CHOROBY ZAKAŹNE ZAGROŻENIA I PRÓBY ICH POKONANIA Anna Kimak-Cysewska, Koszalin 2012
1. Wybrane choroby zakaźne krótka charakterystyka - Wirusowe - Bakteryjne - Pierwotniakowe - Wywoływane przez riketsje (prez. uczennicy) - Wywoływane przez priony (jw.) - choroba kuru, Creutzfelda-Jacoba 2. Na czym polega profilaktyka chorób zakaźnych? - rola działań profilaktycznych, metody 3. Odporność na patogeny - rodzaje odporności, wpływanie na odporność organizmów 4. Problemy napotykane w zwalczaniu patogenów
Choroby zakaźne - definicja Choroby, które rozwijają się w organizmie człowieka w wyniku zakażenia patogenem przy niewystarczającej odpowiedzi układu immunologicznego. Choroby te przenoszą się pośrednio lub bezpośrednio pomiędzy organizmami.
Choroby zakaźne ważne pojęcia Czynnik zakaźny patogen, którego wniknięcie do organizmu wywołuje chorobę w postaci objawowej lub bezobjawowej. Wirus Ebola Pałeczka okrężnicy
Choroby zakaźne ważne pojęcia Odpowiedź immunologiczna inaczej odpowiedź odpornościowa, czyli reakcja organizmu na kontakt z patogenem. Drogi zakażenia to sposób i mechanizm przenoszenia patogenu z organizmu chorego lub nosiciela na kolejny organizm
Choroby zakaźne ważne pojęcia Nosiciel osobnik zarażony chorobą zakaźną, ale nie wykazujących objawów chorobowych. Nosiciel może przekazywać zakażenie innym organizmom. Profilaktyka działania mające na celu zapobieganie chorobom, poprzez kontrolowanie czynników ryzyka, wczesne wykrywanie i leczenie, a także ograniczenie powikłań.
Choroby zakaźne patogeny Patogeny wywołujące choroby zakaźne: Wirusy Bakterie Świdrowiec gambijski Riketsje Robaki pasożytnicze Niektóre stawonogi pasożytnicze Priony Pierwotniaki pasożytnicze Grzyby pasożytnicze
Choroby zakaźne jak się przenoszą? Bezpośrednie drogi zakażenia: Kontakt bezpośredni z chorą osobą lub nosicielem Kontakt bezpośredni z zakażonym lub chorym zwierzęciem Samozakażenie Zakażenie wertykalne od matki na dziecko
Choroby zakaźne jak się przenoszą? Pośrednie drogi zakażenia: Kontakt z zakażoną krwią Kontakt z przedmiotami używanymi przez chorą osobę Droga kropelkowa Droga inhalacyjna Zanieczyszczenie rany glebą zawierającą patogeny Przez wektory biologiczne (owady, gryzonie)
Wybrane choroby zakaźne krótka charakterystyka Choroby bakteryjne: gruźlica, rzeżączka, kiła, tężec, borelioza Choroby wirusowe: AIDS, WZW, opryszczka, grypa Choroby odpierwotniakowe: malaria, rzęsistkowica, toksoplazmoza, czerwonka pełzakowata Choroby wywoływane przez riketsje: Choroby wywoływane przez priony: choroba kuru, choroba Creutzfeldta-Jakoba
Choroby bakteryjne (bakteriozy) Choroby wywoływane przez bakterie chorobotwórcze wnikające różnymi drogami do organizmu gospodarza, w obrębie którego rozmnażają się i wywołują reakcję obronną układu odpornościowego. Objawy zakażenia i choroby zależą od: Rodzaju patogenu Nasilenia inwazji bakterii
GRUŹLICA Przyczyna: prątek gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis). Gruźlica atakuje najczęściej płuca, ale może również atakować ośrodkowy układ nerwowy, układ kostny, stawy, układ moczowo-płciowy, skórę. Objawy: najbardziej charakterystyczne dla gruźlicy płucnej są stany podgorączkowe, suchy kaszel (w późniejszym stadium choroby kaszel z odksztuszaniem plwociny), osłabienie, brak apetytu, nocne poty. Mogą się pojawić reakcje z nadwrażliwości np. zmiany skórne lub zapalenie spojówek. Niepokojąca oznaką zakażenia może być wydłużony czas zdrowienia po przebytym zapaleniu płuc lub oskrzeli. Profilaktyka: szczepienia oraz izolacja osób chorych, okresowe przesiewowe badania Rtg płuc
Kropelkowa Drogi zakażenia Z mlekiem matki lub przez pępowinę podczas ciąży Od zwierząt hodowlanych np. pijąc nieprzegotowane mleko od chorej krowy Przez kontakt bezpośredni (przerwanie naskórka, akt płciowy Ciekawe! Prątki w wodzie zachowują zdolności życiowe do 3 miesięcy, w kwaśnym mleku 2 tygodnie, w maśle mieśiąc, w odchodach nawet kilka miesięcy. Są wrażliwe m.in. na światło słoneczne, zmiany ph, promienie UV
Prątki w mikroskopie elektronowym, powiększenie 15549 razy.
RZEŻĄCZKA Przyczyna: dwoinka rzeżączki (Neisseria gonorrhoeae) Objawy: U mężczyzn - gęsta wydzelina z cewki moczowej, ból i pieczenie przy oddawaniu moczu, zaczerwienienie penisa. U kobiet zielonkawe ropne upławy, ból i pieczenie przy oddawaniu moczu. U 50% chorych współistnieje rzeżączkowe zapalenie odbytu. U kobiet objawy pojawiają się dość późno, więc mogą one nieświadomie zarażać partnerów seksualnych. Drogi zakażenia: stosunki płciowe Profilaktyka: Wstrzemięźliwość seksualna, wierność jednemu partnerowi, stosowanie prezerwatyw.
Ciekawe! Dwoinki rzeżączki są wrażliwe na większość środków dezynfekcyjnych, giną po kilku minutach w temperatrze 60 stopni Celsjusza. W ciemnym i wilgotnym środowisku np. w pościeli, bieliźnie, ręcznikach, utrzymuje żywotność do około doby. Chora matka może zarazić swoje dziecko podczas porodu. Ta postać rzeżączki atakuje oczy noworodka i prowadzi do całkowitej ślepoty. Z tego powodu wszystkie nowo narodzone dzieci mają oczy zakrapiane lub przemywane roztworem azotanu srebra, który niszczy bakterie.
TĘŻEC Przyczyna: egzotoksyny wytwarzane przez laseczki tężca (Clostridium tetani), które występują w glebie, kurzu, błocie Objawy: szczękościsk, skurcze mięśni obejmujące coraz większe obszary ciała, chrakterystyczne łukowate wygięcie ciała, nie leczony prowadzi do śmierci. Drogi zakażenia: zanieczyszczenie rany glebą Profilaktyka: szczepienia ochronne, dezynfekowanie ran, w razie zanieczyszczenia głębszej rany glebą konieczna jest pomoc lekarza i podanie surowicy przeciwtężcowej.
Ciekawe! Tężec jest chorobą zakaźną, ale nie zaraźliwą. Skurcz mięsni mimicznych twarzy powoduje u chorego charakterystyczny grymas, tzw. uśmiech sardoniczny.
KIŁA Przyczyna: krętek blady Objawy: kiła jest chorobą ogólnoustrojową, krętki rozprzestrzeniają się wraz z limfą i krwią atakując i uszkadzając wiele narządów. Nieleczona kiła prowadzi do uszkodzenia układu nerwowego, utraty wzroku, zaburzeń psychicznych, uszkodzenia układu krążenia, kości, stawów i narządów miąższowych, a w końcu do śmierci. Drogi zakażenia: kontakty płciowe, bakteria może przedostać się również przez łożysko od matki do dziecka Profilaktyka: unikanie przypadkowych kontaktów seksualnych, stosowanie prezerwatyw, higiena osobista, badanie kobiet w ciąży w celu zminimalizowania ryzyka kiły wrodzonej u dziecka.
Ciekawe! Kiła może rozwijać się przez wiele lat i przyjmować formę utajoną, co znacznie zwiększa ryzyko rozprzestrzeniania się choroby drogą nieświadomego przekazywania zakażenia drogą kontaktów płciowych.
BORELIOZA Przyczyna: bakterie z grupy krętków (Borrelia burgdorferi) Objawy: psychoza, zaburznia mowy, dezorientacja, podwójne widzenie, skurcze i drgania mięśni, nagłe i silne bóle, szum w uszach i wiele innych Drogi zakażenia: krętki dostają się do organizmu człowieka z ukąszeniem kleszcza Profilaktyka: unikanie chodzenia do lasu na terenach, gdzie szczególnie często występują kleszcze, noszenie ubioru zakrywającego ciało i zamkniętych butów, stosowanie preparatów odstraszających kleszcze
Choroby wirusowe Choroby wywoływane przez wirusy, które, z racji niewielkich rozmiarów, znajdują się wszędzie w powietrzu, wodzie, produktach spożywczych, a także na zewnątrz i wewnątrz żywych organizmów. Wirus ospy
GRYPA Przyczyna: wirus grypy (Influenzavirus) Objawy: bóle mięśni, dreszcze, bóle głowy, wysoka gorączka (do 40 C), ból w klatce piersiowej przy kaszlu, ogólne rozbicie i złe samopoczucie Drogi zakażenia: drogą kropelkową Profilaktyka: w okresie nasilenia zachorowań unikanie dużych skupisk ludzi, wietrzenie pomieszczeń, właściwe ubieranie się i odżywianie, unikanie bezpośredniego kontaktu z osobami już chorującymi, szczepienia ochronne
Ciekawe! Duża zmienność genetyczna wirusa grypy prowadzi do powstawania co kilkadziesiąt lat bardzo groźnych szczepów, które wywołują pandemie. W XX wieku miały miejsce trzy takie pandemie w latach 1918 1919 (grypa hiszpanka), 1957 i 1968. Wirus grypy przyczynił się do śmierci milionów ludzi. W Wirus grypy odpowiedzialny za epidemię w roku 1968
OPRYSZCZKA ZWYKŁA Przyczyna: wirus o nazwie herpes simplex (HHV1, HHV2) Objawy: świąd, rumień, lekki obrzęk, liczne pęcherzyki Drogi zakażenia: kontakt bezpośredni, kontakty płciowe Profilaktyka: unikać bezpośredniego kontaktu (dotykanie, całowanie) z osobą, u której widać opryszczkę, nie pić z jednej butelki lub kubka z innymi osobami, dbałość o higienę osobistą
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU C Przyczyna: wirus HCV przenoszony przez krew Objawy: tylko u 20% chorych występuje zażółcenie skóry, brak łaknienia lub bóle brzucha. Choroba potrafi nawet przez kilkadziesiąt lat pozostawać w ukryciu. W tym czasie wirus skutecznie niszczy wątrobę osoby chorej, prowadząc do marskości i raka wątroby. Drogi zakażenia: transfuzje, przeszczepy tkanek i narządów, kontakt z krwią osoby chorej lub nosiciela np. przy wykonywaniu tatuażu, używanie wspólnych strzykawek np. przez narkomanów, niewłaściwie sterylizowane narzędzia chirurgiczne
Profilaktyka: przestrzeganie zasad aseptyki w szpitalach i placówkach medycznych, badanie krwi przeznaczonej do transfuzji oraz podukcji leków krwiopochodnych, używanie jednorazowych rękawiczek, unikanie przypadkowych kontaktów seksualnych, stosowanie prezerwatyw Ciekawe! Wirus HCV został zidentyfikowany dopiero w 1989 roku, choć wcześniej wiedziano, że musi istnieć czynnik wywołujący zapalenia wątroby określanej jako Nie-A-Nie-B (NANB Hepatitis). W późniejszym okresie wykryto także kolejne wirusy zapalenia wątroby nazwane HGV, GB-C i TTV. Badania nad ich wpływem na wątrobę trwają.
AIDS (Zespół nabytego niedoboru odporności Przyczyna: wirus HIV (human immunodeficiency virus) Objawy: Po zakażeniu wirus atakuje limfocyty T, w których się namnaża. W tym okresie występują objawy ogólne takie jak powiększenie węzłów chłonnych, podwyższona temperatura i inne tzw. grypopodobne symptomy. Po dość długim okresie bezobjawowym (trwającym nawet kilkanaście lat) zaczynają pojawiać się objawy uszkodzenia układu immunologicznego. Pacjent zapada na choroby, które u ludzi nieposiadających uszkodzonego układu odpornościowego nie czynią takiego spustoszenia (tzw. infekcje oportunistyczne). Są to m.in. grzybice, grypa, zapalenie płuc, gruźlica. Następnie pojawiają się nowotwory np. mięsak Kaposiego, rak szyjki macicy, chłoniaki.
Drogi zakażenia: krew, kontakty seksualne, transfuzja krwi, używanie niesterylnego sprzętu medycznego lub kosmetycznego, zakażenia płodu przez matkę podczas ciąży, porodu i w czasie karmienia piersią Profilaktyka: Unikanie sytuacji w których będzie możliwe przeniesienie wirusa poprzez drogi wymienione powyżej, jest najskuteczniejszą metodą zabezpieczenia. W przypadku utrzymywania dużej liczby kontaktów seksualnych z licznymi partnerami ryzyko zakażenia zmniejsza unikanie ryzykownych technik seksualnych oraz stosowanie prezerwatyw. Wirus HIV-1
Ciekawe! Wirusa HIV stosunkowo łatwo zniszczyć. HIV poza organizmem człowieka ginie pod wpływem typowych środków odkażających. Wirusa zabija już podgrzewanie do temperatury 56 C przez pół godziny. Mięsak Kaposiego
Choroby pierwotniakowe Wywoływane przez pierwotniaki pasożytnicze, czyli jednokomórkowe cudzożywne protisty. Ogoniastek jelitowy (Lamblia intestinalis)
TOKSOPLAZMOZA Przyczyna: pierwotniak Toksoplasma gondii Objawy: podobne do grypy, możliwe jest zarażenie płodu przez łożysko bardzo groźne, zwłaszcza dla rozwoju układu nerwowego. Drogi zakażenia: Do zakażenia dochodzi na skutek spożywania pokarmów zanieczyszczonych oocystami z odchodów, u ludzi najczęstszym źródłem zakażenia jest spożywanie niedogotowanego mięsa zawierającego cysty pasożyta. Profilaktyka: obróbka termiczna mięsna, higiena w kontaktach z kotami.
MALARIA Przyczyna: choroba wywoływana przez kilka gatunków zarodźców (Plasmodium) z grupy sporowców. Objawy: dreszcze, gorączka, nudności, wymioty, w końcowym okresie napadu pojawiają się poty i gwałtowny spadek temperatury ciała, napady powtarzają się cyklicznie Drogi zakażenia: wektorem dla zarodźca malarycznego jest komar widliszek, który zakaża osobę zdrową wkłuwając się w skórę i pijąc jej krew Profilaktyka: przyjmowanie preparatów antymalarycznych, stosowanie moskitier i środków odstraszających komary.
RZĘSISTKOWICA Przyczyna: rzęsistek pochwowy (Trichomonas vaginalis) Objawy: silne stany zapalne dróg moczowo-płciowych Drogi zakażenia: kontakty płciowe, brak higieny osobistej np. wspólne używanie ręczników Profilaktyka: unikanie kontaktów płciowych z wieloma partnerami, stosowanie prezerwatyw Rzęsistek pochwowy
PROFILAKTYKA CHORÓB ZAKAŹNYCH 1. Działania mające na celu zwiększenie odporności organizmu, m.in.: Szczepienia Racjonalne odżywianie dieta bogata w witaminy i sole mineralne Aktywność fizyczna na co dzień
2. Działania mające na celu zminimalizowanie ryzyka zakażenia, m.in.: Unikanie zachowań ryzykownych Dbałośc o higienę osobistą i otoczenia Przestrzeganie procedur medycznych Przestrzeganie zasad higieny żywienia Niszczenie naturalnych rezerwuarów patogenów
3. Działania mające na celu zwiększenie świadomości i odpowiedzialności ludzi, m.in.: Propagowanie wiedzy na temat chorób zakaźnych Informowanie o bieżących zagrożeniach Zachęcanie do stosowania szczepień profilaktycznych Promowanie zasad zdrowego stylu życia