MATERIAŁOWO-TECHNOLOGICZNA ANALIZA NOWYCH MOLIWOCI PRODUKCJI DODATKOWEGO OPANCERZENIA SPRZTU WOJSKOWEGO

Szybkobiene Pojazdy Gsienicowe (42) nr 4, 2016 Jacek WILCZEWSKI Marcin KUBICA Bartłomiej PŁONKA Bartosz STEFASKI Małgorzata KARPOWICZ Piotr REDLARSKI MATERIAŁOWO-TECHNOLOGICZNA ANALIZA NOWYCH MOLIWOCI PRODUKCJI DODATKOWEGO OPANCERZENIA SPRZTU WOJSKOWEGO Streszczenie. W artykule przedstawiono uzyskane w ostatnim czasie w grupie LUBAWA S.A. nowe moliwoci produkcji opancerzenia dodatkowego dla sprztu wojskowego (pojazdów, migłowców lub obiektów stacjonarnych). Dynamiczny rozwój tych zdolnoci opiera si na nowych lub zmodernizowanych urzdzeniach i liniach technologicznych oraz wsparciu merytorycznym Instytutu Metali Nieelaznych, Oddziału Metali Lekkich (IMN OML) z zakresu zaawansowanych technicznie materiałów. W artykule podano parametry techniczne oraz moliwoci produkcyjne materiałów specjalnych bazujcych na włóknach aramidowych, polietylenowych oraz na materiałach utwardzanych chemicznie lub termicznie typu ywice poliestrowe, elastomery i inne. Przedstawiono materiały na bazie stopów metali lekkich, nad rozwojem których od szeregu lat pracuje IMN OML. W podsumowaniu opisano moliwoci prefabrykacji i wytwarzania gotowych modułów opancerzenia dodatkowego przeznaczonego dla mobilnego i stacjonarnego sprztu wojskowego oraz cywilnego specjalnego przeznaczenia. Słowa kluczowe: materiały kompozytowe, stopy metali lekkich, panele balistyczne, urzdzenia technologiczne, opancerzenie dodatkowe. 1. WPROWADZENIE Utworzone konsorcjum naukowo-przemysłowe, w skład którego wchodz: Instytut Metali Nieelaznych w Gliwicach, Oddział Metali Lekkich w Skawinie Lider konsorcjum, Instytut Odlewnictwa członek konsorcjum, Orodek Badawczo-Rozwojowy Urzdze Mechanicznych OBRUM sp. z o.o. członek konsorcjum, Instytut Transportu Samochodowego członek konsorcjum, LUBAWA S.A. członek konsorcjum, realizuje obecnie projekt nr DOBR-BIO4/024/13237/2013 [1] pt. Dodatkowe modularne opancerzenie kołowych transporterów opancerzonych i platform gsienicowych dofinansowany przez Narodowe Centrum Bada i Rozwoju. Celem głównym projektu jest opracowanie i wykonanie dodatkowego systemu modularnego opancerzenia kołowych transporterów opancerzonych i platform gsienicowych o odpornoci balistycznej na poziomie II, III i IV według normy STANAG 4569. W projekcie mgr in. Jacek WILCZEWSKI, mgr in. Marcin KUBICA, mgr in. Bartosz STEFASKI, mgr in. Małgorzata KARPOWICZ, tech. chem. Piotr REDLARSKI - Lubawa S.A, Ostrów Wielkopolski dr in. Bartłomiej PŁONKA, prof. IMN - Instytut Metali Nieelaznych w Gliwicach, Oddział Metali Lekkich w Skawinie

28 Jacek WILCZEWSKI, Marcin KUBICA, Bartłomiej PŁONKA, Bartosz STEFASKI, Małgorzata KARPOWICZ, Piotr REDLARSKI planuje si zastosowanie lekkich wielowarstwowych pancerzy lub pancerzy wykonywanych technologi prasowania w stanie ciekłym, na zewntrzny modułowy system opancerzenia dodatkowego wraz z elementami mocowania, do ochrony transporterów opancerzonych i platform gsienicowych przed pociskami przeciwpancernymi kalibru 7,62 mm - 14,5 mm. Jedn z proponowanych w projekcie [1] technologii wytwarzania wielowarstwowych pancerzy jest technologia polegajca na łczeniu ze sob rónych materiałów, gdzie dany materiał tworzy jedn z warstw [2]. Łczenie materiałów jest realizowane za pomoc klejów termoutwardzalnych lub chemoutwardzalnych ywic epoksydowych. Niektóre warstwy takich konstrukcji mog by nakładane technikami laminowania, napylania lub nasczania. Technologi tak tworzy si materiały wielowarstwowe (ang. Sandwich). Do tworzenia tego typu materiałów wielowarstwowych z przeznaczeniem na pancerze o duej odpornoci balistycznej wykorzystuje si takie materiały, jak: ceramika specjalna, tworzywa sztuczne, tkaniny wglowe, szklane lub aramidowe, metale lekkie, ywice. W materiałach tych kada warstwa spełnia swoj cile okrelon rol w zatrzymaniu pocisku przeciwpancernego i pochłoniciu jego energii kinetycznej. Odpowiedni dobór kolejnoci warstw, ich gruboci i technologii łczenia decyduje o tym, jak odporno balistyczn uzyska materiał wielowarstwowy, a zatem równie cały pancerz. Materiały wielowarstwowe przy zastosowaniu zaawansowanych technicznie materiałów i technologii ich wytwarzania stwarzaj moliwoci łatwego konfigurowania ich struktury pod ktem zakładanej odpornoci balistycznej. Jednym słowem, aby podnie lub obniy odporno balistyczn danego materiału wielowarstwowego naley albo zmieni konfiguracje materiałów, albo tylko zmieni grubo odpowiednich warstw. Daje to moliwo łatwego dopasowania odpowiedniego wariantu materiału wielowarstwowego do podanego poziomu odpornoci balistycznej przy zachowaniu optymalnych parametrów pancerza, czyli minimalnej jego gruboci i masy 1 m 2. Ma to bardzo istotne znaczenie, poniewa w zalenoci od przeznaczenia pojazdu czy obiektu latajcego jest on nastawiony na róne zagroenia ze strony pocisków przeciwpancernych. Odpowiednie dopasowanie wariantu pancerza pozwala zachowa dobr mobilno obiektów ochranianych bez niepotrzebnego obciania ich masywnym, cikim pancerzem. Powodzenie zastosowania tej technologii gwarantuje due dowiadczenie IMN OML w zakresie metali lekkich i bada materiałów wielowarstwowych i kompozytowych oraz dowiadczenie firmy LUBAWA S.A. w technologiach łczenia i prefabrykacji elementów z tworzyw sztucznych. Prace opieraj si na poniszych - opracowanych i wdroonych technologiach: technologia prasowania polietylenu wysoko molekularnego, z uyciem prasy PHM-2000 o nominalnym nacisku 20 MN (wynik wdroenia prac własnych LUBAWA S.A.), technologia klejenia płyt wielowarstwowych z wykorzystaniem materiałów ceramicznych (Al 2 O 3, SiC lub B 4 C), z tworzywami sztucznymi (np. płytami wykonanymi w technologii prasowania polietylenu wysoko molekularnego) i tkaninami (np. aramidowymi) oraz stopami aluminium (wynik wdroenia prac własnych LUBAWA S.A. oraz IMN OML w Skawinie). Celem prac modernizacyjnych i bada realizowanych w LUBAWA S.A. było stworzenie moliwoci uruchomienia w kraju produkcji na skal przemysłow opracowanych konstrukcji pancerzy pasywnych (opancerzenia dodatkowego) w oparciu o maksymalne wykorzystanie komponentów wytwarzanych w Polsce.

Materiałowo-technologiczna analiza nowych moliwoci produkcji dodatkowego opancerzenia sprztu wojskowego 2. MATERIAŁY KONSTRUKCYJNE I TECHNOLOGIE WYTWARZANIA PANCERZA WARSTWOWEGO 29 Do wytworzenia lekkiego, warstwowego pancerza wykorzystuje si róne grupy materiałów, jak: tkaniny szklane, aramidowe i polietylenowe, a take ywice epoksydowe zbrojone włóknami i elastomery. Do budowy lekkiego pancerza wybrano stopy metali lekkich: tytanu, aluminium, magnezu oraz ceramik specjaln (Al 2 O 3, SiC, B 4 C) [3],[4]. Przeprowadzona analiza dotychczas stosowanych tworzyw i ich atestów pozwoliła na wytypowanie tkanin balistycznych przydatnych w dalszej realizacji projektu. Wybrano główne dwa rodzaje tkanin: polietylenowe, wykonane z bardzo wysoko molekularnego polietylenu (ang. ultra-high molecular weight polyethylene UHMWPE) oraz aramidowe. Wytwarzane polietylenowe wkłady balistyczne (rys. 1) znajduj zastosowanie w aplikacjach, w których konieczne jest osignicie wysokich parametrów ochrony udarowej połczonej z nisk mas panelu. Dziki takiej kombinacji cech moliwe jest powikszenie powierzchni ochrony balistycznej. Wkłady balistyczne z tkanin polietylenowych mog zosta wykonane w postaci tzw. wkładów twardych, czyli w postaci płyt wykonanych metod prasowania polietylenu typu UHMWPE. Rys. 1. Widok ostrzelanego wkładu balistycznego Rys. 2. Przebieg odpornoci na starzenie dla tkanin polietylenowych Do najwaniejszych zalet sprasowanych wkładów polietylenowych zaliczy naley: odporno na wielokrotne uderzenia, zarówno mechaniczne, jak i balistyczne; zdolno tzw. wychwytywania pocisków (brak zjawiska rykoszetowania); redukcj parametru ugicia powłoki (redukcja energii przekazywanej przez pocisk); odporno na starzenie; na rys. 2 przedstawiono zaleno parametru V 50 dla pocisku karabinowego wystrzelonego z AK-47, w sytuacji poddania wkładu balistycznego polietylenowego warunkom przyspieszonego starzenia; okres 20 tygodni przyspieszonego starzenia odpowiada normalnym warunkom uytkowania na poziomie 20 lat;

30 Jacek WILCZEWSKI, Marcin KUBICA, Bartłomiej PŁONKA, Bartosz STEFASKI, Małgorzata KARPOWICZ, Piotr REDLARSKI wysok wodoodporno oraz odporno na promieniowanie UV i rodki chemiczne; wkłady balistyczne polietylenowe zachowuj swoje parametry ochronne nawet w agresywnym rodowisku; trudnopalno; wkłady balistyczne polietylenowe spełniaj wymagania wielu norm dotyczcych trudnopalnoci; w przypadku kontaktu z ogniem polietylen nie wydziela toksycznych substancji i gazów, jedynie dwutlenek wgla. Na podstawie konsultacji przeprowadzonych z dostawcami/producentami uzyskanych tkanin balistycznych oraz własnych dowiadcze - analiz atestów i uzyskanych wyników przeprowadzonych bada balistycznych - stwierdzono, e do wykorzystania w pancerzach dodatkowych najlepiej nadaj si m.in. nastpujce tkaniny: HB26, HB50, BT10 (producent DSM Dyneema B.V. [5]) oraz tkanina H2 (producent FMS Enterprises Migun LTD. [6]). Dla uzyskania paneli mona równie wykorzystywa tkaniny aramidowe np. Twaron, Kevlar. Panele z tkanin aramidowych mog by wykonywane w postaci wielosklejek, czyli połczenia ze sob wielu warstw w zalenoci od zakładanej odpornoci układu na ostrzał. Pocztkowo tkanina aramidowa jest powlekana z jednej strony cienk warstw kleju impregnacyjnego. Nastpnie tkanin składa si stronami powleczonymi do siebie i łczy na prasie bbnowej pod cinieniem 15 MPa. Dwusklejka łczona jest póniej w temperaturach od 50 do 70 C z kolejnymi warstwami tkaniny, otrzymujc w ten sposób wielosklejki o okrelonej iloci warstw. Ostatnim etapem jest uzyskanie formatek o wymaganych wymiarach. Wykorzystuje si do tego celu obrabiark strumieniow tzw. nó wodny (ang. water jet). Najwiksze trudnoci sprawia wycinanie formatek z dwusklejki, co czsto skutkuje tym, e niektóre z wycitych elementów maj nierówne, poszarpane brzegi. W przypadku sklejek o wikszej iloci warstw problem praktycznie nie wystpuje. Na rys. 3 przedstawiono surowe wielosklejki aramidowe oraz wycite formatki o rónej iloci warstw. a) b) Rys. 3. Wielosklejki aramidowe po etapie prasowania (a) oraz wycite formaty o rónych wymiarach i rónej iloci warstw (b) Dotychczasowe badania naukowe i prace technologiczne realizowane w IMN OML pozwoliły na opracowanie bazy materiałów lekkich, które wykorzystywane mog by jako

Materiałowo-technologiczna analiza nowych moliwoci produkcji dodatkowego opancerzenia sprztu wojskowego elementy składowe do wytwarzania pancerzy dodatkowych. Do materiałów tych naley zaliczy stopy aluminium o podwyszonych własnociach, stopy magnezu oraz stopy tytanu. W tablicy 1 zamieszczono ogólne porównanie właciwoci mechanicznych stopów metali lekkich w stosunku do stali. Instytut posiada wieloletnie dowiadczenie w zakresie bada i technologii wytwarzania metali lekkich [7], [8]. Wiele z tych materiałów jest szeroko stosowanych w przemyle i yciu codziennym ze wzgldu na swoje charakterystyczne właciwoci: korzystny stosunek wytrzymałoci do masy, dobr plastyczno, walory estetyczne wyrobów i inne. Technologie dotyczce stopów aluminium s powszechne i dobrze opanowane, natomiast stopy magnezu s znacznie mniej zaawansowane i dopiero w ostatnich latach prace w tym zakresie nabrały tempa. Zastosowanie wyrobów uzyskanych w wyniku przeróbki plastycznej stopów Mg w Polsce, w chwili obecnej jest ograniczone. Naley si liczy z coraz bardziej licznymi ich zastosowaniami w motoryzacji, lotnictwie i elektronice. W Oddziale Metali Lekkich Instytutu Metali Nieelaznych w Skawinie uruchomiono kilka lat temu pierwsz w kraju pilotaow lini do wytwarzania stopów magnezu w formie wlewków do przeróbki plastycznej, z których przy wykorzystaniu zainstalowanych urzdze w postaci prasy poziomej 5 MN (współbieno-przeciwbiena) i pionowej 2,5 MN, uruchomiono wytwarzanie wyrobów wyciskanych i kutych matrycowo, co stwarza warunki do rozwoju tych technologii w kraju [9]. 31 Tablica 1. Orientacyjne wartoci gstoci i wytrzymałoci stopów metali lekkich i stali. Materiał Gsto kg/m 3 Wytrzymało na rozci ganie MPa Stal konstrukcyjna ~ 7800 500 1500 Stal pancerna 7800 1100 2000 Stopy Ti ~ 4500 440 1350 Stopy Al. ~ 2700 300 800 Stopy Mg ~ 1800 160 400 Wykorzystujc instalacje dowiadczalne wraz z aparatur badawcz, IMN OML Skawina wytyczył kierunki bada w obszarze zaawansowanych technologii przeróbki plastycznej i inynierii materiałowej stopów Al i Mg. Kierunki te dotycz wytwarzania wyrobów z niekonwencjonalnych stopów tych pierwiastków, przy zastosowaniu procesów wyciskania, kucia matrycowego i walcowania [10],[11]. Celem tych technologii jest uzyskanie wyrobów o zmodyfikowanej strukturze i ponadstandardowych właciwociach mechanicznych, np. stopów Al pochłaniajcych energi, połcze hybrydowych Al-Mg otrzymywanych rónymi metodami wytwarzania funkcjonalnych powłok kompozytowych na stopach metali lekkich, wyrobów do pracy w ekstremalnych warunkach wymusze eksploatacyjnych. 3. MASZYNY I URZDZENIA Do kluczowych maszyn i urzdze wykorzystywanych w ramach realizowanego projektu MODPANC przeznaczonych do wytwarzania materiałów oraz pancerzy zakupionych

32 Jacek WILCZEWSKI, Marcin KUBICA, Bartłomiej PŁONKA, Bartosz STEFASKI, Małgorzata KARPOWICZ, Piotr REDLARSKI ze rodków finansowych projektu zaliczy naley takie urzdzenia, jak: prasa hydrauliczna, przecinarka strumieniowa (tzw. nó wodny), urzdzenia do zespalania warstw typu sandwich i autoklaw przemysłowy. 3.1. Prasa hydrauliczna PHM-2000E Widok prasy wraz z systemem półkowo-grzewczym przedstawiony został na rys. 4. Jest to specjalistyczna prasa przystosowana do wykonywania elementów balistycznych metod tłoczn, z moliwoci podgrzewania i chłodzenia zewntrznymi agregatami grzewczochłodzcymi. Półkowy system grzewczy do prasy PHM-2000 zapewnia stabilny oraz powtarzalny proces prasowania paneli polietylenowych zarówno podczas grzania, jak równie chłodzenia w trakcie procesu prasowania. Główne parametry prasy hydraulicznej przedstawiono w tablicy 2. Tablica 2. Podstawowe parametry prasy PHM-2000E. Lp. Parametr Jednostka Warto 1 Siła zamknicia formy kn 20000 2 Wymiary przestrzeni roboczej mm 1140 x 1140 3 4 Minimalny wymiar gabarytowy formy przy maksymalnej sile Cinienie robocze: - minimalne, - maksymalne mm 925 x 925 MPa 1,5 32 3.2. Nó wodny ( ang. water-jet) Widok noa wodnego został pokazany na rys. 5. Jest to urzdzenie, które zapewnia precyzyjny oraz powtarzalny proces cicia zarówno płyt wytworzonych w technologii prasowania polietylenu wysoko molekularnego, jak równie paneli wielowarstwowych. Podstawow zalet tego sposobu obróbki materiałów jest bardzo niska temperatura cicia oraz wysoka dokładno krawdzi cicia. Wycinarka wodna (nó) jest szczególnie przydatna do cicia ceramiki balistycznej typu Al 2 O 3 o rónych grubociach, prasowanych płyt aramidowych czy płyt wielowarstwowych (ang. sandwich): stali, ceramiki i innych elementów składowych. Moliwe jest równie cicie materiałów pod ktem 45. Urzdzenie to zostało zakupione ze rodków projektu MODPANC. W tablicy 3 zamieszczono parametry pracy urzdzenia do cicia strumieniem wody (ang. water-jet).

Materiałowo-technologiczna analiza nowych moliwoci produkcji dodatkowego opancerzenia sprztu wojskowego Tablica 3. Podstawowe parametry urzdzenia do cicia paneli strumieniem wody (ang. waterjet). Lp. Parametr Jednostka Warto 33 1 Wymiary przestrzeni roboczej w osiach X Y Z mm 1500 x 3000 x 160 3 Dokładno cicia mm ± 0,1 4 Powtarzalno wymiarowa cicia mm ± 0,025 5 Prdko posuwu noa wodnego mm/min 0-15000 Rys. 4. Widok prasy hydraulicznej PHM-2000E Rys. 5. Widok urz dzenia do cicia strumieniem wody (ang. water-jet). 3.3. Maszyna wytrzymałociowa QC-505A2 Widok maszyny przedstawia rys. 6. Maszyna słuy do bada wytrzymałociowych tworzyw oraz półfabrykatów kluczowych dla prawidłowej realizacji projektu. Jest to dwukolumnowa konstrukcja o maksymalnym obcieniu do 50 kn, zakresie prdkoci obcienia od 0,5 do 500 mm/min i przestrzeni roboczej do 420 mm. 3.4. Maszyna ECONO-MIX C Zaprezentowane na rys. 7 urzdzenie umoliwia zespolenie w cało poszczególnych warstw panelu wielowarstwowego, typu: sandwich. System pomp tłokowych o charakterze dozujcym i mieszajcym (bez udziału rozpuszczalników) pozwala na zalanie panelu ciekłym medium, które wraz z upływem czasu si utwardza. ECONO-MIX C pozwala na otrzymanie noników wielokomponentowych od niskiej do redniej lepkoci, takich jak ywice epoksydowe, poliuretany, czy silikony z objtociowymi proporcjami składników midzy 100:100 a 100:16.

34 Jacek WILCZEWSKI, Marcin KUBICA, Bartłomiej PŁONKA, Bartosz STEFASKI, Małgorzata KARPOWICZ, Piotr REDLARSKI Rys. 6. Widok maszyny wytrzymałociowej QC-505A2 Rys. 7. Widok maszyny ECONO-MIX C 3.5. Autoklaw przemysłowy Widok autoklawu zaprezentowany na rys. 8 i 9, to zaawansowane technologicznie urzdzenie, umoliwiajce uzyskanie cinienia o wartoci 4 bar oraz temperatury powyej 160 C. Autoklaw zapewnia wulkanizacj na sucho i na mokro z wykorzystaniem pary wodnej jako medium grzewczego w dysponowanej przestrzeni roboczej o głbokoci około 4 m i rednicy około 1,4 m. Urzdzenie doposaono w elektryczno - olejowy system grzewczy wraz z aparatur kontrolno - pomiarow, zamontowan na kotle. System umoliwia m.in.: kontrol i regulacj cinienia pary oraz pracy palnika. Dosy istotnym udoskonaleniem jest zautomatyzowanie pracy maszyny, pozwalajce na zapisanie procesu technologicznego i jego wielokrotne odtwarzanie. System pomiarowy ponadto monitoruje prac urzdze, informuje o awariach/przekroczeniach wartoci granicznych poprzez rozbudowany system alarmowy. Rys. 8. Autoklaw z widocznym po lewej stronie podgrzewaczem oleju Rys. 9. Widok autoklawu z tyłu wraz z czci instalacji olejowej

Materiałowo-technologiczna analiza nowych moliwoci produkcji dodatkowego opancerzenia sprztu wojskowego 4. PODSUMOWANIE 35 Dotychczasowe badania naukowe i prace z obszaru technologii wytwarzania pozwoliły na opracowanie bazy materiałów, które wykorzystywane s jako elementy składowe do produkcji osłon balistycznych paneli opancerzenia dodatkowego. Poszczególne warstwy wytwarzanych paneli mona scharakteryzowa w trzech grupach: materiały podstawowe stanowice róne warstwy pancerzy; ich głównym zadaniem jest usztywnienie i podpora dla warstw twardych w celu zmniejszenia energii rdzenia pocisku lub jego fragmentów poprzez kontrolowane odkształcanie w taki sposób, aby zapobiec penetracji pancerza podstawowego i/lub warstw antyodłamkowych. Jako elementy składowe tych warstw wykorzystywane s blachy ze stopów Al, Mg i Ti, polietylen prasowany, jak równie laminaty tkanin aramidowych w rónych konfiguracjach; warstwy twarde; ich zadaniem jest zniszczenie pocisku i wybicie jego fragmentów z pierwotnego toru lotu. Te warstwy wytwarzane s jako jedno- lub wielowarstwowe o rónych grubociach i kształtach z materiałów ceramicznych na bazie Al 2 O 3, SiC, B 4 C. Materiały ceramiczne układa si w jednej lub kilku warstwach; warstwy zewntrzne, których głównym zadaniem jest zabezpieczenie paneli przed działaniem czynników zewntrznych. Dodatkowo dowiadczenia badawcze pokazały, e warstwy te powinny uniemoliwia wydostawanie si elementów pokruszonej warstwy ceramicznej na zewntrz, co zmniejsza wewntrzn degradacj pancerza. Z tego powodu do wytworzenia tych warstw wykorzystuje si róne kombinacje materiałów elastomerowych zbrojonych tkaninami aramidowymi bd szklanymi. Do spajania, klejenia wielowarstwowych pancerzy s uywane kleje neoprenowe i epoksydowe według technologii stosowanej w przedsibiorstwie LUBAWA S.A. Proces prefabrykacji paneli pancerzy, w tym polimeryzacji i utwardzania, przeprowadzany jest przy zastosowaniu odpowiednich kaset na prasach z płytami grzejnymi, autoklawie, suszarkach lub na powietrzu, w zalenoci od etapu i rodzaju zastosowanych materiałów. Przygotowanie gotowych paneli do montau, tj. wykonanie otworów, naci dla niektórych gruboci i materiałów na nou wodnym lub umieszczenie stałych elementów mocowania odbywa si w procesie prefabrykacji materiałów składowych pancerza. Dodatkowe zabezpieczenie paneli pancerza przed warunkami rodowiskowymi wykonywane jest jako kocowa operacja. Przykładowe panele wykonane w LUBAWA S.A., w trakcie realizacji projektu MODPANC zostały przedstawione na rys. 10. Panele, tzw. moduły opancerzenia dodatkowego wykonano przy zastosowaniu omówionych materiałów i wykorzystaniu opisanych w artykule technologii oraz urzdze. Rys. 10. Widok przykładowych paneli/modułów opancerzenia dodatkowego

36 Jacek WILCZEWSKI, Marcin KUBICA, Bartłomiej PŁONKA, Bartosz STEFASKI, Małgorzata KARPOWICZ, Piotr REDLARSKI 4.1. Wnioski z dotychczasowych prac zrealizowanych w ramach projektu pt. Dodatkowe modularne opancerzenie kołowych transporterów opancerzonych i platform gsienicowych 4.1.1. Opracowano załoenia i dobrano tworzywa dla uzyskania materiałów wielowarstwowych przeznaczonych na opancerzenie dodatkowe. 4.1.2. Wykonane prace modernizacyjne i zakup nowych urzdze pozwoliły na zbudowanie kompletnej linii technologicznej do wytwarzania materiałów wielowarstwowych i gotowych modułów pancerzy dodatkowych. 4.1.3. Opracowano procesy technologiczne prefabrykacji materiałów i paneli/modułów pancerza wielowarstwowego zapewniajce powtarzalno ich wytwarzania. 4.1.4. Firma LUBAWA S.A. uzyskała zdolno produkcji zaawansowanych, lekkich pancerzy dodatkowych (opancerzenia dodatkowego) przeznaczonych dla rónorodnego typu sprztu wojskowego i specjalnego. 5. LITERATURA [1] Umowa nr DOBR-BIO/024/13237/2013 o wykonanie i finasowanie projektu realizowanego na rzecz bezpieczestwa i obronnoci pastwa w ramach Konkursu nr 4/2013; Dodatkowe, modularne opancerzenie kołowych transporterów opancerzonych i platform gsienicowych; NCBiR. Warszawa, 23.12.2013. (materiały własne konsorcjum MODPANC- nie publikowane). [2] B. Płonka, J. Senderski, A. Wisniewski: Light metal-ceramic passive armour for specjal application, DEStech Publications Inc., Proceedings 26 th International Symposium on Ballistics, 2011, s.1576-1586. [3] M. Cegła: Materiały Ceramiczne stosowane w osłonach balistycznych, Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia, Zeszyt nr 131 nr 3/2014, s. 20. [4] B. Płonka, K. Remsak, M. Rajda, J. Wilczewski: Stopy metali lekkich w wielowarstwowych pancerzach pasywnych dla pojazdów wojskowych, Szybkobiene Pojazdy Gsienicowe, (38) nr 3, 2015, s. 123-132. [5] DSM Dyneema B.V., Urmonderbaan 226167, RD Geleen The Netherland - http://www.dsm.com/ [dostp: 20.10.2016]. [6] FMS ENTERPRISES MIGUN LTD., P.O. Box 18077 Tel-Aviv 61180 Israel - http://www.fms.co.il/ [dostp: 20.10.2016]. [7] B. Płonka, A. Kłyszewski, J. Senderski, M. Lech-Grega: Application of Al alloys in the form of cast billet as stock material for the die forging in automotive industry, Archives of Civil and Mechanical Engineering, Vol. VIII, No. 2, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2008, s. 149-156. [8] J. Senderski, M. Lech-Grega, B. Płonka: Studies of advanced technologies used in the manufacture of products from aluminium alloys, Archives of Metallurgy and Materials, Vol. 56, 2011, s. 475-486.

Materiałowo-technologiczna analiza nowych moliwoci produkcji dodatkowego opancerzenia sprztu wojskowego [9] B. Płonka, J. Kut, P. Korczak, M. Lech-Grega, M. Rajda: The influence of extrusion process parameters and heat treatment on the mechanical properties of high-strength magnesium alloy, Archives of Metallurgy and Materials, Vol 57, 2012, s. 619-626. [10] J. Senderski, B. Płonka, Przetwórstwo metali - plastyczno a struktura, Praca pod redakcj Eugeniusza Hadasika, Wydawnictwo Politechniki lskiej, Gliwice 2006, rozdział 8: Aluminium i stopy aluminium s. 185-214. [11] B. Płonka, M. Rajda, Z. Zamkotowicz, J. elechowski, K. Remsak, P. Korczak, W. Szymaski, L. Snieek: Studies of the AA2519 alloy hot rolling process and cladding with EN AW-1050A alloy. Archives of Metallurgy and Materials, (JCR) Vol 61, 2016, DOI: 10.1515/amm-2016-0070, s. 381-388. 37 W artykule zostały wykorzystane wyniki prac badawczych zrealizowanych w latach 2013 2016 w ramach projektu MODPANC umowa nr DOBR-BIO4/024/13237/2013 pt. Dodatkowe, modularne opancerzenie kołowych transporterów opancerzonych i platform gsienicowych, finansowanego przez NCBiR w ramach 4 Konkursu Bezpieczestwa i Obronnoci. Urzdzenia technologiczne opisane w artykule zakupiono w ramach ww. projektu. MATERIAL AND TECHNOLOGICAL ANALYSIS OF THE NEW POSSIBILITIES IN THE MANUFACTURE OF ADD-ON ARMOUR FOR MILITARY EQUIPMENT Abstract. The paper presents new possibilities in the manufacture of add-on armour for military equipment (vehicles, helicopters or stationary objects) developed recently by the LUBAWA SA group. The dynamic development of these capabilities is based on new or upgraded equipment and production lines and on substantive support from the Institute of Non-Ferrous Metals, Division of Light Metals (IMN OML) in the area of technologically advanced materials. The paper presents technical parameters and manufacturing capabilities of special materials based on aramid and polyethylene fibres and on chemically or thermally cured materials such as polyester resins, elastomers, etc. Materials based on light metal alloys, on the development of which IMN OML has been working for a number of years, are discussed. The possibilities of prefabrication and manufacture of finished modules of add-on armour designed for mobile and stationary equipment for military and special civilian purposes are described in the summary. Keywords: composite materials, light `alloys, ballistic panels, processing equipment, add-on armour.