Warszawa, Bystra, 15 grudnia 2016 Stanowisko Fundacji WWF Polska oraz Stowarzyszenia Pracownia na rzecz Wszystkich Istot dotyczące projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz ustawy o lasach (druk 1148) W odpowiedzi na wniesienie do Sejmu, w dniu 7 grudnia 2016, projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz ustawy o lasach, ogłoszone na stronach Sejmu 1, Fundacja WWF Polska oraz Pracownia na rzecz Wszystkich Istot przedstawiają swoje uwagi i wnioski. 1. Art. 1 pkt 1 projektu ustawy. Proponowana w Projekcie zmiana art. 83a ust. 2 ustawy o ochronie przyrody (dalej UoOP), znosi konieczność uzgadniania z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska wydania zezwolenia na usunięcie drzewa w pasie drogowym drogi publicznej ( uchyla się ust. 2 ). Zaproponowane rozwiązania radykalnie zmieniają dotychczasowy reżim ochrony drzew i zadrzewień przydrożnych. Regionalny dyrektor ochrony środowiska nie będzie już uczestniczył w postępowaniu o wydanie zezwolenia na wycinkę takich drzew. Będzie można wycinać je bez uzyskania zezwolenia, nie obawiając się żadnych konsekwencji ze strony administracji krajowej lub regionalnej. Z podobną sytuacją mieliśmy wcześniej do czynienia. W kwietniu 2004 roku wraz z nową ustawą o ochronie przyrody weszły w życie przepisy zezwalające na niekontrolowaną wycinkę drzew przydrożnych. Szczególnie szkodliwy dla przyrody okazał się artykuł 83. ustęp 6. punkt 6 zezwalający na usuwanie bez zezwolenia drzew niszczących nawierzchnię i infrastrukturę drogową, ograniczających widoczność na łukach i skrzyżowaniach, z wyłączeniem rosnących na terenie nieruchomości wpisanej 1 http://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/druk.xsp?nr=1148
do rejestru zabytków. Ten zapis zezwalał na całkowitą dowolność przy podejmowaniu prac wycinkowych, co w rzeczywistości obecnie jest proponowane. Jesienią 2004 roku rozpoczął się proceder masowego wycinania alei pod pretekstem poprawy bezpieczeństwa na drogach, liczbę wyciętych drzew można szacować na dziesiątki tysięcy rocznie 2, o skali wycinki można mówić na przykładach 3 : kilka tysięcy drzew rosnących wzdłuż drogi nr 16 wycięto w latach 2004-2005 w okolicach Mikołajek (warmińsko-mazurskie); 1200 drzew rosnących w województwie pomorskim przy drogach nr 7, 20, 22, 55 planowano usunąć w 2005 roku (dzięki interwencji organizacji pozarządowych ok. 500 drzew ocalało). Przypominamy, że niekontrolowana wycinka drzew i zadrzewień przydrożnych to również potencjalne zniszczenia w krajobrazie Polski, co szczególnie może być odczuwalne w regionach turystycznych i z jeszcze zachowanymi alejami przydrożnymi, jak w województwie Warmińsko- Mazurskim. Po wejściu w życie takich przepisów, możemy spodziewać się niszczenia wielu siedlisk gatunków chronionych związanych z drzewami, na przykład siedlisk gatunku priorytetowego w skali Unii Europejskiej jak pachnica dębowa (Osmoderma eremita). Stąd, zniesienie konieczności uzgadniania wycinki drzew przydrożnych jest sprzeczne z prawem unijnym, w tym dyrektywą siedliskową. Postulujemy o pozostawienie konieczności uzgadniania z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska wydania zezwolenia na usunięcie drzewa w pasie drogowym drogi publicznej. Jednocześnie postulujemy wprowadzenie dodatkowego przepisu dotyczącego obrotu drewnem pozyskanym z wycinek drzew przydrożnych. Drewno takie, mające często dużą wartość rynkową, powinno być ocechowane, a legalność pochodzenia takiego drewna oficjalnie potwierdzona odpowiednią dokumentacją. Przepis taki można wzorować na art. 14a ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach, który brzmi: Art. 14a. 1. Drewno pozyskane w lasach podlega ocechowaniu. 2. Obowiązek cechowania drewna spoczywa na właścicielach lasów, z zastrzeżeniem ust. 3. 3. Drewno pozyskane w lasach niestanowiących własności Skarbu Państwa cechuje starosta, który wystawia właścicielowi lasu dokument stwierdzający legalność pozyskania drewna. 2 https://sadybamazury.wordpress.com/ 3 Jw. 2
4. Minister właściwy do spraw środowiska określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady cechowania drewna, wzory urządzeń do cechowania i zasady ich stosowania oraz wzór dokumentu stwierdzającego legalność pozyskania drewna. Dla budżetu państwa będzie znacznie korzystniejszą sytuacją, jeśli każde wycięte drzewo zostanie zaewidencjonowane, a jego sprzedaż kontrolowana (asygnaty). W związku z powyższym postulujemy pozostawienie art. 83a ust. 2 UoOP w dotychczasowym brzmieniu oraz wprowadzenie artykułu nakazującego cechowanie drewna i kontrolowanie jego legalności. 2. Art. 1 pkt 2 projektu ustawy Proponowana zmiana znacząco rozszerza katalog wyjątków od przepisu art. 83 ust. 1 czyli konieczności uzyskania zezwolenia na usunięcie drzewa lub krzewu z terenu nieruchomości. Ilość wyjątków w obecnie obowiązującej ustawie jest już znaczna, dlatego wprowadzanie kolejnych odstępstw nie znajduje uzasadnienia. Proponowane dopuszczenie usuwania bez konieczności uzyskania zezwolenia, krzewu albo krzewów rosnących w skupisku, o powierzchni do 25m 2 bez względu na wiek, może negatywnie wpłynąć na jakość życia mieszkańców miast. Zmiana ta radykalnie ograniczy kontrolę samorządów nad krajobrazem, a zieleń miejska i wiejska jest ważnym jego elementem. Krzewy rosnące w skupiskach to nie tylko element krajobrazu miast i miasteczek ale również ochrona mieszkańców przed hałasem i spalinami. Znikanie takich elementów krajobrazu nie będzie korzystne dla społeczeństwa. Nowe przepisy zakładają radykalne zwiększenie progów kwalifikujących wycinkę danego drzewa do zwolnienia z uzyskania zezwolenia. Po pierwsze znacząco zwiększają się obwody pni drzew, których wycinka nie wymaga zezwolenia (100 cm zamiast dotychczasowych 35 cm w przypadku topoli, wierzb, kasztanowca zwyczajnego, klonu jesionolistnego, klonu srebrzystego, robinii akacjowej oraz platanu klonolistnego, oraz 50 cm w miejsce dotychczasowych 35 cm w przypadku pozostałych gatunków drzew), a po drugie zasadniczo zmienia się punkt pomiaru tego obwodu (nowe przepisy zakładają pomiar na wysokości 130 cm w miejsce dotychczasowych 5cm). Proponowana zmiana w praktyce ma umożliwić wycinkę bez zezwolenia drzew starych, kilkudziesięcioletnich a więc tych, które są najcenniejsze dla ekosystemu i krajobrazu, których zastąpienie nie będzie już możliwe w dającej się zaplanować przyszłości. Takie rozwiązanie należy ocenić negatywnie. 3
W tym miejscu należy też zwrócić uwagę na fakt, że zwiększenie wysokości, na jakiej oceniany ma być obwód pnia drzewa pod kątem konieczności uzyskania zezwolenia, z 5 cm na 130 cm, znacząco utrudni postępowania dotyczące kar za nielegalną wycinkę. Przepisy tego typu obowiązywały w przeszłości i stwarzały problemy praktyczne, bowiem pozostały po wycince pień drzewa nie pozwalał na precyzyjne ustalenie, jaki był obwód pnia drzewa na wysokości 130 cm. Obniżenie punktu pomiaru do 5 cm nad ziemią znacznie ułatwiło ocenę, czy dane drzewo wymagało uzyskania zezwolenia na wycinkę, a tym samym uprościło postępowania dotyczące kar administracyjnych. Wraz z powrotem starych przepisów, które nie zdały egzaminu, ponownie pojawią się problemy przy orzekaniu kar administracyjnych za nielegalną wycinkę drzew. W noweli proponuje się także zapis Rada gminy, w drodze uchwały stanowiącej akt prawa miejscowego, może określić, że przepisów art. 83 ust. 1 nie stosuje się także do innych drzew lub krzewów, który w rzeczywistości może doprowadzić do całkowitego zniszczenia ochrony drzew i krzewów. Przepisy ustawy powinny uniemożliwiać niszczenie dobra wspólnego jakim jest zieleń, w tym drzewa i krzewy, a nie je ułatwiać. Zwracamy uwagę, że co do zasady zieleń i drzewa zawsze będą wyjątkowo cennym elementem krajobrazu, kształtującym się przez dziesięciolecia, a czasem nawet setki lat, a ich wycinka powinna być ograniczona, czemu sprzyjały dotychczasowe regulacje. Zniszczenia wielu drzewostanów w wyniku nagłej rezygnacji z ochrony zadrzewień, o czym można było się przekonać w 2004 roku w przypadku drzew przydrożnych, będzie wyraźnie odczuwalne dla społeczeństwa i niewątpliwie wzbudzi opór społeczny. Postulujemy o pozostawienie zezwoleń na wycinkę drzew i krzewów w obecnym kształcie. W obecnie istniejącym rozwiązaniu dotyczącym opłat gmina mają wpływ na ustalenie ich stawek ( Art. 85 pkt. 5. Stawki opłat za usuwanie drzew nie mogą przekraczać za jeden centymetr obwodu pnia mierzonego na wysokości 130 cm: [ ] ) stąd nie jest uzasadnione twierdzenie, zawarte w uzasadnieniu do projektu ustawy o zmianie UoOP, że: Gminy uzyskają także możliwość określania stawek opłat za usunięcie drzew i krzewów, co oznacza, że uzyskają realny wpływ na poziom swoich dochodów z tytułu opłat. Zwracamy dodatkowo uwagę na to, że propozycja delegowania decyzji o tym jakie zasady panują w danej gminie do samorządów lokalnych może być konfliktogenne. Zarówno wewnątrz społeczności lokalnych może powodować to konflikty o to, jak wyznaczać własne, dodatkowe reguły wycinania drzew i krzewów, czy takich reguł nie wprowadzać. Co więcej pomiędzy poszczególnymi gminami mogą wynikać spory o różne rozwiązania w sąsiednich jednostkach administracyjnych. Postulujemy 4
nie przenosić decyzji, które powinny być podejmowane centralnie, dla całego kraju, na niższy szczebel administracyjny. W związku z powyższym postulujemy pozostawienie art. 83f UoOP w dotychczasowym brzmieniu. 3. Art. 1 pkt 3 projektu ustawy W art. 85 UoOP w ustępie 5 i 6 zaproponowano niskie maksymalne stawki za usunięcie drzew i krzewów. Biorąc pod uwagę to, że wycięte drzewa mogą mieć znacznie wyższą wartość rynkową, w tym w szczególności dotyczy to drewna twardego, poszukiwanego w przemyśle meblarskim, przepisy mogą powodować tendencję do wycinania drzew. Nie trudno wyobrazić sobie sytuacje w której motywem wycinki dorodnych drzew tzw. gatunków szlachetnych (dęby, klon, jawor, buk) będzie nie ich zagrożenie dla bezpieczeństwa czy kolizja z ważnymi inwestycjami o znaczeniu społecznym ale zwykła chęć zysków ze sprzedaży drewna. Uwaga ta jest zasadna zwłaszcza wobec braku ustawowej delegacji nakazu ocechowania drewna i braku możliwości kontroli jego pochodzenia. 4. Art. 2 W ustawie z dnia 28 września 1991 r. o lasach zaproponowano dodanie art. 14b, który w ust. 3 ustawowo przesądza, że gospodarka leśna wykonywana na podstawie kodeksu dobrych praktyk nie narusza przepisów o ochronie poszczególnych zasobów, tworów i składników przyrody, w szczególności przepisów art. 51 i art. 52 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody. To czy gospodarka leśna jest zgodna z UoOP czy nie powinno rozstrzygać się na podstawie faktów, stanu faktycznego, a nie ustalać odgórnie za pomocą litery prawa. Łamanie prawa zapisanego w UoOP nie powinno być prawnie chronione przez ustawie o lasach. To nie tylko sprzeczne z zasadami tworzenia prawa, sankcjonowanie jego łamania, ale także wprowadzanie chaosu. Taki zapis zdecydowanie nie powinien znajdować się w ustawie o lasach. Proponowany zapis w ustawie o lasach, w art. 14b. 1. Właściciele lasów realizują cele i zasady gospodarki leśnej wskazane w ustawie, w szczególności wypełniają obowiązki, o których mowa w art. 9 ust. 1, art. 13 ust. 1 i art. 14 ust. 4 jest zbędny, nie widzimy sensu podkreślania poszczególnych artykułów ustawy wcześniej wymienionych. Dodatkowo, w wyżej wyszczególnionym Art. 13. 1. zapisane jest: Właściciele lasów są obowiązani do trwałego utrzymywania lasów i zapewnienia ciągłości ich użytkowania, a w szczególności do: [ ] 5) racjonalnego użytkowania lasu w sposób trwale zapewniający optymalną realizację wszystkich jego funkcji. Zgodnie z definicją racjonalnej 5
gospodarki leśnej, opisanej na przykład w 2 Instrukcji sporządzania programu ochrony przyrody w nadleśnictwie będącej załącznikiem do Instrukcji Urządzania Lasu, jest to taka gospodarka, która nie prowadzi do zubożania (dba o zachowanie) bogactwa naturalnego rodzimej przyrody. A więc gospodarka leśna jest racjonalna o ile spełnia warunki przepisów art. 51 i art. 52 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Tym bardziej dodanie art. 14b. 1. jest nieuzasadnione. Przepis w takim brzmieniu narusza też postanowienia unijnych dyrektyw: siedliskowej i ptasiej. Wyznaczone na podstawie tych aktów obszary Natura 2000 podlegają zasadom ochrony, które zostały transponowane do polskiego porządku prawnego poprzez ustawę o ochronie przyrody. Wyłączenie stosowania tej ustawy w odniesieniu do gospodarki leśnej w lasach, które są objęte siecią Natura 2000, pozbawia te obszary ochrony wymaganej wymienionymi dyrektywami i prowadzi wprost do niezgodności nowych przepisów z prawem unijnym. W związku z powyższym wnioskujemy o usunięcie art. 14b ust. 3 z projektu ustawy. 5. Art. 3. W tym artykule ustawowo zadekretowano, że do dnia 31 grudnia 2017 r. uznaje się, że gospodarka leśna nie narusza zakazów ochrony zwierząt, gdy wykonywana jest na podstawie planów, które zostały poddane strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko. Jak w punkcie 4 powyżej, zauważamy, że to czy gospodarka leśna jest zgodna z UoOP, czy nie, powinno rozstrzygać się na podstawie faktów, stanu faktycznego, a nie ustalać odgórnie za pomocą litery prawa. Taki zapis zdecydowanie nie powinien znajdować się w ustawie o lasach, bowiem wyczerpujący katalog wyjątków od ochrony gatunkowej zwierząt zawiera ustawa o ochronie przyrody, i to ta ustawa jest miejscem na dyskusję o ewentualnych dalszych wyłączeniach. Proponowany przepis, jako niezgodny z techniką legislacyjną, jest przykładem psucia prawa. Co więcej, zaproponowany zapis przyzwala w polskich lasach w stosunku do gatunków zwierząt chronionych na umyślne zabijanie; okaleczanie lub chwytanie; niszczenie siedlisk lub ostoi; niszczenie, usuwanie lub uszkadzanie gniazd, mrowisk, nor, legowisk, żeremi, tam, tarlisk, zimowisk lub innych schronień oraz umyślne płoszenia lub niepokojenie. W rzeczywistości oznacza to rezygnację z ochrony gatunkowej zwierząt w lasach. Należy też zauważyć, że przepisy dot. ochrony gatunkowej zwierząt uzupełniały system ochrony gatunków objętych regulacjami unijnymi, w tym głównie gatunków wymienionych w dyrektywie 6
siedliskowej i ptasiej (wszystkie gatunki z tych dyrektyw były objęte w Polsce ochroną gatunkową). Rezygnacja z ochrony gatunkowej zwierząt podczas prowadzenia gospodarki leśnej może prowadzić do akceptacji działań, które będą znacząco negatywnie oddziaływać na obszary Natura 2000, a tym samym do naruszenia wymienionych dyrektyw unijnych. W związku z powyższym wnioskujemy o usunięcie art. 3 z projektu ustawy. 6. Propozycja dodatkowej zmiany UoOP Fundacja WWF Polska oraz Pracownia na rzecz Wszystkich Istot postulują zmianę ust. 2 w art. 10 UoOP. Przepis ten nie jest co prawda objęty zmianą w przedłożonym projekcie, jednakże nowelizacja UoOP jest dobrym momentem, aby zastanowić się również nad tą kwestią. Przepis ten brzmi: Określenie i zmiana granic parku narodowego może nastąpić po uzgodnieniu z właściwymi miejscowo organami uchwałodawczymi jednostek samorządu terytorialnego, na których obszarze działania planuje się powyższe zmiany, oraz po zaopiniowaniu, w terminie 30 dni od dnia przedłożenia tych zmian, przez zainteresowane organizacje pozarządowe. Niezłożenie opinii w przewidzianym terminie uznaje się za brak uwag. Postulujemy aby nadać przepisowi brzmienie: Określenie i zmiana granic parku narodowego może nastąpić po zaopiniowaniu, w terminie 30 dni od dnia przedłożenia planowanych zmian, przez właściwe miejscowo organy uchwałodawcze jednostek samorządu terytorialnego, na których obszarze działania planuje się te zmiany, oraz przez zainteresowane organizacje pozarządowe. Niezłożenie opinii w przewidzianym terminie uznaje się za brak uwag. Proponowana zmiana polega więc na zastąpieniu wymaganych uzgodnień opiniami. Konstrukcja obecnego przepisu powstała w 2000 r. i oznacza konieczność uzyskania zgody na określenie lub zmianę granic parku narodowego od wszystkich jednostek samorządu terytorialnego, i to wszystkich szczebli (gmin, powiatów, województw), na obszarze których planuje się zmiany granic lub utworzenie parku narodowego. Biorąc pod uwagę fakt, że parki narodowe z reguły wchodzą w obszar wielu gmin, a często także powiatów, brak zgody jednej z nich wyłącza możliwość określenia granic parku. Jest to swoiste prawo weta danej gminy na jakiekolwiek zmiany dotyczące parków narodowych. W praktyce nie jest możliwe uzyskanie jednomyślności tak wielu podmiotów w tak wrażliwych kwestiach jak ochrona przyrody. Z tego powodu od 2000 r. nie utworzono w Polsce żadnego parku narodowego pomimo, że planowano trzy takie projekty. 7
Proponowana zmiana zmierza do podejmowania decyzji o sprawach o znaczeniu ogólnonarodowym na szczeblu centralnym. Zarządzanie najcenniejszymi polskimi obszarami przyrodniczymi o znaczeniu ogólnonarodowym powinno odbywać się na szczeblu krajowym, choć po zaopiniowaniu z jednostkami samorządu terytorialnego. Decyzja w zakresie określania granic parku narodowego powinna należeć do Rady Ministrów. W związku z powyższym postulujemy zmianę ust. 2 w art. 10 UoOP, a więc zastąpienie obowiązku uzgadniania granic parków narodowych opiniowaniem przez jednostki samorządu terytorialnego. 8