (Orange, Play, Plus, T-Mobile). Sprawnie funkcjonujące połączenia telefoniczne i ich powszechna dostępność są znaczącymi czynnikami rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego. Są czynnikiem stymulującym gminną ofertę inwestycyjna, jak również podnoszą poziom standardu życia mieszkańców. Na terenie gminy znajduje się jedna stacja bazowa telefonii komórkowej w okolicach wsi Barłożno. W granicach miasta Skórcz usytuowane są 4 maszty telefonii komórkowej. 2.5. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA 2.5.1. EDUKACJA Gmina jako jednostka samorządu terytorialnego odpowiada za utrzymanie i rozwój bazy materialnej szkół i placówek oświatowych. Odpowiedzialność ta dotyczy wymiaru ekonomicznego oraz rozciąga się również na sferę zobowiązań wobec społeczności Gminy w zakresie tworzenia systemu edukacyjnego, który młodzieży stworzy szanse osobistego 7 Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Skórcz 46

rozwoju, a środowisku zapewni cywilizacyjny awans. Gmina Skórcz dąży do tworzenia takich warunków funkcjonowania szkół i placówek oświatowo wychowawczych, które zapewniają powszechność, celowość oraz wysoką jakość systemu edukacyjnego. Aktualnie funkcjonująca sieć szkół i przedszkoli zapewnia właściwe warunki do realizacji zadań oświatowych w Gminie. Obiekty oświatowe, ich wyposażenie (pracownie komputerowe, sale gimnastyczne), a także odpowiednie kwalifikacje nauczycieli są przedmiotem dokładnej analizy władz Gminy. Wyraźnie widać także podejmowane działania wychowawcze, ukierunkowane na kształtowanie pożądanych społecznie postaw i właściwy rozwój osobowości młodego pokolenia. Strategia rozwoju systemu edukacji oparta została na próbie budowania demograficznego ładu w środowisku lokalnym poprzez dialog rodziców, nauczycieli i władz Gminy, podejmowanie prawidłowych decyzji dotyczących bazy materialnej, służącej kształceniu, opiece i wychowaniu oraz racjonalnego wykorzystania środków finansowych przeznaczonych na ten cel. Samorządowe placówki oświatowe znajdujące się na terenie Gminy: Zespół Ekonomiczno-Administracyjny Szkół Gminy Skórcz z siedzibą w Pączewie, Zespół Szkół Publicznych im. ks. Jana Twardowskiego w Pączewie, Publiczna Szkoła Podstawowa im. Ks. Senatora Feliksa Bolta w Barłożnie, Publiczna Szkoła Podstawowa w Mirotkach, Publiczna Szkoła Podstawowa w Wielkim Bukowcu. ROK PLACÓWKA TABELA 25 LICZBA UCZNIÓW W GMINIE SKÓRCZ W LATACH 2006-2014 2006/ 2007 2007/ 2008 2008/ 2009 2009/ 2010 2010/ 2011 2011/ 2012 2012/ 2013 2013/ 2014 PODSTAWÓWKA 324 307 309 298 295 297 326 326 GIMNAZJUM 151 142 150 145 148 148 144 136 Źródło: Bank Danych Lokalnych SUMA 2013/2014 462 Wszystkie szkoły posiadają pracownie komputerowe. W sumie znajdują się tutaj 82 komputery z dostępem do Internetu. Do 66 z nich dostęp mają uczniowie. Na jeden komputer w szkołach średnio przypada siedmiu uczniów. Prognozy demograficzne wskazują na ogólna tendencje zmniejszania się liczby uczniów w gimnazjach. Trend ten ma charakter stały, zgodny z ogólnymi trendami demograficznymi w Polsce. Należy jednak zwrócić uwagę, że w przypadku uczniów szkół podstawowych ich liczba w ostatnich latach wzrasta. Jest to dobry prognostyk na przyszłość. 47

TABELA 26 LICZBA DZIECI W PLACÓWKACH PRZEDSZKOLACH W GMINIE SKÓRCZ ROK 2011/ 2012 2012/ 2013 2013/ 2014 DZIECI 66 100 103 Źródło: Bank Danych Lokalnych Wykres 7 Liczba dzieci w przedszkolach, szkołach podstawowych i gimnazjach na terenie gminy Skórcz 350 300 250 200 150 100 50 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 SZKOŁA PODSTAWOWA GIMNAZJUM PRZEDSZKOLA Źródło: Bank Danych Lokalnych 48

2.5.2. KULTURA I SPORT Na terenie gminy organizowanych jest wiele imprez kulturalnych i sportowych (wymienione zostały w rozdziale 2.2.3). Najczęściej są one organizowane przy udziale Urzędu Gminy Skórcz. Mieszkańcy mogą korzystać z wiejskich świetlic znajdujących się w miejscowościach: Barłożno, Czarnylas, Mirotki, Wielki Bukowiec, Miryce, Wolental, Wielbrandowo. Aktywność mieszkańców Gminy przejawia się również poprzez korzystanie z materiałów Gminnej Biblioteki Publicznej znajdującej się w Zespole Szkół w Pączewie oraz jej filii w Barłożnie, Czarnymlesie, Mirotkach, Mirycach i Wielbrandowie. TABELA 27 PLACÓWKI KULTURALNE W GMINIE ROK BIBLIOTEKI PRACOWNICY KSIĘGOZBIÓR CZYTELNICY W CIĄGU ROKU WYPOŻYCZENIA KSIĘGOZBIORU NA ZEWNĄTRZ 2014 1 2 11.549 2013 1 2 11.376 285 7.200 2012 1 2 11.239 287 5.593 2011 1 2 12.089 284 5.493 2010 1 2 11.905 294 7.449 Źródło: Bank Danych Lokalnych Na terenie gminy funkcjonują Koła Gospodyń Wiejskich w Barłożnie, Pączewie, Mirotkach, Wielkim Bukowcu i Czarnymlesie. Oczkiem w głowie pań z KGW w Barłożnie jest założony przez nie kabaret o przewrotnej nazwie Co wy na to? Bo my nic. Grupa może pochwalić się wieloma nagrodami, dyplomami, pucharami czy wyróżnieniami. Jest bardzo znana na Kociewiu i często zapraszana na występy. W gminie założono również zespół folklorystyczny Barłożanki. Pierwsze występy zespołu miały miejsce na festynie gminnym zatytułowanym Wesoła Nutka", który w latach następnych został przekształcony w festyn Magia Polnych Kwiatów". Zespół zyskał już sobie wielu wielbicieli i jest zapraszany do występów na festynach, dożynkach i innych imprezach 49

odbywających się przede wszystkim na Kociewiu 8. Gmina jest przyjaznym miejscem dla artystów. Wśród nich wymienić można miejscowych twórców: Bogumiła Nowicka hafciarka, Józefa Drożdż hafciarka, popularyzatorka folkloru kociewskiego, Regina Matuszewska rzeźbiarka, malarka, poetka, mistrzyni wycinkarstwa, Stanisław Sierko dziennikarz i poeta, Wojciech Licbarski hafciarz, Krzysztof Graban malarz, Jerzy Kamiński rzeźbiarz, Witold Piernicki rzeźbiarz, Jolanta Adam założycielka lokalnego kabaretu, autorka tekstów i skeczy. Na infrastrukturę sportową gminy składają się sale gimnastyczne, boiska przyszkolne, place zabaw. Mieszkańcy mają do dyspozycji następujące obiekty do zajęć sportowo-rekreacyjnych: Kompleks boisk sportowych Orlik mieszczący się przy Zespole Szkół w Pączewie, Gminna Hala Sportowa mieszcząca się przy Zespole Szkół w Pączewie, Boisko przyszkolne w Barłożnie, Boisko przyszkolne w Mirotkach, Boisko przyszkolne w Wielkim Bukowcu Place zabaw w Barłożnie, Mirotkach, Wielkim Bukowcu, Pączewie, Wolentalu, Czarnymlesie, Nowym Bukowcu, Mirycach i Mieliczkach. 2.5.3. OCHRONA ZDROWIA I OPIEKA SPOŁECZNA 6.1.1.1 OCHRONA ZDROWIA Na terenie gminy Skórcz nie ma zakładu opieki zdrowotnej ani apteki. Mieszkańcy korzystają z usług medycznych świadczonych przez filię Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej Przychodnia Lekarska w Starogardzie Gdańskim oraz Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej Puls s.c. Zaopatrzenie w leki odbywa się w aptekach znajdujących się na terenie miasta Skórcz. Dostęp do lekarzy specjalistów i szpitali zapewniają pobliskie miasta: Starogard Gdański, Gdańsk czy Grudziądz. 8 Źródło: http://www.gminaskorcz.pl 50

6.1.1.2 POMOC SPOŁECZNA Pomoc społeczna umożliwia przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych tym, którzy nie są w stanie sami ich pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Wspiera ich w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka. Zadaniem pomocy społecznej jest także zapobieganie trudnym sytuacjom życiowym poprzez podejmowanie działań zmierzających do usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem. W ramach instytucji samorządowych zajmujących się problematyką społeczną działa Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Skórczu. Ośrodek realizuje zadania wynikające z ustawy o pomocy społecznej i świadczeń rodzinnych, m.in. koordynuje rozwiązania problemów społecznych w Gminie. Jego oferta skierowana jest do mieszkańców Gminy Skórcz, którzy znajdują się w trudnej sytuacji materialno-bytowej i zdrowotnej. W wykonywaniu zadań Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej współdziała z różnymi podmiotami, m.in. z organami wykonawczymi gminy i sołectw, innymi jednostkami organizacyjnymi gminy, służbą zdrowia, policją, kuratorami sądowymi oraz instytucjami zajmującymi się pomocą społeczną. TABELA 28 WYKAZ GOSPODARSTW DOMOWYCH I OSÓB KORZYSTAJĄCYCH Z POMOCY SPOŁECZNEJ ROK LICZBA OSÓB LICZBA RODZIN OSOBY I RODZINY, KTÓRYM UDZIELONO POMOCY I WSPARCIA 2013 253 838 2012 225 730 2011 224 738 RODZINY OTRZYMUJĄCE ZASIŁKI RODZINNE NA DZIECI 2013 235 2012 277 2011 313 Źródło: Bank Danych Lokalnych Gospodarstwom domowym, które ze względu na swoją trudną sytuację ekonomiczną nie są w stanie pokrywać całości kosztów związanych z utrzymaniem mieszkania, wypłacane są dodatki mieszkaniowe. Jest to forma pomocy świadczona przez Gminę, a realizowana przez Urząd Gminy w Skórczu. W latach 2011-2014 najczęściej udzielanymi mieszkańcom Gminy formami wsparcia były pomoc finansowa i rzeczowa, głównie w postaci zasiłków celowych i w naturze, zasiłków stałych, okresowych oraz posiłku. Liczba rodzin korzystająca z pomocy społecznej ma tendencje zwyżkową. Według GOPS największym problemem z jakim zmagają się mieszkańcy gminy jest ubóstwo, a następnie bezrobocie. 51

W związku z nowelizacją ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z 1 sierpnia 2010 roku powołano w gminie Zespół Interdyscyplinarny. Zadaniem takiego zespołu jest między innymi diagnozowanie problemu przemocy w rodzinie, następnie podejmowanie działań w środowisku zagrożonym przemocą w celach zapobiegawczych bądź podejmowanie interwencji w środowisku dotkniętym patologią. Konieczne jest opracowywanie i realizacja indywidualnych planów pomocy i inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc, a następnie monitorowanie sytuacji w tych rodzinach. Zespół Interdyscyplinarny może tworzyć grupy robocze w celu rozwiązywania problemów związanych z wystąpieniem przemocy w rodzinie w indywidualnych przypadkach. W skład grup roboczych wchodzą przedstawiciele: jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty, ochrony zdrowia. W skład grup roboczych wchodzą także kuratorzy sądowi oraz przedstawiciele innych podmiotów, specjaliści w dziedzinie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 2.5.4. BEZPIECZEŃSTWO PUBLICZNE Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty, w tym również zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, reguluje ustawa o samorządzie gminnym, która traktuje powyższe jako zadania własne Gminy. Do zapewnienia bezpieczeństwa publicznego zobowiązane są wszystkie organy władzy i administracji państwowej, szczególnie instytucje wyspecjalizowane w zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego, jak np. Policja, Państwowa Straż Pożarna, które w realizacji swoich zadań wspierane są przez jednostki Ochotniczych Straży Pożarnych. Swój wkład w poprawę efektywności działania ww. służb mają władze Gminy, które wspierają 5 jednostek OSP. OSP w Barłożnie rok założenia 1926, OSP w Mirotkach rok założenia 1932, OSP w Pączewie rok założenia 1952, OSP w Wielkim Bukowcu rok założenia 1919, OSP w Wolentalu rok założenia 1903. 52

Celem zapewnienia realizacji zadań wynikających z ustawy o ochronie przeciwpożarowej co roku w budżecie Gminy zapewnia się środki finansowe z przeznaczeniem na utrzymanie jednostek OSP i utrzymanie ich gotowości bojowej, zakupy sprzętu przeciwpożarowego, wyszkolenie i prowadzenie remontów baz lokalowych. Jednostki należące do Krajowego Systemu Ratownictwa Gaśniczego są dodatkowo z budżetu państwa. Posterunek Policji mieści się w Skórczu. Teren działania komisariatu obejmuje całą gminę. W 2014 roku na terenie powiatu starogardzkiego, wykryto 2.551 przestępstw o różnym charakterze. Wskaźnik wykrywalności sprawców wynosi 69,0%. TABELA 29 STATYSTYKA PRZESTĘPSTW NA TERENIE POWIATU STAROGARDZKIEGO 2013 2014 Przestępstwa ogółem 2.859 2.551 Przestępstwa o charakterze kryminalnym 1.981 1.981 Przestępstwa o charakterze gospodarczym 358 240 Przestępstwa drogowe 396 305 Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu 99 68 Przestępstwa przeciwko mieniu 1.417 1.342 Wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw ogółem [%] 71,6 69,0 Źródło: Bank Danych Lokalnych W 2013 roku na trasach powiatu starogardzkiego odnotowano 179 wypadków drogowych, w których śmierć poniosło 8 osób a 219 zostało rannych. 2.6. MOŻLIWOŚCI INWESTYCYJNE GMINY Jakość życia mieszkańców Gminy w znacznym stopniu zależy od poziomu inwestycji zapewniających odpowiedni poziom usług społecznych. Dlatego samorządy opierają zarządzanie finansami na prawidłowym kształtowaniu budżetu, świadomym kierowaniu środków w obszary dające najlepszą skuteczność i realizujące najważniejsze potrzeby mieszkańców. Biorąc pod uwagę ostatni okres programowania unijnego z tak znacznymi środkami bezzwrotnymi dla Polski bardzo ważne jest ciągłe dbanie o tworzenie możliwości ich wykorzystania. To narzuca zadbanie o środki na udział własny. Ciągłe utrzymanie równowagi pomiędzy dochodami a wydatkami w perspektywie wieloletniej to zadanie realizowane wspólnie przez Radę Gminy jako organ stanowiący i Wójta organ wykonawczy. Warto zauważyć, że wykonując budżet za 2014 rok samorząd zrealizował planowane dochody w 100,10% natomiast wydatki w 94,62%. Dzięki temu uzyskano nadwyżkę budżetową. Łączne 53

zadłużenie na koniec 2014 roku to 20,2% budżetu. Planowane zadłużenie na koniec 2015 roku wyniesie 16,24%. Dochody samorządu terytorialnego zależą od wielu czynników. Można je podzielić na dwie kategorie: wewnętrzne to głównie polityka finansowa Rady Gminy i działalność jednostek podległych, zewnętrzne przede wszystkim ogólna sytuacja gospodarcza kraju oraz zmiany w prawie mające wpływ na finanse samorządu. Źródła dochodów gminy to: 1. Dochody własne - wpływy z podatków: od nieruchomości, rolnego, leśnego, dochodowego od osób fizycznych, od posiadania psów, od spadków i darowizn, od czynności cywilno-prawnych, - wpływy z opłat: skarbowej, targowej, miejscowej, administracyjnej, za gospodarowanie odpadami komunalnymi. 2. Subwencja ogólna dla gmin: część wyrównawcza, część oświatowa. 3. Dotacje na: finansowanie zadań z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone, zadania realizowane przez jednostki samorządu na mocy porozumień, 54

usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, skutków powodzi, klęsk żywiołowych. Planowane w uchwale budżetowej (stan po zmianach na dzień 30 czerwca 2015 roku) dochody budżetu Gminy wynoszą 10.332.160 zł. Natomiast planowana łączna kwota wydatków budżetowych to: 10.061.890 zł. Zgodnie z uchwałą budżetową planowana nadwyżka zostanie przeznaczona na spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań. Biorąc pod uwagę, że pierwszym rokiem, w którym nastąpią realne wydatki związane z pozyskiwaniem środków bezzwrotnych będzie rok 2016 można stwierdzić, że gmina Skórcz, redukując zadłużenie, jest dobrze przygotowana do absorpcji środków z programów pomocowych. Bieżące dokumenty są dostępne na stronie BIP Gminy Skórcz pod adresem: www.biuletyn.net/nt-bin/start.asp/ 55

4. ANALIZA STRATEGICZNA GMINY SKÓRCZ

4.1. BILANS STRATEGICZNY GMINY SKÓRCZ W celu sformułowania Strategii Rozwoju Gminy Skórcz dokonano bilansu strategicznego Gminy. Bilans strategiczny polega na systematycznej, wielokryterialnej analizie podmiotu. Podstawą prac były dwa dokumenty: I. Ustawa o samorządzie gminnym określająca zadania własne gminy; II. Agenda 21 określająca zasady zrównoważonego rozwoju. W oparciu o te dwa źródła określono listę czynników sukcesu podzielonych na trzy grupy. Następnie w ramach każdej grupy określono wagi poszczególnych czynników (sumujące się do 100%) i oceniono każdy z czynników w skali 1-3 (1 czynnik na słabym stopniu rozwoju, 2 średnim, 3 dobrze rozwinięty). Wartość wynikająca z iloczynu wagi i oceny dała wynik poszczególnych cech. 4.1.1. BILANS STRATEGICZNY W OBSZARZE ROZWOJU SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ W tabeli 30 przedstawiono bilans w obszarze rozwoju społeczności lokalnej. TABELA 30 BILANS STRATEGICZNY W OBSZARZE ROZWOJU SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ LP ROZWÓJ SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ WAGA OCENA WARTOŚĆ I/1 ludność 10% 2 0,20 I/2 bezrobocie (miejsca pracy) 15% 1 0,15 I/3 edukacja (dostosowanie do potrzeb aktualnych i przyszłych) 10% 2 0,20 I/4 ochrona zdrowia i opieka społeczna 10% 2 0,20 I/5 budżet 10% 2 0,20 I/6 współpraca z otoczeniem 10% 3 0,30 I/7 kultura 15% 2 0,30 I/8 sport i rekreacja 10% 2 0,20 I/9 bezpieczeństwo publiczne 10% 2 0,20 Źródło: Analiza Remedis SA Omówienie cech analizowanych w bilansie: I/1 ludność w sposób zagregowany określono sytuację ludnościową, I/2 bezrobocie (miejsca pracy) określono stan bezrobocia, I/3 edukacja oceniono stan i dostosowanie systemu edukacji w Gminie Skórcz do potrzeb aktualnych i przyszłych, I/4 ochrona zdrowia i opieka społeczna oceniono stan opieki zdrowotnej i społecznej, I/5 budżet w sposób zagregowany oceniono zarówno wielkość budżetu jak i jego możliwości, 57

I/6 współpraca z otoczeniem oceniono zarówno współpracę wewnętrzną z sąsiednimi gminami, w ramach powiatu jak i województwa, a także zewnętrzną w ramach Unii Europejskiej, I/7 kultura oceniono zaplecze kulturalne, I/8 sport i rekreacja oceniono istniejące zaplecze sportowo-rekreacyjne, I/9 bezpieczeństwo publiczne oceniono bezpieczeństwo mieszkańców, we wszelkim zakresie uznano bezpieczeństwo pożarowe, publiczne a także zagrożenia katastrofami. Dla określenia pozycji strategicznej Gminy Skórcz w obszarze rozwoju społeczności lokalnej zestawiono cechy wg rosnącej wartości i przedstawiono na wykresie 8. Wykres 8 Bilans strategiczny w obszarze rozwoju społeczności lokalnej 0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 Źródło: Analiza Remedis SA Powyższy wykres pokazuje, że największymi atutami Gminy Skórcz jest współpraca z otoczeniem i rozwój kultury. 4.1.2. BILANS STRATEGICZNY W OBSZARZE STANU ŚRODOWISKA Tabelaryczne zestawienie cech, ich wag, oceny i wartości w tym obszarze prezentuje tabela 31. TABELA 31 BILANS STRATEGICZNY W OBSZARZE ROZWOJU STANU ŚRODOWISKA LP ROZWÓJ SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ WAGA OCENA WARTOŚĆ II/1 położenie gminy 10% 2 0,20 II/2 lasy/tereny zielone 15% 2 0,30 II/3 kruszywa/kopaliny 10% 2 0,20 II/4 zasoby wodne 10% 2 0,20 58

II/5 zagospodarowanie przestrzenne 10% 3 0,30 II/6 gleby (bonitacja) 20% 3 0,60 II/7 atmosfera 15% 3 0,45 II/8 brak obszarów zagrożonych 10% 3 0,30 Źródło: Analiza Remedis SA Omówienie pozycji: II/1 położenie, lokalizacja gminy ma istotne znaczenie dla możliwości rozwojowych, II/2 lasy/tereny zielone gmina Skórcz jest zalesiona w około 16% (lesistość Polski 2013 29,4%). Lasy są bardzo ważnym zasobem gminy II/3 kruszywa/kopaliny oceniono poziom ilości kopalin w gminie, II/4 zasoby wodne gmina posiada bardzo nie posiada bogatych zasobów wodnych, II/5 zagospodarowanie przestrzenne, oceniono stan formalny (uchwalone plany itp.), II/6 gleby (bonitacja) gmina Skórcz ma dobre gleby, II/7 atmosfera brak źródeł zanieczyszczeń powoduje bardzo dobry stan atmosfery, II/8 obszary zagrożone położenie gminy jest pod tym względem dobre. Podobnie jak w poprzednim obszarze dokonano sortowania cech i zaprezentowano je w postaci wykresu. Wykres 9 Bilans strategiczny w obszarze stanu środowiska 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 Źródło: Analiza Remedis SA 59

Wykres ilustruje, iż Gmina Skórcz ma doskonały potencjał w zakresie wykorzystania zasobów dobrej jakości gleb. Świeże i niezanieczyszczone powietrze jest kolejnym atutem gminy. 4.1.3. BILANS STRATEGICZNY W OBSZARZE ROZWOJU GOSPODARCZEGO Zestawienie cech bilansu zgodnie z przyjętą metodyką zawiera tabela 32. TABELA 32 BILANS STRATEGICZNY W OBSZARZE ROZWOJU GOSPODARCZEGO LP ROZWÓJ SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ WAGA OCENA WARTOŚĆ infrastruktura III/1 mieszkalnictwo 5% 2 0,10 III/2 sieć komunikacyjna 5% 1 0,05 III/3 komunikacja publiczna 15% 1 0,15 III/4 sieć wodociągowa 10% 3 0,30 III/5 sieć kanalizacyjna i gospodarka odpadami 10% 0 0,00 III/6 sieć energetyczna 5% 3 0,15 ekonomia III/7 usługi i przetwórstwo 10% 2 0,20 III/8 turystyka i rekreacja 10% 2 0,20 III/9 handel, transport i magazynowanie 10% 2 0,20 III/10 budownictwo 5% 2 0,10 III/11 rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 15% 3 0,45 Źródło: Analiza Remedis SA Omówienie opisanych cech: III/1 mieszkalnictwo zgodnie ze specyfiką gmin wiejskich ma niewielkie znaczenie, III/2 sieć komunikacyjna w Gminie Skórcz stan sieci oceniono jako niewystarczający, poprawy wymaga zwłaszcza nawierzchnia wielu lokalnych dróg, III/3 komunikacja publiczna połączenia pomiędzy miejscowościami są dobre, problemy pojawiają się w przypadku mniejszych miejscowości, III/4 sieć wodociągowa gmina jest prawie w pełni zwodociągowana, III/5 sieć kanalizacyjna i gospodarka odpadami stan skanalizowania jest niski, III/6 sieć energetyczna w gminach wiejskich energetyka nie jest kluczowym wyzwaniem, III/7 usługi i przetwórstwo poziom rozwoju jest średni, III/8 turystyka poziom rozwoju jest średni, III/9 handel, transport i magazynowanie - cecha w sposób zagregowany, rozwój handlu detalicznego należy ocenić jako zadowalający, natomiast magazynowanie i transport traktowane jako zaplecze dla rozwoju gospodarczego jest słabo rozwinięte, 60

III/10 budownictwo poziom rozwoju budownictwa, III/11 rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo poziom rozwoju rolnictwa jest wysoki. Prezentacja cech i ich wartości na wykresie 10 pokazuje, że atutem Gminy jest prawie pełne jej zwodociągowanie oraz rozwój rolnictwa. Podstawą do dalszego rozwoju jest jednak dalsza rozbudowa sieci kanalizacyjnej. Wykres 10 Bilans strategiczny w obszarze rozwoju gospodarczego 0,45 0,40 0,35 0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 Źródło: Analiza Remedis SA 4.2. ANALIZA POTENCJAŁU ROZWOJOWEGO GMINY SKÓRCZ Dokonując bilansu strategicznego oceniono stan aktualny Gminy Skórcz. W celu określenia możliwości rozwojowych dokonano analizy potencjału rozwojowego dla poszczególnych cech w sposób następujący: 61

Do każdej cechy dołączono kolumnę z opisaną możliwością zmiany danej cechy w skali: 0 brak możliwości zmiany, 1 niewielka możliwość zmiany, 2 duża możliwość zmiany. Niektóre cechy, dla których nie ma możliwości zmiany (wartość 0) pominięto w analizie. Ponadto wprowadzono drugą zmienną, którą jest możliwość finansowania rozwoju spoza budżetu Gminy. W przypadku tej zmiennej wartość 1 oznacza niewielkie możliwości, 2 pewne możliwości i 3 duże możliwości zewnętrznego finansowania niekomercyjnego. Brane były pod uwagę takie formy pozyskania środków jak: środki z Unii Europejskiej, partnerstwo publiczno prywatne i możliwość pozyskania inwestorów. Wskaźnik potencjału rozwojowego poszczególnych gmin określa wzór: W pr = W c x M z x M f gdzie: W pr wskaźnik potencjału rozwojowego, W c waga cechy (z bilansu strategicznego), M z możliwości zmian, M f możliwości finansowania. 4.2.1. POTENCJAŁ ROZWOJOWY W OBSZARZE ROZWOJU SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ Tabelaryczne zestawienie prezentuje tabela 33: TABELA 33 BILANS STRATEGICZNY POTENCJAŁ ROZWOJOWY W OBSZARZE ROZWOJU SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ LP ROZWÓJ SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ WAGA W pr I/1 ludność 10% 0,00 I/2 bezrobocie (miejsca pracy) 15% 0,30 I/3 edukacja (dostosowanie do potrzeb aktualnych i przyszłych) 10% 0,80 I/4 ochrona zdrowia i opieka społeczna 10% 0,80 I/5 budżet 10% 0,80 I/6 współpraca z otoczeniem 10% 2,70 I/7 kultura 15% 2,70 I/8 sport i rekreacja 10% 0,80 I/9 bezpieczeństwo publiczne 10% 0,80 Źródło: Analiza Remedis SA 62

Omówienie poszczególnych cech znajduje się pod tabelą 30. Aby pokazać największe możliwości zaprezentowano potencjał w postaci wykresu 11. Wykres prezentuje wyraźnie, że największy potencjał rozwojowy Gminy Skórcz zawarty jest w możliwości oparcia się o kulturę i współpracę z otoczeniem. Wykres 11 Bilans strategiczny potencjał rozwojowy w obszarze rozwoju społeczności lokalnej miejsca pracy 0,80 0,80 0,30 0,80 0,80 edukacja (dostosowanie do potrzeb aktualnych i przyszłych) ochrona zdrowia i opieka społeczna 0,80 budżet 2,70 2,70 współpraca z otoczeniem kultura sport i rekreacja bezpieczeństwo publiczne Źródło: Analiza Remedis SA 4.2.2. POTENCJAŁ ROZWOJOWY W OBSZARZE STANU ŚRODOWISKA Ze względu na niewielką zależność od aktywnych działań w tym obszarze oceniono tylko kilka cech. Analizę przedstawiono w tabeli 34. TABELA 34 BILANS STRATEGICZNY POTENCJAŁ ROZWOJOWY W OBSZARZE STANU ŚRODOWISKA LP ROZWÓJ SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ WAGA W pr II/1 położenie gminy 10% 0,00 II/2 lasy/tereny zielone 15% 0,60 II/3 kruszywa/kopaliny 10% 0,80 II/4 zasoby wodne 10% 0,60 II/5 zagospodarowanie przestrzenne 10% 0,60 II/6 gleby (bonitacja) 20% 2,40 II/7 atmosfera 15% 1,80 II/8 brak obszarów zagrożonych 10% 0,60 Źródło: Analiza Remedis SA 63

Omówienie cech znajduje się pod tabelą 31. Podobnie zaprezentowano potencjał obszaru na wykresie 12. Wykres 12 Bilans strategiczny potencjał rozwojowy w obszarze rozwoju społeczności lokalnej lasy/ tereny zielone 0,60 0,60 kruszywa/ kopaliny 1,80 0,80 0,60 zasoby wodne 0,60 zagospodarowanie przestrzenne 2,40 gleby/ (bonitacja) atmosfera brak obszarów zagrożonych Źródło: Analiza Remedis SA Największy potencjał rozwojowy Gminy Skórcz w obszarze środowiskowym tkwi w możliwościach wykorzystania dobrej jakości gleb i warunków środowiska naturalnego. 4.2.3. POTENCJAŁ ROZWOJOWY W OBSZARZE ROZWOJU GOSPODARCZEGO Rozwój gospodarczy jest najważniejszy dla wzrostu dobrobytu mieszkańców. Zarówno bezpośredni skutek (spadek bezrobocia) jak i pośredni (wzrost wpływów z podatków) powoduje, że rozwój tego obszaru ma zwielokrotniony wpływ na rozwój Gminy. Prezentacje potencjału rozwojowego zawarto w tabeli 35. TABELA 35 BILANS STRATEGICZNY POTENCJAŁ ROZWOJOWY W OBSZARZE ROZWOJU GOSPODARCZEGO LP ROZWÓJ SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ WAGA W pr infrastruktura III/1 mieszkalnictwo 5% 0,20 III/2 sieć komunikacyjna 5% 0,05 III/3 komunikacja publiczna 15% 0,30 64

III/4 sieć wodociągowa 10% 0,60 III/5 sieć kanalizacyjna i gospodarka odpadami 10% 0,00 III/6 sieć energetyczna 5% 0,30 ekonomia III/7 usługi i przetwórstwo 10% 1,20 III/8 turystyka i rekreacja 10% 0,80 III/9 handel, transport i magazynowanie 10% 0,40 III/10 budownictwo 5% 0,20 III/11 rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 15% 1,80 Źródło: Analiza Remedis SA Omówienie cech znajduje się pod tabelą 32. Graficzna prezentacja potencjału rozwojowego zaprezentowana została na wykresie 13. Wykres 13 Bilans strategiczny potencjał rozwojowy w zakresie rozwoju gospodarczego mieszkalnictwo sieć komunikacyjna 1,80 0,20 0,05 0,30 0,60 komunikacja publiczna sieć wodociągowa 0,30 sieć energetyczna 0,20 0,40 0,80 1,20 usługi i przetwórstwo turystyka i rekreacja handel, transport i magazynowanie budownictwo rolnictwo Źródło: Analiza Remedis SA Wykres pokazuje, że największy potencjał rozwojowy Gminy Skórcz to rozwój usług i przetwórstwa, rozwój rolnictwa poprzez wykorzystanie sprzyjających warunków oraz rozwój usług związanych z turystyką. 65