CELE I KIERUNKI DZIAŁAŃ PROEKOLOGICZNYCH W STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ORAZ W REGIONALNYCH DOKUMENTACH PROGRAMOWYCH PO 2014 R. Bogdan Kawałko Dyrektor Departamentu Polityki Regionalnej 9 G R U D N I A 2 0 1 3 r.
Plan prezentacji 1. Wprowadzenie, podejście metodologiczne 2. Zasoby i środowisko w Strategii 3. Kontekst środowiska w innych regionalnych i krajowych dokumentach programowych 4. Podsumowanie 2
Teza główna Strategia Województwa Lubelskiego i inne regionalne dokumenty programowe stwarzają szanse rozwojowe dla racjonalnego korzystania z zasobów oraz aktywnej ochrony środowiska 3
Wprowadzenie Najbliższa perspektywa programowa stwarza nowe szanse rozwojowe, wynika to z przyjętego pakietu dokumentów strategicznych na poziomie: EUROPEJSKIM KRAJOWYM co przekłada się na zapisy dokumentów REGIONALNYCH 4
Strategia w nowej perspektywie Strategia: nie jest programem wydawania pieniędzy, jest natomiast podstawą do: projektowania i realizacji polityki rozwoju, budowania programów, proponuje: cele działania, wskazuje zasoby niezbędne do ich osiągania, określa warunki i możliwości ich realizacji, jest narzędziem zarządzania regionem. 5
Założenia Strategii - podejście zintegrowane Strategia Rozwoju Województwa jest kluczowym dokumentem programowym regionu, jest dokumentem wiodącym dla innych dokumentów jak np.: Regionalna Strategia Innowacji (RSI), Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego (PZP WL), Regionalny Program Operacyjny (RPO), Strategia Transgraniczna, Program Ochrony Środowiska, inne programy. RPO RSI PZPW SRWL Inne programy i strategie 6
Komplementarność dokumentów - przykłady DOKUMENT KIERUNKOWY SRWL DOKUMENTY USZCZEGÓŁAWIAJĄCE Regionalna Strategia Innowacji, dotyczy np. : usług medycznych i prozdrowotnych energetyki niskoemisyjnej rozwoju przedsiębiorczości innych Strategia Transgraniczna dotyczy np.: powstania i koordynacji transgranicznych obszarów chronionych, Działań na rzecz czystości wód dorzecza Bugu, Tworzenia transgranicznych sieci współpracy Inne strategie sektorowe i tematyczne PZPWL DOKUMENTY OPERACYJNE I WDROŻENIOWE Plan rozwoju publicznego transportu Program ochrony Program Rozwoju Infrastruktury Transportowej i Komunikacji środowiska Programy te powinny zawierać m.in. : kryteria i zasady, wyboru przedsięwzięć listę proponowanych przedsięwzięć np. odcinki dróg hierarchię, kolejność realizacji środki finansowe powiązanie ze SRWL (zapewnienie zgodności) uzasadnienie do ubiegania się o środki finansowe inne Inne 7
Komplementarność dokumentów Strategia respektuje i uwzględnia: 1. Priorytety i cele Strategii EUROPA 2020 i Wspólnych Ram Strategicznych (WRS) (m.in. wspieranie gospodarki efektywnej, przyjaznej środowisku bardziej konkurencyjnej, niskoemisyjnej oraz klimatu) 2. Wskazania i ustalenia dokumentów krajowych 3. Opinie środowiskowe i wnioski z Prognozy oddziaływania na środowisko (OOŚ) 8
Wybory strategiczne Strategia zawiera konsensus wobec trudnych, ale najlepszych dla regionu wyborów dokonanych w trakcie prac nad Strategią pomiędzy: potrzebami a wizją koncentracją a rozpraszaniem wyrównywaniem a efektywnością ochroną a rozwojem 9
Diagnoza - główne wnioski Elementy kluczowe pozycji regionu (Niekorzystne) Niekorzystna struktura społeczno-zawodowa. Położenie (peryferyjne) w obszarze niskiego rozwoju przy jednoczesnym słabym skomunikowaniu, jak również niewystarczającej infrastrukturze integrującej przestrzeń regionu (Korzystne) Relatywnie duże znaczenie Lublina, a także kilku innych ośrodków subregionalnych. Względnie bogate wyposażenie w czynniki naturalne (w tym zasoby energetyczne, przyrodnicze warunki dla rolnictwa), a także walory krajobrazu, które wraz z dziedzictwem kulturowym są bazą do rozwijania turystyki (przemysłu). 10
Wybory strategiczne - przykłady posiadanych zasobów i dylematów Potencjał energetyczny Potencjał żywicielski Ochrona walorów przyrodniczokrajobrazowych 11
Architektura celów Strategii 1 CEL STRATEGICZNY Wzmacnianie urbanizacji regionu 2 CEL STRATEGICZNY Restrukturyzacja rolnictwa oraz rozwój obszarów wiejskich 3 CEL STRATEGICZNY Selektywne zwiększanie potencjału wiedzy, kwalifikacji, zaawansowania technologicznego, przedsiębiorczości i innowacyjności regionu 4 CEL STRATEGICZNY Funkcjonalna, przestrzenna, społeczna i kulturowa integracja regionu 12
Architektura celów Strategii 1. Wzmacnianie urbanizacji regionu C E L E S T R A T E G I C Z N E 2. Restrukturyzacja rolnictwa oraz rozwój obszarów wiejskich C E L E O P E R A C Y J N E 3. Selektywne zwiększanie potencjału wiedzy, kwalifikacji, zaawansowanie technologicznego, przedsiębiorczości i innowacyjności regionu 4. Funkcjonalna, przestrzenna społeczna i kulturowa integracja regionu 1.1. Rozwijanie funkcji metropolitalnych Lublina 2.1. Poprawa warunków dla wzrostu konkurencyjności i towarowości gospodarstw 3.1. Wspieranie najbardziej perspektywicznych kierunków badań i ich komercjalizacji 4.1. Poprawa wewnętrznego skomunikowania regionu 1.2. Wspieranie ponadlokalnych funkcji miast 1.3. Poprawa skomunikowania Lublina z obszarami metropolitalnymi Polski i zagranicy 2.2. Rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego 2.3. Wzmocnienie doradztwa rolniczego oraz promowanie i wspieranie inicjatyw współpracy rolników i mieszkańców wsi 2.4. Wspieranie przedsiębiorczości na wsi i tworzenia pozarolniczych miejsc pracy na obszarach wiejskich 2.5. Wyposażanie obszarów wiejskich w infrastrukturę transportową, komunalną, energetyczną 3.2. Wspieranie kierunków kształcenia na poziomie wyższym szczególnie istotnych dla przyszłego rynku pracy regionu oraz mających unikatowe znaczenie w skali ponadregionalnej 3.3 Stworzenie systemu wsparcia, naukowego, eksperckiego i wdrożeniowego na rzecz rozwoju wybranych sektorów gospodarki 3.4. Rozwijanie systemu kształcenia dostosowanego do specyfiki regionu 3.5. Wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw 3.6. Rozwój społeczeństwa informacyjnego 4.2. Wspieranie włączenia społecznego 4.3. Wzmacnianie społecznej tożsamości regionalnej i rozwijanie więzi i współpracy wewnątrzregionalnej 4.4. Przełamywanie niekorzystnych efektów przygranicznego położenia regionu 4.5. Racjonalne i efektywne wykorzystywanie zasobów przyrody dla potrzeb gospodarczych i rekreacyjnych, przy zachowaniu i ochronie walorów środowiska przyrodniczego 13
Problemy środowiska w Strategii Nowoczesne ujęcie problemów środowiska w SRWL horyzontalnie zawarto zapis w Celu Strategicznym 4 (Cel Operacyjny 4.5) jako rodzaj mechanizmu tj. poprzez uwzględnienie problemów środowiska we wszystkich pozostałych celach i kierunkach działań oraz w ramach OSI 14
Przykłady kierunków działań w Strategii Bioinnowacje (Cel 3.3) Poprawa jakości i efektywności korzystania z zasobów wodnych Wspieranie ekologicznie/ekonomicznie uzasadnionych działań na rzecz produkcji energii z odnawialnych źródeł Wspieranie inicjatyw i działań na rzecz racjonalnego wykorzystania energii i zwiększenie efektywności energetycznej Wspieranie działań na rzecz podejmowania i rozwijania racjonalnej eksploatacji zasobów kopalin Wspieranie inicjatyw na rzecz racjonalnej gospodarki odpadami Wprowadzanie sposobów upraw i hodowli zmniejszających presję na środowisko przyrodnicze i umożliwiających adaptację do zmian klimatu 15
Obszary Strategicznej Interwencji W Strategii wyodrębniono 7 OSI Stanowią wyznacznik obszarów: o szczególnych potencjałach rozwojowych, problemowych o znaczeniu priorytetowym (do rozwiązania). 1. Lublin wraz z obszarem funkcjonalnym 2. Obszary funkcjonalne miast subregionalnych 3. Obszary przygraniczne 4. Obszary gospodarczego wykorzystania walorów przyrodniczych i kulturowych 5. Obszary potencjalnej eksploatacji złóż kopalin 6. Obszary ochrony i kształtowania zasobów wodnych 7. Nowoczesna wieś 16
Przykłady kierunków działań w ramach OSI rozwijanie gospodarki niskoemisyjnej, w tym systemu transportu miejskiego kompleksowa rewitalizacja, aktywna ochrona zasobów przyrody, budowa niezbędnej infrastruktury technicznej, rekultywacja terenów poeksploatacyjnych, minimalizacja negatywnych skutków eksploatacji złóż kopalin (np. węgiel, gaz) eliminowanie zagrożeń powodziowych, rozwiązanie problemów konfliktowych narosłych w wyniku degradacji technicznej i niedoboru urządzeń przeciwpowodziowych i melioracyjnych wsparcie rozwoju infrastruktury komunalnej oraz zaplecza sanitarnego. 17
Projekt Regionalnej Strategii Innowacji - kontekst ochrony środowiska Biogospodarka specjalizacja kluczowa Energetyka niskoemisyjna specjalizacja wyłaniająca się Istotnym wsparciem w zakresie wspierania działań proekologicznych będzie również unijna i krajowa polityka w zakresie np. promowania odnawialnych źródeł energii 18
Działania, kierunki wsparcia - podstawowe założenia 1 2 3 Współpraca i sieciowanie Komercjalizacja wyników Efektywność 19
Pozycja rozwojowa - B+R Nakłady na działalność badawczo-rozwojową LUBUSKIE PODLASKIE ZACHODNIOPOMORSKIE OPOLSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE PODKARPACKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE POMORSKIE DOLNOŚLĄSKIE ŚLĄSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE LUBELSKIE ŁÓDZKIE WIELKOPOLSKIE MAŁOPOLSKIE MAZOWIECKIE 0,10 0,21 0,22 0,23 0,31 0,37 0,42 0,52 0,53 0,55 0,56 0,58 0,60 0,66 0,93 0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 2010 roku nakłady na B+R wyniosły ponad 362 mln zł - prawie dwukrotny wzrost w stosunku do roku 2005. Wartość nakładów na jednego mieszkańca wynosiła 168 zł 62% średniej krajowej (10 miejsce) Wskaźnik wartości nakładów na B+R w relacji do PKB (GERD) wyniósł 0,58% (średnia dla kraju 0,68%) tendencja jest rosnąca stanowi poniżej 30% średniej unijnej wg Strategii UE 2020 docelowy 1,19 wskaźnik ma wynosić 1,7% dla Polski, 3% dla UE 20
Pozycja rozwojowa - B+R Niespełna 40% stanowią nakłady poniesione w sektorze szkolnictwa wyższego (w kraju 34%) Tylko 18% stanowią nakłady w sektorze przedsiębiorstw (w kraju 32%). Struktura nakładów na działalność badawczo-rozwojową W strukturze nakładów na B+R największa część środków przeznaczana jest na badania z dziedziny - nauk rolniczych 36% (7,6% w kraju), - nauk inżynieryjnych i technicznych 26% (47%) - nauk przyrodniczych 14% (25%) Wskazuje to na pewną specjalizację w zakresie badań zgodną z profilem gospodarczym regionu. 0 21
Podejście zintegrowane - przykłady Przykładowe przedsięwzięcia zintegrowane Lubelska Wyżyna Biogospodarki Przedsięwzięcie jest wspólną inicjatywą 5 lubelskich uczelni wyższych (UMCS, UM, KUL, UP, PL) Główną rolę w realizacji przedsięwzięcia odegrają: Jednostki naukowe - 5 publicznych uczelni wyższych regionu działających w porozumieniu jako konsorcjum; 21 Centrów, ośrodków badawczo rozwojowych i innowacji, instytutów naukowych; Ponad 50 przedsiębiorstw działających na terenie Lubelszczyzny (m.in.: PGNiG, Kopalnia Węgla Kamiennego Bogdanka S.A., PGE Dystrybucja S.A., Zakłady Azotowe Puławy S.A.); Podmioty społeczno-gospodarcze ( m.in.: jednostki samorządu terytorialnego, publiczne i niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, szpitale, placówki opiekuńcze); Mieszkańcy regionu ostateczni beneficjenci rezultatów przedsięwzięcia w perspektywie długofalowej. 22
Podejście zintegrowane - przykłady z zakresu ochrony środowiska OSI Obszary potencjalnej eksploatacji złóż kopalin OSI Obszary ochrony i kształtowania zasobów wodnych Przykładowe przedsięwzięcia wpisujące się w OSI Rewitalizacja systemu wodnego kanału Wieprz Krzna Budowa zbiornika Oleśniki 23
Projekt Strategii Transgranicznej - kontekst ochrony środowiska Przykłady kierunków działań: 2.2. Stymulowanie działań na rzecz powstania i koordynacji funkcjonowania transgranicznych obszarów chronionych, 2.3. Stymulowanie działań transgranicznych na rzecz czystości wód dorzecza Bugu, 2.7. Tworzenie transgranicznych sieci współpracy instytucji i organizacji zajmujących się środowiskiem naturalnym, kulturą i turystyką. 24
Perspektywa finansowa 2014-2020 - założenia Wkład unijny do krajowych programów operacyjnych na lata 2014-2020 (mld euro) Pomoc techniczna 0,7 Polskac wschodnia 2,11 Polska cyfrowa 2,25 Wiedza, edukacja, rozwój 4,41 Inteligentny rozwój 8,61 Infrastruktura i Środowisko 27,51 0 5 10 15 20 25 30 Źródło: MRR, "Rz" 02.12.2013 r. 25
Perspektywa finansowa 2014-2020 - założenia Wkład unijny do regionalnych programów operacyjnych na lata 2014-2020 (mld euro) 4 3,5 3,47 3 2,87 2,5 2 1,5 1 2,44 2,25 2,25 2,22 2,11 2,08 1,9 1,86 1,72 1,59 1,36 1,21 0,94 0,9 0,5 0 Źródło: MRR, "Rz" 02.12.2013 r. 26
Projekt RPO WL 2014-2020 - kontekst ochrony środowiska 6 na 15 Osi priorytetowych w projekcie RPO WL dotyczy m. in. działań proekologicznych: Oś Priorytetowa 4 Energia przyjazna środowisku 135,04 mln EUR Oś Priorytetowa 5 Efektywność energetyczna 92,4 mln EUR Oś Priorytetowa 6 Gospodarka niskoemisyjna 113,7 mln EUR Oś Priorytetowa 7 Ochrona środowiska i efektywne wykorzystanie zasobów 177,68 mln EUR Oś Priorytetowa 8 Dziedzictwo kulturowe i poprawa stanu środowiska 106,6 mln EUR Oś Priorytetowa 9 Mobilność regionalna i ekologiczny transport 255,84 mln EUR 27
Perspektywa finansowa 2014-2020 - założenia Program Infrastruktura i Środowisko 1/2 Razem: 27,51 mld euro Z 8 Osi priorytetowych PIiŚ 5 dedykowanych jest m.in. działaniom proekologicznym, B+R, przedsiębiorcom Oś 1 Promocja odnawialnych źródeł energii i efektywności energetycznej (1 263 mln euro) produkcja, dystrybucja oraz wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii poprawa efektywności energetycznej w przedsiębiorstwach rozwój i wdrażanie inteligentnych systemów dystrybucji Oś 2 Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu (3 458 mln euro) rozwój infrastruktury środowiskowej ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznej, poprawa jakości środowiska miejskiego dostosowanie do zmian klimatu 28
Perspektywa finansowa 2014-2020 - założenia Program Infrastruktura i Środowisko 2/2 Oś 3 Rozwój infrastruktury transportowej przyjaznej dla środowiska i ważnej w skali europejskiej (14,7 mld euro) niskoemisyjny transport miejski, transport śródlądowy, morski i intermodalny Oś 5 Rozwój infrastruktury bezpieczeństwa energetycznego (642 mln euro) rozwój inteligentnych systemów dystrybucji, magazynowania i przesyłu gazu ziemnego i energii elektrycznej Oś 7 Wzmocnienie strategicznej infrastruktury ochrony zdrowia (35,5 mln euro) wsparcie infrastruktury szpitali ponadregionalnych i współpracujących z nimi jednostek diagnostycznych wsparcie infrastruktury systemu państwowego ratownictwa medycznego 29
Perspektywa finansowa 2014-2020 - założenia Program Polska Wschodnia Razem: 2,11 mld euro Z 5 Osi priorytetowych PIiŚ 3 dedykowane są m.in. B+R, działaniom proekologicznym, przedsiębiorcom Oś 1 Innowacyjna Polska Wschodnia (485 mln euro) wsparcie przedsiębiorstw w zakresie działalności B+R i innowacyjnej zwiększenie potencjału instytucji otoczenia biznesu do świadczenia usług na rzecz przedsiębiorstw w zakresie działalności innowacyjnej, B+R i wdrożeniowej Oś 2 Przedsiębiorcza Polska Wschodnia (344 mln euro) tworzenie warunków dla rozwoju przedsiębiorczości innowacyjnej wsparcie internacjonalizacji MŚP rozwój ponadregionalnych powiązań kooperacyjnych (inicjatywy klastrowe) Oś 3 Nowoczesna Infrastruktura Transportowa (843mln euro) inwestycje w zakresie niskoemisyjnego transportu miejskiego w miastach wojewódzkich i ich obszarach funkcjonalnych 30
Perspektywa finansowa 2014-2020 - założenia Program Inteligentny Rozwój Razem: 8,61 mld euro Z 5 Osi priorytetowych PIR 4 dedykowane są m.in. B+R, przedsiębiorcom Oś 1 Wsparcie prowadzenia prac B+R przez przedsiębiorstwa oraz konsorcja naukowo badawcze Pobudzenie aktywności przedsiębiorstw w zakresie prowadzenia działalności B+R Oś 2 Wsparcie innowacji w przedsiębiorstwach Zwiększenie nakładów polskich przedsiębiorstw na działalność innowacyjną Rozwój rynku kapitału podwyższonego ryzyka Oś 3 Wsparcie otoczenia i potencjału Innowacyjnych przedsiębiorstw Zwiększenie potencjał przedsiębiorstw do prowadzenia działalności innowacyjnej Wzrost umiędzynarodowienia działalności przedsiębiorstw Rozwój współpracy w celu tworzenia rozwiązań innowacyjnych Oś 4 Zwiększenie potencjału naukowo badawczego Wzmocnienie współpracy pomiędzy jednostkami naukowymi oraz jednostkami naukowymi i przedsiębiorcami 31
Podsumowanie Z zarysowanej obecnej i przyszłej sytuacji regionu wynika, że przed województwem lubelskim stoją konkretne wyzwania rozwojowe. Ich realizacja powinna zmierzać do poprawy miejsca, jakie region zajmuje na mapie polskich województw pod względem poziomu rozwoju gospodarczego oraz jakości życia ludności. Poprawa wskaźników w tym zakresie będzie miernikiem skuteczności realizacji Strategii. Osiągniecie stanu pożądanego, będzie wymagało znacznego wysiłku zarówno samorządu województwa oraz jak największej liczby podmiotów zainteresowanych realizacją Strategii 32
Podsumowanie W aktualnej sytuacji, kiedy trwają prace nad komplementarnymi dokumentami programowymi w regionie oraz kraju, niezbędny jest aktywny udział partnerów społeczno-gospodarczych w pracach i konsultacjach nad tymi dokumentami, np.: RPO WL Strategia Transgraniczna Przedsięwzięcia priorytetowe RSI PZPWL Kontrakt Terytorialny Program Współpracy Transgranicznej PL-BY-UA Krajowa Polityka Miejska 33
Dodatkowe informacje Strategia oraz pozostałe materiały dotyczące procesu aktualizacji są dostępne na stronie: www.strategia.lubelskie.pl 34
Dziękuję za uwagę 9 G R U D N I A 2 0 1 3 r.