NR 1/2014 KWARTALNIK STYCZEŃ 2014 BEZPŁATNY MAGAZYN DLA PACJENTÓW

NR 1/2014 KWARTALNIK STYCZEŃ 2014 BEZPŁATNY MAGAZYN DLA PACJENTÓW Z Damianem przez całe życie

Drodzy Czytelnicy, Początek roku to zawsze czas podsumowań oraz planowania kolejnych działań. Dla nas rok 2014 to rok szczególny jubileuszowy. Obchodzimy 20-lecie naszej działalności. Z tej okazji przygotowaliśmy dla Pacjentów wiele niespodzianek, między innymi otwarcie nowej przychodni specjalistycznej. Natomiast cały zeszły rok obfitował w nieustanny rozwój i coraz szerszą paletę proponowanych usług. Otwarcie nowego oddziału IMC, gdzie zapewniamy obsługę klientów ubezpieczeniowych i zagranicznych; EUS, USG 3D, sialoendoskopia to tylko niektóre z nowości wdrożonych w 2013 roku. Nie zapominamy również o akcjach profilaktycznych, którym jesteśmy wierni od wielu lat. W ramach tych działań regularnie zachęcamy do bezpłatnych badań i konsultacji dla dzieci i dorosłych, warsztatów ze specjalistami oraz różnego typu promocji. Aktualnie zapraszamy do skorzystania z promocji na operację usunięcia zaćmy. Zespół Centrum Medycznego Damiana idzie z duchem czasu i dlatego dołączyliśmy do społeczności Facebook. Dla naszych fanów dedykujemy specjalne działania. Dlatego gorąco zachęcamy do przyłączenia się i śledzenia naszych aktywności. Dużym udogodnieniem dla naszych pacjentów jest system Damian online, dzięki któremu macie Państwo dostęp do historii leczenia, umawiania i odwoływania wizyt online. W celu otrzymywania bieżących informacji o aktualnych promocjach zachęcamy do zapisania się i zgłoszenia chęci dostawania newslettera przez stonę www.damian.pl. Wszystkie nasze działania mają na celu zapewnienie Państwu usług na najwyższym poziomie i stworzenie jak najdogodniejszego dostępu korzystania z proponowanej oferty. Życzymy Państwu wielu pozytywnych doświadczeń z CMD. My ze swojej strony gwarantujemy, że dołożymy wszelkich starań, aby był to kolejny rok dynamicznego rozwoju Centrum Medycznego Damiana. W NUMERZE 3 SZYBKI DOSTĘP DO HISTORII LECZENIA 4 LOGOPEDA O DYSLEKSJI I DYSGRAFII 6 POPRAW SWÓJ KOMFORT WIDZENIA 8 KOMÓRKI MACIERZYSTE PRZYSZŁOŚĆ ORTOPEDII 10 NIE DAJ SIĘ ZIMOWEJ DEPRESJI 12 MASAŻ BUDOWANIE RELACJI Z DZIECKIEM 14 HOLTER EKG CAŁODOBOWA OBSERWACJA SERCA Agnieszka Dziedzic-Pasik Dyrektor Zarządzający, Członek Zarządu CMD Najserdeczniejsze życzenia zdrowia oraz samych sukcesów w Nowym Roku życzy Centrum Medyczne Damiana REDAKCJA Wydawca: Centrum Medyczne Damiana Holding Sp. z o. o. ul. Wałbrzyska 46 02-739 Warszawa Redakcja: Dominika Korczak-Grabowska dominika.korczak@damian.pl (22) 566 23 72 Agnieszka Karasińska agnieszka.molga@damian.pl (22) 566 22 01 Skład: 2

Szybki dostęp do historii leczenia Zachęcamy do skorzystania z systemu Damian online. Z każdego miejsca, w którym jest dostęp do Internetu, pacjent może w każdej chwili sam umówić wizytę, sprawdzić przepisane leki, a nawet wyniki badań. Z przyjemnością informujemy, że do Państwa dyspozycji oddajemy kolejne udogodnienie w postaci nowych możliwości Damian online, które pozwalają na szybkie: Magdalena Boniecka umawianie, koordynator ds. systemów biznesowych odwoływanie i przeglądanie wizyt; sprawdzanie wybranych wyników badań laboratoryjnych oraz diagnostycznych; sprawdzanie przepisanych przez lekarza leków oraz dawkowania; przeglądanie grafików lekarzy; aktualizację danych osobowych oraz kontaktowych. Nowe rozwiązania pozwalają na: oszczędność czasu, dzięki możliwości korzystania z funkcjonalności Damian online w każdym miejscu, w którym jest dostęp do Internetu; dostęp do historii leczenia 7 dni w tygodniu przez 24 h na dobę. Dostęp do Damian online W celu korzystania z nowych funkcjonalności należy uzyskać dostęp do pełnej wersji serwisu. Powyższych formalności można dokonać udając się do recepcji w każdej placówce Centrum Medycznego Damiana. Wystarczy jedynie dowód tożsamości, aby móc w prosty i szybki sposób uzyskać dostęp do historii własnych wizyt, wyników badań czy przepisanych leków. Należy pamiętać, że wizyta, a tym samym dokumentacja medyczna dotyczy osoby, której numer karty pacjent podaje. Dlatego bardzo ważne jest, aby zawsze był to numer osoby, dla której wizyta ma zostać umówiona (umawiając dziecko na wizytę, należy podać numer karty dziecka i jego indywidualne hasło dostępu). Logowanie do systemu Damian online Aby zalogować się do systemu należy wprowadzić: numer karty Centrum Medycznego Damiana (MRN); pobrane w recepcji indywidualne hasło dostępu składające się z 8 znaków. Dla zachowania bezpieczeństwa Państwa danych i ochrony dostępu do nich przez osoby niepowołane, podczas pierwszego logowania system poprosi o zmianę nadanego podczas rejestracji indywidualnego hasła na nowe. Bezpieczeństwo danych Pacjenta W celu zapewnienia maksymalnej ochrony Państwa danych, podczas korzystania z systemu Damian online wdrożyliśmy szereg rozwiązań zabezpieczających: mechanizm szyfrowania informacji; indywidualne inicjalne hasło dostępu; dwuetapowy proces uwierzytelnienia hasła (identyfikacja i potwierdzenia tożsamości); wymuszenie zmiany pierwotnego indywidualnego hasła, jednocześnie gwarantując możliwość zmiany hasła w dowolnym momencie. 3

Logopeda o dysleksji i dysgrafii Trudności w opanowaniu umiejętności czytania i pisania pojawiają się u dzieci z prawidłowym, a nawet wyższym od przeciętnego poziomem intelektualnym. W szczególny sposób przeżywamy przygotowanie swojego dziecka do roli ucznia klasy pierwszej. Mamy nadzieję, że będzie sobie dobrze radziło ze szkolnymi obowiązkami. Niestety, nie lek. med. Izabela Riske logopeda w CMD zawsze tak jest. Niekiedy pojawiają się trudności w czytaniu i pisaniu. Jedni rodzice skierowanie do poradni psychologiczno-pedagogicznej traktują jak diagnozę o upośledzeniu dziecka, inni stwierdzają, że niepowodzenia w nauce wynikają z lenistwa potomka i braku chęci do nauki. Pierwsze objawy sygnalizujące, że dziecko może mieć trudności w nauce czytania i pisania pojawiają się już w trakcie edukacji przedszkolnej. W tym okresie wyrażają się one w braku umiejętności wyodrębniania w słyszanych słowach pojedynczych głosek, dźwięków, z których słowo jest złożone oraz w nieprawidłowym rozpoznawaniu i odwzorowywaniu wzorów graficznych zbliżonych do kształtu liter. Wyćwiczalność funkcji odpowiedzialnych za zaburzenie procesu czytania i pisania u dzieci jest stosunkowo duża, znacznie większa niż u osoby dorosłej. Wszechstronne usprawnianie zaburzonego procesu wymaga stosowania wielu różnych zajęć i ćwiczeń doskonalących. Dysgrafia to częściowa lub całkowita utrata umiejętności pisania, spowodowana mikrouszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego lub zaburzeniami ośrodkowych funkcji wzrokowych i słuchowych. Osoba dotknięta tym zaburzeniem ma kłopoty z zapisywaniem słów nieistniejących lub nieznanych, a także może popełniać błędy. Często potrafi zapisywać słowa, ale czyni to w sposób zbliżony do zapisu fonetycznego (np. wyraz 'chleb' może zostać zapisany jako 'hlep'), co skutkuje popełnianiem wielu błędów ortograficznych. Czasem niepokoją nas drobne niedoskonałości naszych dzieci: niezgrabność, częste potykanie się, nieumiejętność opanowania jazdy na rowerze, mylenie strony lewej i prawej, niechęć do układania puzzli, niechlujny wygląd, przesadna reakcja na różne wydarzenia, trudności w zapamiętaniu dni tygodnia. Naprawdę problem dostrzegamy jednak dopiero wtedy, gdy na przykład patrząc na przedszkolną gazetkę z pracami uczniów widzimy, że praca naszego dziecka jest wykonana znacznie mniej starannie niż pozostałe, albo gdy pisanie pierwszych liter, wyrazów i zdań nie przychodzi łatwo. 4

Dostrzegamy, że nadal nie umie ono pisać w linijkach, myli litery, zmienia ich wielkość, a sklecenie kilku zdań to dla niego duży problem. Zdarza się, że nauczyciel zwraca uwagę na nieadekwatnie niski poziom prac pisemnych i sygnalizuje zaburzenia edukacyjne. Pisanie wywołuje u dysgrafika fizyczny ból rozpoczynający się w piszącej ręce, który później rozchodzi się po całym ciele. Bardzo często osoba z dysgrafią nie przyznaje się do tego w obawie, że nie zostanie zrozumiana. Na szczęście, taki ból pojawia się tylko podczas pisania ręcznego. Nie jest to problemem podczas pisania na klawiaturze. Dziecko pomimo swojej inteligencji (bywa, że wręcz ponadprzeciętnej) nie potrafi wykonać w szkole zadań, z którymi powinno sobie radzić. Dlatego bardzo ważna jest jak najwcześniejsza diagnoza i rozpoczęcie leczenia, aby dysgrafia nie zdążyła wywołać szkód w życiu młodego człowieka. Jeżeli zaburzenie nie zostanie właściwie rozpoznane, a dziecko nie otrzyma w możliwie najszybszym czasie pomocy, jego kłopoty będą narastać, ponieważ zaczną się pojawiać problemy natury emocjonalnej (frustracja, złość, niechęć do nauki i szkoły w ogóle, niepewność, lęk, poczucie winy) i społecznej (poczucie bycia odrzuconym, niesprawiedliwie ocenianym, agresja, brak właściwej motywacji). Diagnoza dysgrafii Dysgrafia nie może być zdiagnozowana jedynie na podstawie napisanych już tekstów. Oprócz oceny orientacji przestrzennej należy zwrócić również uwagę na postawę piszącego, ustawienie pióra, nacisk na kartkę papieru, kierunek i rytm gestu graficznego, wysiłek, obecność skurczy i nacisk na piszącą rękę, umiejętność wzrokowego lub ręcznego śledzenia pisanego tekstu oraz wiele innych czynników, które można analizować tylko podczas bezpośredniej obserwacji osoby podczas pisania. Leczenie dysgrafii Przy leczeniu dysgrafii ważnymi elementami są zapobieganie, rehabilitacja i kompensacja. Wielu problemom można zapobiec za pomocą wczesnego treningu mięśni, konieczna jest jednak interwencja specjalisty, który może opracować indywidualne ćwiczenia, by zwiększyć moc oraz zręczność. Dla wszystkich dysgrafików ogromną pomoc stanowi pisanie kinestetyczne, polegające na pisaniu z zamkniętymi oczami lub podczas oddalania wzroku od pisanego tekstu. Każdą rehabilitację należy zawsze rozpocząć od samodzielnego pisania liter. Należy również spowodować, aby uczeń doskonalił znajomość alfabetu. Przydatne może być także nauczenie dysgrafika komputerowych programów do pisania. Dla wielu uczniów nauka układu klawiatury komputera za pomocą metody alfabetycznej jest łatwiejsza niż przy użyciu tradycyjnych metod. Osoby te powinny zawsze używać różnych instrumentów służących do pisania, np. długopisów z uchwytem, którymi łatwiej się posługiwać. Użyteczne może być także pisanie na lekko pochylonym blacie. By rozpoznać potrzeby konkretnych osób, należy również sprawdzić czy preferowane jest pisanie literami drukowanymi, czy też pismem ręcznym. Wielu dysgrafikom stosowanie alfabetu pisanego zamiast liter drukowanych daje więcej korzyści, np. eliminuje konieczność podnoszenia długopisu i decydowania, gdzie ponownie go przyłożyć po napisaniu każdej litery; eliminuje, możliwy w przypadku dysgrafika, czynnik nieładu, gdyż każda litera zaczyna się na linii litery poprzedzającej oraz eliminuje problem przestrzeni między literami. Alfabet pisany nadaje płynności i rytmu słowom, wspomagając uczenie się. W przypadku dzieci, którym trudniej jest zapamiętać sekwencje motoryczne dla kształtu każdej litery, rozpoczęcie nauki pisania od małych liter eliminuje traumatyczne przejście od pisania drukowanymi literami do pisania małymi. Poza tym daje więcej możliwości rozróżniania liter b, p i d, gdyż w piśmie ręcznym są one łatwiejsze do odróżnienia. Czym jest dysleksja? Wiemy już, że dysgrafia to trudności w opanowaniu poprawnej pisowni, w tym błędy ortograficzne. Dysleksja to określenie specyficznych trudności w czytaniu. W diagnozie dysleksji należy określić, czy zaburzenia w czytaniu i pisaniu pojawiają się w postaci izolowanej, czy towarzyszą im również inne zaburzenia. Diagnoza dysleksji powinna być przeprowadzona przez wielu specjalistów z różnych dziedzin (logopeda, pedagog, psycholog, foniatra, okulista, psychiatra dziecięcy). Wczesna diagnoza (ryzyko dysleksji) i terapia logopedyczna pozwalają uchronić dziecko przed problemem dysleksji. Należy jednak przestrzec przed pochopnym etykietowaniem dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu poprzez nazywanie ich dyslektykami. Dopiero po bardzo szczegółowych i rzetelnych badaniach oraz po wykluczeniu zaniedbań pedagogicznych możemy mówić z całą pewnością, że zaistniał problem dyslektyczny. Przychodnia dla Dzieci ul. Wałbrzyska 44/46 Tel. (22) 566 22 22 www.damian.pl 5

Popraw swój komfort widzenia Zadbaj o oczy swoje i Twoich najbliższych. Wykonjąc operację zaćmy poprawiasz komfort widzenia. lek. med. Justyna Badowska okulista w CMD Narząd wzroku tworzy się w życiu płodowym człowieka. Soczewka oka jest bogata w białko. U osób starszych stwierdza się zmniejszenie lub zanik białek rozpuszczalnych i zwiększenie poziomu białek nierozpuszczalnych w wodzie, co powoduje powstanie zaćmy. Już w czasie rozwoju płodowego może dojść do zmętnienia soczewki, czyli do powstania zaćmy (łac. cataracta). Przyczyną może być zakażenie różyczką we wczesnych tygodniach ciąży, toksemia lub niedożywienie matki, a także zaburzenia genetyczne płodu. Dzieci, tak samo jak dorośli, mogą być poddawane operacji zaćmy w specjalistycznych ośrodkach. Soczewka jest przezroczysta i sferyczna, załamuje światło wpadające przez źrenicę i nadaje mu zbieżność konieczną do wytworzenia obrazu na siatkówce. Dzięki obwódce rzęskowej i mięśniowi rzęskowemu podczas akomodacji zwiększa swój promień krzywizny, umożliwiając osobom normowzrocznym do 40-50. roku życia ostre widzenie z bliska, bez okularów. Gdy soczewka mętnieje, zaczynamy gorzej widzieć, pogarsza się ostrość wzroku, a także kontrast widzenia i powstaje zaćma. Wyróżniamy zaćmy korowe, jądrowe i podtorebkowe w zależności od struktury, w której mętnieje soczewka. Możemy także usłyszeć o zaćmie białej lub brunatnej. Ta ostatnia jest dla chirurga największym wyzwaniem, gdyż stopień trudności przy jej usunięciu jest najwyższy, również gojenie się oka może trwać nieco dłużej. Nie należy czekać, aż soczewka będzie całkowicie zmętniała, gdyż to w sposób znaczący zmniejsza komfort życia pacjenta i pogarsza rokowania. Na czym polega zabieg? Zabieg usunięcia zaćmy, zwany fakoemulsyfikacją, polega na rozdrobnieniu zmętniałych mas soczewkowych i usunięciu ich z torebki soczewki w taki sposób, aby odpowiednia część torebki przedniej i cała torebka tylna pozostała w oku. W gotową lożę po usuniętej zaćmie wkłada się do oka odpowiednio zwilżoną soczewkę sztuczną, której moc jest dobierana przez lekarza kwalifikującego do operacji zaćmy. Moc implantu zależy od wielu parametrów gałki ocznej i jest ustalana za pomocą specjalnych formuł, indywidualnie dla każdego oka pacjenta. Dlatego tak bardzo ważna jest wizyta kwalifikująca do usunięcia zaćmy. W trakcie tego spotkania 6

pacjent ustala z lekarzem, jaka refrakcja pooperacyjna będzie dla niego najlepsza. Operacja zaćmy realizowana jest w ramach chirurgii jednego dnia. Przygotowanie w dniu operacji trwa kilka godzin, sam zabieg w zależności od stopnia trudności kilkanaście minut lub dłużej. Jest on przeprowadzany w znieczuleniu miejscowym, bezbolesny. Po zabiegu pacjent odpoczywa od 2 do 3 godzin i z opatrunkiem na oku udaje się do domu pod opieką kogoś bliskiego. Następnego dnia ma miejsce wizyta kontrolna, podczas której lekarz udziela wskazówek na temat dalszego leczenia. Przez 4-6 tygodni po zabiegu pacjent przyjmuje leki do operowanego oka. W tym czasie nie wolno wykonywać skłonów całego ciała, dźwigać ciężarów powyżej 5 kg, pływać na basenie i gimnastykować się, należy unikać zaparć. W CMD zapewniamy pacjentom krótkie terminy zarówno kwalifikacji do operacji, jak i samych operacji, komfortowe warunki na Oddziale Pobytu Dziennego, wysokiej jakości jednorazowy amerykański sprzęt i osprzęt do fakoemulsyfikacji, szeroki wybór implantów wewnątrzgałkowych. Poczucie bezpieczeństwa gwarantuje personel z ponad 20-letnim doświadczeniem w chirurgii zaćmy. Stosujemy procedury medyczne zgodne z przyjętymi przez Europejskie Towarzystwo Chirurgii Zaćmy. Ważne informacje: wysokiej jakości viscoelastyki. Metoda operacyjna i opieka pooperacyjna są zgodne z procedurami ESCRS. Pacjent przed zabiegiem i w trakcie jego trwania ma zapewnioną fachową opiekę anestezjologiczną. Oferujemy komfortowe warunki sali operacyjnej i pooperacyjnej. Opieka pooperacyjna jest zapewniona do zakończenia procesu gojenia oka. Oferujemy możliwość praktycznie dowolnej korekty wady refrakcji/krótkowzroczności, nadwzroczności i astygmatyzmu za pomocą soczewki torycznej; dodatkowo osobom zainteresowanym uniezależnieniem od okularów do dali i bliży, oferujemy implanty pseudoakomodacyjne. Kwalifikacja do operacji zaćmy u pacjenta ze zdiagnozowaną zaćmą: Rozpoznanie zaćmy i skierowanie do zabiegu. Zapis na wizytę kwalifikacyjną do operacji zaćmy lek. med. Ewa Struzik. Wizyta kwalifikacyjna z wyliczeniem mocy implantu, doborem najlepszej dla pacjenta oczekiwanej refrakcji i skierowaniem na badania dodatkowe okulistyczne i podstawowe badania niezbędne do kwalifikacji anastezjologicznej. Przepisanie recepty na leki miejscowe stosowane profilaktycznie przed zabiegiem. Wyznaczenie i rezerwacja wstępnego terminu zabiegu. Kwalifikacja lekarza anastezjologa. Operacja zaćmy. Dwie wizyty kontrolne w pierwszej dobie po zabiegu i w siódmym dniu po operacji lek. med. Ewa Struzik. Kontrolna wizyta po 3-4 tygodniach od zabiegu i 6-8 tygodniach po zabiegu. Do 31 stycznia 2014 r. skorzystaj z 20% zniżki na operację zaćmy. Więcej informacji i zapisy: Szpital Damiana ul. Wałbrzyska 46 Tel. (22) 566 22 22 www.damian.pl Do operacji jest stosowany jednorazowy osprzęt (custom pack), co minimalizuje ryzyko infekcji. W trakcie przygotowania do zabiegu, jak i podczas niego, stosujemy bardzo 7

Komórki macierzyste przyszłość ortopedii Wykorzystanie komórek macierzystych (MSC) w medycynie jest obecnie jedną z bardziej obiecujących metod leczenia małoinwazyjnego, z próbą odbudowy uszkodzonych bądź zdegenerowanych tkanek. Komórki macierzyste (MSC) mają kilka funkcji dających olbrzymie możliwości regeneracji i przebudowy tkanek. Przede wszystkim zdolność samoodnawiania, różnicowania się oraz dr n. med. rozmnażania. Techniki Paweł Skowronek ortopeda w CDM wykorzystujące MSC rozwijają się niemal we wszystkich gałęziach medycyny, a w szczególności w ortopedii i traumatologii. MSC mogą być źródłem progenitorowych komórek osteoblastów, chondroblastów uczestniczących w odbudowie zdegenerowanych i uszkodzonych tkanek narządu ruchu. W traumatologii dotyczy to przede wszystkim ostrych i przewlekłych zmian pourazowych. Dzięki tej technice dajemy pacjentom możliwość szybkiej regeneracji i odbudowy uszkodzonych tkanek: mięśniowej, włóknistej, kostnej. W urazach przewlekłych, zaburzeniach i opóźnieniu gojenia wspomagamy i pobudzamy tkanki miękkie do regeneracji i przebudowy. Zastosowanie komórek macierzystych w ortopedii i traumatologii: urazy ścięgna Achillesa; urazy więzadła rzepki; urazy ścięgniste, m.in. kolano skoczka, uszkodzenie przyczepu mięśnia dwugłowego ramienia; leczenie lub doleczanie trudnych i skomplikowanych złamań kostnych, np. kości skokowej, piszczelowej lub promieniowej; złamania chrzęstne w obrębie stawu kolanowego, skokowego czy nadgarstka; leczenie i profilaktyka wczesnych zmian zwyrodnieniowych stawów kolanowych, biodrowych i barkowych. MSC można zastosować pierwotnie przed technikami artroskopowymi, przeszczepami chondrocytów lub przeszczepami chrzęstno- -kostnymi. Możliwe jest również bezpieczne wielokrotne podawanie komórek macierzystych, co zwiększa wydajność metody i poprawia skuteczność leczenia. Główne korzyści zmniejszenie dolegliwości bólowych; przywrócenie lub poprawa zakresu ruchomości stawu; ograniczenie zużycia środków przeciwbólowych. Piśmiennictwo światowe potwierdza coraz szerzej bezpieczeństwo i skuteczność tej metody w profilaktyce i leczeniu wczesnych zmian zwyrodnieniowych stawów, zwłaszcza stawu kolanowego. Liczne międzynarodowe prace wydane do roku 2013 z uniwersytetów europejskich, amerykańskich i azjatyckich, potwierdzają zmniejszenie dolegliwości bólowych stawów. Opracowane doniesienia pokazują zmniejszenie dolegliwości bólowych u 50% pacjentów ze zmianami chrzęstnymi rzepki już w pierwszym miesiącu, u 90% pacjentów po trzech miesiącach, a po 8

roku u 100% leczonych. Atutem tej metody jest jej mała inwazyjność oraz brak doniesień o skutkach ubocznych lub komplikacjach przy podawaniu MSC. W Centrum Medycznym Damiana oferujemy leczenie komórkami macierzystymi w następujących schorzeniach: urazy ścięgien i brzuśców mięśniowych; masywne uszkodzenia torebek stawowych z niestabilnością; przewlekłe urazy z następowymi bliznami; świeże i przewlekłe uszkodzenia chrząstki stawowej; profilaktyka i leczenie wczesnych zmian zwyrodnieniowych stawów: - kolanowego, - barkowego, - biodrowego, - skokowego, zaburzenia i opóźnienia zrostu kostnego; wspomaganie w leczeniu złamań kostnych; jednoczasowe leczenie wraz ze stabilizacją złamań kostnych; jednoczasowe leczenie w rewizjach złamań i protezoplastyk z użyciem przeszczepów kostnych. Każdy z nas ma olbrzymi rezerwuar tychże komórek, które w Centrum Medycznym Damiana są izolowane z własnej tkanki tłuszczowej pacjenta. To metoda dająca obecnie maksymalną koncentrację wyizolowanych komórek MSC, która jednocześnie jest bardziej akceptowalna dla pacjenta niż pobieranie szpiku kostnego. Dzięki niej unikamy często występujących kostnych dolegliwości bólowych po pobraniu szpiku oraz ryzyka infekcji w obrębie szpiku kostnego. Metoda ta jest również technicznie prostsza i bezpieczniejsza dla pacjentów niż ingerencja w szpik kostny. Komórki MSC pobierane z tkanki tłuszczowej, najczęściej przyśrodkowej powierzchni ud, są następnie preparowane, kumulowane oraz przygotowywane do podania w konkretnej jednostce chorobowej. Dzięki wykorzystaniu komórek autogennych minimalizujemy ryzyko komplikacji immunologicznych, zapalnych, itp. Implantacja izolowanych komórek w warunkach sterylności oraz przy odpowiedniej analgezji minimalizuje ryzyko komplikacji i powikłań. Przed zabiegiem odbywają się konsultacje kwalifikujące pacjenta do zabiegu. Przeprowadza się go od 2 do 4 tygodni od kwalifikacji, co zależy od czasu badań laboratoryjnych oraz kwalifikacji anestezjologicznej. W Centrum Medycznym Damiana jest to zazwyczaj procedura jednodniowa. Lekarz razem z pacjentem indywidualnie ustala najlepszy termin konsultacji po zabiegu. W zależności od typu urazu lekarz może zalecić późniejszą rehabilitację, która umożliwi szybki powrót do pełnej sprawności. Podanie MSC jedno- lub wielorazowo jest uzależnione od charakteru choroby, rozległości uszkodzenia tkanek oraz wyniku po podaniu pierwszej dawki MSC. Kierunek rozwoju wykorzystania MSC jest jedną z bardziej przyszłościowych metod miniinwazyjnych, skutecznie leczących obrażenia i choroby w zakresie narządu ruchu. Od momentu zakończenia regeneracji tkanki chrzęstnej pacjentów, a więc zakończenia wzrostu kostnego. Jest to również obiecująca metoda profilaktyki i leczenia wczesnych zmian zwyrodnieniowych stawów, uzależniona tylko od wieku lub charakteru przeciążeń stawów. Centrum Medyczne Damiana ul. Wałbrzyska 46 Tel. (22) 566 22 22 www.damian.pl 9

Nie daj się zimowej depresji Depresja jesienno-zimowa jest zaburzeniem nastroju o charakterystycznym, sezonowym przebiegu, związanym z porami roku. Wyodrębniono ją jako chorobę afektywną sezonowo. lek. med. Sławomir Fornal psychiatra w CMD W klasyfikacji zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania będącej częścią Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD 10) można znaleźć kilkadziesiąt jednostek, w których występuje obniżenie nastroju i inne objawy zespołu depresyjnego. Często dopiero wystąpienie objawów depresyjnych skłania pacjentów do zgłoszenia się do psychiatry, tymczasem w trakcie wizyty okazuje się, że leczenie psychiatryczne lub pomoc psychoterapeutyczna powinny być podjęte dużo wcześniej z powodów innych niż depresja. Co oznacza depresja Do zaburzeń, w których mogą występować objawy depresji, należą nieprawidłowości nerwicowe, związane ze stresem, nadużywaniem substancji psychoaktywnych, również zaburzenia będące wynikiem organicznego uszkodzenia mózgu wywołanego miażdżycą, chorobami naczyń krwionośnych, urazami, zaburzenia urojeniowe, w tym z kręgu schizofrenii, zaburzenia osobowości. Kategorię stanowią zaburzenia sklasyfikowane w ICD 10, jako zaburzenia nastroju, w których objawy depresji: przygnębienie, niejednokrotnie z poczuciem winy i pesymistyczną oceną przeszłości i przyszłości, bezsenność, wzmożona męczliwość, zaburzenia koncentracji, spowolnienie psychiczne i ruchowe oraz bardzo często niepokój, są zasadniczymi dolegliwościami występującymi często bez uchwytnej przyczyny zewnętrznej. Tego rodzaju depresję, niezwiązaną z innymi objawami psychopatologicznymi, określa się czasem jako depresję endogenną. Do zaburzeń, w których zespół depresyjny występuje pierwotnie i nie jest on konsekwencją innych problemów (np. nerwicowych), należą zaburzenia depresyjne nawracające, choroba afektywna dwubiegunowa, pojedyncze epizody depresji lub stanów podwyższonego nastroju określanych jako mania. Mimo, że najczęstszym rodzajem zaburzeń z jakimi pacjenci zgłaszają się do przychodni psychiatrycznych (samodzielnie lub skierowani przez lekarzy innych specjalności) są zaburzenia nerwicowe, w tym nerwicowo- -depresyjne, a nie te, w których występuje depresja endogenna, w nadchodzącym okresie jesienno-zimowym warto po raz kolejny zwrócić uwagę na problem depresji zimowej, czyli choroby afektywnej sezonowej. 10

Depresja zimowa Charakterystycznymi objawami depresji zimowej są: przygnębienie, spowolnienie psychiczne i ruchowe, zaburzenia koncentracji, wzmożona męczliwość fizyczna, senność, obniżenie motywacji do podejmowania aktywności, niepokój (rzadziej, niż w innych rodzajach zaburzeń depresyjnych). Osoby odczuwające sezonowe wahania nastroju w okresie jesienno-zimowym mogą odczuwać wzmożony apetyt na słodycze. W związku z obniżoną zdolnością do podejmowania codziennych obowiązków w sytuacji obciążeń emocjonalnych i zawodowych, mogą reagować wycofaniem, poczuciem winy lub rozdrażnieniem i agresją, najczęściej ukrywanymi przed otoczeniem. Przyczyny występowania sezonowych zaburzeń depresyjnych, podobnie jak innych endogennych zaburzeń nastroju, nie są znane. W ich powstawaniu niewątpliwie ma znaczenie indywidualna, uwarunkowana genetycznie wrażliwość na niedobór światła. Uważa się, że przyczyną tego typu zaburzeń nastroju są nieprawidłowości w syntezie melatoniny będącej u człowieka sygnałem do obniżenia aktywności mózgu. Nie są również jasne powiązania choroby afektywnej sezonowej z chorobą afektywną dwubiegunową czy depresją nawracającą. Objawy wszystkich tych zaburzeń są podobne, aczkolwiek na ogół nasilenie zaburzeń nastroju w CHAS jest mniejsze niż w dwóch pozostałych. Niejednokrotnie z depresją zimową wiążą się występujące wiosną stany podwyższenia nastroju i aktywności, określane jako hipomania lub stany mieszane, w których pacjent doświadcza jednocześnie zarówno objawów depresji, jak i manii, czyli podwyższenia nastroju. Z racji na ogół niewielkiego nasilenia nie stają się one przyczyną wizyty u lekarza, nie są zauważane przez pacjenta, ale mogą zwracać uwagę otoczenia, a nawet być dla otoczenia uciążliwe. Jak radzić sobie z objawami depresji zimowej Korzystaj z możliwie największej ekspozycji na światło słoneczne. W związku z dużą liczbą dni pochmurnych w okresie jesienno-zimowym wskazane jest uzupełnianie niedoborów światła słonecznego oświetleniem sztucznym, poprzez możliwie jak największe doświetlenie mieszkania światłem o kolorze zbliżonym do światła dziennego. Uzupełniaj dietę składnikami z dużą zawartością tryptofanu (białko jaj, mięso dorsza, pestki dyni, ser parmezan) oraz witamin. Nie unikaj w diecie czekolady i kakao to pokarmy, które wpływają na uwalnianie się w mózgu dopaminy odpowiadającej za odczuwanie przyjemności. Pamiętaj o aktywności fizycznej ruch korzystnie wpływa na pracę układu krążenia, dotlenienie mózgu, pobudzenie psychiczne, wydzielanie endorfin substancji produkowanych przez organizm wywołujących poprawę nastroju i odczucie przyjemności. U części osób nasilenie objawów bywa jednak na tyle duże, że konieczne stają się wizyty u lekarza i włączenie leczenia farmakologicznego. W leczeniu zaburzeń depresyjnych sezonowych lekami z wyboru są inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny grupa leków przeciwdepresyjnych stosowanych w leczeniu depresji oraz innych zaburzeń czynności psychicznych od ponad dwudziestu lat. Leki przeciwdepresyjne nie są substancjami uzależniającymi, a czas ich przyjmowania zależy od rodzaju dolegliwości. Nie muszą być przyjmowane przewlekle, aczkolwiek widoczne efekty w leczeniu przeciwdepresyjnym można uzyskać dopiero po kilku tygodniach od włączenia leku, co wynika z mechanizmów działania tych substancji. Choroba czy wpływ natury Warto zwrócić uwagę, że nie zawsze stan obniżonej aktywności, pogorszonego nastroju należy traktować jako chorobę wymagającą leczenia. Obniżenie poziomu funkcjonowania w okresie jesienno-zimowym w pewnym stopniu jest stanem fizjologicznym, związanym z wpływem charakterystycznego dla danego gatunku, również dla człowieka, zegara biologicznego sterującego aktywnością dzienną i związaną z porami roku. Różne osoby w różnym stopniu podlegają temu wpływowi przyrody. Pewnym problemem może być konflikt między fizjologicznym spowolnieniem jesiennym a koniecznością utrzymywania stałego poziomu aktywności, wynikającą ze stylu życia i stworzonej przez człowieka cywilizacji. Niemniej jednak fizjologiczny spadek aktywności występujący w okresie jesiennym nie powinien istotnie utrudniać codziennej aktywności. Apatia, trudna do opanowania senność, zmęczenie prowadzące do wycofywania się z kontaktów z osobami z najbliższego otoczenia, będące przyczyną trudności w realizowaniu zadań, z którymi dotychczas osoba doświadczająca tych objawów nie miała trudności, powinny być skonsultowane z lekarzem. Centrum Medyczne Damiana ul. Wałbrzyska 46 Tel. (22) 566 22 22 www.damian.pl 11

Masaż budowanie relacji z dzieckiem Masaż jest sztuką leczenia znaną już od starożytności. Dotyk i pieszczoty z okresu niemowlęcego mają wielki wpływ na przyszłość dziecka, jego emocje i stosunek do świata. Piotr Cenecki fizjoterapeuta w CMD Masaż kojarzy nam się zwykle z muskularnym mężczyzną, który energicznie ugniata swojego pacjenta. Masowanie niemowlęcia wygląda oczywiście zupełnie inaczej, bo jego maleńkie ciałko nie zniosłoby takich zabiegów. Masaż wpływa na pogłębienie więzi emocjonalnej między dzieckiem i rodzicami. Maluszek masowany przez swoich najbliższych czuje się kochany i pewniejszy siebie, a rodzice cieszą się, że potrafią dobrze zajmować się swoją pociechą. Warto też wiedzieć, że często taki kontakt pomaga kobietom będącym w depresji poporodowej w szybszym powrocie do zdrowia. Dobry dotyk we wczesnym dzieciństwie dodaje poczucia własnej wartości, sprzyja również radzeniu sobie w trudnych sytuacjach. Regularne masowanie ma pozytywny wpływ na dziecko, jak również na rodziców czy inną osobę wykonującą masaż. Ten rodzaj masażu każdy może z łatwością wykonywać. Technika jest stosunkowo prosta do opanowania. Masaż dziecka stanowi złożony proces, obejmujący wiele elementów: kontakt wzrokowy, dotyk, brzmienie i rytm głosu rodziców, ich zapach oraz ruchy przy przewijaniu i karmieniu. Masaż Shantala to starożytna technika masażu niemowląt oraz dzieci, wprowadzona na europejski grunt przez francuskiego położnika Frederika Leboyera. Dzieci, których rozwój psychoruchowy przebiega nieprawidłowo z powodu ograniczonej możliwości poruszania się i zaburzonego współdziałania z matką, mają również duży niedosyt wrażeń czuciowych. Dlatego trzeba pamiętać o dostarczaniu ich w odpowiedni sposób. Można to osiągnąć, wykonując systematycznie masaż całego ciała. Dla najmłodszych dzieci najodpowiedniejszy jest masaż wykonywany na podstawie hinduskiej metody Shantala. Pamiętaj, by robić masaż tylko wtedy, kiedy naprawdę masz na to ochotę i możesz wygospodarować wystarczająco dużo czasu. Dziecko wyczuje natychmiast niepokój, pośpiech czy zdenerwowanie u zajmującej się nim osoby. Właśnie dlatego najodpowiedniejszą porą wydaje się wieczór, przed kąpielą naszej pociechy, kiedy kłopoty i trudy całego dnia już minęły, a rodzice mają więcej czasu. Masaż Shantala Główne zasady masażu: Temperatura pomieszczenia powinna wynosić ok. 23 C. W pomieszczeniu nie powinno być przeciągów. Należy wyłączyć telewizor, telefon, radio. Rodzice powinni być w dobrym nastroju. Rozpoczęcie masażu powinno nastąpić po nawiązaniu dobrego kontaktu z dzieckiem nie na siłę. Dziecko musi być nagie. Ruchy powinny być wolne i lekkie (powtarzające się 4-5 razy), systematyczne, w stałym rytmie. 12

Do masażu można zastosować oliwkę. Nie należy odrywać dłoni od ciała dziecka. Nie wolno wykonywać masażu od razu po posiłku. Należy przyjąć pozycję do masażu najlepiej usiąść na podłodze z ręcznikiem na brzuchu i z ręcznikiem pod nogami. Dziecko powinno leżeć albo na nogach, albo między nagimi nogami. W ten sposób powstaje kontakt wizualny. Kolejność wykonywania masażu: klatka piersiowa i rączki; brzuch i nóżki; grzbiet; twarz; gimnastyka, ćwiczenia rozluźniające. Przykładowe techniki masażu dziecka Klatka piersiowa i rączki Przód Polej trochę oliwki na swoje ręce (opcjonalnie). Pamiętaj, rób to z boku, nie nad dzieckiem! Rozprowadź oliwkę na klatce piersiowej dziecka. Przesuwaj ręce od wewnątrz klatki piersiowej na barki, później na boki ramion, zatrzymaj je na sekundę na barkach. Następnie ułóż dłonie o 1 cm niżej i powtórz ten ruch, przesuwając na boki. Tak masuj aż do linii bioder. Powtórz 4-5 razy. Rączki Chwyć prawą ręką lewą dłoń dziecka, a lewą ręką jego ramię. Utwórz bransoletkę całą dłonią i ruchem posuwistym przesuwaj w kierunku od ramienia do nadgarstka. Powtórz 4-5 razy. Gdy prawa ręka jest przy nadgarstku, wtedy zmień ręce. Zwracaj uwagę na swoje przedramię, trzymaj je u góry nie opieraj się o brzuszek dziecka. Powtórz techniki na drugiej rączce. Brzuszek i nóżki Przesuwaj dłoń od dolnej części łuku żebrowego do dolnej części brzuszka. Przyciągnij ręce do siebie falistym ruchem. Masuj brzuszek przedramieniem (miękką częścią, od łuku żebrowego w dół). Powtórz 4-5 razy. Noga Złap swoją prawą dłonią za lewą nóżkę i utwórz bransoletkę. Całą rękę przesuwaj od biodra do stopy. Twój kciuk przesuwa się po podeszwie stopy. Powtórz 4-5 razy. Podeszwa Prasuj podbicie stópki prawą dłonią, od pięty do paluszków. Przesuwaj płasko kciuk od pięty do palców. Masuj każdy paluszek zdejmowanie pierścionków. Masuj opuszki. Ruch krawędzią dłoni w poprzek stópki od zewnątrz do środka. Powtórz 4-5 razy każdą technikę. Na koniec przesuń otwartą dłonią po całej drugą na wysokości krzyża chwilę przytrzymaj. Akupresura Lekko masuj punkty nad ustami (pod noskiem), pod ustami (na brodzie), przy skrzydełkach noska, w kącikach ust, wzdłuż górnej szczęki. Masuj punkty pod bródką dziecka. Przygłaskanie Na koniec połóż dłonie na twarzy dziecka i głaszcz (otulamy) z góry w dół. Gimnastyka Na zakończenie masażu robimy ćwiczenia, które są dobre dla ogólnego relaksu twojego dziecka. Te ruchy zawsze zachęcają malucha do współpracy, więc nigdy nie należy ich forsować. Złap rączki i skrzyżuj na klatce piersiowej, następnie znowu rozłóż (rozłożyć-skrzyżować, rozłożyć-skrzyżować). Raz prawa rączka jest nad lewą, drugi raz lewa nad prawą (rozluźnienie klatki piersiowej). Powtórz 5-6 razy. Dłoń Pogłaszcz tylną stronę dłoni, aby paluszki dziecka się wyprostowały. Wtedy masuj wnętrze dłoni. Przesuwaj swój kciuk od nadgarstka do paluszków dziecka. Powtórz 4-5 razy. Paluszki Masuj każdy paluszek, począwszy od kciuka do najmniejszego paluszka. Wykonuj ruchy zdejmowania pierścionków, masowanie opuszków. Powtórz 4-5 razy. Na końcu zegnij paluszki do środka i zrób z nich piąstkę, tworząc granicę ciała i zamykając energię. stopie i zamknij ją w dłoni. Powtórz techniki podczas masowania drugiej nóżki. Plecy Połóż dzidziusia na brzuszek w poprzek swoich nóg lub na podłodze. Połóż lewą rękę w poprzek plecków na wysokości barków, Szczegółowe informacje: Centrum Rehabilitacji ul. Cybernetyki 7B Tel. (22) 566 22 22 www.damian.pl 13

Holter EKG całodobowa obserwacja serca Holter to proste i dostępne badanie, które dostarcza wielu informacji w diagnostyce i leczeniu chorób sercowo-naczyniowych. Pacjentom Centrum Medycznego Damiana zapewniamy profesjonalne wykonanie badania EKG metodą Holtera i Holtera ciśnieniowego, czyli automatycznej rejestracji ciśnienia tętni- Jolanta Kamińska-Mirecka pielęgniarka w CMD czego. Nasze nowoczesne aparaty Holtera dają bardzo dobrą jakość zapisu oraz zapewniają pacjentom większy komfort, gdyż są małe i wygodne. Dysponujemy rejestratorami 3-kanałowymi i 12-kanałowymi, umożliwiającymi szeroką i dokładną analizę zapisu EKG. Monitorowanie pracy serca metodą Holtera może trwać od 24 do 72 godzin. W naszej ofercie mamy również event Holter system długotrwałego monitorowania EKG, które trwa do siedmiu dni. Event Holter jest bardzo przydatny wówczas, gdy objawy arytmii występują sporadycznie i są trudne do uchwycenia. Badanie EKG metodą Holtera Badanie EKG metodą Holtera (nazwa pochodzi od nazwiska twórcy) wykonywane jest, aby ocenić aktywność elektryczną serca w ciągu całej doby. Całodobowy zapis EKG metodą Holtera jest najbardziej miarodajnym badaniem w wielu dolegliwościach i niepokojących objawach takich jak: zaburzenia rytmu i przewodnictwa serca, kołatanie serca, bóle w klatce piersiowej oraz zawroty głowy, omdlenia, zasłabnięcia, utraty świadomości (są to objawy mogące mieć związek z arytmią). Badanie wykonuje się również dla oceny skuteczności leczenia zaburzeń rytmu serca. Rejestracja zapisu EKG metodą Holtera polega najczęściej na 24-godzinnym monitorowaniu pracy serca. Zapis zostaje zarejestrowany na karcie pamięci, następnie lekarz kardiolog interpretuje go. Zapis EKG rejestrowany jest podczas codziennej aktywności chorego np. w czasie spoczynku, podczas spaceru lub jazdy na rowerze. Do klatki piersiowej pacjenta zostają przyklejone jednorazowe elektrody połączone z rejestratorem, w którym zapisywane są dane. Bardzo ważne jest przygotowanie do badania EKG metodą Holtera. W dniu badania należy zażyć wszystkie leki przyjmowane na stałe. Jeżeli pacjent ma wszczepiony stymulator, powinien dostarczyć informacje dotyczące parametrów i typu stymulatora, np. wydruk z ostatniej kontroli lub paszport rozrusznika. W czasie rejestracji pacjent prowadzi dziennik, w którym zapisuje rodzaj aktywności, występujące dolegliwości wraz z czasem ich wystąpienia oraz podaje nazwy i dawki przyjmowanych leków. Przed założeniem elektrod konieczne jest u mężczyzn usunięcie owłosienia z klatki piersiowej. Rejestratory nie są wodoszczelne, dlatego należy uważać, żeby podczas codziennej toalety nie zamoczyć urządzenia. Pracę aparatu mogą zakłócać inne urządzenia, np. telefony komórkowe. Zaleca się, aby w dniu badania jak najmniej korzystać z tego typu aparatów i umieszczać je 14

w odległości nie mniejszej niż 1 m od rejestratora. Pacjent umawia się na wizytę, podczas której pielęgniarka właściwie zakłada aparat Holtera. W przypadku, kiedy pacjent ma skierowanie, powinien pokazać je w recepcji, a następnie pokazać pielęgniarce, wykonującej badanie. Automatyczna rejestracja ciśnienia tętniczego Automatyczna rejestracja ciśnienia tętniczego (ABPM ambulatory blood pressure monitoring) jest powszechnie wykorzystywanym narzędziem klinicznym zarówno w diagnostyce, jak i w leczeniu nadciśnienia tętniczego. Rejestrację należy prowadzić w czasie standardowego dnia pracy. Jednocześnie pacjent powinien unikać wyczerpujących ćwiczeń. Badany powinien zanotować nietypowe zdarzenia oraz jakość i długość snu nocnego. U wielu pacjentów w okresie przebudzenia ze snu dochodzi do gwałtownego wzrostu ciśnienia tętniczego. Istnieje związek tego zjawiska z porannym szczytem występowania incydentów choroby niedokrwiennej serca i udaru mózgu, dlatego ABPN odgrywa istotną rolę w tych stanach. Wartości ciśnienia w ABPM (ambulatory blood pressure monitoring) Optymalne Prawidłowe Nieprawidłowe się też podwyższone ciśnienie w gabinecie lekarskim, dlatego też częstym wskazaniem do wykonania Holtera ciśnieniowego jest podejrzenie nadciśnienia białego fartucha. Monitorowanie ciśnienia tętniczego trwa 24 godziny. Pomiary odbywają się automatycznie w zaprogramowanych odstępach czasu zwykle są to 20-30-minutowe przerwy między pomiarami. Pacjent ma założony na ramię mankiet podłączony do rejestratora, który nosi na pasku. Wartości ciśnienia zapisywane są w pamięci rejestratora, a następnie wczytane do programu komputerowego i opisane przez lekarza kardiologa. Badanie nie wymaga specjalnego przygotowania, ale zaleca się w czasie jego trwania założenie bardziej wygodnego i luźnego ubrania. Podczas jego trwania w zasadzie nie trzeba ograniczać normalnej aktywności, z wyjątkiem konieczności wyprostowania ręki przy pomiarach ciśnienia tętniczego. W czasie badania pacjent powinien przyjmować wszystkie zlecone przez lekarza leki. Wysokie ciśnienie krwi i choroba wieńcowa należą do najczęściej występujących chorób przewlekłych w Polsce. Nadciśnienie tętnicze jest jednym z najważniejszych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Ocenia się, że na nadciśnienie tętnicze choruje 9-11 mln dorosłych Polaków, a co trzecia chorująca na nie osoba, nie wie o tym. Diagnostyka to pierwszy krok do uniknięcia zawału, udaru czy wylewu. Klasyfikacja wartości ciśnienia tętniczego wg Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Kategoria optymalne <120 prawidłowe wysokie prawidłowe stopień 1. nadciśnienia stopień 2. nadciśnienia stopień 3. nadciśnienia Ciśnienie skurczowe [mm Hg] 120-129 130-139 140-159 160-179 180 Ciśnienie rozkurczowe [mm Hg] <80 80-84 85-89 90-99 100-109 110 W czasie aktywności <130/80 <135/85 >140/90 W czasie snu <115/65 <120/70 >125/75 Nadciśnienie tętnicze jest silnie związane ze zmianami w sercu i w naczyniach krwionośnych, w konsekwencji uszkadzającymi serce, nerki, mózg i inne narządy. Ocena ciśnienia tętniczego dostarcza dodatkowych informacji w przewlekłej chorobie nerek i cukrzycy. Niezwykle ważna jest obserwacja ciśnienia tętniczego u kobiet w ciąży. W okresie ciąży pozostaje ono wciąż głównym powodem zachorowalności i śmiertelności matki, płodu i noworodka. W ostatnim czasie coraz częściej obserwuje się podwyższone ciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży. Przyczyny nadciśnienia tętniczego w tej grupie związane są z licznymi chorobami (np. nerek) i ściśle zależą od wieku. U wielu chorych obserwuje 15

rejestracja tel. (22) 566 22 22, info@damian.pl, www.damian.pl SZPITAL Warszawa, ul. Wałbrzyska 46 (przy stacji metra Służew ) Oddział Położniczy al. Rzeczypospolitej 5 CENTRUM DLA DZIECI Warszawa, ul. Wałbrzyska 44/46 (przy stacji metra Służew ) CENTRUM MEDYCZNE Warszawa, ul. Wałbrzyska 46 (przy stacji metra Służew ) Warszawa, ul. Foksal 3/5 (dojazd od ul. Smolnej lub od ul. Foksal) al. Komisji Edukacji Narodowej 85 (przy stacji metra Stokłosy ) REHABILITACJA DLA DZIECI I DOROSŁYCH Warszawa, ul. Cybernetyki 7b