Konkurs ekologiczny dla szkół: Mistrz Recyklingu, Maks porządkuje odpady Porządkujemy naszą wiedzę o odpadach. Informacje ogólne dla nauczycieli. Jak zapewne zwróciliście Państwo uwagę, w konkursie wykorzystamy dwie pomoce dydaktyczne: 1. Komiks 2. Grę internetową. Komiks ma za zadanie uzmysłowić, Ŝe droga odpadków z przydomowego pojemnika na śmieci do recyklingu wcale nie jest prosta: Najpierw muszą one trafić do sortowni, a stąd dopiero do dalszego przetwarzania. Z komiksu moŝna dowiedzieć się, Ŝe nie wszystko nadaje się do recyklingu, a takŝe, Ŝe śmieci po drodze do sortowni czasem, niestety, znikają w rowach i na dzikich wysypiskach. Nie jest to dobrym przykładem, ale zwykłym marnotrawstwem. Z komiksu dowiadujemy się, Ŝe naszymi śmieciami zajmują się róŝne zakłady: instalacje sortowni, kompostowni, składowiska oraz instalacje odzysku i recyklingu energii, materiałów i surowców. Wszystkie są tak samo potrzebne. Natomiast gra internetowa rozgrywa się w supernowoczesnej sortowni, a jej zadaniem jest pokazanie materiałów, które znajdujemy w śmieciach. Chcemy teŝ uchylić rąbka tajemnicy w zakresie wiedzy i technik wykorzystywanych do rozdzielania tych materiałów na frakcje nadające się do odzysku lub/i recyklingu. Korzystamy z tego w sortowni. 1
Przyzwyczailiśmy się, ucząc dzieci selektywnej zbiórki, Ŝe odpady dzielimy na cztery grupy materiałowe: papier, szkło, metal, plastik. Aktualnie na terenie aglomeracji Warszawy startuje system, w którym odpady będziemy dzielić na trzy frakcje: mokre, suche. Szkło. Zastanówmy się: do którego pojemnika wrzucimy opakowanie Tetra-Pak? Do papieru czy plastiku? A moŝe naleŝy je wrzucić do pojemnika na metale? Zawiera przecieŝ takŝe aluminium. Czy gwóźdź stalowy wrzucimy do tego samego pojemnika, co puszkę aluminiową? Nowy system warszawski upraszcza decyzję. Wszystko co suche, bez względu na materiał ( tworzywo sztuczne, papier, metal) ląduje w jednym i tym samym pojemniku. Dlaczego? Odpowiedź tkwi w sposobie, w jaki odpady będą dalej przetwarzane. Wiele z nich trafi na specjalistyczne, całkowicie zautomatyzowane linie sortowania. Tam, na frakcje materiałowe przydatne do recyklingu, podzielą je nie ludzie, ale nowoczesne roboty. Wiele szkół oddzielnie zbiera zuŝyte baterie, wskazując dzieciom, Ŝe oprócz czterech grup materiałowych surowców wtórnych w śmieciach mogą znajdować się odpady niebezpieczne; do których naleŝą zuŝyte lekarstwa oraz niektóre produkty chemii gospodarstwa domowego, a takŝe zuŝyty sprzęt elektroniczny. Wiele szkół zbiera oddzielnie nakrętki polietylenowe, aby pomóc osobom niepełnosprawnym. Oddzielne zbieranie tych nakrętek wskazuje, Ŝe w grupie materiałów określanych jako plastik są one bardziej wartościowe. Nakrętki polietylenowe w prosty sposób poddaje się 100% recyklingowi i tym samym zamienia w nowy produkt rynkowy. Jednak pośród kilku tysięcy znanych dziś tworzyw, wiele jest takich, których nie da się po prostu rozpuścić, a następnie wtłoczyć w nową formę. Nie umiemy ich poddać recyklingowi nie znamy jeszcze technologii, czyli sposobu przetworzenia. 2
Wszyscy wiemy, Ŝe do recyklingu nadają się tylko czyste frakcje materiałowe. Na szczęście dysponujemy naprawdę zaawansowaną techniką i technologią sortowania odpadów. Warto moŝe powiedzieć dzieciom, jaka jest róŝnica pomiędzy techniką i technologią. Technika oznacza rzemiosło i umiejętność, podczas gdy technologia to wiedza o uŝyciu urządzeń technicznych. Są one dostępne równieŝ w Polsce, choć bardzo drogo: np. w sortowni firmy BYŚ na warszawskich Bielanach. Urządzenia zamontowane na hali maszyn nazwijmy robotami. Jest ich tutaj kilka, łączą się w ciąg technologiczny za pomocą tzw. podajników taśmowych. Ruchome taśmy transportują odpady z urządzenia do urządzenia, a po drodze, dzięki pracy robotów, do pojemników zbieramy kolejne frakcje surowców wtórnych. Zaproponowana gra internetowa odtwarza ciąg technologiczny w sposób ogólny, w rzeczywistości jest on trochę bardziej skomplikowany. Pierwszy z naszych robotów ma zdolność przyciągania metali Ŝelaznych, a więc identyfikuje zdolności magnetyczne przedmiotów - uzbrojony jest w najzwyklejszy magnes. Przy okazji warto powiedzieć kilka słów o magnesach i pokazać ich zastosowanie w codziennym Ŝyciu. Kolejna nasza maszyna oddziela materiały o róŝnym cięŝarze właściwym, wykorzystując przy tym fakt, Ŝe podczas obracania przedmiotów w ogromnym sicie, na cięŝsze przedmioty działa większa siła odśrodkowa, a więc łatwo wypychane są na zewnątrz. W sortowni mamy teŝ do dyspozycji skaner optyczny zsynchronizowany z nadmuchem powietrza. Skaner bada długości fal, jakie emitują wszystkie przedmioty w świetle podczerwonym i znakomicie je rozpoznaje:, PET, Polietylen, papier, karton, Tetra-Pac itd. Naświetlając kolejno przedmioty przesuwające się na podajniku taśmowym i zgodnie z tym jak został zaprogramowany - decyduje, w które przedmioty ma strzelić powietrzem tak, aby wyrzucić je z taśmy. 3
Ostatnia technika, z którą proponujemy się zapoznać wykorzystujemy do oddzielania metali nieŝelaznych. Mamy urządzenie do wytwarzania pola elektromagnetycznego. Kiedy uruchomimy to pole, będziemy odpychać ściśle określone przedmioty tak, aby wpadły do osobnego pojemnika. Nawet tak nowoczesna sortownia jak ta na Bielanach, nie podzieli 100% odpadów przywiezionych tu z gospodarstw domowych na konkretne przydatne do odzysku lub recyklingu frakcje. 20% z przywiezionych odpadów trzeba będzie ustabilizować biologicznie w kompostowni, a poźniej zawieźć na składowisko. Pozostałe 80% materiałów zostanie ponownie wykorzystanych. NajwaŜniejsze grupy surowców wtórnych otrzymywane w sortowni na Bielanach i przeznaczone do recyklingu to: Szkło Makulatura Karton PET (bialy, zielony, niebieski i kolorowy) Metale Ŝelazne i nieŝelazne Folie białe i kolorowe Tetra-Pak Na rynku recyklingu i na giełdach surowców wtórnych właśnie te towary są przedmiotem transakcji kupna-sprzedaŝy pomiędzy sortownią a pośrednikami lub bezpośrednio zakładami recyklingu: hutami, papierniami, zakładami recyklingu tworzyw sztucznych Co to jest system gospodarki odpadami komunalnymi? Wg definicji, system to sieć relacji. Mamy róŝne systemy. Organizacja systemu to jego struktura w formie sieci, relacji między elementami oraz własności tych relacji. 4
Najprostszym przykładem jest ekosystem: sieć wzajemnych zaleŝności pomiędzy producentami i reducentami. Rośliny produkują poŝywienie, niektóre zwierzęta są roślinoŝercami, inne drapieŝnikami, ale generalnie kaŝde ma specjalizację i korzysta z dobrodziejstw przyrody w taki sposób, aby wszystko zostało wykorzystane racjonalnie i jak najmniej marnowane. Rośliny są poŝywieniem dla gąsienic, ślimaków i gryzoni, a te z kolei są pokarmem dla ptaków i ssaków drapieŝnych. KaŜde z tych stworzeń pełni ściśle określone funkcje w systemie. Podobnie jest z systemem zagospodarowania odpadów, choć jest on o wiele prostszy, a strukturę tworzą nie organizmy Ŝywe, a podmioty gospodarcze. KaŜdy podmiot w tym systemie spełnia inne zadania: cięŝarówki woŝą odpady: z domu do sortowni, z sortowni do zakładu recyklingu, na składowisko itd. Recyklerzy nadają drugie Ŝycie surowcom wtórnym. My, konsumenci produkujemy śmieci. DuŜo. Ponad 400 kg rocznie na osobę. W Polsce mamy 16 systemów regionalnych, w skład których wchodzą: firmy transportowe, sortownie, kompostownie, zakłady przetwarzania odpadów, zakłady recyklingu, zakłady odzysku energetycznego i wreszcie składowiska. Trzymając w ręku jakikolwiek przedmiot, nie da się jednoznacznie stwierdzić, co się z nim stanie po wrzuceniu go do śmietnika. Weźmy kartonik Tetra-Pac. Taki kartonik moŝna rozdzielić na trzy frakcje materiałowe: papier, folię polietylenową i aluminium, a następnie - papier wysłać do fabryki papieru, folię do firmy produkującej granulaty polietylenowe, a aluminium do huty. Jest to sytuacja idealna, ale moŝliwa tylko wtedy, gdy dysponujemy w systemie technologią oddzielania poszczególnych materiałów od siebie, czyli konkretną instalacją, a takŝe znamy i współpracujemy z papiernią, recyklerem tworzyw sztucznych i hutą aluminium. Ręcznie nie rozdzielimy kartonika na poszczególne frakcje. Co wtedy, gdy nie mamy potrzebnych maszyn? Mamy dwie inne moŝliwości: 5
1. Odzysk energetyczny, czyli frakcje energetyczne (torby foliowe) trafią do spalarni lub cementowni. 2. Wyrzucimy go na pobliskie składowisko odpadów ( zgodnie z prawem powinniśmy unikać takiego rozwiązania). Przetwarzanie odpadów organizujemy w zaleŝności od tego, jakie mamy w zasięgu ręki dostępne rozwiązania techniczne. Oddzielamy tzw. frakcje materiałowe: butelki PET, metale Ŝelazne i nieŝelazne, tworzywa polietylenowe i inne tworzywa, odpady niebezpieczne i odpady organiczne, czyli resztki z naszych kuchni. KaŜdą z tych frakcji oddzielnie kierujemy w inne miejsce systemu, do dalszego przetwarzania. Niestety, jak Państwo wiedzą, w Polsce nadal 90% odpadów wyrzucamy, marnotrawiąc zawarte w nich surowce i materiały. Niniejszy projekt edukacji ekologicznej ma za zadanie w prosty sposób przedstawić sposób, w jaki powinniśmy postępować z odpadami i zachęcić do selektywnej zbiórki w zgodzie i poszanowaniu środowiska naturalnego. Podczas konkursu Mistrz Recyklingu Maks porządkuje odpady, podstawowe pojęcia dla systemu gospodarki odpadami poznajemy czytając komiks. Natomiast pokonując grę internetową zobaczymy i dotkniemy wirtualnie kilku technik sortowania odpadów tak, aby móc wydzielić najwaŝniejsze surowce wtórne nadające się do recyklingu. Mamy nadzieję, Ŝe opracowane przez nas pomoce dydaktyczne, pomogą Państwu przekazać wiedzę na temat selektywnej zbiórki, budowy systemu gospodarki odpadami, technik sortowania surowców w sortowniach oraz samego recyklingu. 6