ZAPOBIEGANIE I ZWALCZANIE WYDZIOBYWANIA PIÓR U KUR NIEŚNYCH

ZAPOBIEGANIE I ZWALCZANIE WYDZIOBYWANIA PIÓR U KUR NIEŚNYCH Wydziobywanie piór (WP) ciągle jest ważnym problemem z punktu widzenia ekonomiki i dobrostanu kur nieśnych. W związku z wprowadzeniem w UE od 2012 r. zakazu utrzymywania kur nieśnych w konwencjonalnych klatkach i oczekiwaniem na wprowadzenie zakazu przycinania kurom pokrywy dzioba, zagadnienie to staje się coraz bardziej znaczące w dużych stadach kur, utrzymywanych w umeblowanych/wzbogaconych klatkach. Zapobieganie wydziobywaniu piór jest o wiele trudniejsze, niż miało to miejsce w klatkach konwencjonalnych. Trudno jest także zidentyfikować nioski wydziobujące pióra swym partnerkom. Formy wyrywania piór Znane są dwie formy wydziobywania piór: delikatna (DWP) i bezwzględna (BWP). DWP polega na łagodnych skubnięciach końcówki piór i zazwyczaj nie powoduje wielu szkód, będąc na ogół ignorowane przez ofiarę, chociaż - gdy się często powtarza - może pogarszać dobrostan ptaków. BWP wyczynia większe szkody swym ofiarom. Polega ono na energicznym wydziobania piór i ich zjadaniu, przyczyniając się do uszkodzeń okrywy piór na grzbiecie partnerek oraz w okolicy odbytu i ogona (Rodenburg i in. 2013). Ofiary BWP uciekają przed prześladowczyniami, by uniknąć konfrontacji, w wyniku której dochodzi nie tylko do dużych uszkodzeń całej okrywy piór, ale także do zranień skóry oraz wyrywania tkanek, przybierając formy kanibalizmu. Głębokie uszkodzenie tkanki może spowodować nawet śmierć ofiary na skutek zbyt dużego wykrwawienia. Inną formą kanibalizmu jest dziobanie kloaki ofiary, doprowadzając nawet do uszkodzenia jej wewnętrznych organów. Ten typ kanibalistycznego dziobania występuje także u ptaków dobrze opierzonych i to najczęściej podczas znoszenia przez kury jaj. Zdarzają się także przypadki dziobania w łapy. Agresywne dziobanie jest oddzielną formą relacji między ptakami, stanowiąc dla dziobanych zagrożenie i jest podstawą hierarchii w stadzie. Tworzy się tzw. porządek dziobania, gdzie silniejsza kura - dziobie słabsze. Agresywne, energiczne dziobanie skierowane w głowę lub szyję ofiary, zazwyczaj nie uszkadza bardzo okrywy piór. Samo WP nie jest formą agresywnego zachowywania się kur w stadzie. Ważnym zagadnieniem jest ustalenie u 6 tygodniowych kurek, czy DWP może rozwinąć się w BWP, innymi słowy: czy DWP jest prekursorem BWP? Większość badań nie potwierdza tej zależności, z tym że gdy u 6 tygodniowych kurek 2% wykazywało narów BWP, to u 30 tygodniowych - już 15%. Nie ma dowodów, by DWP rozwinęło się w BWP, mimo że stwierdzono korelację między występowaniem DWP a BWP u kur w tym samym wieku. Newberry i in. (2007) wykazali, że BWP u dorosłych kur skorelowane było z żerowaniem i próbami skubania piór u młodych ptaków, ale narów ten nie zmienił się w stereotypowe DWP. Lambton i in. (2007), badając zależność między DWP a BWP w towarowych stadach kur, nie stwierdzili, by wysoka częstotliwość przypadków DWP prowadziła do wysokiej częstotliwość BWP. 8

JAJA I PTAKI HODOWLANE Przyczyny wyrywania piór Jest wiele teorii nt. przyczyn wydziobywania sobie piór przez kury. Wg hipotezy Vestergaard i Lisborg (1993), jest ono związane z kąpielą pyłową. Kury odchowywane na podłożu, które uniemożliwiało kąpiel pyłową, charakteryzowały się większą częstotliwością występowania WP. Wg Blockhuis (1989) jest bardziej prawdopodobne, że WP jest atawistyczną formą odruchu żerowania. Z obserwacji Huber- -Erich i Wechsler (1997) wynika, że kury utrzymywane ściółce, rzadziej wydziobują sobie pióra, a umożliwienie im dostępu do piasku, kąpieli pyłowej, narów ten ogranicza. Stwierdzono także, że torf stosowany jako materiał ściołowy, na początku odchowu kurek ułatwia kąpiel pyłową, ale nie ogranicza występowania WP w tym okresie. Johnson i in. (1998) stwierdzili u kur utrzymywanych na drucianym ruszcie, najwięcej przypadków WP, rzadkie korzystanie z kąpieli pyłowej i większy udział (%) padnięć, w porównaniu z nioskami utrzymywanymi na słomie i piasku. Wskazuje to, że pierwsze 4 tygodnie życia kurek mają duży wpływ na wytworzenie się u nich odruchu WP, ale nie zawsze. Huber-Fisher i Wechsler (1997) wykazali wpływ wieku na występowanie w stadzie BWP. Odchów piskląt na ściółce do 3 tygodnia życia, zwiększa częstotliwość odruchów żerowania i zmniejsza częstotliwość WP. Wynika z tego, że zachowanie się dorosłych kur zostało silnie zdeterminowane rodzajem podłoża. W kolejnym doświadczeniu, pisklęta odchowywano na siatkowej macie lub na wiórach drzewnych w pierwszych trzech tygodniach życia, a następnie obie grupy na wiórach drzewnych. Stwierdzono, że rodzaj podłoża ma długotrwały skutek na występowanie nawyku WP. Blockhuis i Van Der Haar (1992) stwierdzili, że wysypywanie ziarna zbóż na ściółkę wyzwala u kurcząt odruch poszukiwania paszy i zmniejsza częstotliwość WP. Udostępnianie odchowywanym kurczętom główek kapusty lub innych przedmiotów, nadających się do dziobania, z powodzeniem zmniejsza WP. Wcześniejszy dostęp kurcząt do ściółki, na którą wysypano ziarno, jest ważnym zabiegiem zmniejszającym częstotliwość występowania narowu WP. Indywidualna zmienność w odruchu żerowania Poza czynnikami środowiskowymi, takimi jak uzupełnianie ściółki, zmienność odruchu żerowania wpływa na powstanie narowy WP. U ptaków wykazujących rzadko narów WP, nie dochodzi do zwiększenia ich częstotliwości. Jeśli WP jest związane z odruchem żerowania, właściwy rodzaj podłoża powinien wpłynąć na jego ujawnienie się i zniechęcić do WP. W przypadku braku ściółki, częściej pojawia się narów WP, choć dostępność do ściółki też całkowicie go nie eliminuje. Przy opracowywaniu strategii zmierzającej do ograniczenia w stadzie WP, należy uwzględniać różnice między osobnikami i liniami ptaków w przejawianiu chęci do objawiania tego narowu i starać się go ograniczać, przez umożliwienia ptakom żerowania. Motywacja do delikatnego lub bezwzględnego wydziobywania piór DWP i BWP mają swoje osobne, podstawowe motywacje. Wg Riedstra i Groothuis (2002), DWP jest rodzajem społecznego badania, polegającego na częstym dziobaniu nieprzyjaznego osobnika. Może to częściowo tłumaczyć, że występuje ono u młodych kurcząt, gdzie dopiero ustalają się socjalne stosunki, niż u kur dorosłych, u których delikatne WP występuje jako forma stereotypowa, np. pod postacią częstego dziobania w zakończeniach piór ogonowych. Savory (1999) w grupie kur o dużej częstotliwości WP, znajdywali mniej piór na podłodze. Wg Ramadan i Von Borell (2008), usunięcie z podłogi piór uniemożliwia ich zjadanie i ogranicza WP w okresie nieśności, potwierdzając w ten sposób związek między BWP a żywieniem. Jeśli kura nauczy się jeść pióra z podłogi, to tyl- 9

ko wówczas, gdy one tam są. Zależność przyczynowa między BWP, a ich zjadaniem, może zależeć od składu mieszanki paszowej dla niosek, a szczególnie od poziomu w niej włókna. Wpływ czynników żywieniowych Jest rzeczą znaną, że skład paszy, a głównie poziom białka, składników mineralnych, energii i włókna, wpływa na występowanie WP w stadzie. Brak surowego białka, a szczególnie aminokwasu lizyny, metioniny+cysteiny, zwiększa częstotliwość BWP i obniża jakość okrywy piór kur. Objawy BWP rosną gdy poziom surowego białka, lizyny lub metioniny+cysteiny zmniejsza się odpowiednio do 125, 8,2 5,1 g/ kg. Zalecenia paszowe dla tych odżywczych składników, zapewniające maksymalną nieśność, wynoszą odpowiednio 150, 6.9 i 5.8 g/ kg (NRC, 1994), chronią także przed nieoczekiwanym wzrostem BWP. Oczywiście, by utrzymać w dobrym stanie okrywę piór kur, pasza powinna zawierać więcej lizyny, niż to jest potrzebne do zapewnienia wysokiej nieśności. Narów BWP zwiększa się również przy braku magnezu w paszy, którego zalecany poziom winien wynosić 0.5 g/kg, oraz sodu <0.3g/kg, podczas gdy powinno go być 1.5 g/kg (Rodenburg i in, 2013). Rozcieńczenie paszy i wysoki w niej udział włókna Obniżenie poziomu energii w paszy może poprawić stan upierzenia kur, co można osiągnąć rozcieńczając mieszankę przez dodanie do niej nierozpuszczalnego włókno. Żywiąc przepiórki japońskie rozcieńczoną paszą o obniżonym poziomie energii, tak przedłużono im czas pobierania paszy, że nie miały czasu na WP. Zwiększanie poziomu włókna w dawce dla kur nieśnych powyżej 80g/kg, ogranicza WP i poprawia jakość upierzenia ptaków. Nierozpuszczalne włókno, takie jak nie skrobiowe wielocukry (NSP s), szczególnie skutecznie przedłużają nioskom czas pobierania paszy. Włókno pobudza ruch jelit i wpływa na odczuwanie sytości. W wyniku akumulacji włókna w żołądku, następuje spowolnienie przepływu przez niego treści pokarmowej, co zwiększa odczuwanie sytości i zmniejsza chęć do wzajemnego dziobania się i zjadania piór partnerek. Harlander i in. (2007) porównywali nawyk zjadania piór u ptaków selekcjonowanych na wysoką i niską częstotliwość WP i stwierdzili, że kury o wysokim WP, chętniej zjadały pióra. Stwierdzili także, że zjedzone pióra pobudzają ruchliwość jelit i działają podobnie jak nie skrobiowe wielocukry. Kury zjadają pióra, by mieć odczucie nasycenia się paszą. Obniżenie poziomu energii w paszy w okresie odchowu, zmniejsza częstotliwość występowania BWP w okresie nieśności oraz chęci zjadania piór partnerek. Zapewniając kurom w okresie nieśności w paszy wysoki poziom nierozpuszczalnych NSP, ograniczono uszkodzenia okrywy piór, w porównaniu do niosek żywionych standardową, nie rozcieńczoną mieszanką. Stwierdzono pozytywny wpływ żywienia paszą rozcieńczoną NSP, na stan opierzenia niosek, nie tylko w okresie odchowu, ale i nieśności. Spożycie nierozpuszczalnej NSP w ilości co najmniej 10 g/kurę/dzień w okresie odchowu i 16 g/kurę/dzień w okresie nieśności, minimalizuje ryzyko wystąpienia gwałtownego wydziobywania piór w stadzie. Czynniki żywieniowe, przedłużające czas zjadania paszy przez kury i wywołujące u nich poczucie sytości, ograniczają WP u młódek i niosek. Wg Wbster (1995), przyspieszenie pobierania paszy może wpłynąć na zwiększenie ilości przypadków WP. Reasumując, można powiedzieć, że rozcieńczanie mieszanki paszowej i żywienie paszą o dużym udziale włókna, pozwala na ograniczenie częstotliwości występowania gwałtownego wydziobywania piór w stadzie. Rola matczynych hormonów Poza środowiskiem także inne czynniki odgrywają rolę w kształtowaniu się narowu WP. 10

Żółtko jaja jest głównym źródłem składników odżywczych dla rozwijającego się kurczęcego zarodka i zawiera takie steroidowe hormony jak estrogeny i androgeny, które mają długotrwały wpływ na funkcje mózgu i na kształtowanie się odruchów behawioralnych poszczególnych osobników. Hormonami odłożonymi w żółtku, kura-matka oddziałuje na rozwój swego potomstwa w otaczającym je środowisku, a także na rozwój w stadzie WP i inne niepożądane narowy. Kury reprodukcyjne utrzymywane są w dużych stadach, gdzie spotykają wiele partnerek. Interakcje społeczne, takie jak agresywne zachowania, stymulują produkcję androgenów. Występujące w kurniku stresujące wydarzenia, mogą wpływać na poziom glykokortykostreroidów matki. Wiadomo, że takie czynniki społeczne, jak wielkość obsady/ m 2, mogą wpływać na udział hormonu w jajach, co wskazuje na związek między równowagą hormonalną matki i rozwojem narowu WP u jej potomstwa. Wg Hughes (1973), częstotliwość występowania WP i kanibalizmu, można zmniejszyć podawaniem kurom testosteronu. El-lethey i in. (2001) wykazali, że karmienie młodych niosek paszą z udziałem kortykosteronu hamowało tempo wzrostu, zwiększało zdolność do fruwania i częstotliwość DWP u dorosłych niosek. Występują także różnice między warunkami środowiskowymi, w których utrzymywano stado reprodukcyjne/rodzicielskie, a warunkami chowu kurek i późnej kur dorosłych, produkujących jaja spożywcze. Najbardziej oczywistą różnicą jest obecność kogutów w pokoleniu rodzicielskim i ich brak w stadzie niosek. Ponadto warunki chowu mogą być zupełnie inne (ściółka lub woliera). Jeśli na odkładanie się hormonów w żółtku jaja wpływa środowisko znoszącej je kury, to być może także oddziałuje później na rozwój różnego rodzaju patologicznych zachowań. Badania prowadzone w stadach towarowych kur nieśnych, winny wyjaśnić zależność między stresem ptaków w stadzie rodzicielskim, poziomem hormonów w jego jajach i odruchach behawioralnych potomstwa. W przypadku potwierdzenia takiej zależności, należy dążyć do ograniczenia czynników stresogennych w stadzie rodzicielskim np. przez zmniejszenie wielkości obsady ptaków/m 2 lub liczebności grupy albo zapewnienie ptakom wysokiego dobrostanu i w ten sposób dążyć do ograniczenia WP (Rodenburg i in., 2013). Cechy behawioralne kur i reagowanie na strach i stres Behawioralne cechy poszczególnych ptaków, takie jak strach i zachowania społeczne, odgrywają również rolę w rozwoju w stadzie WP. Objawy strachu występują najczęściej u ptaków lękliwych. Stwierdzono związek między objawami strachu a wydziobywaniem i uszkadzaniem piór. Strach, który może się zwiększać na skutek wydziobywania piór, potwierdza rozwój tego narowu. Rodenburg i in. (2004) stwierdzili wpływ straszenia piskląt na rozwinięcie się u nich w późniejszym wieku nawyków DWP i BWP. Jones i in.(1995) wykazali, że pisklęta z linii o dużej częstotliwości występowania WP, utrzymywane na otwartej przestrzeni, były bardziej lękliwe (opóźnione gdakanie) od piskląt z linii o niskiej częstotliwości WP. W komercyjnej linii, selekcjonowanej na ograniczone padnięcia grupowe na skutek WP, sześciotygodniowe kurczęta były mniej lękliwe od ptaków z nieselekcjonowanej grupy kontrolnej. Pod względem lękliwości, kury młode mogą się różnić od dorosłych. Wysoką aktywność WP stwierdzono w różnych genetycznych liniach i mieszańcach kur. Wykazano pozytywne zależności między miarą strachu TI, a częstotliwością występowania DWP. Wg Campo i in. (2008), dłuższy czas trwania strachu sprzyjał WP w okolicy kloaki partnerek. W towarowych liniach, u kur z o białej okrywie piór, okres strachu (TI) był dłuższy w 13 i 44 tygodniu życia niż u kur o brązowej barwie piór. Uitdehaag i in. (2008) stwierdzili, że biało upie- 12

JAJA I PTAKI HODOWLANE rzone kury są bardziej kapryśne i częściej wykazują narów WP od kur o brązowym upierzeniu. W badaniach przeprowadzonych na kurach rasy Leghorn (WLg) i Rhode Island Red (RIR), stwierdzono, że brązowo upierzone, dorosłe kury RIR, miały zawsze mniej zniszczoną okrywę piór od WLg. Dodatkowe, fizjologiczne informacje mogą być pomocne w zrozumieniu koncepcji jak ptaki radzą sobie ze strachem i stresem, które wpływają na narów WP. Na przykład reakcją fizjologiczną na łapanie ptaków jest stres fizjologiczny, zwiększający poziom kortykosteronu w krwi. Natomiast kury o dużej częstotliwości występowania WP, miały wyższy poziom kortykosteronu i wyższe tętno serca, w porównaniu z kurami o niższej częstotliwości występowania WP. Ptaki z linii o częstym WP miały jednak niższy poziom kortykosteronu od kur z linii o rzadko występującym tym nawyku. Kury pochodzące z linii o wyższej skłonności do WP, są bardziej wrażliwe na stresowe sytuacje. Należy jednak zdawać sobie sprawę, że na różnice między liniami kur w WP mają wpływ warunki chowu jak i interakcje genotyp x środowisko. (2013), badania te wskazują, że istnieje możliwość genetycznego doskonalenia kur, które lepiej sobie radzą ze strachem i stresem, w kierunku obniżenia u nich częstotliwości występowania wydziobywania piór. Podsumowując stwierdza się, że na częstotliwość występowania WP wpływa: 1. sposób żywienia i żerowania młodych i dorosłych kur, 2. środowisko w okresie odchowu i zestresowanie matki, 3. strach i stres. dr inż. Ryszard Gilewski Prof. dr hab. Stanisław Wężyk AVICONS Indywidualne różnice w predyspozycji do występowania BWP, są związane z różnicami w neurotransmisji serotoniny w mózgu ptaków, wpływając na odczuwanie strachu i społeczne zachowania. Ostre zahamowanie przemiany serotoniny w przedmózgowiu kurcząt, zwiększa częstotliwość występowania DWP i BWP, a dodatek L-tryptofanu obniża częstość pojawiania się nawyku DWP, a tylko nieznacznie - BWP, potwierdzając, że występowanie nawyku WP może być związane z niskim poziomem serotoniny w systemie nerwowym. Ponadto na WP może wpływać, pobudzająca układ nerwowy dopamina, na co wskazuje ograniczenie WP po iniekcji haloperidolu - antagonisty dopaminy. Wg Rodenburg i in. 13