RAPORT O PRZEDSIĘBIORCZOŚCI GMIN:

Projekt finansowany ze środków Unii Europejskiej Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej Sekcja Orientacji w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich, 2004-2006, Działanie 2.7. Pilotażowy Program LEADER + Gabriela Effenberg RAPORT O PRZEDSIĘBIORCZOŚCI GMIN: Elbląg, Gronowo Elbląskie, Markusy, Rychliki w powiecie elbląskim; Małdyty, Miłomłyn w powiecie ostródzkim; Iława, Kisielice, Susz, Zalewo w powiecie iławskim objętych projektem Związku Gmin Kanału Ostródzko Elbląskiego i Pojezierza Iławskiego w Ostródzie pn. Łączy nas Kanał Elbląski partnerstwo sposobem aktywizowania mieszkańców Ostróda, 8-9 grudnia 2005 roku. Debata strategiczna w ramach projektu Związku Gmin Kanału Ostródzko Elbląskiego i Pojezierza Iławskiego w Ostródzie pn. Łączy nas Kanał Elbląski partnerstwo sposobem aktywizowania mieszkańców. Nadzór prowadzi Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa w Warszawie oraz Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Warszawie 1

Raport o przedsiębiorczości: Gabriela Effenberg 1. Przedsiębiorczość na obszarze gmin objętych projektem Łączy nas Kanał Elbląski partnerstwo sposobem aktywizowania mieszkańców Przedsiębiorczość na obszarach wiejskich ma szczególne znaczenie dla rozwoju regionalnego całego województwa warmińsko-mazurskiego, jak i gmin objętych projektem. Jest szansą na zatrudnienie i rozwój cywilizacyjny. Poprawa warunków życia i pracy mieszkańców może odbywać się między innymi poprzez: - rozwój infrastruktury ekonomicznej i społecznej, stanowiącej podstawowy warunek aktywizacji obszaru, - promowanie i wspieranie podejmowania działalności gospodarczej, w tym przedsiębiorczości indywidualnej, - uruchamianie doradztwa w zakresie podejmowania pozarolniczej działalności gospodarczej, - tworzenie nowych miejsc pracy. Sprzyjającymi warunkami rozwoju gospodarczego mogą być: - wolny dostęp do rynku i konkurencja, - dominacja sektora prywatnego, - niskie koszty pracy, - otwartość na świat zewnętrzny, - prorozwojowy, elastyczny rynek pracy, - usprawnianie dostępu do środków inwestycyjnych i możliwości pozyskiwania kapitału, - stabilność polityczna i makroekonomiczna. Silna lokalna przedsiębiorczość przynosi lokalnej społeczności szereg korzyści takich jak: - poprawa jakości życia między innymi poprzez uzyskanie wyższych dochodów, - wzrost liczby przedsiębiorstw wykorzystujących z reguły lokalne uwarunkowania, - pozyskiwanie nowych miejsc pracy, - integrowanie się lokalnego biznesu, - zmniejszanie odpływu lokalnej siły roboczej, 2

- stworzenie nowej oferty handlowej dla lokalnej społeczności. Obszar projektu obejmuje gminy słabo zaludnione, słabo uprzemysłowione i słabo zurbanizowane. Powyższe przedstawia na podstawie danych za 2003 r. Tabela Nr 1: Poziom zaludnienia, urbanizacji i ilości podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze Regon za 2003 r. w ujęciu poszczególnymi gminami. Tabela Nr 1 Wyszczególnienie Liczba mieszkańców ogółem Liczba mieszkańców zamieszkują cych obszary wiejskie % udział osób zamieszkuj ących obszary wiejskie Liczba mieszkań ców na 1 km 2 Liczba podmiotów gospodarki narodowej zarejestrow anych w rejestrze Regon Liczba podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze Regon na 1.000 ludności gm.elbląg 6.592 6.592 100,0 33,9 476 72,2 gm. Gronowo 4.872 4.872 100,0 54,7 303 62,2 Elbląskie gm. Markusy 4.108 4.108 100,0 37,7 150 36,5 gm. Rychliki 4.135 4.135 100,0 31,3 160 38,7 gm. Iława 11.495 11.495 100,0 27,1 577 50,2 mig. Kisielice 6.253 4.020 64,3 36,3 324 51,8 mig. Susz 12.899 7.266 56,3 49,8 723 56,0 mig. Zalewo 7.015 4.837 69,0 27,6 282 40,2 gm. Małdyty 6.359 6.359 100,0 33,6 311 48,9 mig. Miłomłyn 4.988 2.721 54,6 31,0 281 56,3 Łącznie 10 gmin 68.716 56.405 82,1 34,7 3.587 52,2 Woj. Warmińsko- 1.428.885 569.894 39,9 59,0 110.390 77,3 Mazurskie Kraj 30.190.608 14.703.749 38,4 122,1 3.581.593 93,8 Źródło: Główny Urząd Statystyczny w Warszawie Bank Danych Regionalnych 1995-2005. Urząd Statystyczny w Olsztynie. Roczniki statystyczne województwa warmińsko-mazurskiego 2003. Obliczenia własne. Z zestawienia wynika, że w 2003 r. obszary wiejskie gmin objętych projektem zamieszkiwało 82,1% mieszkańców, gdy dla porównania wskaźnik ten dla województwa wyniósł 39,9%, a dla kraju 38,4%. Liczba osób na 1 km 2 wyniosła ten dla województwa wyniósł 59,0, a dla kraju 122,1. 34,7, gdy wskaźnik Liczba podmiotów gospodarki 3

narodowej na 1000 ludności kształtowała się na poziomie 52,2, gdy dla województwa warmińsko-mazurskiego wskaźnik ten wyniósł 77,3, a dla kraju 93,8. Najwyższy wskaźnik w ilości podmiotów gospodarki narodowej na 1.000 ludności (najbliższy wskaźnika dla województwa warmińsko-mazurskiego) osiągnęła gmina Elbląg 72,2, dalej gmina Gronowo Elbląskie 62,2, następnie miasto i gmina Miłomłyn 56,3. Najniższe wskaźniki w ilości podmiotów gospodarki na 1.000 ludności osiągnęły: gmina Markusy 36,5 i gmina Rychliki 38,7. Na uwagę zasługuje fakt, że żadna z 10 analizowanych gmin nie osiągnęła wskaźnika krajowego, a także wskaźnika wojewódzkiego. Mimo, że wskaźniki z zakresu przedsiębiorczości dla gmin objętych projektem nie są zadawalające, obserwuje się w części gmin wzrost zainteresowania podejmowaniem pracy na własny rachunek i związanego z tym ryzyka w zakresie zakładania, prowadzenia i zarządzania własnym przedsiębiorstwem. Zjawisko to świadczy o zwiększającym się zakresie zachowań przedsiębiorczych wśród określonych grup społecznych, dążących do samodzielnego kształtowania dróg własnego rozwoju osobowego i zawodowego. Powyższe przedstawia Tabela Nr 2 i Tabela Nr 3. Liczba podmiotów gospodarczych sektora prywatnego zarejestrowanych w systemie Regon za okres 1997-2004 według gmin Tabela Nr 2 Wyszczególnien 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 ie gm. Elbląg 429 455 444 445 433 447 460 409 gm. Gronowo 235 269 298 307 280 288 292 254 Elbląskie gm. Markusy 127 125 134 134 138 136 142 129 gm. Rychliki 105 129 137 149 139 147 150 130 gm. Iława 404 471 457 537 482 489 561 544 mig. Kisielice 226 236 242 325 255 277 307 298 mig. Susz 553 570 592 622 655 690 696 661 mig. Zalewo 185 200 208 234 234 253 263 270 gm. Małdyty 209 207 206 233 257 267 285 279 mig. Miłomłyn 203 213 216 247 244 253 271 259 Łącznie 10 gmin 2.676 2.875 2.934 3.233 3.117 3.247 3.427 3.233 Woj.Warmińsk o- Mazurskie 81.215 87.654 91.915 97.338 98.575 101.417 103.630 102.140 Kraj 2.539.750 2.772.549 2.956.145 3.086.123 3.214.629 3.347.625 3.452.278 3.442.317 Źródło: Główny Urząd Statystyczny w Warszawie Bank Danych Regionalnych 1995-2005. Obliczenia własne. 4

Dynamika liczby podmiotów prywatnych zarejestrowanych w systemie Regon według gmin w 2004 r. w porównaniu do 1997 r. i 2000 r. Tabela Nr 3 Wyszczególnienie 2004 1997=100 2000=100 gm. Elbląg 95,3 91,9 gm. Gronowo 108,1 82,7 Elbląskie gm.markusy 101,6 96,3 gm. Rychliki 123,8 87,2 gm. Iława 134,6 101,3 mig Kisielice 131,9 91,7 mig Susz 119,5 106,3 mig Zalewo 145,9 115,4 gm. Małdyty 133,5 119,7 mig. Miłomłyn 126,3 104,9 Łącznie 10 gmin 120,8 100,0 Woj. Warmińsko- 125,8 104,9 Mazurskie Kraj 135,5 111,5 Źródło: Główny Urząd Statystyczny w Warszawie Bank Danych Regionalnych 1995-2005. Obliczenia własne. Z analizy powyższych zestawień wynika, że ogólna liczba podmiotów prywatnych we wszystkich gminach ogółem w 2004 r. była o 557 jednostek tj. 20,8% wyższa od stanu z 1997 r., ale nie uległa żadnym zmianom ilościowym w porównaniu do liczby zarejestrowanych podmiotów w 2000 r. W kraju liczba podmiotów gospodarczych sektora prywatnego za 2004 r. w porównaniu do 1997 r. wzrosła o 35,5%, a w województwie warmińsko-mazurskim o 25,8%. Natomiast w porównaniu 2004 r. do 2000 r. liczba zarejestrowanych podmiotów prywatnych w kraju wzrosła o 11,5%, a w województwie warmińsko-mazurskim o 4,9 %. Uzyskany wskaźnik przyrostu liczby firm prywatnych ogółem dla wszystkich gmin objętych projektem jest poniżej średniej krajowej i poniżej średniej wojewódzkiej i jest potwierdzeniem stosunkowo niskiej aktywności gospodarczej mieszkańców objętych analizą gmin. 5

Najwięcej podmiotów za analizowane lata 1997-2004 przybyło w mieście i gminie Zalewo (wzrost o 45,9%), gminie Iława (wzrost o 34,6%), gminie Małdyty ( wzrost o 33,5%), mieście i gminie Kisielice (wzrost o 31,9%). Jedynie w gminie Elbląg stan podmiotów sektora prywatnego w 2004 r., tak w porównaniu do 1997 r., jak i do 2000 r. uległ zmniejszeniu. Zmniejszeniu uległ także stan liczy prywatnych podmiotów gospodarczych w 2004 r. w porównaniu do 2000 r. w takich gminach jak: Gronowo Elbląskie, Markusy, Rychliki oraz mieście i gminie Kisielice. Uwzględniając wskaźniki ilości podmiotów prywatnych na 1.000 ludności za 2004 r. gminy objęte projektem można podzielić na trzy grupy tj.: 1) gminy dość aktywne gospodarczo gmina Elbląg, gmina Gronowo Elbląskie i miasto i gmina Miłomłyn (wskaźnik między 72-52), 2) gminy średnio aktywne gospodarczo miasto i gmina Susz, miasto i gmina Kisielice, miasto i Gmina Iława, gmina Małdyty (wskaźnik między 51 43), 3) gminy słabo aktywne gospodarczo miasto i gmina Zalewo, gmina Rychliki i gmina Markusy (wskaźnik między 38 32). Wskaźnik aktywności gospodarczej dla gminy Rychliki i gminy Markusy jest blisko 3 krotnie niższy od średniej krajowej. Zmiany w stanie osób fizycznych w analizowanych gminach ogółem za lata 1995 2004 przedstawia poniższy wykres. Przedsiębiorcy - osoby fizyczne zarejestrowane w systemie Regon w latach 1995-2004 3000 2500 2315 2479 2524 2711 2551 2649 2807 2604 2000 1722 2007 1500 1000 500 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 6

W 2004 r. liczba zarejestrowanych przedsiębiorców osób fizycznych wynosiła 2.604 i w stosunku do 1995 r. wzrosła o 882, ale w stosunku do 2000 r. zmalała o 107. Wykres wskazuje na utrzymywanie się braku większych zmian w ilości podmiotów gospodarczych na tym obszarze od 1999 r. Liczba zarejestrowanych przedsiębiorców - osób fizycznych w poszczególnych gminach za 2004 r. Przedsiębiorcy - osoby fizyczne ogółem wg gmin z systemu Regon za 2004 r. 600 500 454 517 400 300 301 209 254 223 229 217 200 102 98 100 0 Gmina Elbląg Gmina Gronowo Elblaskie Gmina Markusy Gmina Rychliki Gmina Iława Miasto i Gmina Kisielice Miasto i Gmina Susz Miasto i Gmina Zalewo Gmina Małdyty Miasto i Gmina Miłomłyn W przeliczeniu na 1.000 osób za 2004 r. największa ilość zarejestrowanych przedsiębiorców - osób fizycznych w systemie Regon występowała w gminie Elbląg - 46,3, dalej mieście i gminie Miłomłyn - 43,6, następnie Gronowo Elbląskie - 42,7 i mieście i gminie Kisielice - 40,8 oraz mieście i gminie Susz 40,1. Najmniejsza ilość zarejestrowanych przedsiębiorców osób fizycznych na 1000 osób występowała w gminie Rychliki - 23,9 i Markusy - 25,0. W mieście i gminie Iława w 2004 r. w przeliczeniu na 1000 osób zarejestrowanych było 38,9 podmiotów osób fizycznych, w gminie Małdyty 36,6, a w mieście i gminie Zalewo 31,8 podmiotów na 1.000 osób. Liczbę zarejestrowanych podmiotów gospodarczych stan w dniu 31.XII. w ujęciu gminami wg sekcji za 1998 i 2004 r. przedstawia Tabela Nr 4. 7

Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w ujęciu gminami w/ g sekcji w 1998 r. i 2004 r. Wyszczególnienie Sektor ogółem publiczny prywatny w tym osoby fizyczne 1998 r. rolnictwo przetwórstwo budownictwo handel prywatny w tym: Tabela Nr 4 zdrowie i hotele i restauracje transport nieruchomości edukacja opieka społ. gm. Elbląg 464 9 455 390 41 134 28 152 18 33 29 1 4 gm.gronowo Elbląskie 279 10 269 231 28 63 27 87 6 26 17 0 2 gm. Markusy 133 8 125 101 11 28 8 43 2 17 2 0 3 gm. Rychliki 139 10 129 106 23 15 21 42 5 3 11 0 3 gm. Iława 488 17 471 409 145 49 38 121 24 3 22 0 4 mig. Kisielice 249 13 236 211 16 31 18 99 5 28 18 2 6 mig. Susz 589 19 570 483 51 73 62 229 12 58 32 2 14 mig. Zalewo 214 14 200 174 21 33 22 67 14 11 8 2 6 gm.małdyty 221 14 207 186 20 42 15 80 7 19 10 1 5 mig. Miłomłyn 223 10 213 188 31 21 21 79 15 18 9 0 4 Ogółem 10 gmin łącznie 2.999 124 2.875 2.479 387 489 260 999 108 216 158 8 51 podmiotów 100 4,1 95,9 86,2 13,5 17 9 34,7 3,8 7,5 5,5 0,3 1,8 woj. warmińskomzurskie 91.706 4.052 87.654 73.201 4.206 9.638 9.271 32.655 2.803 7.429 10.985 1.801 4.394 podmiotów 100 4,4 95,6 83,5 5,7 11 10,6 37,3 3,2 8,5 12,5 2,1 5 kraj 2.844.256 71.707 2.772.549 2.274.493 70.829 353.988 304.697 1.060.494 82.382 233.158 338.392 50.292 109.964 podmiotów 100 2,5 97,5 82 2,6 12,8 11 38,2 3 8,4 12,2 1,8 4 Źródło: Główny Urząd Statystyczny w Warszawie - Bank Dany Regionalnych 1995-200. Urząd Statystyczny Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Olsztyn 2003 i 2004. Obliczenia własne. 8

Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w ujęciu gminami wg sekcji w 1998 r i 2004 r. cd. Sektor ogółem publiczny prywatny w tym osoby fizyczne 2004 r. rolnictwo przetwórstwo budownictwo handel prywatny w tym: Tabela Nr 4 cd. zdrowie hotele i restauracje transport nieruchomości edukacja i opieka społ. 425 16 409 301 30 94 23 126 15 27 47 5 13 264 10 254 209 19 47 22 75 4 27 32 0 5 137 8 129 102 4 21 9 42 5 11 12 1 2 140 10 130 98 16 10 7 39 2 5 23 1 7 560 16 544 454 84 50 61 159 17 39 44 3 14 314 16 298 254 27 39 29 108 6 20 26 20 15 689 28 661 517 42 92 67 231 13 51 82 5 21 291 21 270 223 34 44 23 86 13 11 17 3 7 304 25 279 229 25 44 30 82 8 20 35 0 10 271 12 259 217 33 27 24 75 14 18 24 0 10 3.395 162 3.233 2.604 314 468 295 1.023 97 229 342 20 104 100 4,8 95,2 80,5 9,7 14,5 9,1 31,6 3 7,1 10,6 0,6 3,2 108.910 6.770 102.140 81.854 4.659 9.604 9.617 32.936 3.345 7.529 18.159 3.197 6.219 100 6,2 93,8 80,1 4,6 9,4 9,4 32,2 3,3 7,4 17,8 3,1 6,1 3.576.830 134.513 3.442.317 2.763.380 83.576 377.536 355.575 1.189.174 113.085 263.162 565.310 87.980 151.523 100 3,8 96,2 80,3 2,4 11 10,3 34,5 3,3 7,6 16,4 2,6 4,4 Źródło: Główny Urząd Statystyczny w Warszawie - Bank Dany Regionalnych 1995-200. Urząd Statystyczny Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Olsztyn 2003 i 2004. Obliczenia własne. 9

Zebrane informacje w prezentowanej tabeli wskazują, że liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych sektora prywatnego w 2004 r. w porównaniu do 1998 r. gmin objętych projektem wzrosła o 358 w tym osób fizycznych zaledwie o 125 osób tj. o 5,0%, gdy w województwie warmińsko-mazurskim o 11,8% i kraju o 21,5%. Z wieloletniej analizy (lata 1995 2004) liczby nowotworzonych jednostek należących do osób fizycznych na terenie analizowanych gmin wynika, że liczba podmiotów osób fizycznych wykazywała tendencję wzrostową od 1995 r. do 2000 r., by następnie w 2001 r. zmaleć o 5,9% i dalej systematycznie wzrastać do 2003 r. Rok 2003 r. wykazał najwyższą ilość zarejestrowanych podmiotów osób fizycznych w analizowanych gminach ogółem (2.807 podmiotów). W 2004 r. zaobserwowano kolejny sygnał odwrócenia tego trendu, gdyż zarejestrowano o 203 podmioty mniej tj. o 7,8 % niż w 2003 r. Powyższe świadczy o występującej płynności podmiotów - likwidacja działalności, zawieszanie działalności, brak działalności. Biorąc pod uwagę strukturę zbiorowości nowo tworzonych jednostek należy stwierdzić, że są to w przeważającym procencie podmioty należące do sektora prywatnego. 1998 r. 95,9% zarejestrowanych podmiotów to podmioty sektora prywatnego w tym osób fizycznych 86,2% i 2004 r. 95,2% podmiotów sektora prywatnego w tym osób fizycznych 80,5%. Z punktu widzenia prowadzonej działalności gospodarczej przez podmioty prywatne, zaobserwowano spadek liczby podmiotów z sekcji rolnictwo, przetwórstwo przemysłowe i sekcji hotele i restauracje. Natomiast występuje mimo pewnych wahań i zahamowań wzrost liczby podmiotów prywatnych sekcji budownictwo, handel, transport, obsługa nieruchomości i firm, edukacja oraz sekcji zdrowie i opieka społeczna. Największa dynamika wzrostu w 2004 r. w stosunku do 1998 r. wystąpiła w sekcji obsługa nieruchomości i firm wzrost o 116,4%, usługi edukacyjne wzrost o 150%, zdrowie i opieka społeczna wzrost o 103,9%, budownictwo wzrost o 13,5% i transport wzrost o 6%. Zaobserwowane zjawiska zmian w liczbie podmiotów w 1998 r. w porównaniu do 2004 r. na terenie analizowanych gmin, różnią się od trendów w liczbie podmiotów prywatnych w województwie warmińsko-mazurskim i kraju, co przedstawia Tabela Nr 5. 10

Tabela Nr 5 Wyszczególnienie Sekcja A rolnictwo 10 gmin objętych projektem Województwo Warmińsko- Mazurskie Kraj Sekcja - D przetwórstwo przemysłowe Sekcja F budownictwo Sekcja G handel Sekcja H - hotele i restauracje Sekcja I transport Sekcja - K nieruchomości i obsługa firm Sekcja M edukacja Sekcja N - zdrowie i opieka społeczna Na poziomie kraju za 2004 r. w porównaniu do 1998 r. we wszystkich sekcjach podmiotów prywatnych zaobserwowano trend wzrostowy. Na poziomie województwa warmińsko-mazurskiego trend wzrostowy zaobserwowano także we wszystkich sekcjach z wyjątkiem tylko sekcji przetwórstwo przemysłowe, gdzie zaobserwowano stabilizację ilości podmiotów gospodarczych. Natomiast w analizowanych gminach, aż w trzech sekcjach zaobserwowano trend malejący tj. sekcji rolnictwo, sekcji przetwórstwo przemysłowe i sekcji hotele i restauracje. Jest to tym bardziej niepokojące, że analizowany obszar, jest obszarem typowo rolniczym, gdzie istnieją wyjątkowo sprzyjające warunki do rozwoju produkcji rolnej i przetwórstwa rolno-spożywczego, przetwórstwa drewna oraz rozwoju usług turystycznych. Z analizy struktury podmiotów gospodarczych sektora prywatnego poszczególnych gmin za 2004 r. wynika, że największa liczba firm z sekcji rolnictwo występuje na terenie gminy Iława 84, co stanowi 26,8% ogólnego stanu firm z obszaru objętego projektem, z sekcji przetwórstwo przemysłowe na terenie gminy Elbląg 94, co stanowi 20,0% ogólnego stanu wszystkich firm i miasta i gminy Susz 92 tj. 19,7% firm zarejestrowanych na obszarze objętym projektem, z sekcji budownictwo na terenie miasta i gminy Susz 67 podmiotów tj. 22,7% ogólnej ich ilości i gminy Iława 61, co stanowi 20,7% ogólnego stanu wszystkich 11

firm tej sekcji, z sekcji handel na terenie miasta i gminy Susz 231 tj. 22,6% ogólnego stanu i gminy Iława -159 tj. 15,5% ogólnej ilości i gminy Elbląg 126 tj. 12,3% ogólnego stanu z obszaru objętego projektem. Z sekcji hotele i restauracje najwięcej firm prywatnych zarejestrowano na terenie gminy Iława 17 tj. 17,9% ogólnego stanu, gminy Elbląg 15 tj. 15,5% ogólnej ilości i miasta i gminy Miłomłyn 14 tj. 14,4% ogólnego stanu z obszaru objętego projektem. W sekcji transport najwięcej firm zarejestrowano na terenie miasta i gminy Susz 51 tj. 22,2,% oraz gminy Iława 39 tj. 17,0% ogólnego stanu firm. W sekcji nieruchomości i obsługa firm najwięcej zarejestrowano firm na terenie miasta i gminy Susz 82, co stanowi 24,0% ogólnego ich stanu i gminy Elbląg 47 tj. 13,7%. Najwięcej podmiotów prywatnych z sekcji edukacja zarejestrowano na terenie gminy Elbląg oraz miasta i gminy Susz po 5 firm, co stanowi łącznie 40,0% ogólnego ich stanu. W sekcji zdrowie i opieka społeczna najwięcej firm zarejestrowano na terenie miasta i gminy Susz 21 tj. 20,2% i miasta i gminy Kisielice 15 tj. 14,3% ogólnego ich stanu. Analiza udziału poszczególnych sekcji w sektorze prywatnym za 2004 r. wskazuje, że dominującą sekcją w 10 analizowanych gminach była sekcja handel (31,6%). Udział tej sekcji w strukturze sektora prywatnego nie odbiegał od poziomu w województwie warmińskomazurskim i kraju. Kolejną dominującą sekcją w strukturze podmiotów prywatnych, była sekcja przetwórstwo przemysłowe (14,5 %). Udział tego sektora był o 5,1 pkt % wyższy od średniej dla województwa i o 3,5 pkt % od średniego udziału tego sektora na poziomie krajowym. Następną sekcją z największym em w ogólnej ilości podmiotów gospodarczych na obszarze gmin objętych projektem była sekcja związana z obsługą nieruchomości i usługami związanymi z prowadzeniem działalności gospodarczej (10,6%). Mimo to udział tego sektora był o 7,2 pkt % niższy od wskaźnika dla województwa i o 5,8 pkt % niższy od wskaźnika dla kraju. Kolejną dominującą sekcją na terenie gmin objętych projektem była sekcja rolnictwo (9,7%). Udział tej sekcji był dwukrotnie wyższy od średniej wojewódzkiej (4,6%) i czterokrotnie wyższy od średniej krajowej (2,4%). Generalnie obszar ten wyróżnia od kraju i średnich wskaźników dla województwa warmińsko-mazurskiego większy w strukturze podmiotów gospodarczych z sekcji 12

rolnictwo i przetwórstwo przemysłowe, mimo, że w porównaniu do danych z 1998 r. zaobserwowano znaczący % spadek udziału tych firm w ogólnej strukturze podmiotów gospodarczych. Udział % firm z sekcji handel, hotele i restauracje oraz transport jest zbieżny z poziomem wojewódzkim i krajowym. Natomiast na analizowanym obszarze jest % mniej firm świadczących usługi z zakresu obsługa nieruchomości, usługi edukacyjne oraz zdrowie i opieka społeczna. Generalnie na utrzymanie się podmiotów na rynku największy wpływ mają: 1) początkowa wielkość podmiotu łatwiej jest walczyć z konkurencją podmiotom większym i osobom prawnym, 2) rodzaj podejmowanej działalności: przedsiębiorstwa przetwórcze, których utworzenie wymaga większych nakładów i lepszego przygotowania zawodowego (najczęściej posiadają opracowany biznes plan, projekt inwestycyjny, uruchomiony kredyt bankowy) mają większe szanse na rozwój i przetrwanie aniżeli jednostki małe np.: z sekcji handel oraz hotele i restauracje, 3) możliwość inwestowania zaraz po podjęciu działalności gospodarczej, 4) przygotowanie zawodowe do prowadzenia działalności gospodarczej i wykształcenie przedsiębiorców im wyższe tym większe szanse na walkę z konkurencją i możliwość utrzymania się na rynku. Wzmocnienie lokalnej gospodarki i aktywizacja gospodarcza gmin objętych projektem ma duże szanse dla rozwoju całej społeczności lokalnej. Przy niskim zaludnieniu obszaru, słabym uprzemysłowieniu i urbanizacji, jednie małe przedsiębiorstwa dają możliwość zatrudnienia i rozwoju cywilizacyjnego. Czynniki promujące lokalną przedsiębiorczość powinny wynikać z przyjętych celów strategicznych rozwoju gmin. Poza ogólnymi warunkami gospodarczymi, ekonomicznymi, prawnymi i politycznymi na poziom rozwoju wpływają także uwarunkowania lokalne takie jak: położenie gmin, stan infrastruktury, sytuacja społeczno-zawodowa, poziom bezrobocia, zasoby kapitałowe gmin, jak i jej mieszkańców. 13

Małe przedsiębiorstwa przyczyniają się do rozwoju całej gospodarki, a co za tym idzie również gospodarki na szczeblu regionalnym i lokalnym. Właściciele małych firm mają większą zdolność do wprowadzania innowacyjności, a także szybkiego reagowania i dostosowywania się do zmian ekonomicznych i rynkowych mimo, że działają w bardziej trudnych warunkach niż w mieście. Jednym z istotnych elementów warunkujących funkcjonowanie i rozwój drobnej przedsiębiorczości gospodarczej na terenach wiejskich jest ich położenie przestrzenne, szczególnie w obszarach turystycznych. Wszystkie 10 gmin objętych projektem ten warunek spełnia. Rozwijanie przedsiębiorczości na tym obszarze mogłoby w znacznym stopniu wpłynąć na ograniczenie problemów społeczno- ekonomicznych w tym bezrobocia. Bezrobocie na obszarze objętym projektem Wszystkie gminy objęte projektem należą do gmin zagrożonych bezrobociem strukturalnym. Stany bezrobocia za 2004 r. i 2003 r. w ujęciu gminami z uwzględnieniem ilości mężczyzn i kobiet przedstawia Tabela Nr 6. Z analizy danych wynika, że w 2004 r. w stosunku do 2003 r. spadła na analizowanym obszarze liczba osób bezrobotnych o 637 osoby tj. o 6,4%, co należy uznać za zjawisko bardzo pozytywne, świadczące o aktywizacji gospodarczej regionu. Spadek odnotowano we wszystkich gminach z wyjątkiem gminy Markusy, gdzie nastąpił wzrost liczby bezrobotnych o 3 osoby. Ogólna dynamika spadku liczby bezrobotnych na analizowanym obszarze wyniosła 93,6%, w tym mężczyzn 91,4% i kobiet 95,5%. Natomiast na poziomie województwa warmińsko-mazurskiego dynamika spadku wyniosła 95,3%, w tym mężczyzn 94,3% i kobiet 96,1%, a na poziomie kraju, w analizowanym okresie, dynamika spadku bezrobotnych wyniosła 94,5%, w tym mężczyzn 92,8% i kobiet 96,0%. Największą dynamikę spadku bezrobotnych ogółem w 2004 r. do 2003 r. odnotowano na terenie gminy Małdyty (87,7%), miasta i gminie Kisielice (89,3%) i gminie Iława (89,5%). 14

Stany bezrobocia za 2004 r. i 2003 r. w ujęciu gminami z uwzględnieniem ilości mężczyzn i kobiet przedstawia Wyszczególnienie Ogółem mężczyźni 2004 r. 2003 r. Dynamika bezrobotnych 2004/2003 kobiety kobiet w ogółem bezrobotnych kobiety kobiet w ogółem bezrobotnych Ogółem Ogółem mężczyźni mężczyźni kobiety Tabela Nr 6. Różnica bezrobotnych 2004-2003 gm. Elbląg 795 366 429 54,0 841 394 447 53,2 94,5 92,9 96,0-46 gm. Gronowo 618 303 315 51,0 662 321 341 51,5 93,4 94,4 92,4-44 Elbląskie gm. Markusy 518 220 298 57,5 515 237 278 54,0 100,6 92,8 107,2 + 3 gm. Rychliki 743 346 397 53,4 769 366 403 52,4 96,6 94,5 98,5-26 gm. Iłwa 1.077 460 617 57,3 1.203 541 662 55,0 89,5 85,0 93,2-126 mig. Kisielice 819 376 443 54,1 917 416 501 54,6 89,3 90,4 88,4-98 mig. Susz 2.048 938 1.110 54,2 2.159 1.006 1.153 53,4 94,9 93,2 96,3-111 mig. Zalewo 1.058 467 591 55,9 1.104 499 605 54,8 95,8 93,6 97,7-46 gm. Małdyty 861 397 464 54,0 982 482 500 50,9 87,7 82,4 92,8-121 mig. Miłomłyn 766 356 410 53,5 788 363 425 53,9 97,2 98,1 96,5-22 Ogółem 9.303 4.229 5.074 54,5 9.940 4.625 5.315 53,5 93,6 91,4 95,5-637 Źródło: Główny Urząd Statystyczny w Warszawie Bank Danych Regionalnych 1995-2005. Obliczenia własne. 15

W grupie mężczyzn najwyższą dynamikę spadku bezrobotnych odnotowano także w gminie Małdyty (82,4%) i gminie Iława (85,0%). W grupie kobiet najwyższy spadek bezrobotnych kobiet odnotowano w gminie Kisielice (88,4%), gminie Gronowo Elbląskie (92,4%) i gminie Małdyty (92,8%). Generalnie wśród bezrobotnych udział kobiet w 2004 r. był o 4,5 pkt % wyższy niż mężczyzn i w stosunku do 2003 r. wzrósł o 1 pkt %. Największy udział bezrobotnych kobiet w 2004 r. odnotowano w gminie Markusy (57,5%) oraz gminie Iława (57,3%). Analiza wskazuje, że dynamika spadku osób bezrobotnych w 2004 r. w stosunku do 2003 r. dla gmin objętych projektem była wyższa w stosunku do średniej krajowej, w tym także w grupie mężczyzn i kobiet, co jest szczególnie pozytywne dla tego wiejskiego obszaru. Jednak mimo zaobserwowanego wyższego spadku bezrobotnych od średniej krajowej i wojewódzkiej, sytuacja na obszarze 10 gmin objętych projektem jest bardzo trudna. Potwierdzeniem jest analiza ilości bezrobotnych na 1.000 mieszkańców oraz na 1.000 mieszkańców w wieku produkcyjnym za 2004 i 2003 r. w porównaniu do średniej krajowej i wojewódzkiej Wyszczególnienie Liczba bezrobotnych na 1.000 mieszkańców Liczba bezrobotnych na 1.000 mieszkańców w wieku produkcyjnym 2004 r. 2003 r. 2004 r. 2003 r. Kraj 78,6 83,2 123,7 132,1 Województwo Warmińsko - Mazurskie 10 gmin łącznie w tym: 113,6 119,3 179,1 190,1 133,2 144,8 221,7 239,7 Gmina Elbląg 117,8 129,4 194,6 207,7 Gmina Gronowo Elbląskie 125,3 135,3 197,2 216,1 Gmina Markusy 126,0 126,1 213,3 213,7 Gmina Rychliki 179,1 187,5 305,6 318,0 Gmina Iława 91,4 103,1 153,2 177,0 16

Miasto i Gmina Kisielice 128,7 147,1 212,7 241,4 Miasto i Gmina Susz 156,7 167,6 257,1 273,7 Miasto i Gmina Zalewo 146,3 157,8 248,9 262,4 Gmina Małdyty 134,1 155,4 224,9 257,0 Miasto i Gmina Miłomłyn 152,3 158,4 250,3 260,8 Generalnie, ograniczanie bezrobocia na obszarach wiejskich w tym gmin objętych projektem jest zdecydowanie bardziej utrudnione, niż na obszarach dużych miast, co m.in. wynika z niewielkiego nasycenia tych obszarów firmami oferującymi nowe miejsca pracy oraz rozproszonej sieci osadniczej powodującej wysokie koszty infrastruktury. Rynek pracy Analizę pracujących wg sektorów w ujęciu poszczególnymi sektorami i gminami w latach 2000 i 2003 przedstawia Tabela Nr7. Z zestawienia wynika, że w 10 analizowanych gminach ogółem zmalała liczba pracujących w 2003 r. w stosunku do 2000 r. o 206 osób, ale już znacząco wzrosła w stosunku do 2003 r. (wzrost o 804 osoby). Zmieniła się także struktura pracujących w poszczególnych sektorach. Z porównania lat 2003 do 2000 r. spadła ilość pracujących w sektorze rolniczym o 275 osób (spadek pracujących w strukturze pracujących z 11,2% do 7,9%). Wzrosła natomiast ilość pracujących w sektorze przemysłowym o 428 osób (wzrost w strukturze pracujących z 40,3% w 2000 r. do 47,2% w 2003 r. Spadła liczba pracujących w sektorze usług o 359 osób (spadek w strukturze pracujących z 48,5% do 44,9%), w tym w sektorze usług rynkowych o 369 osób (spadek w strukturze pracujących z 22,2% do 17,9%). Wzrost natomiast wystąpił w ilości pracujących w sferze usług nierynkowych o 10 osób tj. o 0,1% w ogólnej liczbie pracujących. Najwyższy wzrost liczby pracujących w sektorze przemysłowym w 2003 r. w stosunku do 2000 r. wystąpił w mieście i gminie Zalewo (wzrost o 268 osób) i gminie Elbląg (wzrost o 214 osób). Znaczący spadek liczby pracujących w sektorze przemysłowym miał miejsce w mieście i gminie Miłomłyn (spadek o 143 osoby) i gminie Rychliki (spadek o 63 osoby). W żadnej z analizowanych gmin nie nastąpił wzrost liczby pracujących w sektorze rolnictwo. 17

W sektorze usług wzrost liczby pracujących w 2003 r. w stosunku do 2000 r. odnotowano w gminie Elbląg (wzrost o 33 osoby, w tym w usługach rynkowych o 31 osób), gminie Gronowo Elbląskie (wzrost o 30 osób, w tym w usługach nierynkowych o 34 osoby), gminie Markusy (wzrost o 14 osób, w tym w usługach nierynkowych wzrost o 16 osób). Pracujący 1 wg sektorów ekonomicznych według gmin w latach 2000 i 2003. Jednostka gm. Elbląg gm. Gronowo Elbląskie gm. Markusy Lata 2000 r. 2003 r. Dynamik a 2003/200 0 sektora w 2003 r. 2000 r. 2003 r. Dynamik a 2003/200 0 sektora w 2003 r. 2000 r. 2003 r. Dynamik a 2003/200 0 sektora w 2003 r. Pracując y ogółem sektor rolnicz y 1.136 1.342 118,1 100,0 311 347 111,6 100,0 272 297 109,2 100,0 18,2 90 49 54,4 3,6 40 24 60,0 6,9 33 6 2,0 sektor przemysłow y 639 853 133,5 63,6 99 121 122,2 34,9 92 130 141,3 43,8 w tym sektor usługow y razem 407 440 108,1 32,8 172 202 117,4 58,2 147 161 109,5 54,2 sektor rynkow y 228 259 113,6 19,3 Tabela Nr 7. 25 21 84,0 6,0 52 50 96,2 16,8 tym sektor nierynkow y 179 181 101,1 13,5 147 181 123,1 52,2 95 111 116,8 37,4 18

gm. Rychliki gm. Iława mig. Kisielice mig. Susz mig. Zalewo 2000 r. 2003 r. Dynamik a 2003/200 0 sektora w 2003 r. 2000 r. 2003 r. Dynamik a 2003/200 0 sektora w 2003 r. 2000 r. 2003 r. Dynamik a 2003/200 0 sektora w 2003 r. 2000 r. 2003 r. Dynamik a 2003/200 0 sektora w 2003 r. 2000 r. 2003 r. Dynamik a 2003/200 0 sektora w 2003 r. 295 224 75,9 100,0 1.081 1.110 102,7 100,0 782 399 51,0 100,0 1.588 1.538 96,9 100,0 726 979 134,8 100,0 19 10 52,6 4,5 269 234 87,0 21,1 39 7 17,9 1,8 56 53 94,6 3,4 39 28 71,8 2,9 126 63 50,0 28,1 424 484 114,2 43,6 93 60 37,7 15,0 809 857 105,9 55,7 353 621 175,9 63,4 150 151 100,7 67,4 388 392 101,0 35,3 650 332 51,1 83,2 723 628 86,9 40,8 334 330 98,8 33,7 34 27 79,4 12,0 175 138 78,9 12,4 461 137 29,7 34,3 290 233 80,3 15,1 138 160 115,9 16,3 116 124 106,9 55,4 213 254 119,2 22,9 189 195 103,2 48,9 433 395 91,2 25,7 196 170 86,7 17,4 19

gm. Małdyty 2000 r. 2003 r. Dynamik a 2003/200 0 sektora w 2003 r. 794 732 92,2 100,0 167 90 53,9 12,3 194 211 108,8 28,8 433 431 99,5 58,9 165 198 120,0 27,1 268 233 86,9 31,8 mig.miłomły n Ogółem 10 gmin 2000 r. 2003 r. Dynamik a 2003/200 0 sektora w 2003 r. 2000 r. 2003 r. Dynamik a 2003/200 0 sektora w 2003 r. 594 405 68,2 100,0 7.579 7.373 97,3 100,0 101 77 76,2 19,0 853 578 67,8 7,9 226 83 36,7 20,5 3.055 3.483 114,0 47,2 267 245 91,8 60,5 3.671 3.312 90,2 44,9 120 96 80,0 23,7 1.688 1.319 78,1 17,9 147 149 101,4 36,8 1.983 1.993 100,5 27,0 Źródło: Główny Urząd Statystyczny w Warszawie Bank Danych Regionalnych 1995-2005. Obliczenia własne. 1 Bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób i bez pracujących w rolnictwie indywidualnym, według faktycznego miejsca pracy. Usługi rynkowe rozumie się sekcje: handel i napraw, hotele i restauracje, transport, gospodarkę magazynową i łączność, pośrednictwo finansowe, obsługę nieruchomości i firm, naukę, pozostałą działalność usługową komunalną, społeczna i indywidualną. Usługi nierynkowe rozumie się sekcje: administracje publiczną i obronę narodową, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, edukację oraz ochronę zdrowia i opiekę społeczną. Tabela Nr 8 wskazuje, że w 2004 r. w stosunku do liczby pracujących w 2003 r. nastąpił znaczący wzrost liczby pracujących na terenie gmin objętych projektem (bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób i bez pracujących w rolnictwie indywidualnym, według faktycznego miejsca pracy). Dynamika wzrostu wyniosła 110,9% tj. z 7.373 osób w 2003 r. do 8.177 osób w 2004 r. Najwyższa dynamika wzrostu liczby pracujących w 2004 r. w stosunku do 2003 r. wystąpiła w gminie Elbląg (138,2%), gminie Gronowo Elbląskie (133,7%), gminie Rychliki (128,6%), mieście i gminie Iława (113,6%) i gminie Małdyty (107,8%). 20

Jedynie w takich gminach jak Kisielice, Markusy oraz w mieście i gminie Miłomłyn wystąpił spadek liczby pracujących tak w porównaniu do 2000 r., jak i 2003 r. 21

Pracujący 1 w poszczególnych gminach w 2004 r. w porównaniu do 2000 r. Tabela Nr 8. Wyszczególnienie 2004 r. 2000 r. Dynamika pracujący 2004/2000 Ludność ogółem mężczy- kobiety źni Pracujący ogółem mężczyźni kobiety Ludność ogółem mężczyźni kobiety Pracujący ogółem mężczyźni kobiety Ogółem mężczy kobiety źni gm.elbląg 6.746 3.414 3.332 1.855 1.289 566 7.074 3.548 3.526 1.136 787 349 163,3 163,9 162,2 gm.gronowo 4.932 2.421 2.511 464 264 200 4.849 2.377 2.472 311 133 178 149,2 198,5 112,4 Elbląskie gm.markusy 4.111 2.089 2.022 274 138 136 4.062 2.049 2.013 272 138 134 100,7 100,0 101,5 gm.rychliki 4.148 2.080 2.068 288 155 133 4.170 2.073 2.097 295 151 144 97,6 102,6 92,4 gm.iława 11.781 5.920 5.861 1.261 742 519 11.328 5.684 5.644 1.081 634 447 116,7 117,0 116,1 mig.kisielice 6.362 3.216 3.146 334 163 171 6.336 3.191 3.145 782 301 481 42,7 54,2 35,6 mig.susz 13.070 6.532 6.538 1.532 832 700 13.040 6.494 6.546 1.588 892 696 96,5 93,3 100,6 mig.zalewo 7.234 3.559 3.675 979 632 347 7.287 3.606 3.681 726 424 302 134,8 149,1 114,9 gm.małdyty 6.420 3.238 3.182 789 439 350 6.553 3.309 3.244 794 444 350 99,4 98,9 100,0 mig.miłomłyn 5.030 2.473 2.557 401 179 222 5.096 2.502 2.594 594 324 270 67,5 55,2 82,2 Ogółem 69.834 34.942 34.892 8.177 4.833 3.344 69.795 34.833 34.962 7.579 4.228 3.351 107,9 114,3 99,8 Źródło: Główny Urząd Statystyczny w Warszawie Bank Danych Regionalnych 1995-2005. Obliczenia własne. 1 Bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób i bez pracujących w rolnictwie indywidualnym, według faktycznego miejsca pracy. 22

Porównanie liczby pracujących 1 w 2003 r. i 2004 r. oraz liczby bezrobotnych w 2003 r. i 2004 r. przedstawia Tabela Nr 9. Tabela Nr 9. Wyszczególnienie 2003 r. 2004 r. Dynamika pracujący bezrobotni pracujący bezrobotni pracujący Osoby 2004/2003 bezrobotne 2004/2003 gm. Elbląg 1.342 841 1.855 795 138,2 94,5 gm. Gronowo 347 662 464 618 133,7 93,4 Elbląskie gm. Markusy 297 515 274 518 92,2 100,6 gm. Rychliki 224 769 288 743 128,6 96,6 gm. Iława 1.110 1.203 1.261 1077 97,0 87,6 mig. Kisielice 399 917 334 819 83,7 89,3 mig. Susz 1.538 2.159 1.532 2.048 133,2 94,9 mig. Zalewo 979 1.104 979 1.058 108,1 95,8 gm. Małdyty 732 982 789 861 107,8 87,7 mig. Miłomłyn 405 788 401 766 99,0 97,2 Ogółem 10 gmin 7.373 9.940 8.177 9.303 110,9 93,6 1 Bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób i bez pracujących w rolnictwie indywidualnym, według faktycznego miejsca pracy. Zestawienie potwierdza znaczący spadek ogółu bezrobotnych oraz wzrost liczby pracujących na terenie gmin objętych projektem. Infrastruktura techniczna Sieć wodociągowa rozdzielcza w 2004 r. wynosiła na terenie analizowanych gmin 1.138,5 km i zwiększyła się w stosunku do 2000 roku o 128,3 km tj. o 12,7%. Powyższe dane przedstawia Tabela Nr 10. 23

Ludność korzystająca z sieci wodociągowej w 2002 i 2004 r., długość sieci i ilość dostarczanej wody gospodarstwom domowym w 2000 i 2004 r. gminami Wyszczególnienie 2000 r. 2004 r. Długość czynnej sieci rozdzelczej w km długość na 100 km 2 Dynamika 2004/2000 Woda dostarczana gosp. domowym w dam 2000 r. 2004 r. Dynamika 2004/2000 Ludność ogółem 2002 r. % Ludność korzystają ca z wodociągu 2002 r. Ludność korzystająca z sieci wodociągowej ludności korzystają cej z wodociąg u w 2002 r. Ludność ogółem 2004 r. Ludność korzystaj ąca z wodociąg u 2004 r. % ludności korzystające j z wodociągu w 2004 r. Tabela Nr 10. Dynamika ludności korzystającej z wodociągu 2004/2002 gm. Elbląg 118,7 126,8 66 106,8 233 84,6 36,3 668,6 5.884 88 6.746 5.744 85,1 97,6 gm. Gronowo Elbląskie 72,2 73 82 101,1 153,2 135,4 88,4 4.860 4.612 94,9 4.932 4.644 94,2 100,7 gm. Markusy 128,2 118,9 109,1 92,7 95,6 103 107,7 4.079 3.798 93,1 4.111 3.809 92,7 100,3 gm. Rychliki 40,6 28,7 21,7 70,7 51,4 79,6 154,9 4.153 3.086 74,3 4.148 3.057 73,7 99,1 gm. Iława 259,4 265 62,5 102,2 388,4 355,3 91,5 11.411 10.042 88 11.781 10.311 87,5 102,7 mig. Kisielice 116,7 152,2 88,5 130,4 125,3 164,5 131,3 6.255 5.378 85,9 6.362 5.357 84,2 99,6 mig Susz 159,7 144,3 55,7 90,4 289,7 360,8 124,5 12.867 11.351 88,2 13.070 11.437 87,5 100,8 mig. Zalewo 85,2 99,1 39 116,3 124,4 129,3 103,9 7.015 4.489 64 7.234 4.500 62,2 100,2 gm. Małdyty 5,1 86,6 45,8 17x 59,2 182,8 308,8 6.424 5.261 81,9 6.420 5.180 80,7 98,5 mig. Miłomłyn 24,4 43,9 27,3 179,9 83,6 124 148,3 4.989 3.916 78,4 5.030 4.099 81,5 104,7 Ogółem 1.010,2 1.138,5 57,2 112,7 1.603,8 1.719,3 107,2 68.739 57.817 84,1 69.834 58.138 83,3 100,6 Źródło: Główny Urząd Statystyczny w Warszawie-Bank Danych Regionalnych 1995-2005. Urząd Statystyczny w Olsztynie. Roczni Statystyczny Województwa Warmińsko- Mazurskiego. Olsztyn 2001 r. Obliczenia własne. 24

W układzie przestrzennym największe zagęszczenie sieci w km na 100 km 2 ma gmina Markusy - 109,1 km, dalej miasto i gmina Kisielice - 88,5 km i następnie gmina Gronowo Elbląskie - 82,0 km na 100 km 2. Na uwagę zasługuje fakt wysokiego zagęszczenia sieci wodociągowej gmin żuławskich. Najmniejsze zagęszczenie sieci wodociągowej występuje na terenie gminy Rychliki - 21,7 km na 100 km 2 oraz miasta i gminy Miłomłyn - 27,3 km na 100 km 2 i miasta i gminy Zalewo 39 km na 100 km 2. Średnio na analizowanym obszarze ilość km sieci wodociągowej na 100 km 2 wynosiła - 57,5 km i zwiększyła się do 2000 r. o 6,5 km na 100 km 2. Sieć wodociągowa ogółem była o około 20 km na 100 km 2 niższa od średniej krajowej i o około 13 km na 100 km 2 wyższa od średniej wojewódzkiej. Z sieci wodociągowej na analizowanym obszarze 10 gmin korzystało w 2004 r. - 83,3% ludności, gdy dla porównania średnio w kraju 85,4% w tym wieś 71,3% oraz województwo warmińsko-mazurskie ogółem 87,0% w tym wieś 72,3%. Z powyższego wynika, że udział ludności korzystającej z sieci wodociągowej analizowanych gmin nie odbiegał znacząco od średniej wojewódzkiej i średniej krajowej. Wzrost ilości wody dostarczanej gospodarstwom domowym w 2004 r. w stosunku do 2000 r. wyniósł 7,2%. Długość sieci kanalizacyjnej w 2004 r. wyniosła na obszarze objętym projektem 140,3 km i zwiększyła się w stosunku do 2000 r. o 61,2 km tj. o 77,4%, co przedstawia Tabela Nr 11. 25

Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej w 2002 i 2004 r., oraz sieć kanalizacyjna i ilość odprowadzanych ścieków w 2000 i 2004 r. w ujęciu gminami Tabela Nr 11 Wyszczególnienie Długość czynnej sieci kanalizacyjnej 2000 r. 2004 r dynamika 2004/2000 Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej w 2002 r. Ludność ogółem Ludność korzystają ca z sieci ludności korzystającej z sieci do ogółu ludności Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej w 2004 r. Ludność ogółem Ludność korzystając a z sieci ludności korzystającej z sieci do ogółu ludności Dynamika ludności korzystającej z sieci 2004/2002 Scieki odprowadzane 2000 r. 2004 r. dynamika dam 3 dam 3 2004/2000 gm. Elbląg 3,8 5,2 136,8 6.686 1.351 20,2 6.746 1.314 19,5 97,3 40,8 24,5 60 gm. Gronowo Elbląskie 0 2 4.860 919 18,9 4.932 940 19,1 102,3 36 gm. Markusy 0 2,5 4.079 155 3,8 4.111 162 3,9 104,5 4 gm. Rychliki 0,2 1,4 700 4.153 125 3 4.148 166 4 132,8 0,6 14 24x gm. Iława 14,6 38,7 265,1 11.411 856 7,5 11.781 915 7,8 106,9 39,7 67,9 171 mig. Kisielice 9,2 9,2 100 6.255 2.015 32,2 6.362 2.002 31,5 99,4 74,7 65 87 mig. Susz 26,4 28,6 108,3 12.867 6.562 51 13.070 6.511 49,8 99,2 271,8 258 94,9 mig. Zalewo 14 14 100 7.015 1.842 26,3 7.234 1.803 24,9 97,9 92,9 135,3 145,6 gm. Małdyty 2,7 11,8 437 6.424 1.002 15,6 6.420 1.119 17,4 111,7 29 72,5 250 mig. Miłomłyn 8,2 26,9 328 4.989 1.704 34,2 5.030 2.006 39,9 117,7 70,4 5,4 78,7 ogółem 79,1 140,3 177,4 68.739 16.531 24 69.834 16.938 24,3 102,5 619,9 732,6 118,8 Źródło: Główny Urząd Statystyczny w Warszawie - Bank Danych Regionalnych 1995-2005. Urząd Statystyczny w Olsztynie. Rocznik Statystyczny Województwa Warmińsko- Mazurskiego - Osztyn 2001 r. i 2003 r. Obliczenia własne 26

W układzie przestrzennym największe zagęszczenie sieci w km na 100 km 2 wystąpiło na terenie miasta i gminy Miłomłyn 16,7 km, dalej miasta i gminy Susz 11,0 km na 100 km 2, miasta i gminy Iława - 9,1 km oraz gminy Małdyty - 6,2 km na 100 km 2. Najmniejsze zagęszczenie sieci kanalizacyjnej miała gmina Rychliki - 1,1 km 100 km 2, gmina Gronowo Elbląskie - 2,2 km na 100 km 2 oraz gmina Markusy 2,3 km na 100 km 2. Gmina Rychliki miała jednocześnie najniższe z analizowanych gmin zagęszczenie sieci wodociągowej i sieci kanalizacyjnej na 100 km 2. Średnio na analizowanym obszarze ilość km sieci kanalizacyjnej na 100 km 2 wynosiła w 2004 r. - 7,1 km i wzrosła w stosunku do 2000 r. o 3,1 km na 100 km 2. Sieć kanalizacyjna była ponad 3 krotnie niższa od średniej krajowej i prawie 2,5 - krotnie niższa od średniej wojewódzkiej. Z sieci kanalizacyjnej na analizowanym obszarze korzystało 24,3% ludności, gdy średnio wskaźnik ten dla kraju wynosił ogółem 58,3% w tym dla wsi 17,3% i dla województwa warmińsko-mazurskiego ogółem 63,7% w tym dla wsi 21,5%. Biorąc pod uwagę, że analizowany obszar obejmuje w większości obszary wiejskie, ostatecznie uzyskany wskaźnik ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej na obszarze analizowanych gmin nie odbiega, aż tak bardzo znacząco od średniej krajowej i wojewódzkiej dla obszarów wiejskich. Na terenie analizowanych gmin w 2004 r. działało 11 biologicznych oczyszczalni ścieków, z tego 1 na terenie miasta i gminy Zalewo z podwyższonym usuwaniem biogenów. Gminy Małdyty i gmina Iława nie mają oczyszczali ścieków. Na trenie gminy Elbląg funkcjonują 4 oczyszczalnie ścieków. N a11 działających oczyszczalni ścieków 4 powstały w latach 2003 i 2004. Ogółem oczyszczalnie w 2004 r. obsługiwały 16.240 osób tj. 23,3% ogólnej ilości osób zamieszkałych na obszarze zamieszkałych gmin. Jedynie na terenie gminy Małdyty żaden z mieszkańców nie był obsługiwany przez oczyszczalnię ścieków. Najwięcej mieszkańców było obsługiwanych przez oczyszczalnie ścieków na terenie miasta i gminy Susz - 50,5%, dalej miasta i gminy Miłomłyn - 40,0% oraz miasta i gminy Kisielice - 34,9%. Na terenie miasta i gminy Zalewo oraz gminy Elbląg około 29% mieszkańców było obsługiwanych przez oczyszczalnie ścieków. 27

Na uwagę zasługuje także fakt wzrostu ilości odprowadzanych ścieków. W 2004 r. na terenie gmin objętych projektem odprowadzono o 18,8% ścieków więcej niż w 2000 r., co m.in. wiąże się ze wzrostem stopnia skanalizowania całego obszaru. Sieć gazowa Sieć gazowa na analizowanym obszarze wynosiła w 2004 r. zaledwie 78,9 km i była zlokalizowana tylko w 4 gminach tj. mieście i gminie Susz 26,2 km, mieście i gminie Iława 25,3 km, gminie Elbląg 15,2 km oraz gminie Gronowo Elbląskie 12,2 km. Liczba gospodarstw domowych korzystających z gazu wyniosła 1.595 szt. Drogi publiczne gminne Na ternie analizowanych gmin ilość dróg gminnych o nawierzchni gruntowej w 2004 r. wyn iosła 944,1 km, a o nawierzchni twardej 272,1 km. W przeliczeniu na 100 km 2, na obszarze objętym projektem, ilość km dróg gminnych o nawierzchni twardej wyniosła średnio 13,7 km, gdy dla porównania wskaźnik ten dla województwa warmińskomazurskiego wyniósł 7,8 km, a dla kraju 28,2 km. Najwięcej dróg gminnych o nawierzchni twardej na 100 km 2 miała gmina Gronowo Elbląskie 57,7 km, dalej gmina Elbląg i gmina Iława po około 22 km na 100 km 2.W mieście i gminie Miłomłyn, mieście i gminie Kisielice oraz gminie Małdyty ilość km dróg gminnych o nawierzchni twardej wynosiła od 12,km do 10,6 km na 100 km 2. Najmniej dróg gminnych o nawierzchni twardej miała miasto i gmina Zalewo 1,4 km na 100 km 2. Dochody i wydatki budżetów gmin Dochody i wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego objętych projektem za lata 2002 i 2003 z uwzględnieniem dochodów i wydatków w tym wydatków inwestycyjnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca przedstawia Tabela Nr 12. 28

Dochody i wydatki budżetów jednostek samorządu tertorialnego w/g rodzajów w tys. zł Wyszczególnienie gm. Elbląg Lata 2002 i 2003 Dochody ogółem dochody własne w tym dotacje celowe z budżetu państwa Wydatki ogółem wydatki bieżące w tym wydatki majątkow e dochody i wydatki na 1 mieszkańca dochody w zł wydatki w zł w tym inwestycy jne w zł 2002 10.191,5 4.998,3 1.734,3 9.850,3 7.050,9 548,2 1.524,3 1.473,3 82 2003 11.363,9 5.819,5 1.977,6 11.063,1 8.215,7 386,8 1.707,3 1.662,1 58,1 Tabela Nr 12 średni poziom wydatków inwestycyjnych na 1 mieszkańca za 2002 i 2003 r. 70 gm. Gronowo Elbląskie gm. Markusy gm. Rychliki gm.iława mig Kisielice mig Susz mig Zalewo gm. Małdyty mig Miłomłyn powiaty i miasta na prawach powiatu 2002 6.719,1 3.141,8 943,6 6.956,0 5.659,7 54 1.382,5 1.431,3 11,1 2003 7.337,2 3.218,9 902,2 7.296,6 5.906,0 25,9 1.500,1 1.491,8 5,3 2002 5.487,2 1.734,5 1.027,9 5.649,4 3.952,6 526,7 1.345,2 1.385,0 129,1 2003 5.979,2 1.710,3 730,7 6.973,1 4.343,4 1.564,2 1.465,5 1.709,1 383,4 2002 5.622,5 1.591,9 1.305,2 5.899,3 3.513,4 576,7 1.353,8 1.444,6 138,9 2003 6.110,3 1.803,4 1.034,3 5.633,2 3.522,4 605,3 1.472,7 1.357,7 145,9 2002 14.898,7 5.740,3 2.437,9 15.474,1 10.011,8 2.584,1 1.305,7 1.356,1 226,5 2003 16.248,2 6.036,1 2.089,3 15.704,6 10.773,5 2.005,2 1.414,7 1.367,4 174,6 2002 9.096,7 2.183,4 1.373,5 8.889,8 4.838,8 1.238,8 1.454,3 1.421,2 198 2003 9.921,5 2.530,9 1.156,1 10.837,6 5.386,7 2.382,6 1.588,0 1.734,6 381,3 2002 16.910,4 4.816,1 3.478,0 16.647,8 9.950,3 3.078,4 1.314,2 1.293,8 239,2 2003 16.824,4 5.028,6 2.727,5 15.966,7 10.691,3 1.728,7 1.303,2 1.236,8 133,9 2002 10.124,3 3.353,7 1.581,7 10.166,3 6.974,8 1.029,8 1.443,2 1.449,2 146,8 2003 10.917,2 3.908,2 1.268,9 10.850,2 7.713,8 1.087,4 1.556,0 1.546,5 155 2002 11.552,1 3.657,3 2.376,1 13.143,0 6.972,0 4.150,5 1.798,3 2.045,9 646,1 2003 9.908,0 4.015,7 1.361,2 10.222,7 6.601,3 1.416,0 1.545,7 1.594,8 220,9 2002 7.398,3 3.078,2 1.428,3 7.489,0 5.129,6 967,3 1.482,9 1.501,1 193,9 2003 6.749,4 2.865,3 860,2 7.228,4 5.587,0 443,4 1.353,9 1.450,0 89 2002 1.305.100,3 354.352,2 411.808,6 1.352.781,3 976.672,1 140.674,5 913,6 947 98,5 2003 1.642.743,1 658.683,5 225.324,1 1.288.867,8 892.601,7 151.196,9 1.122,5 902 105,8 8,2 256,1 142,2 200,6 289,7 186,6 150,9 433,5 141,5 102,2 Źródło: Główny Urząd Statystyczny w Warszawie - Bank Dany Regionalnych 1995-200. Urząd Statystyczny Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Olsztyn 2003 i 2004. Obliczenia własne. 29

Z zestawienia wynika, że w analizowanych dwu latach najwyższe dochody na 1 mieszkańca uzyskała gmina Małdyty średnia za 2 lata 1.672 zł, dalej gmina Elbląg 1.615,8 zł i miasto i gmina Kisielice 1.521,1 zł, gmina Zalewo 1.497,9 zł. Natomiast najwyższe wydatki na 1 mieszkańca osiągnęła także gmina Małdyty, które wyniosły 1.820,3 zł w tym wydatki inwestycyjne 433,5 zł, dalej miasto i gmina Kisielice - 1.577,9 w tym wydatki inwestycyjne 289,7 zł oraz gmina Markusy 1.547,1 zł w tym wydatki inwestycyjne 256,1 zł. Różnice w poziomie wydatków inwestycyjnych na 1 mieszkańca w ujęciu gminami przedstawia poniższy wykres. 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 70 Średni poziom wydatków inwestycyjnych gmin na 1 mieszkańca za 2002 i 2003 r. 8,2 256,1 gm. Markusy 142,2 gm. Rychliki 200,6 289,7 mig Kisielice 186,6 mig Susz 150,9 mig Zalewo 433,5 141,5 102,2 powiaty i miasta na prawach pow Najniższy poziom wydatków inwestycyjnych w dwu analizowanych latach, bo wynoszący zaledwie 8,2 zł na 1 mieszkańca osiągnęła gmina Gronowo Elbląskie i gmina Elbląg - 70,0 zł. Średni wskaźnik wydatków inwestycyjnych na 1 mieszkańca za 2002 i 2003 r. dla analizowanych gmin wyniósł - 188,0 zł i był o 85,8 zł wyższy od średnich wydatków budżetu powiatów i miast na prawach powiatu województwa warmińsko-mazurskiego (102,2 zł). Ponoszone wydatki inwestycyjne w większości przypadków kierowane były na inwestycje oświatowe (budowa i rozbudowa placówek oświatowych, budowa sal gimnastycznych, rozbudowa boisk sportowych), inwestycje w infrastrukturę komunalną w tym wodociągi i kanalizację oraz inwestycje i modernizację dróg, w tym dróg gminnych. 30

Nakłady na infrastrukturę mają szczególne znaczenie dla aktywizacji gospodarczej, gdyż wyrażają się między innymi oddziaływaniem na takie procesy jak: - postęp cywilizacyjny środowisk wiejskich, - stabilizację zaludnienia wsi i sieci osadniczej, - wzrost efektywności gospodarowania, w tym poprawę jakości produkcji rolniczej, - wzrost przedsiębiorczości, - stan środowiska naturalnego, - racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych środowiska. Ograniczony rozwój lub nieprawidłowości w rozwoju infrastruktury mogą prowadzić do sytuacji, w której staje się ona bardziej barierą niż stymulatorem procesów rozwoju społeczno-gospodarczego. Turystyka Analizowany obszar ma szczególne predyspozycje przyrodnicze i kulturowe do rozwoju działalności gospodarczej szczególnie w zakresie rozwoju usług związanych z obsługą ruchu turystycznego. Tabela Nr 13 prezentuje obiekty zbiorowego zakwaterowania za 2002 i 2003 r. na obszarze gmin objętych projektem. Tabela Nr 13. Korzystający z noclegów Udzielone noclegi Stopień wykorzy Wyszczególnienie Lata Obiekty Miejsca stania Ogółem w tym Ogółem w tym noclegowe miejsc turyści turystom noclego zagraniczn zagrani wych % i cznym 2002 4 109 4.579 279 6.024 366 15,5 gm. Elbląg 2003 4 95 5263 390 6.095 592 - gm. Gronowo 2002 - - - - - - - Elbląskie 2003 - - - - - - - 2002 - - - - - - - gm. Markusy 2003 - - - - - - 2002 1 100 256-798 - 13,5 gm. Rychliki 2003 1 100 139-439 - - 31

2002 11 850 6.627 73 31.424 277 40,4 gm. Iława 2003 7 315 5.730 32 25.891 249-2002 - - - - - - - mig. Kisielice 2003 - - - - - - - 2002 - - - - - - - mig. Susz 2003 - - - - - - - 2002 1 30 23-546 - 37,9 mig. Zalewo 2003 1 30 17-527 - - 2002 - - - - - - - gm. Małdyty 2003 - - 23-184 - - 2002 5 344 7.392 1.456 17.146 4.963 18,1 mig. Miłomłyn 2003 4 359 8.471 1.485 20.188 5.276-2002 22 1.344 17.877 1.808 55.938 5.606 - Ogółem 10 2003 17 899 19.643 1.907 53.324 6.117 - gmin Woj. 2002 368 34.255 711.507 205.212 1.868.491 480.120 29,5 Warmińsko- Mazurskie 2003 332 35.869 708.653 200.028 1.952.192 480.461 31,8 Źródło: Urząd Statystyczny w Olsztynie. Roczniki statystyczne województwa warmińsko-mazurskiego 2003 i 2004 r. Obliczenia własne. Z analizy prezentowanych danych wynika, że w 2003 r. w stosunku do 2002 r. na terenie gmin objętych projektem spadła liczba turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania z 22 do 17. Powyższe szczególnie dotyczy gminy Iława, gdzie liczba obiektów uległa zmniejszeniu z 11 do 7. Do obiektów turystycznych zbiorowego zakwaterowania zalicza się: hotele, motele, pensjonaty, domy wycieczkowe, schroniska (łącznie z młodzieżowymi i szkolnymi), ośrodki wczasowe. Gminy takie jak Gronowo Elbląskie, Markusy, Małdyty oraz miasto i gmina Kisielice oraz Susz nie wykazują, posiadania na swoim terenie takich obiektów. Na 10 gmin objętych projektem zaledwie 5 wskazuje posiadanie obiektów turystycznych zbiorowego zakwaterowania. Na 899 miejsc noclegowych wg danych z 2003 r., aż 674 tj. 75,0% znajdowało się na terenie miasta i gminy Iława i miasta i gminy Miłomłyn. W 2003 r. udzielono ogółem o 4,7% 32