POLSKIE TOWARZYSTWO TURYSTYCZNO-KRAJOZNAWCZE Regionalna Komisja Krajoznawcza Zarząd RO PTTK w Słupsku REGION SŁUPSKI PTTK WALORY KRAJOZNAWCZE Opracowanie: Zespół Komisji Krajoznawczej RO PTTK w Słupsku Tekst i redakcja: Jacek Grabowski Mapy: Łukasz Marszałek Słupsk 2015
Miasta regionu Herb Nazwa Mieszkańców Prawa miejskie Słupsk 93936 1265 (relokacja 1310) Lębork 35526 1341 Bytów 16842 1346 Ustka 16263 1935 Człuchów 14385 1348 Sławno 12898 1317 Miastko 10926 1617 Czarne 6089 1395 Debrzno 5232 1354 Łeba 3824 1357 Kępice 3802 1967 W opracowaniu wykorzystano dane GUS z Roczników Statystycznych 2014
Dane ogólne Region słupski PTTK położony jest w północnej części Polski, nad morzem Bałtyckim, zajmując obszar 7347 km² w obrębie województwa pomorskiego i fragmentu woj. zachodniopomorskiego. Region swoim zasięgiem obejmuje teren 5 powiatów w tym 11 miast oraz 35 gmin. Obszar regionu zamieszkuje 422 014 mieszkańców, zaledwie 1,09% ludności kraju, gęstość zaludnienia należy do niskich i wynosi jedynie 57 os./ km².
Krainy geograficzne Zgodnie z fizykogeograficzną regionalizacją Polski J. Kondrackiego region słupski PTTK zlokalizowany jest w obrębie: podprowincji Pobrzeże Południowobałtyckie z makroregionem: - Pobrzeże Koszalińskie z mezoregionem Wybrzeże Słowińskie, Równina Słupska, Wysoczyzna Damnicka, Wysoczyzna Żarnowiecka, Pradolina Łeby-Redy. podprowincji Pojezierze Południowobałtyckie z makroregionami: - Pojezierze Zachodniopomorskie z mezoregionem: Wysoczyzna Polanowska, Pojezierze Bytowskie, - Pojezierze Wschodniopomorskie z częścią zachodnią mezoregionu Pojezierze Kaszubskie, - Pojezierze Południowopomorskie z częścią mezoregionów: Równina Charzykowska, Pojezierze Krajeńskie, Dolina Gwdy. Rzeźba terenu Ukształtowanie powierzchni regionu słupskiego PTTK jest wynikiem działalności lądolodu skandynawskiego fazy pomorskiej zlodowacenia północnopolskiego, działalności wód polodowcowych, a na północy dodatkowo abrazji morskiej. Około 12 tysięcy lat temu w okolicy Jeziora Gardno lądolód ostatecznie ustąpił z terenu obecnej Polski (tzw. faza Gardna). Na obszarach zlodowaconych występują najlepiej wykształcone formy rzeźby lodowcowej, tzw. rzeźby młodoglacjalnej. Działalność lodowców pozostawiła po sobie wiele form powierzchni (wzgórza moren czołowych, głazy narzutowe, jeziora polodowcowe). Na północy regionu charakterystyczną formą krajobrazu jest wybrzeże nizinne z szerokimi piaszczystymi plażami, przeważają mierzeje odcinające jeziora przybrzeżne od morza. Poniżej występuje strefa równinna na przedpolu moreny czołowej która przekształca się w pagórkowatą morenę czołową z licznymi wzniesieniami. Najwyższy jest pas południowy, obejmujący ciągi moren czołowych, z kulminacjami na południowy zachód od Bytowa (Siemierzycka Góra, 256,5 m n.p.m.) i na południowy zachód od Miastka (Góry Szybskie, 237,5 m n.p.m.). Wody Na terenie regionu słupskiego PTTK jest ponad 600 jezior o powierzchni powyżej 1 ha, co stanowi około 9% wszystkich jezior w Polsce. Jeziorność należy do wyższych w kraju. Pod względem genetycznym większość jezior jest pochodzenia polodowcowego, przeważają rynnowe o wydłużonym kształcie, stromych i wysokich brzegach, o znacznych głębokościach. Dość licznie występują jeziora morenowe o owalnym kształcie z rozwiniętą linią brzegową i łagodnymi brzegami. Drugą grupę stanowią jeziora przybrzeżne występujące w północnej części regionu, których
powstanie należy wiązać z odcięciem dawnych zatok morskich mierzejami. Posiadają dużą powierzchnią i niewielkie głębokości. Przykładem jest jezioro Łebsko, trzecie pod względem wielkości oraz największe wśród jezior przybrzeżnych w Polsce. Większe i głębsze jeziora regionu słupskiego PTTK Jeziora Gmina Powierzchnia w ha Głębokość maksymalna wm według powierzchni: Łebsko... Smołdzino, Wicko 7140,0 6,3 Gardno... Smołdzino 2468,1 2,6 Wicko... Postomino 1058,9 6,1 Sarbsko... Wicko 651,7 3,2 Szczytno... Człuchów, Przechlewo, Rzeczenica 645,2 21,4 Bobięcińskie Wielkie.. Miastko 524,6 48,0 Gwiazdy... Lipnica 210,0 43,7 Jeleń... Bytów 88,9 33,2 Jasień... Czarna Dąbrówka 577,2 32,2 Czarne Dąbrówno... Studzienice 40,4 32,1 według głębokości: a Zwierciadła wody i wysp jeziora. Osobliwością przyrodniczą regionu słupskiego PTTK jest 58 jezior lobeliowych co stanowi 39,8% wszystkich tego typu jezior w Polsce. Nazwa typu jezior pochodzi od występującego w nich reliktu borealno atlantyckiego, jakim jest unikatowa nie tylko w kraju, ale także w Europie wodna roślina Lobelia jeziorna (Lobelia dortmanna) występująca w jeziorach o bardzo czystej wodzie. Pas wzniesień morenowych przebiegające na linii Bytów - Miastko utworzyły dział wodny. Rzeki Wieprza, Słupia, Łupawa i Łeba płyną na północ, bezpośrednio do Morza Bałtyckiego, a dorzecze Gwdy (dopływ rzeki Noteć) i rzeka Brda (dopływ Wisły), płyną na południe. Niektóre odcinki rzek w regionie mają charakter zbliżony do rzek górskich, duży spadek wody i bystry nurt. Ciekawostką hydrograficzną jest specyficzne usytuowanie miasta Człuchów przez środek którego przebiega dział wodny I rzędu, oddzielający dorzecza Odry i Wisły.
Większe rzeki regionu słupskiego PTTK Długość rzeki w km Dorzecze w km² Rzeki Odbiornik ᵇ Brda... Wisła 238,0 67,6 4627 Wda (Czarna Woda). Wisła 198,0 5,0 2325 Słupia... Morze Bałtyckie 138,6 116,0 1620 Łeba... Morze Bałtyckie 117,0 58,7 1801 Wieprza... Morze Bałtyckie 111,7 94,5 2172,7 Łupawa z Obrówką.. Morze Bałtyckie 98,7 98,7 924,5 całkowita w regionie a Uszeregowane w porządku hydrograficznym. b Rzeka lub zbiornik wodny, do którego uchodzi dopływ. Przyroda Region słupski PTTK posiada bardzo atrakcyjne walory przyrodnicze, jest jednym z bardziej zalesionych terenów kraju, lesistość osiąga 39,8% powierzchni, w Polsce (29,4%). Na terenie regionu znajduje się utworzony w 1966 roku Słowiński Park Narodowy, znany głównie z ruchomych wydm nadmorskich, w 1977 roku został wpisany do Sieci Światowych Rezerwatów Biosfery UNESCO. Objęty został również międzynarodową konwencją ramsarską, dotyczącą ochrony siedlisk ptaków wodnych i błotnych. Fauna parku to przede wszystkim ptaki 261 gatunków. Na terenie regionu słupskiego prawnie ustanowiono 49 rezerwatów przyrody, utworzono Park Krajobrazowy Dolina Słupi, 10 Obszarów Chronionego Krajobrazu, 49 obszarów Natura 2000 oraz objęto ochroną 1183 pomniki przyrody. Klimat Klimat regionu słupskiego PTTK kształtowany jest pod wpływem dwóch regionów klimatycznych: Nadmorskiego i Pojezierza Pomorskiego. Północna część regionu obejmująca obszar wzdłuż wybrzeża o szerokości kilkunastu kilometrów cechuje się klimatem typowo morskim. Kształtuje pogodę raczej łagodną, wilgotną bez większych wahań temperatury oraz występują opóźnienia pór roku (mniejsza roczna amplituda temperatury powietrza, długa i ciepła jesień, łagodna zima, niezbyt gorące lato). Południowa i środkowa część regionu obejmuje obszar równin i pojezierzy z ciągami morenowymi, jest ona pod wpływem klimatu kontynentalnego który cechuje się znacznymi wahaniami temperatur, mniejszymi sumami rocznych opadów atmosferycznych oraz zaostrzaniem się klimatu (duża amplituda temperatury powietrza, gorące lato, mroźne zimy).
Muzea Największą placówką muzealną regionu słupskiego PTTK jest Muzeum Pomorza Środkowego, jego siedzibą jest Zamek Książąt Pomorskich w Słupsku. Prezentuje historię Ziemi Słupskiej i panującej tu niegdyś dynastii książąt pomorskich Gryfitów. W zbiorach znajduje się największa na świecie kolekcja prac Witkacego. Muzeum posiada oddziały w Klukach Muzeum Wsi Słowińskiej powstałe z inicjatywy Marii Zaborowskiej (min. działaczki słupskiego PTTK) ukazujące kulturę materialną jednej z ostatnich grup rdzennej ludności zwanej Słowińcami, oraz w Swołowie Muzeum Kultury Ludowej Pomorza przedstawiające codzienne życie XIX wiecznej wsi pomorskiej. Walory największej atrakcji przyrodniczej Ziemi Słupskiej Słowińskiego Parku Narodowego zobaczyć można w Muzeum Przyrodniczym w Smołdzinie oraz filiach w Rąbce i Rowach. Pradzieje Ziemi Słupskiej i Lęborskiej ukazuje Muzeum w Lęborku. Posiada niezwykle bogatą kolekcję zabytków archeologicznych od okresu paleolitu ok. 500 tys. lat temu oraz pokaźny zbiór zabytków z okresu wpływów rzymskich. Można także obejrzeć wystawę etnograficzną Kaszubów. Zamek krzyżacki w Bytowie jest siedzibą Muzeum Zachodniokaszubskiego, ukazuje etnografię Kaszubów Bytowskich. Muzeum posiada oddziały w Bytowie wieża św. Katarzyny (historia miasta) oraz w pobliskim Płotowie Muzeum szkoły Polskiej oraz obszerna wystawa poświęcona patriotycznej działalności mniejszości polskiej chcącej włączyć Ziemię Bytowską do Polski w okresie międzywojennym. Na południu regionu w Człuchowie utworzono Muzeum Regionalne, zlokalizowane w pozostałościach zamku krzyżackiego (niegdyś drugi pod względem wielkości po zamku w Malborku), przedstawia pradzieje Ziemi Człuchowskiej osadnictwo wczesnośredniowieczne i kultury pomorskiej (650 400 p.n.e.), w dziale etnograficznym zobaczymy kulturę materialną kaszubskich Gochów. Szlaki Region słupski PTTK ze względu na wybitne walory środowiska przyrodniczego zalicza się do obszarów predysponowanych dla wypoczynku i rekreacji (wycieczki piesze i rowerowe), uprawiania sportów wodnych (żeglarstwo, kajakarstwo). Długość szlaków PTTK w regionie wynosi 967 km. Wyznakowania dokonano przy współudziale Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody i Woj. Biura Planowania Przestrzennego w Słupsku. Na szczególną uwagę zasługuje międzynarodowy szlak Nadmorski, który jest odcinkiem europejskiego długodystansowego szlaku pieszego E-9, o długości około 4500 km, z czego 86 km w regionie. Na terenie regionu wyznakowano najdłuższy w województwie pomorskim szlak pieszy PTTK Krajobrazów Młodoglacjalnych o długość 146,8 km. Rzeki regionu słyną ze znanych w kraju szlaków kajakowych tj. Brda, Wda Czarna Woda, Gwda, Słupia, Wieprza, Łupawa. Wykorzystując środki unijne samorządy terytorialne zaczęły znakować własne trasy rowerowe. W większości przypadków przybrały one formę pętli i charakteryzują się lokalnym zasięgiem.
Schemat szlaków PTTK w regionie Wyd. RO PTTK Słupsk, styczeń 2015 r. - Nakład 200 egz.