RAPORT z monitoringu wdrażania w 2014 roku programu

Raport przyjęty przez Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego w dniu 23 października 2015 r. RAPORT z monitoringu wdrażania w 2014 roku programu Polityka senioralna województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2014-2020 Opracowanie: Biuro ds. pomocy i integracji społecznej Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Olsztyn, październik 2015 r. 1

Spis treści: Wykaz skrótów 3 Wstęp 4 Obszar I Zdrowie (profilaktyka, rehabilitacja), infrastruktura i usługi socjalne 6 Cel szczegółowy 1.1. Zwiększenie osobom starszym dostępu do opieki medycznej 6 Cel szczegółowy 1.2. Zwiększenie osobom starszym dostępu do usług socjalnych 11 Cel szczegółowy 1.3. Wzrost kompetencji kadr służby zdrowia oraz pomocy społecznej w zakresie opieki nad osobami starszymi 17 Obszar II Aktywność społeczna, kulturalna i edukacyjna 22 Cel szczegółowy 2.1. Upowszechnienie wolontariatu osób starszych i na rzecz osób starszych 22 Cel szczegółowy 2.2. Poszerzenie oferty kulturalnej skierowanej do osób starszych 25 Cel szczegółowy 2.3 Poszerzenie oferty edukacyjnej skierowanej do osób starszych 32 Cel szczegółowy 2.4. Wzrost bezpieczeństwa osób starszych 35 Cel szczegółowy 2.5. Wzmocnienie rzecznictwa interesów osób starszych 37 Cel szczegółowy 2.6. Wzmacnianie i promowanie integracji międzypokoleniowej 39 Cel szczegółowy 2.7. Promowanie pozytywnego wizerunku seniorów, ich potencjału, aktywności społecznej, kulturalnej i edukacyjnej 43 Obszar III Aktywność zawodowa 47 Cel szczegółowy 3.1. Podnoszenie umiejętności i kwalifikacji zawodowych oraz kompetencji osobowościowych osób starszych 47 Cel szczegółowy 3.2. Zwiększenie liczby podmiotów ekonomii społecznej tworzonych przez osoby starsze i działających na ich rzecz 51 Cel szczegółowy 3.3. Wzrost wykorzystywania środków zewnętrznych na realizację programów aktywizujących zawodowo osoby 50+ 54 Cel szczegółowy 3.4. Budowanie świadomości pracodawców na temat konsekwencji przemian społeczno-demograficznych 56 Obszar IV Turystyka, sport i rekreacja. 58 Cel szczegółowy 4.1. Rozbudowa i dostosowanie bazy turystycznej i sportowo-rekreacyjnej (sezonowej i całorocznej) do potrzeb i zainteresowań osób starszych 58 Cel szczegółowy 4.2. Zwiększenie całorocznej oferty turystycznej i sportowo-rekreacyjnej przyjaznej seniorom 59 Cel szczegółowy 4.3. Zwiększenie aktywności turystycznej i sportowo-rekreacyjnej seniorów 60 Wnioski i rekomendacje 62 Załącznik Nr 1. Programy i projekty aktywizujące zawodowo osoby pow. 50 r.ż. realizowane przez publiczne służby zatrudnienia województwa warmińsko-mazurskiego 65 2

Wykaz skrótów MPiPS ROPS W-M OW NFZ FOSa PCPR MOPS M-GOPS GOPS OPS DPS ŚDS UTW ATW EFS PTTK Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Warmińsko-Mazurski Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia w Olsztynie Federacja Organizacji Socjalnych Województwa Warmińsko-Mazurskiego FOSa w Olsztynie Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej Ośrodek Pomocy Społecznej Dom Pomocy Społecznej Środowiskowy Dom Samopomocy Uniwersytet Trzeciego Wieku Akademia Trzeciego Wieku Europejski Fundusz Społeczny Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze 3

Wstęp Program Polityka senioralna województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2014-2020 został przyjęty Uchwałą Nr 4/39/14/IV Zarządu Województwa Warmińsko- Mazurskiego z dnia 20 stycznia 2014 roku. Ww. program został opracowany w ramach współpracy Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie z Federacją Organizacji Socjalnych Województwa Warmińsko-Mazurskiego jest strategicznym partnerem Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego w podejmowaniu działań na rzecz osób starszych. Zapisane w Programie cele i działania wypracowano w szerokiej partycypacji społecznej ze szczególnym udziałem osób starszych. Z uwagi na interdyscyplinarny charakter działań określonych w Programie, jego realizacja wymaga szerokiej współpracy administracji rządowej i samorządowej oraz wielu innych partnerów, ze szczególnym uwzględnieniem organizacji pozarządowych. Określone w Programie cele realizowane są poprzez działania ujęte w czterech obszarach Programu, tj.: Obszar I: Zdrowie (profilaktyka, rehabilitacja), infrastruktura i usługi socjalne. Obszar II: Aktywność społeczna, kulturalna i edukacyjna. Obszar III: Aktywność zawodowa. Obszar IV: Turystyka, sport i rekreacja. Niniejszy Raport opracowano na podstawie informacji otrzymanych ze starostw powiatowych oraz urzędów miast i gmin województwa warmińsko-mazurskiego, Warmińsko- Mazurskiego Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie, Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Olsztynie, Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w Olsztynie, Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych Regionu Warmii i Mazur z siedzibą w Olsztynie, Komendy Wojewódzkiej Policji w Olsztynie, Straży Miejskiej w Olsztynie, Elblągu oraz w Ełku, Ośrodka Wspierania Inicjatyw Ekonomii Społecznej w Olsztynie oraz Ełku, Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Wyższej Szkoły Informatyki i Ekonomii TWP w Olsztynie, Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania im. prof. Tadeusza Kotarbińskiego w Olsztynie, Regionalnej Organizacji Turystycznej w Olsztynie oraz Lokalnych Organizacji Turystycznych ze Szczytna, Lidzbarka Warmińskiego oraz z Ostródy, Federacji Organizacji Socjalnych Województwa Warmińsko- Mazurskiego FOSa w Olsztynie, Uniwersytetów i Akademii Trzeciego Wieku Warmii i Mazur, Regionalnego Centrum Wolontariatu w Elblągu, Ełckiego Stowarzyszenia Studentów i Absolwentów ESSA z Ełku, TVP S.A. Oddziału Terenowego w Olsztynie, Radia Olsztyn, a także jednostek organizacyjnych pomocy i integracji społecznej tj. ośrodków pomocy społecznej, powiatowych centrów pomocy rodzinie, domów pomocy społecznej, dziennych domów pomocy społecznej, środowiskowych domów samopomocy. Przy opracowywaniu raportu wykorzystane zostały również materiały i dokumenty własne Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Za monitorowanie Programu, w tym za proces zbierania danych oraz opracowanie raportów okresowych i raportu końcowego, odpowiada Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. W proces monitorowania zaangażowane były również inne Departamenty tut. Urzędu, tj. Departament Zdrowia, Sportu, Kultury i Edukacji, Departament Turystyki oraz Biuro Dialogu Społecznego i Pożytku Publicznego. 4

Uchwałą Nr 55/655/14/IV Zarządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego z dnia 21 października 2014 roku powołano Zespół ds. monitorowania programu Polityka senioralna województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2014-2020. Zadaniem Zespołu jest monitorowanie przebiegu oraz ocena efektywności i skuteczności działań wdrażanych w ramach realizacji Programu. Raport z monitoringu wdrażania Programu w 2014 roku, na posiedzeniu w dniu 12 października 2015 r. został przedłożony Zespołowi ds. monitorowania Programu. Na powyższym spotkaniu raport otrzymał pozytywną opinię Zespołu, co pozwoliło na jego przedłożenie Zarządowi Województwa Warmińsko-Mazurskiego, w celu zatwierdzenia. Monitoring wdrażania Programu będzie odbywał się systematycznie, nie rzadziej niż co dwa lata. Raporty okresowe zostaną opracowane w latach: 2015, 2017, 2019, a następnie przedstawione Zarządowi Województwa Warmińsko-Mazurskiego w IV kwartale poszczególnych lat sprawozdawczych. Raport końcowy, obejmujący opis realizacji Programu w latach 2014-2020, zostanie przedłożony Zarządowi Województwa Warmińsko- Mazurskiego w IV kwartale 2021 roku. 5

Obszar I Zdrowie (profilaktyka, rehabilitacja), infrastruktura i usługi socjalne Celem strategicznym Obszaru I jest: Zwiększenie liczby osób starszych korzystających z usług podtrzymujących zdrowie oraz dostępnej infrastruktury i usług socjalnych. Realizacji celu strategicznego służą niżej opisane cele szczegółowe. Cel szczegółowy 1.1. Zwiększenie osobom starszym dostępu do opieki medycznej Działania podejmowane w ramach ww. celu szczegółowego w roku 2014: Opieka nad osobami starszymi w Polsce jest niedostosowana do potrzeb tej populacji oferuje zdezintegrowane, rozporoszone i niespójne świadczenia, a także nie spełnia standardów podejścia geriatrycznego powszechności, jakości, dostępności i kompleksowości zaspokajania zgłaszanych potrzeb. 1 Osoby starsze są grupą pacjentów znacznie różniących się między sobą stanem zdrowia, sprawności fizycznej oraz psychicznej. Stopniowe pogarszanie się zdrowia fizycznego i psychicznego prowadzi do wzrostu zapotrzebowania na różnorodne świadczenia i usługi medyczne, pielęgnacyjno-opiekuńcze oraz socjalne. Według danych uzyskanych z W-M OW NFZ w Olsztynie w 2014 roku w województwie warmińsko-mazurskim nie funkcjonowały poradnie geriatryczne ani szpitalne oddziały geriatryczne. Sytuacja ta jest niezmienna od 2012 roku. Przyczyną tego stanu jest nie tylko mała liczba specjalistów w dziedzinie geriatrii w województwie warmińsko-mazurskim 2, ale przede wszystkim brak zainteresowania i chęci lekarzy do świadczenia tego typu usług, które ich zdaniem są deficytowe. Dlatego też, osoby starsze korzystają, tak jak pozostali pacjenci, ze wszystkich funkcjonujących w województwie poradni podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) i ambulatoryjnej opieki specjalistycznej. Wiek podeszły zwykle naznaczony jest wielochorobowością oraz zmniejszoną sprawnością ruchową. Obserwuje się wówczas wśród osób starszych obniżenie aktywności ruchowej i coraz częstsze potrzeby korzystania z różnego rodzaju sprzętu rehabilitacyjnego, ortopedycznego, pielęgnacyjnego itp. Z danych powiatowych centrów pomocy rodzinie w województwie warmińskomazurskim wynika, że w naszym regionie w 2014 r. funkcjonowało 41 wypożyczalni ww. sprzętu pomocniczego (najwięcej w powiecie olsztyńskim tj. 13), z czego nieco ponad połowę prowadzonych było przez organizacje pozarządowe. Wzmocnieniu rozwoju infrastruktury placówek i podmiotów działających na rzecz osób starszych służy również stopniowy wzrost liczby miejsc udzielania świadczeń zdrowotnych. Według danych W-M OW NFZ w województwie warmińsko-mazurskim w 2014 roku uruchomione zostały trzy nowe miejsca udzielania świadczeń zdrowotnych w zakresie opieki długoterminowej oraz jedno miejsce w zakresie opieki paliatywnej. Do zwiększenia osobom starszym dostępu do opieki medycznej przyczynić się może także kontraktowanie ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia większej liczby świadczeń zdrowotnych w zakresie opieki geriatrycznej, długoterminowej, psychogeriatrycznej oraz paliatywnej. Poniższa tabela przedstawia liczbę ww. świadczeń udzielonych w 2014 roku. 1 Seniorzy naucz się pomagać tym, których coraz więcej wokół nas. Założenia kompleksowej opieki nad osobami starszymi na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej, Publikacja opracowana w ramach projektu systemowego Wsparcie systemu kształcenia ustawicznego personelu medycznego w zakresie opieki geriatrycznej, Gdańsk 2014, s. 17 2 Według danych uzyskanych z W-M OW NFZ w Olsztynie w województwie warmińsko-mazurskim w 2014 r. było 8 lekarzy posiadających ukończoną specjalizację z geriatrii, z czego 6 z nich było aktywnych zawodowo. 6

Rok 2014 Tabela 1.: Liczba udzielonych w 2014 roku świadczeń zdrowotnych w zakresie opieki geriatrycznej, opieki długoterminowej, psychogeriatrycznej, paliatywnej Rok Nazwa świadczeń Liczba udzielonych świadczeń 1. Świadczenia zdrowotne w zakresie opieki geriatrycznej 0 2. Świadczenia zdrowotne w zakresie opieki długoterminowej 591978 3. Świadczenia zdrowotne w zakresie opieki psychogeriatrycznej 248263 4. Świadczenia zdrowotne w zakresie opieki paliatywnej 254781 Źródło: Dane Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w Olsztynie W ostatnich latach, obok gorącej dyskusji na temat sytuacji osób starszych w systemie ochrony zdrowia, obserwujemy intensyfikację działań służących budowaniu społecznej świadomości na temat profilaktyki oraz zapobiegania różnego rodzaju chorobom i schorzeniom. Istnieją różne rodzaje działań służących uwrażliwianiu społeczeństwa na konieczność dbania o własne zdrowie już od najmłodszych lat, wśród nich wymienić można realizowanie projektów/programów z zakresu profilaktyki, ochrony zdrowia, w tym finansowanych ze środków zewnętrznych, m.in. europejskich, organizowanie tzw. białych sobót i białych niedziel, przeprowadzanie kampanii społecznych, kampanii informacyjno-edukacyjnych w mediach oraz wykładów, seminariów, poradnictwa itp. Z danych uzyskanych z 15 powiatów województwa warmińsko-mazurskiego oraz WM OW NFZ w Olsztynie wynika, że w 2014 roku zrealizowano: 35 projektów/programów z zakresu profilaktyki, ochrony zdrowia, rehabilitacji oraz standaryzacji usług medycznych dla osób starszych, w tym m.in. z zakresu: - zapobiegania cukrzycy, otyłości, nadciśnieniu tętniczemu, - pielęgnacji i rehabilitacji osób przewlekle chorych, - zdrowego stylu życia oraz radzenia sobie ze stresem, - szczepień ochronnych przeciwko grypie, - praw pacjenta oraz opieki zdrowotnej finansowanej przez NFZ. Ogółem w ww. programach/projektach uczestniczyło ok. 9 150 osób, w tym ok. 4 580 osób powyżej 50 r.ż. Należy jednak pamiętać, iż jedna osoba biorąca udział w kilku programach/projektach liczona była wiele razy. Realizatorami powyższych programów/projektów w obszarze profilaktyki i ochrony zdrowia były m.in. gminy i powiaty, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, szpitale oraz organizacje pozarządowe. Środki finansowane na przeprowadzenie powyższych inicjatyw pochodziły z wielu różnych źródeł, w tym m.in. z Unii Europejskiej, budżetu państwa, budżetów miast i gmin, a także od prywatnych sponsorów. Szczególną aktywnością w realizowaniu oraz finansowaniu projektów/programów profilaktycznych w obszarze ochrony zdrowia wykazał się W-M OW NFZ, który w 2014 r. zrealizował: 1. Program profilaktyki raka szyjki macicy, z którego skorzystało 10 630 kobiet powyżej 50 r.ż. 2. Program profilaktyki raka piersi, z którego skorzystało 44 045 kobiet powyżej 50 r.ż. 3. Program profilaktyki chorób układu krążenia (CHUK), z którego skorzystało 1 134 osoby powyżej 50 r.ż. Łączny koszt ww. programów/badań, sfinansowany przez W-M OW NFZ, wyniósł 3 641 141 zł, z czego 3 395 333 zł przeznaczono na profilaktykę raka piersi. 7

Inną popularną inicjatywą przyczyniająca się do działań profilaktycznych jest organizowanie tzw. białych sobót / białych niedziel, podczas których członkowie danej społeczności, np. mieszkańcy miasta/gminy lub pracownicy określonej firmy mogą skorzystać z bezpłatnych badań, porad itp. Z danych uzyskanych z 15 powiatów województwa warmińsko-mazurskiego wynika, że w 2014 aktywnością w ww. zakresie wykazały się: 1. Powiat Olecki we współpracy z Olmedica Sp. z o.o, Spółdzielnia Mleczarska w Olecku oraz Delphia Yachts Kot Sp. J. - zorganizowano dwie Białe Niedziele - badania profilaktyczne w szpitalu w Olecku. Przebadano 145 os., ogółem wykonano 610 badań, w tym min. badania cytologiczne, prostaty, mammograficzne, pomiaru tkanki tłuszczowej, ciśnienia krwi, oznaczanie poziomu cukru. Białe niedziele zostały zorganizowane w ramach realizowanych w Powiecie Oleckim powiatowych programów zdrowotnych, tj.: Profilaktyka raka szyjki macicy na lata 2009-2015 i Zapobieganie nadwadze i otyłości oraz przewlekłym chorobom na lata 2011-2017. 2. Gmina Jedwabno we współpracy z Pracownią Cytologiczną Zakładu Patomorfologii Centralnego Szpitala Klinicznego Ministerstwa Obrony Narodowej Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie zorganizowała Białą niedzielę pn.: Rak to nie wyrok, podczas której zapewniono udział w bezpłatnych badaniach służących rozpoznaniu i profilaktyce raka pęcherza moczowego. Uczestniczyło w niej 107 osób. 3. Powiat Gołdapski - zorganizowano,,białą niedzielę, której celem było podniesienie poziomu świadomości społeczeństwa na temat działań prozdrowotnych osób w różnym wieku. Podczas wydarzenia, w którym uczestniczyło ok. 700 osób zapewniono bezpłatne pomiary ciśnienia tętniczego oraz cukru, udzielano porad w zakresie zdrowego stylu życia oraz zorganizowano pokazy udzielania pierwszej pomocy. Oprócz realizowanych programów/projektów oraz białych sobót / białych niedziel znaczący wpływ na budowanie świadomości społecznej w zakresie praw pacjenta, profilaktyki i ochrony zdrowia wśród osób starszych, ale nie tylko, mają kampanie społeczne oraz informacyjno-edukacyjne realizowane w regionalnych mediach. Z danych uzyskanych z Radia Olsztyn oraz Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w Olsztynie wynika, że w 2014 r.: W Radiu Olsztyn powyższe zagadnienia były systematycznie omawiane w cyklu audycji "Samo życie" oraz w cyklicznych audycjach poświęconych organizacjom pożytku publicznego "Obok nas". Warmińsko-Mazurski Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia w Olsztynie: - stale współpracował z Radiem Olsztyn w zakresie przekazywania opinii publicznej i świadczeniodawcom informacji o działaniach WM OW NFZ oraz zagadnieniach związanych z systemem opieki zdrowotnej m.in. poprzez audycję pod nazwą "Informator pacjenta" emitowaną w Radiu Olsztyn w czwartki o godz. 7.45. - publikował w Gazecie Olsztyńskiej, Dzienniku Elbląskim oraz Olsztyńskim Niezbędniku Medycznym ogłoszenia na temat Szybkiej ścieżki onkologicznej. Działanie to wpisywało się w szeroką kampanię informacyjną Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu 8

Zdrowia dotyczącą wejścia w życie od 1 stycznia 2015 r. tzw. pakietu onkologicznego. - umieścił w Gazecie Olsztyńskiej i Dzienniku Elbląskim ogłoszenie prasowe na temat organizacji podstawowej opieki zdrowotnej po 1 stycznia 2015 r. - przeprowadził akcję informacyjną "Zintegrowany Informator Pacjenta ma 1 mln użytkowników". Rozmowy na ten temat z pracownikiem WM OW NFZ wyemitowały Radio Olsztyn i Radio Plus. Ponadto z ankiet uzyskanych z powiatów, domów pomocy społecznej, dziennych domów pomocy społecznej oraz środowiskowych domów samopomocy wynika, że w województwie warmińsko-mazurskim w 2014 r. zrealizowano bardzo wiele akcji społecznych, wykładów, seminariów, konferencji, szkoleń, poradnictwa itp. w zakresie profilaktyki i ochrony zdrowia osób starszych, w tym.in.: 1. 21 stycznia 2014 r. Babciu, bądź zdrowa! Zbadaj się! - do przedszkoli w wybranych miejscowościach (Pisz, Olecko, Mrągowo, Kętrzyn, Bartoszyce, Szczytno), w których w styczniu stacjonować miał mammobus rozesłano pismo z prośbą o zaangażowanie w promowanie programów profilaktycznych oraz włączenie się w przedsięwzięcie. Zadaniem pedagoga przedszkolnego było wyjaśnienie dzieciom na czym polega profilaktyka i dlaczego warto wykonywać badania profilaktyczne. W efekcie, w Dniu Babci niemal 500 przedszkolaków zaprosiło swoje Babcie na profilaktyczne badania cytologiczne i mammograficzne, wręczając im laurkę z własnoręcznym podpisem i ulotką informacyjną. Podobna akcja pod hasłem Mamo, bądź zdrowa! Zbadaj się! została przeprowadzona w maju 2014 r., w wyniku której ok. 2400 uczniów zaprosiło swoje Mamy na profilaktyczne badania cytologiczne i mammograficzne, wręczając im laurkę z własnoręcznym podpisem i ulotką informacyjną. Organizatorem obu powyższych akcji był Warmińsko-Mazurski Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia w Olsztynie. 2. 25 marca 2014 r. - w Centrum Handlowym Jeziorak w Iławie zorganizowana została szeroka akcja informacyjna promująca wykonywanie profilaktycznych badań cytologicznych i mammograficznych w powiecie iławskim. Na stoiskach zorganizowanych przez Warmińsko-Mazurski Oddział Wojewódzki NFZ w Olsztynie, Wojewódzki Ośrodek Koordynujący Populacyjne Programy Wczesnego Wykrywania Raka Piersi, Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy, Stowarzyszenie Iławski Klub Amazonki oraz Profmedicus Sp. z o.o. można było uzyskać informacje dotyczące profilaktycznych badań cytologicznych i mammograficznych, świadczeniodawców realizujących badania, sposobów zapobiegania zachorowaniom, a także uczestniczyć w szkoleniu samobadania na specjalnych fantomach. 3. W miesiącach wrzesień-październik 2014 r. w powiecie oleckim przeprowadzono 12 spotkań z zakresu edukacji zdrowotnej dotyczących zapobiegania nadwadze i otyłości oraz chorobom przewlekłym. Edukacją zdrowotną objęto ok. 660 osób. Uczestnikami spotkań były: dzieci i młodzież, sołtysi, urzędnicy, kadra zatrudniona w placówkach oświatowych, pomocy społecznej i rehabilitacji (dps, śds, wtz) oraz rodzice. Organizatorami spotkań byli: Starostwo Powiatowe w Olecku, Zespół Szkół Licealnych i Zawodowych w Olecku oraz Poliklinika z Olsztyna. 9

Na terenie powiatu oleckiego zorganizowano również obchody Europejskiego Tygodnia Profilaktyki Raka Szyjki Macicy. W kraju akcję koordynowała Ogólnopolska Organizacja Na Rzecz Walki z Rakiem Szyjki Macicy Kwiat Kobiecości. Honorowy patronat nad akcją objęła małżonka Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej - Pani Anna Komorowska. Do profilaktyki pod hasłem NIE ZAPOMINAJ o badaniach ginekologicznych. NIEZAPOMINAJKI żyją dłużej! przekonywało również pięć Ambasadorek kampanii. 4. W październiku 2014 r. w Olsztynie i Elblągu odbyły się Marsze Różowej Wstążki Kochamy Cię Życie zorganizowane przez olsztyńskie oraz elbląskie Stowarzyszenia Amazonek. Marsze mają na celu zachęcanie kobiet do badań profilaktycznych. Łącznie wzięło w nich udział ok. 1 000 osób. Aktywnością w omawianym zakresie wykazały się również organizacje pozarządowe organizując szereg wykładów, seminariów, konferencji i prelekcji z zakresu ochrony zdrowia w tym m.in. spotkania edukacyjne z okulistą, diabetologiem, psychologiem, pogadanki na temat uzależnień, rehabilitacji i fizjoterapii, opieki nad osobami z chorobą Alzheimera, zasad zdrowego żywienia, znaczenia aktywności fizycznej dla zachowania dobrego zdrowia itp. Organizacje pozarządowe na realizację ww. zadań pozyskiwały dotację m.in. z budżetu Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Łącznie w 2014 r. Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego, w ramach otwartego konkursu ofert, zlecił 13 zadań organizacjom pozarządowym, przekazując dotację w łącznej wysokości 41 600 zł, co stanowiło 50% całkowitej wartości zrealizowanych zadań. Wartości przyjętych dla celu szczegółowego 1.1. wskaźników obrazuje poniższa tabela: Wskaźnik 2014. Liczba poradni geriatrycznych, oddziałów i łóżek geriatrycznych. Liczba uruchomionych miejsc udzielania świadczeń zdrowotnych m.in. w zakresie opieki geriatrycznej, długoterminowej, psychogeriatrycznej i paliatywnej. Liczba poradni i oddziałów - 0 Łóżka zakontraktowane w zakładach opieki długoterminowej i paliatywno-hospicyjnej - 658 4 Liczba wypożyczalni sprzętu rehabilitacyjnego, ortopedycznego, pielęgnacyjnego itp. Liczba udzielonych świadczeń zdrowotnych w zakresie opieki geriatrycznej, długoterminowej, psychogeriatrycznej i paliatywnej. Liczba projektów/programów z zakresu profilaktyki, ochrony zdrowia, rehabilitacji oraz standaryzacji usług medycznych dla osób starszych (w tym finansowanych ze środków zewnętrznych m.in. europejskich) oraz liczba osób w nich uczestniczących. Liczba kampanii społecznych, informacyjnoedukacyjnych w mediach regionalnych, w szczególności w mediach publicznych, na temat profilaktyki i ochrony zdrowia 41 (stan na 31.12.2014 r.) 591978 opieka długoterminowa 248263 opieka psychogeriatryczna 254781 opieka paliatywna Liczba projektów 38 Licz osób ok. 65 tys. (w tym ok. 56 tys. to osoby uczestniczące w trzech programach profilaktycznych zrealizowanych przez WM OW NFZ w Olsztynie) 4 10

Cel szczegółowy 1.2. Zwiększenie osobom starszym dostępu do usług socjalnych Działania podejmowane w ramach ww. celu szczegółowego w roku 2014: Celem utrzymania seniorów w jak najlepszej kondycji psychofizycznej sprzyjającej ich jak najdłuższemu, samodzielnemu funkcjonowaniu w środowisku, tworzone są placówki świadczące usługi w zakresie wsparcia dziennego, tj. dzienne domy pomocy oraz środowiskowe domy samopomocy. Wykaz placówek pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2013-2014, w których świadczone było dzienne wsparcie m.in. dla osób starszych oraz liczbę miejsc w tych placówkach, obrazuje poniższa tabela. Tabela 2. Wykaz placówek pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2013-2014 roku, w których świadczone było dzienne wsparcie m.in. dla osób starszych. Rodzaj placówek pomocy społecznej działających m.in. na rzecz osób starszych Lata Liczba podmiotów funkcjonujących w województwie warmińsko-mazurskim Liczba uczestników/ miejsc 1 2 3 4 Dzienne Domy Pomocy Środowiskowe Domy Samopomocy 2013 21 930 2014 20 845 2013 62 + 4 filie 2 799 2014 63 + 4 filie 3 049 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z ośrodków pomocy społecznej, powiatowych centrów pomocy rodzinie, według stanu na dzień 31 grudnia danego roku. W województwie warmińsko-mazurskim w latach 2013-2014, wśród placówek pomocy społecznej działających m.in. na rzecz osób starszych widać wzrost liczby środowiskowych domów samopomocy. Tendencja ta utrzymuje się już od 2009 r., kiedy to w naszym województwie były 42 + 4 filie środowiskowe domy samopomocy. Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego monitoruje również infrastrukturę placówek innych niż jednostki organizacyjne pomocy i integracji społecznej, oferujących dzienne wsparcie osobom starszym. W województwie warmińsko-mazurskim funkcjonują zarówno formy bardziej zorganizowane takie jak Kluby Seniora, Koła Gospodyń Wiejskich czy Uniwersytety Trzeciego Wieku oraz mniej formalne tj.: koła i kluby zainteresowań działające najczęściej przy świetlicach wiejskich lub przy ośrodkach pomocy społecznej, a także grupy nieformalne. 11

Tabela 3. Podmioty działające na rzecz osób starszych na terenie województwa warmińsko-mazurskiego (stan na dzień 31 grudnia 2014 r.) l.p. Rodzaj podmiotu Liczba placówek na terenie województwa 2013 2014 1 Uniwersytety i Akademie Trzeciego Wieku 24 26 2 Kluby Seniora 46 58 3 Koła Gospodyń Wiejskich 18 19 Razem 88 108 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z ośrodków pomocy społecznej, powiatowych centrów pomocy rodzinie, według stanu na dzień 31 grudnia danego roku. W sytuacji, gdy pomimo chęci i starań rodzina nie jest w stanie sama zapewnić pełnej opieki osobom w podeszłym wieku, osoba starsza może skorzystać z pobytu w całodobowych placówkach pomocy społecznej. W tym celu powoływane są do działania różne instytucje publiczne i niepubliczne niosące pomoc i opiekę ludziom starszym. W latach 2013-2014 w infrastrukturze placówek pomocy społecznej działających m.in. na rzecz osób starszych w województwie warmińsko-mazurskim, oprócz wzrostu liczby środowiskowych domów samopomocy, widoczny jest wzrost zainteresowania prowadzeniem placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, na podstawie przepisów o działalności gospodarczej (z art. 67 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej) tabela 4. Tabela 4. Wykaz placówek pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2013-2014, w których świadczone jest całodobowe wsparcie m.in. dla osób starszych Liczba podmiotów funkcjonujących Rodzaj placówek pomocy społecznej działających m.in. na rzecz osób starszych Lata w województwie warmińskomazurskim Liczba miejsc 1 2 3 4 Domy Pomocy Społecznej 3 2013 21 1 459 2014 20 1 459 Rodzinne Domy Pomocy 2013 10 50 2014 9 47 Placówki zapewniające całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym 2013 11 367 lub osobom w podeszłym wieku (działalność gospodarcza, zgodnie z art. 67 ust.1 ustawy o pomocy społecznej, prowadzone po uzyskaniu zezwolenia Wojewody Warmińsko- Mazurskiego) 2014 14 532 *według stanu na 31 grudnia 2014 r. w województwie warmińsko-mazurskim funkcjonowały łącznie 44 domy pomocy społecznej + 2 filie, oferujące łącznie 3 778 miejsc. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z ośrodków pomocy społecznej, powiatowych centrów pomocy rodzinie, domów pomocy społecznej i środowiskowych domów samopomocy. 3 W kolumnie 3 i 4 wykazano jedynie liczbę placówek i miejsc dla osób starszych. 12

Rozmieszczenie przestrzenne na terenie województwa warmińsko-mazurskiego podmiotów działających na rzecz osób starszych według stanu na 31 grudnia 2014 roku obrazuje poniższa mapa. Mapa 1. : Podmioty działające na rzecz osób starszych funkcjonujące na obszarze województwa warmińsko-mazurskiego według stanu na dzień 31 grudnia 2014 r. Oprócz wsparcia instytucjonalnego świadczonego osobom starszym przez system pomocy społecznej, zgodnie z ustawą o pomocy społecznej osobie, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest jej pozbawiona, przysługuje pomoc w formie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych usług opiekuńczych wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, świadczonych przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym. Usługi opiekuńcze świadczone w miejscu zamieszkania są obowiązkowym zadaniem gminy. Określane są jako pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opieka higieniczna, pielęgnacja oraz w miarę możliwości zapewnienie kontaktu z otoczeniem. Liczbę osób objętych usługami opiekuńczymi oraz specjalistycznymi usługami opiekuńczymi dla osób z zaburzeniami psychicznymi w województwie warmińskomazurskim w latach 2013-2014 obrazują poniższe wykresy. 13

Wykres 1. Liczba osób ogółem objętych usługami opiekuńczymi oraz liczba osób w wieku poprodukcyjnym objętych usługami opiekuńczymi w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2013-2014 5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 4697 4704 2947 3524 2013 2014 Liczba osób ogółem objętych usługami opiekuńczymi Liczba osób w wieku poprodukcyjnym objętych usługami opiekuńczymi. Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania MPiPS-03 według stanu na 31 grudnia danego roku oraz danych z Oceny Zasobów Pomocy Społecznej Województwa Warmińsko-Mazurskiego za 2014 r. Na podstawie powyższego wykresu należy stwierdzić, że liczba osób objętych usługami opiekuńczymi w latach 2013-2014 utrzymywała się na podobnym poziomie (tendencja ta utrzymuje się od 2009 r.). W latach 2013-2014 usługami opiekuńczymi obejmowano corocznie średnio ok. 3.200 osób w wieku poprodukcyjnym (kobiety w wieku 60 i więcej, mężczyźni 65 i więcej), co stanowi ok. 69% wszystkich osób, które w tym czasie korzystały z usług opiekuńczych. Popularną i powszechną opinią jest, iż osoby starsze najchętniej spędziłyby jesień swojego życia w dotychczasowym środowisku. Chętnie korzystałyby z pomocy innych pozostając w tym samym miejscu zamieszkania, a najlepiej byłoby, gdyby pomagał ktoś z rodziny lub właśnie sąsiad. Bardzo ciekawą inicjatywę w 2014 r. w tym zakresie podjęła Federacja Organizacji Socjalnych Województwa Warmińsko-Mazurskiego FOSa w porozumieniu Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Olsztynie oraz miastem i gminą Iława. We współpracy ww. podmiotów realizowane jest działanie Ciepły telefon w ramach projektu Strażnicy pamięci, finansowanego ze środków Fundacji Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość. Projekt jest skierowany do osób pokrzywdzonych przez III Rzeszę. Działanie Ciepły telefon polega na monitorowaniu przez wolontariusza stanu zdrowia i samopoczucia łącznie dwunastu osób starszych za pomocą regularnego kontaktu telefonicznego raz na tydzień. W razie potrzeby wolontariusze odwiedzali osoby starsze w ich domach. Projekt realizowany jest w okresie 1 stycznia 2014 r. 31 grudnia 2016 r. Powyższe działanie oraz metoda pracy przyjazny sąsiad promowane były podczas dwóch konferencji prasowych z udziałem lokalnych mediów tj. w Iławie i w Olsztynie, dotyczących zawiązania się partnerstw instytucji społecznych, organizacji pozarządowych oraz związków kombatanckich na rzecz osób starszych- żyjących ofiar nazizmu. Na spotkaniu nastąpiło oficjalne podpisanie deklaracji, a także zaprezentowanie działań w projekcie m.in. pomocy sąsiedzkiej. Ponadto, podczas VII Wojewódzkiej Konferencji z okazji Międzynarodowego Dnia Osób Starszych, która odbyła się w Olsztynie w dniach 6-7.10.2014, omawiano usługi dla mieszkańców województwa warmińsko-mazurskiego, w tym w szczególności osób starszych. 14

Dyskutowano o wyzwaniach i trendach związanych z różnymi formami wsparcia osób starszych, w tym min. o pomocy sąsiedzkiej. Inną, wdrażaną od sześciu lat przez MOPS w Olsztynie, praktyką jest program prac społecznie użytecznych skierowany do osób bezrobotnych zarejestrowanych w Miejskim Urzędzie Pracy w Olsztynie, który został poszerzony o osoby świadczące pomoc sąsiedzką. Zadaniem opiekuna jest pomoc w prowadzeniu domu, zrobieniu zakupów czy przygotowaniu lekarstw. Stąd ważne jest, aby opiekuna i jego podopiecznego nie dzieliła duża odległość, by w chwili, gdy chory potrzebuje pomocy, została mu ona szybko udzielona. Działanie to wykonywane jest średnio w wymiarze 10 godzin tygodniowo, w proporcjach 1 opiekunka : 1 podopieczny. Osoby potrzebujące opieki są wyznaczane przy współudziale pracowników socjalnych. Warunkiem skorzystania z takiej formy zatrudnienia jest bycie zarejestrowanym w Miejskim Urzędzie Pracy w Olsztynie jako osoba bezrobotna bez prawa do zasiłku oraz korzystanie z różnych form pomocy MOPS. Z informacji uzyskanych z MOPS w Olsztynie wynika, że od 2009 roku corocznie średnio 13 opiekunek świadczyło tego typu usługi. W dzień obchodów Dnia Pracownika Socjalnego w 2014 r. MGOPS w Pieniężnie wyróżnił dwie rodziny, które wykazały się empatią i pomocą wobec osób potrzebujących wsparcia w swojej społeczności lokalnej. Rodzinom tym wręczono statuetki Przyjazny Sąsiad. Ośrodek zamierza kontynuować takiego rodzaju promocję w kolejnych latach. Zaangażowaniem i aktywnością w omawianym zakresie wykazali się również członkowie Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Iławie, którzy od kilku lat w ramach własnego indywidualnego wolontariatu pomagają sąsiadom osobom niezaradnym życiowo. Jednym ze skuteczniejszych sposobów zwiększenia osobom starszym dostępu do usług socjalnych jest zlecanie realizacji zadań organizacjom pozarządowym Dofinansowywanie realizacji zadań podmiotom III sektora przez samorządy gminne, powiatowe i samorząd województwa odbywa się zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie Wykres 2. Liczba zleconych organizacjom pozarządowym zadań publicznych w latach 2013-2014, w obszarze wsparcia osób starszych 70 60 50 40 30 20 10 0 24 62 7 gminy powiaty 11 2013 2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie Jak wynika z powyższego wykresu w latach 2013-2014 samorządy gminne i powiatowe zleciły łącznie 104 zadania z zakresu pomocy społecznej w obszarze wsparcia osób starszych, o łącznej wartości przekazanych dotacji 5 778 743 zł. Zlecanie usług opiekuńczych miało zdecydowany wpływ zarówno na łączną wysokość przekazanych dotacji, jak i na liczbę zleconych zadań. W 2014 roku usługi opiekuńcze były najczęściej zlecanym zadaniem przez samorządy gminne. W przypadku samorządów powiatowych w ubiegłym roku na liczbę i zakres zleconych zadań istotny wpływ wywarł 15

powiat elbląski, który zlecił 9 zadań z zakresu zapewnienia opieki byłym żołnierzom zawodowym, kombatantom, osobom represjonowanym oraz inwalidom wojennym i wojskowym. Obok samorządów gminnych i powiatowych również Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego zleca organizacjom pozarządowym, w ramach otwartych konkursów ofert, zadania wspierające i aktywizujące osoby starsze. Od kilku już lat Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego w rocznych Programach Współpracy Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art.3 ust.3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, w priorytecie dotyczącym polityki społecznej jako jedne z nadrzędnych uwzględnia działania na rzecz aktywizacji osób starszych zagrożonych wykluczeniem społecznym. W związku z powyższym w 2014 r. z budżetu Województwa Warmińsko- Mazurskiego organizacjom pozarządowym dofinansowano realizację łącznie dziewięciu zadań, o łącznej wartości przekazanych dotacji 62 500 zł, polegających na aktywizowaniu osób starszych, budowaniu i promowaniu ich pozytywnego wizerunku, w tym m.in.: - dofinansowano działalność Wojewódzkich Rzeczników Praw Osób Starszych oraz wydawanie bezpłatnego czasopisma GENERACJA, - zrealizowano warsztaty/kursy aktywizujące seniorów, - zorganizowano imprezy integrujące środowiska osób starszych oraz spotkania budujące solidarność międzypokoleniową. Obok wsparcia osób starszych w codziennym funkcjonowaniu oraz aktywizacji społecznej seniorów, o czym wyżej była mowa, w minionym roku dało się również zauważyć realizowanie projektów mających na celu rozwój lub wzmocnienie istniejącej infrastruktury pomocy społecznej na rzecz osób starszych (w tym finansowanych ze środków zewnętrznych m.in. europejskich). Aktywnością w powyższym zakresie wykazały się cztery domy pomocy społecznej (we Władysławowie, Dobrym Mieście, Elblągu oraz Kamińsku), które realizowały projekty mające na celu likwidację barier transportowych, termomodernizację budynku oraz dobudowę windy osobowej. Szczególne znaczenie dla rozwoju infrastruktury pomocy społecznej na rzecz osób starszych ma projekt Zmiana sposobu użytkowania szkoły na dom pomocy społecznej wraz z zagospodarowaniem terenu w miejscowości Kamińsk, gmina Górowo Iławeckie realizowany w powiecie bartoszyckim, zakończony uruchomieniem DPS oraz Dziennego Domu Pobytu w Kamińsku. Ponadto, dwa środowiskowe domy samopomocy (w Ostródzie oraz w Przezmarku) pozyskały środki na remont, adaptację i modernizację swoich budynków. 16

Wartości przyjętych dla celu szczegółowego 1.2. wskaźników obrazuje poniższa tabela: Wskaźnik 2014 Liczba miejsc dla osób starszych w placówkach pomocy 5932 społecznej Liczba placówek w środowiskach lokalnych, adekwatnych do 238 potrzeb osób starszych (m.in. domy dziennego pobytu, rodzinne domy pomocy, kluby seniora). Liczba osób starszych objętych usługami opiekuńczymi, w tym 3524 specjalistycznymi usługami opiekuńczymi. Liczba zadań z zakresu wsparcia osób starszych w obszarze pomocy społecznej, zleconych do realizacji organizacjom pozarządowym (w tym liczba uczestników). Liczba projektów z zakresu rozwoju infrastruktury pomocy społecznej na rzecz osób starszych (w tym finansowanych ze środków zewnętrznych m.in. europejskich). Liczba zadań: 44 Liczba uczestników: 5967 (w tym 1334 osoby to odbiorcy usług opiekuńczych zleconych do realizacji organizacjom pozarządowym) 6 Cel szczegółowy 1.3. Wzrost kompetencji kadr służby zdrowia oraz pomocy społecznej w zakresie opieki nad osobami starszymi Działania podejmowane w ramach ww. celu szczegółowego w roku 2014: Systematyczne podnoszenie kwalifikacji personelu medycznego oraz pomocy społecznej jest niezbędnym warunkiem skutecznej opieki, a także prowadzi do wzrostu kompetencji kadr ochrony zdrowia oraz pomocy społecznej. Sformułowany w raporcie z badania ewaluacyjnego Funkcjonowanie opieki geriatrycznej w Polsce, zrealizowanego w ramach projektu systemowego Wsparcie systemu kształcenia ustawicznego personelu medycznego w zakresie opieki geriatrycznej, wniosek jednoznacznie wskazuje, że istnieje potrzeba kształcenia zawodowego wszystkich profesjonalistów medycznych w zakresie geriatrii oraz doskonalenia zawodowego personelu medycznego udzielającego świadczeń zdrowotnych osobom powyżej 65 r.ż., szczególnie w podmiotach podstawowej opieki zdrowotnej. 4 W województwie warmińsko-mazurskim wzrasta zainteresowanie szkół wyższych kształceniem specjalistów pracujących z osobami starszymi. W 2007 roku Uchwałą Senatu Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego powstał Wydział Nauk Medycznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, który aktualnie prowadzi naukę na kierunkach lekarskim, pielęgniarstwo, ratownik medyczny, dietetyka. W latach 2009-2010 w żadnej olsztyńskiej szkole wyższej nie prowadzono kształcenia w specjalności geragogika (opieka nad seniorami). W chwili sporządzania niniejszego dokumentu sytuacja ta znacznie się zmieniła. 4 Seniorzy naucz się pomagać tym, których coraz więcej wokół nas, Gdańsk 2014, s. 41-42 17

Z analizy zebranych materiałów wynika, że: W roku akademickim 2013/2014 na wydziale Nauk Społecznych UWM w Olsztynie uruchomiono na kierunku pedagogika, specjalność o nazwie Edukacja dorosłych z gerontologią (na dwuletnich stacjonarnych studiach magisterskich uzupełniających). Od czerwca 2011 roku przy Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Warmińsko- Mazurskiego w Olsztynie działa Koło Naukowe Geragogów, które zrzesza studentów studiów stacjonarnych, niestacjonarnych oraz doktorantów. Koło zajmuje się działaniami naukowymi tj.: przygotowywaniem referatów i artykułów, prowadzeniem badań gerontologicznych, organizacją konferencji, seminariów o starości i starzeniu się człowieka, a także działaniami społecznymi na rzecz seniorów. Wydział Socjologii i Pedagogiki Wyższej Szkoły Informatyki i Ekonomii TWP w Olsztynie prowadzi kształcenie m.in. w specjalności Opieka i wsparcie społeczne na kierunku pedagogika. Są to dwuletnie niestacjonarne studia magisterskie drugiego stopnia, ukierunkowane na opanowanie zagadnień związanych z profesjonalnym planowaniem i realizacją zadań opiekuńczych, profilaktycznych i terapeutycznych, nieodzownych w sprawowaniu skutecznej opieki nad dziećmi, młodzieżą i osobami starszymi, zarówno sprawnymi jak i niepełnosprawnymi. Absolwenci otrzymują dyplom magistra pedagogiki i nabywają uprawnienia do pracy w zawodzie pedagoga. Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego w Olsztynie prowadzi nabór na studia magisterskie II stopnia na kierunek Geragogika (dotychczas nie uruchomiono nauki na tym kierunku ze względu na brak chętnych). Grupa Olsztyńska Szkoła Biznesu w Olsztynie w ramach Instytutu Polityki Społecznej od 2014 roku prowadzi szkolenia dla fizjoterapeutów w zakresie opieki geriatrycznej. Ponadto od wielu lat szkoli pielęgniarki, pielęgniarzy i położnych w ramach kształcenia podyplomowego. Szkoła Policealna im. Jadwigi Romanowskiej w Elblągu prowadzi kształcenie na kierunkach Opiekun Osoby Starszej oraz Opiekun Medyczny. Szkoła Policealna im. prof. Zbigniewa Religi w Olsztynie prowadzi kształcenie na kierunku Opiekun Medyczny. Oprócz wyżej wymienionych szkół policealnych, które są jednostkami organizacyjnymi Samorządu Województwa, w regionie funkcjonuje osiem szkół policealnych kształcących w zawodzie Opiekun w domu pomocy społecznej (pięć szkół w Olsztynie, dwie w Elblągu i jedna w Kętrzynie). 5 Systematyczne podnoszenie kwalifikacji personelu medycznego jest niezbędnym warunkiem skutecznej opieki. W tym celu realizuje się specjalne programy edukacyjne, programy szkoleniowe przeznaczone dla poszczególnych grup zawodowych oraz programy kształcenia zintegrowanego. Te ostatnie obejmują zasady opieki nad osobami starszymi, jej aspekty etyczne i prawne. Ponadto kształcą umiejętność rozumienia stanu psychicznego ludzi w podeszłym wieku i ich rodzin, porozumiewania się z nimi, udzielania porad. Formy kształcenia pracowników obejmują wspólne spotkania, wewnętrzne kursy, seminaria, warsztaty z wykorzystaniem programów szkoleniowych przygotowywanych również przez inne jednostki. Według danych uzyskanych z powiatów, w 2014 r. w województwie warmińskomazurskim zrealizowano 12 szkoleń dla kadr medycznych z zakresu opieki długoterminowej i chorób przewlekłych. Wzięły w nich udział łącznie 683 osoby, w tym 391 osób to pracownicy placówek zdrowotnych przeszkolonych w zakresie Szybkiej Terapii Onkologicznej. 5 Źródło danych: http://www.cie.men.gov.pl/index.php/wyszukiwarka.html 18

Opiekę nad osobami w wieku podeszłym w obszarze ochrony zdrowia sprawują także pielęgniarki, realizujące różnego rodzaju świadczenia opieki zdrowotnej, tj.: podstawowej opieki zdrowotnej, ambulatoryjnej opieki specjalistycznej, leczenia szpitalnego, opieki długoterminowej itp. W ramach realizacji świadczeń pielęgnacyjno-opiekuńczych i paliatywnohospicyjnych liczba pielęgniarek zatrudnianych w 2014 r. wzrosła w stosunku do 2013 r., co przedstawia poniższy wykres (tendencja wzrostowa obserwowana jest od 2009 r.). Wykres 3. Liczba pielęgniarek w województwie warmińsko-mazurskim pracujących w opiece długoterminowej i paliatywno-hospicyjnej w latach 2013-2014 660 640 620 600 641 580 560 540 520 561 2013 2014 Źródło: Dane Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w Olsztynie Wzrasta również liczba pielęgniarek, pracujących w opiece długoterminowej i paliatywno-hospicyjnej, posiadających ukończone kursy kwalifikacyjne oraz specjalizacje niezbędne do opieki i pielęgnacji osób starszych, co zostało zobrazowane na poniższych wykresach. Wykres 4. Liczba pielęgniarek w województwie warmińsko-mazurskim, pracujących w latach 2013-2014 w opiece długoterminowej i paliatywno-hospicyjnej, posiadających ukończone kursy kwalifikacyjne z dziedzin pielęgniarstwo rodzinne, środowiskowo-rodzinne, zachowawcze, opieki długoterminowej, przewlekle chorych i niepełnosprawnych, paliatywne 420 400 380 360 375 416 340 2013 2014 Źródło: Dane Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w Olsztynie 19

Wykres 5. Liczba pielęgniarek w województwie warmińsko-mazurskim, pracujących w latach 2013-2014 w opiece długoterminowej i paliatywno-hospicyjnej, posiadających ukończone specjalizacje z dziedzin pielęgniarstwo rodzinne, środowiskowo-rodzinne, zachowawcze, opieki długoterminowej, przewlekle chorych i niepełnosprawnych, paliatywne 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 74 2013 2014 98 Źródło: Dane Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w Olsztynie Jak wynika z powyższych wykresów liczba wykwalifikowanej kadry świadczącej usługi pielęgnacyjno-opiekuńcze i paliatywno-hospicyjne z roku na rok wzrasta. W kontekście zachodzących przemian demograficznych, również osoby pracujące w obszarze pomocy i integracji społecznej powinny podnosić swoje kwalifikacje i umiejętności zawodowe w celu zapewnienia profesjonalnego i wysokiego poziomu usług świadczonych na rzecz osób starszych. Wykres 6. Liczba uczestników szkoleń (pracowników domów pomocy społecznej oraz środowiskowych domów samopomocy), którzy w latach 2013-2014 podnosili swoje kwalifikacje zawodowe w zakresie potrzeb osób starszych 1200 1000 800 600 736 1053 2013 2014 400 200 0 DPS 156 ŚDS 76 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z domów pomocy społecznej oraz środowiskowych domów samopomocy 20

Domy pomocy społecznej wykazały się największą aktywnością w organizowaniu szkoleń z zakresu potrzeb osób starszych. W 2014 r. zorganizowano 49 szkoleń, w których uczestniczyły 1053 osoby - pracownicy DPS-ów. Wynika to zapewne z faktu, że są to jednostki najbliższe osobom starszym w kontekście realizowanych zadań, takich jak świadczenie usług bytowych, opiekuńczych, wspomagających i edukacyjnych w zakresie i formach wynikających z indywidualnych potrzeb mieszkańców. Interpretując powyższy wykres należy pamiętać, że jedna osoba była liczona wielokrotnie. Przykładowe tematy szkoleń dotyczących zagadnień związanych z osobami starszymi, organizowanych przez DPS-y to m.in.: agresja wśród seniorów, jak współpracować z rodziną seniora, ostatni etap życia seniora, problemy zdrowotne specyficzne dla seniorów (w tym szczególnie związane z demencją, Alzheimerem), adaptacja do nowych warunków zamieszkania, postępowanie w zaburzeniach psychospołecznych, dostosowanie form i metod prowadzonych treningów do możliwości i potrzeb osób starszych. Środowiskowe domy samopomocy zorganizowały 9 szkoleń, podczas których przeszkolono 76 pracowników, zaś ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie w 2014 r. zorganizowały pojedyncze szkolenia, szkoląc tym samym niewielką liczbę osób (w sumie 6 szkoleń/kursów, w których uczestniczyło 7 osób). Wartości przyjętych dla celu szczegółowego 1.3. wskaźników obrazuje poniższa tabela: Wskaźnik 2014. Liczba lekarzy, którzy posiadają specjalizację z geriatrii. 8 według stanu na 31 grudnia 2014 r. Z czego 6 aktywnych zawodowo Liczba osób kończących kierunki kształcące gerontologów (m.in. 0 geriatrów, geragogów, gerontologów społecznych). Liczba zorganizowanych kursów, szkoleń itp. dla kadry medycznej (w szczególności dla lekarzy POZ) w dziedzinie gerontologii oraz liczba osób w nich uczestniczących Liczba zorganizowanych kursów, szkoleń itp. dla pracowników pomocy społecznej w zakresie potrzeb osób starszych oraz liczba osób w nich uczestniczących. Liczba kursów, szkoleń itp. 12 Liczba uczestników - 683 Liczba szkoleń 64 Liczba uczestników - 1135 21

Obszar II Aktywność społeczna, kulturalna i edukacyjna Celem strategicznym Obszaru II jest: Zwiększenie aktywnego udziału osób starszych w życiu społecznym, kulturalnym oraz edukacyjnym. Realizacji celu strategicznego służą niżej opisane cele szczegółowe. Cel szczegółowy 2.1. Upowszechnienie wolontariatu osób starszych i na rzecz osób starszych Działania podejmowane w ramach ww. celu szczegółowego w roku 2014: Na podstawie zebranych ankiet można stwierdzić, że w 2014 r. funkcjonowały na terenie województwa warmińsko-mazurskiego 4 centra wolontariatu, które angażowały w swoje działania osoby starsze: Centrum Wolontariatu przy Polskim Czerwonym Krzyżu O/Olsztyn liczyło 300 wolontariuszy, w tym 25 osób powyżej 50 r.ż; Olsztyńskie Centrum Wolontariatu SPINACZ, prowadzone przez Olsztyńskie Centrum Organizacji Pozarządowych, liczyło 49 wolontariuszy, w tym 7 osób powyżej 50 r.ż; Regionalne Centrum Wolontariatu w Elblągu prowadzi szereg działań informacyjnych dotyczących wolontariatu wśród osób starszych. Organizowane są indywidualne spotkania z seniorami, prowadzona jest baza wolontariuszy 50+ (stałych i akcyjnych) oraz szkolenia, zarówno dla potencjalnych wolontariuszy, jak również koordynatorów pracy wolontarystycznej. Liczba wolontariuszy w 2014 r. wyniosła 583 osoby, w tym 50 osób 50+; Wolontariacki Ośrodek Wsparcia, prowadzony przez Ełckie Stowarzyszenie Studentów i Absolwentów ESSA, liczył 45 wolontariuszy, w tym 15 osób powyżej 50 r.ż. Oprócz działań projektowych stowarzyszenie prowadzi stałą współpracę z organizacjami i grupami seniorskimi w Ełku i okolicy. Warto zaznaczyć, że w 2014 roku Stowarzyszenie ESSA realizowało projekt Wolontariusze razem z Seniorami, którego głównym celem była aktywizacja osób starszych oraz wspieranie rozwoju wolontariatu seniorów, a co za tym idzie pozytywnego wizerunku aktywnego seniora. Projekt łamał stereotypy na temat osób starszych i pokazał, że w wolontariat może zaangażować się osoba w każdym wieku. Działania realizowane podczas wdrażania projektu przyczyniły się do podniesienia świadomości na temat pozytywnego wpływu wolontariatu na życie seniora oraz na zaspokajanie potrzeby akceptacji i przynależności do społeczności lokalnej grupy starszych osób biorących udział w projekcie. Projekt był współfinansowany z budżetu Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Oprócz czterech ww. podmiotów działania w omawianym zakresie prowadziły również m.in. dzienne domy pomocy społecznej, kluby seniora, świetlice, koła wolontariatu przy UTW, Centrum Wolontariatu przy Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Olsztynie, szkolne kluby wolontariatu, Europejskie Stowarzyszenie Edukacji i Rozwoju Pionier, Federacja Organizacji Socjalnych Województwa Warmińsko-Mazurskiego FOSa. Łącznie liczyły one ok. 1.720 wolontariuszy, z czego ok. 436 osób 50+. Organizowanie i przeprowadzenie kampanii społecznych, kampanii informacyjno-edukacyjnych w mediach regionalnych, promujących wolontariat osób starszych i na rzecz osób starszych w 2014 r. na terenie województwa warmińskomazurskiego odbywało się w stosunkowo niewielkim zakresie. 22