PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA BIOLOGIA POZIOM ROZSZERZONY Opracowany w oparciu o program DKOS 4015 5/02 ZAKRES WYMAGAŃ NA POSZCZEGÓLNE STOPNIE KLASA III DZIAŁ PROGRAMOWY I. Informacja genetyczna II. Przekazywanie informacji komórkom potomnym KONIECZNE (dopuszczający) kwasów nukleinowych - określa podstawowe funkcje kwasów nukleinowych - omawia budowę i RNA - określa rolę trna, rrna i mrna - wyjaśnia istotę i znaczenie replikacji - wymienia cechy kodu -wyjaśnia budowę nukleotydu - wymienia i omawia dowody potwierdzające, że jest nośnikiem informacji - wymienia etapy syntezy białka - definiuje mitozę i określa jej rolę - rozróżnia na rysunkach proces mitozy - wymienia etapy podziałów komórkowych - wyjaśnia, co to jest chromosom - wyjaśnia określenie: n, PODSTAWOWE (dostateczny) - wyjaśnia istotę transkrypcji - wyjaśnia rolę trna i mrna w biosyntezie białka - określa rolę genomu - wyjaśnia sposób rozmieszczenia w jądrze komórkowym oraz budowę chromosomu - wylicza fazy w cyklu życiowym komórki - omawia przebieg kariokinezy - określa istotę i znaczenie ROZSZERZAJĄCE (dobry) - wymienia struktury i RNA - wyjaśnia, co to jest kod genetyczny - omawia cechy kodu - charakteryzuje procesy zachodzące podczas translacji - porównuje przebieg mitozy i mejozy - wyjaśnia zasady replikacji - określa znaczenie rekombinacji w powstawaniu nowych osobników - wykazuje konieczność DOPEŁNIAJĄCE (bardzo dobry) - omawia budowę trna - dowodzi teoretycznie, że jest nośnikiem informacji - omawia znaczenie sekwencji intronów i egzonów w budowie - analizuje jak zmieniało się pojęcie genu w oparciu o odpowiednie przykłady - omawia przebieg syntezy białka w komórce - wyjaśnia, dlaczego komórkę uważamy za otwarty układ termodynamiczny - udowadnia współzależność komórkowych procesów metabolicznych - analizuje strukturę chemiczną ATP - udowadnia, dobierając WYKRACZAJĄCE (celujący) - analizuje skutki wędrujących genów - charakteryzuje chromosomy olbrzymie i szczoteczkowe - wyjaśnia, dlaczego geny zawierają informację o budowie białek, zwłaszcza białek enzymatycznych - identyfikuje (np. na elektrogramie) jądro komórkowe i rybosomy - wymienia i omawia stadia pierwszego podziału mejotycznego - proponuje sposób sprawdzenia właściwości osmotycznych komórki
III. Elementy genetyki klasycznej 2n, 3n - oblicza liczbę chromosomów w komórkach haploidalnych i diploidalnych - definiuje pojęcie mejoza - rozróżnia na rysunkach proces mejozy - wymienia różnice w budowie komórki roślinnej i zwierzęcej homozygota, heterozygota, genotyp, fenotyp, allel kod genetyczny, transkrypcja, gen, chromosom, autosomy, heterochromosomy - potrafi napisać i rozwiązać proste jednogenowe krzyżówki mejozy replikacja i dlaczego zachodzi przed podziałem komórki - wymienia i rozróżnia rodzaje cytokinez - rozróżnia na rycinach podział mitotyczny i mejotyczny - ocenia biologiczne znaczenie mitozy i mejozy - zapisuje i wyjaśnia istotę krzyżówki testowej - wyjaśnia treść II prawa Mendla dwugenowe - przedstawia i interpretuje schemat zapisu krzyżówki dwugenowej - wyjaśnia istotę konfliktu serologicznego redukcji materiału w macierzystych komórkach gamet i zarodników trójgenowe - przedstawia w formie zapisu podłoże konfliktu serologicznego - charakteryzuje molekularną budowę chromosomu - wyjaśnia i przedstawia w formie zapisu mechanizm odpowiednie argumenty, że mitochondria i plastydy zaliczane są do organelli autonomicznych - wyróżnia euchromatynę i heterochromatynę - analizuje strukturę cytoplazmy z uwzględnieniem białkowych struktur włóknistych - omawia znaczenie składu soku komórkowego transkrypcja oraz translacja - analizuje proces biosyntezy białka - ilustruje schematem podziały komórkowe - charakteryzuje w oparciu o schematyczne rysunki przebieg mejozy - analizuje podziały chromatyny w cyklu życiowym oraz zmiany ilości i liczby chromosomów w kolejnych fazach cyklu komórkowego - projektuje tabele umożliwiające porównanie mitozy i mejozy genetyczne - charakteryzuje dziedziczenie wielogenowe - uzasadnia, że chromosomowa teoria dziedziczności przyczyniła się do uzupełnienia praw Mandla -charakteryzuje anomalie wynikające z dziedziczenia pojedynczych zmutowanych mapowania genów dla rozwoju genetyki i medycyny - ocenia rolę crossingover w procesie dziedziczenia cech
IV. Ekspresja informacji V. Zmienność informacji genetyczne - wyjaśnia treść Ii II prawa Mendla - potrafi narysować schematycznie i opisać chromosom - wymienia główne założenia chromosomowej teorii dziedziczności Thomasa Morgana - wyjaśnia mechanizm determinacji płci u - potrafi przedstawić w formie krzyżówki mechanizm dziedziczenia płci u transkrypcja, translacja - wskazuje miejsce transkrypcji - wskazuje miejsce biosyntezy białka - wymienia etapy biosyntezy białka - wyjaśnia istotę regulacji ekspresji materiału mutacja, zmienność rekombinacyjna, modyfikacyjna, - wymienia czynniki mutagenne - wymienia grupy krwi u - wyjaśnia pojęcie alleli wielokrotnych dotyczące alleli wielokrotnych - określa rolę chromosomu - wyjaśnia główne założenia chromosomowej teorii dziedziczności Thomasa Morgana - wymienia niektóre cechy sprzężone z płcią u - wyjaśnia różnicę między wadami rozwojowymi a wadami dziedzicznymi - wyjaśnia podłoże hemofilii - omawia istotę i znaczenie regulacji ekspresji materiału - opisuje przebieg transkrypcji i translacji - wymienia elementy tworzące operon laktozowy - wyjaśnia istotę poszczególnych rodzajów - wyjaśnia skutki - wyjaśnia skutki działanie fizycznych i chemicznych czynników mutagennych - wymienia choroby genetyczne dziedziczenia cech sprzężonych z płcią u - omawia anomalie o charakterze chromosomowych występujących u - ilustruje graficznie mechanizm transkrypcji i translacji transkrypcji i translacji na poziomie pojedynczej komórki i całego organizmu - charakteryzuje istotę i skutki bloków metabolicznych - charakteryzuje poszczególne rodzaje - charakteryzuje działanie czynników mutagennych - analizuje różnice w alleli genopatie - wyjaśnia dziedziczenia anemii sierpowatej - wyjaśnia zaburzenia genetyczne związane z przemianami cukrów (galaktozemia, dziedziczenie cukrzycy) mapowanie genów - analizuje związek pomiędzy budową genów a procesami obróbki posttranskrypcyjnej - określa poziomy regulacji metabolizmu komórkowego - wymienia systemy kontrolne działania genów w komórce eukariotycznej - charakteryzuje rodzaje punktowych - analizuje skutki czynników mutagennych - dowodzi znaczenia - dowodzi biochemiczną funkcję genu - analizuje model opreonu laktozowego i tryptofanowego - analizuje mechanizm translacji białek wirusowych wielopoziomowości regulacji metabolizmu komórkowego - ocenia efekty genotypowe, fenotypowe i populacyjna poszczególnych rodzajów - analizuje mechanizm działania niektórych systemów naprawczych
VI. Inżynieria genetyczna VII. Naukowe podstawy ewolucjonizmu. genetyczne dotyczące dziedziczenia grup krwi u - wymienia choroby uwarunkowane genetycznie - wyjaśnia pojęcie inżynieria genetyczna - wymienia narzędzia inżynierii - określa rolę inżynierii - podaje przykłady procesów biotechnologicznych - prezentuje swoje zdanie na temat wątpliwości etycznych klonowania - wskazuje możliwości wykorzystania przez transgenicznych bakterii, roślin i zwierząt ewolucja, forma przejściowa - wyróżnia dowody bezpośrednie i pośrednie - podaje przykłady dowodów bezpośrednich - wymienia czynniki uwarunkowane mutacjami chromosomowymi - omawia znaczenie inżynierii - wymienia przykłady potwierdzające znaczenie inżynierii w życiu - wyjaśnia, co to jest inżynieria genetyczna i biotechnologia - wyjaśnia, co to jest klonowanie organizmów - wyjaśnia, co to są organizmy transgeniczne - wymienia główne założenia teorii J.B. Lamarcka i K. Darwina - definiuje pojęcia; anatomia porównawcza, narządy homologiczne, analogiczne, szczątkowe - podaje przykłady narządów analogicznych, homologicznych i szczątkowych - wyjaśnia znaczenie narządów homologicznych i zmienności dziedzicznej i niedziedzicznej - wskazuje podstawowe narzędzia inżynierii - wskazuje możliwości wykorzystania przez sklonowanych organizmów - wykazuje pozytywne i negatywne znaczenie organizmów transgenicznych - omawia znaczenie teorii K. Darwina dla współczesnej teorii - analizuje wpływ czynników na przebieg - charakteryzuje metody klonowania - charakteryzuje istotę klonowania organizmów - omawia na dowolnym przykładzie działalność inżynierii i biotechnologii - wskazuje sposoby otrzymywania organizmów transgenicznych terapia genowa - ocenia wpływ rozwoju genetyki na rozwój innych nauk - charakteryzuje kierunki współczesnego ewolucjonizmu - wyjaśnia określenie dowody bezpośrednie i pośrednie poszczególnych czynników sprawnego działania systemów naprawczych - wyjaśnia, dlaczego współczesna biotechnologia może naruszać prawa i godność sekwencjonowania genomów - określa swoje stanowisko wobec problemu klonowania ludzi - przewiduje, jaką rolę mogą odegrać organizmy transgeniczne w rozwiązywaniu problemu głodu na świecie poszczególnych dowodów świadczących o - charakteryzuje istotę przemian ewolucyjnych w oparciu o zmianę puli genowej populacji - charakteryzuje dowody z embriologii, biochemii i fizjologii
VIII. Mechanizmy sprawcze i prawidłowości IX. Biogeneza i zasadnicze kierunki. dobór naturalny, specjacja, izolacja, filetyzm doboru naturalnego - wymienia sposoby powstawania nowych gatunków izolacji - wymienia prawidłowości - wymienia główne etapy świata roślin - określa czas pojawienia się głównych grup roślin i zwierząt analogicznych jako dowodów - charakteryzuje główne czynniki - wymienia podstawowe założenia prawa Hardy - Weinberga - wymienia odstępstwa od prawa Hardy - Weinberga - wyjaśnia istotę poszczególnych rodzajów doboru naturalnego - wymienia i rozróżnia rodzaje specjacji - wymienia podstawowe prawidłowości - wyjaśnia, dlaczego populacja nigdy nie znajduje się w stanie równowagi, a więc ewoluuje - wymienia i klasyfikuje mechanizmy izolacyjne - analizuje na podstawie wykresów, porównuje mechanizm działania i efekty doboru naturalnego stabilizującego, kierunkowego i różnicującego - analizuje mechanizmy przypadku (dryft genetyczny) w procesach - wyjaśnia różnice między środowiskiem wodnym a lądowym - określa stanowisko w przyrodzie - omawia znaczenie doboru naturalnego w procesie - charakteryzuje rodzaje specjacji - wyjaśnia pojęcia: makro- i mikro-ewolucja, konwergencja, dywergencja, radiacja adaptatywna - analizuje na wybranych przykładach prawidłowości takie jak nieodwracalność i postępowość - analizuje mechanizmy sprawcze wynikające z prawa Hardy ego-weinberga - określa przyczyny, dla których populację należy traktować jako podstawową jednostkę ewolucyjną - omawia mechanizm - uzasadnia powstanie odmiany białej, żółtej i czarnej w obrębie gatunku - charakteryzuje współczesne stanowisko nauki dotyczące znaczenia doboru naturalnego w procesie - porównuje ewolucję zbieżną i rozbieżną - porównuje mechanizm specjacji sympatrycznej i allopatrycznej - przedstawia matematyczny zapis prawa Hardy ego- Weinberga - podaje przykłady mikro- i makro - podaje i omawia przykłady konwergencji, dywergencji i radiacji adaptatywnej - charakteryzuje czynniki hominizacji - podaje krótką charakterystykę przodków rozumnego - wskazuje główne kierunki - analizuje przebieg genów - omawia współczesną koncepcję powstawania gatunków radiacji adaptatywnej dla przebiegu procesów ewolucyjnych - określa uwarunkowania i prawidłowości wymierania szczepów - przedstawia koncepcję Oparina dotyczącą powstania życia na Ziemi - porównuje autogenową i symbiotyczną teorię
- wymienia główne etapy świata zwierząt - wymienia cechy budowy typowe dla rzędu naczelnych - wskazuje cechy łączące ze światem zwierząt - wyróżnia swoiste cechy ludzkie - wymienia istotne podobieństwa między człowiekiem a antropoidami - wymienia cechy w budowie charakterystyczne tylko dla - wymienia główne etapy - wymienia hipotezy i teorie dotyczące powstania życia na Ziemi - wymienia znane formy przedludzkie i ludzkie w - charakteryzuje wybrane formy przedludzkie i ludzkie - omawia historyczne koncepcje powstania życia na Ziemi człowiek rozumny - przedstawia współczesną koncepcję biogenezy - analizuje przebieg i ocenia naukowe znaczenie doświadczenia Millera - analizuje przebieg doświadczenia Oparina - określa okoliczności powstania i cechy pierwszej komórki - analizuje przebieg roślin i zwierząt rozprzestrzeniania się rodzaju człowiek z Afryki - wyjaśnia pochodzenie pierwszej komórki eukariotycznej - analizuje pochodzenie grzybów powstania komórki eukariotycznej - ocenia naukowe znaczenie skamieniałości przewodnich UWAGA! Wymagania na kolejne stopnie szkolne tworzą układ hierarchiczny, co oznacza, że wymagania na stopień wyższy zawierają w sobie wymagania na stopień niższy.