Próchnica zębów... czyli jak próchnica szczerbi nam zęby... Do swobodnego kopiowania i rozpowszechniania. Zabraniam przekształcania, publikowania w fragmentach lub innej niż elektroniczna formie bez mojej i indywidualnej pisemnej zgody. Od Arkadiusz Czapla Zdrowie i uroda Statystyki są nieubłagane - 90 % naszych rodaków wciąż ma próchnicę... Jeżeli chodzi o kraje Europy Zachodniej, to tam wygląda to o niebo lepiej (odsetek jest kilkakrotnie mniejszy). Najzdrowsze zęby mają Skandynawowie ( próchnice ma 10-15 % społeczeństwa). Co jest powodem takiej różnicy? Według stomatologów : mieszkańcy krajów skandynawskich częściej niż Polacy myją zęby, częściej chodzą do dentysty, ich dieta jest bardziej zdrowa dla zębów. Od kilkudziesięciu lat prowadzi się także w Skandynawii kampanie społeczne pod hasłem "Tydzień bez słodyczy" (dzieci częstowane są słodkościami tylko w niedziele). Próchnica zębów to problem częściej atakujący kobiety niż mężczyzn, powoduje to skład śliny. U mężczyzn ich układ hormonalny sprawia, że ślina ma większa zdolność obrony przed bakteriami, które są odpowiedzialne za próchnicę. U kobiet te zdolności obniża na dodatek okres ciąży i karmienia piersią. Ryzyko próchnicy zębów występuje też : gdy dziecku wyrzynają się pierwsze trzonowe zęby stałe, u dziecka w wieku 11-14 lat, gdy wyrzynają się drugie zęby trzonowe, u osób starszych (między 40. a 50. rokiem życia), obniżają się wtedy dziąsła,a także u osób starszych, które nie dbają o higienę zębów, bo tracą sprawność w
rękach. Wiele publikacji zwraca uwagę na to, że osoby, które są dobrze wykształcone, bardziej zamożne, lepiej dbają o higienę, co powoduje lepszy stan uzębienia. Jednak według stomatologów trzeba podchodzić do tego ostrożnie, ponieważ wielu ich pacjentów (tych z najbardziej zaniedbanymi zębami to bardzo bogate osoby). Cztery przyczyny występowania próchnicy zębów (choroba rozwinie się jedynie wtedy, gdy wszystkie wystąpią jednocześnie).. Bakterie - próchnica zębów inicjowana jest przez paciorkowce Streptococcus mutans. Gdy choroba dojdzie do głębszych partii zęba, to do pracy przystępują bakterie pałeczki - Lactobacillus. Bakterie te występują w jamie ustnej każdego z nas. Jednak w śladowych ilościach. Ich aktywność wzrasta i zaczynają się gwałtownie namnażać, gdy wraz z pokarmem dostarczymy im cukrów. Bakterie te bezpiecznie ukrywają się w płytce nazębnej. Na początku rozwijają się w niej tylko paciorkowce, ale gdy płytka nazębna dojrzeje ( np. osobnik nie myję zębów przez tydzień), to rozwiną się także bakterię pałeczki - Lactobacillus. Cukry - przemiana cukrów powoduje, że paciorkowce wytwarzają w jamie ustnej zakwaszone środowisko, które sprzyja demineralizacji szkliwa. Cukry, które naturalnie występują w pokarmach (np. w owocach) nie są takie niebezpieczne, znacznie bardziej szkodliwe są cukry, które dodajemy do jedzenia (sacharoza dodawana do herbaty czy też słodyczy). Podatność zębów - tutaj wszystko uzależnione jest od naszych cech organizmu (m.in. czynniki genetyczne, które decydują o tym, czy nasze szkliwo jest słabe i bakteriom będzie łatwiej je naruszyć). Jeżeli jesteśmy osobom, która ma duża podatność na próchnice zębów, to nawet niewielka ilość spożywanych słodyczy znacznie podwyższy niebezpieczeństwo psucia się zębów. Czas - próchnica wystąpi wtedy, gdy wszystkie wymienione czynniki wystąpią jednocześnie i przez dłuższy okres. Dla jednej osoby musi to trwać kilkanaście lat, dla innej kilka. Gdy jesteśmy szczególnie podatni na próchnice, to wystarczy, że zaniedbamy higienę zębów przez kilkanaście tygodni. Przebieg próchnicy zęba.. Nasz ząb zbudowany jest z czterech rodzajów tkanki. Na powierzchni znajduje się szkliwo (jest to najtwardsza tkanka, która występuje w naszym organizmie), po szkliwem mamy inę i cement korzeniowy, a wewnętrzną komorę zęba wypełnia miazga.
Pierwszy etap próchnicy zęba to pojawienie się na zaatakowanym szkliwie jedynie niewielkiej plamki. Nie jest to zmiana, którą można samu zauważyć (plamka jest biaława i matowa), więc nie różni się zbytnio od zdrowej tkanki. Nie przeoczy jej doświadczony dentysta, ponieważ inaczej rozprasza się na jej powierzchni światło. Taka plamka, która daję początek próchnicy, najczęściej pojawia się wzdłuż bruzd i dołków (jest to tzw. powierzchnia żująca zęba i trudno dostępna powierzchnia statyczna). Ten proces można jeszcze odwrócić, a plamka może całkowicie się zagoić. Następnie (kolejny etap choroby) dochodzi do próchnicy powierzchniowej. Mówi się wtedy już o ubytku (potoczna dziura w zębie) Powierzchnia zęba jest szorstka, a zmiany nie będzie można już zagoić. Próchnica średnia (zaawansowana postać choroby, do jednej trzeciej głębokości zębiny i próchnica głęboka (może dojść do samej miazgi) to kolejne etapy choroby. Przy próchnicy średniej ubytek (gdy znajduje się w widocznym miejscu) zmiany możemy zauważyć sami, gdy będziemy oglądać zęby w lustrze (używając lusterka dentystycznego). Gdy jesteśmy osobą bardzo wrażliwą, to na tym etapie choroby, możemy odczuwać ból, szczególnie po zjedzeniu czegoś słodkiego. U innych osób próchnica rozwija się dalej bez bólu. Dotkliwy ból pojawi się dopiero przy próchnicy głębokiej. Może pojawić się samoistnie, bez żadnego czynnika zewnętrznego. Może też boleć po zjedzeniu czegoś słodkiego, zimnego, gorącego oraz przy gryzieniu (jest to znak, że choroba zaatakowała już miazgę zęba). Jeżeli osoba chora nie wybierze się do dentysty, to nastąpi nieodwracalne zapalenie miazgi i martwica zęba. Ząb przestaje chwilowo boleć, ale martwa miazga staje się pożywką dla bakterii, które doprowadzają ją do rozkładu (zgorzel). To spowoduje zapalenie okostnej, wraca ból (wielokrotnie silniejszy) i boli nie tylko ząb, ale już cała głowa - a ból nie znika po zażyciu dostępnych bez recepty leków przeciwbólowych. Diagnoza i leczenie próchnicy Próchnica jest wykrywana i leczona przez stomatologów przy użyciu wszystkiego, co oferowane jest przez nowoczesna medycynę. Standardowo robi się zdjęcie rentgenowskie, ale w użyciu są już także kamery wewnątrzustne, aparaty USG z bardzo małymi głowicami, używa się tez tomografii komputerowej, rożnego rodzaju laserów i rezonansu magnetycznego.
Stomatolog ma do dyspozycji wiele nowych metod leczenia, ale i tak podstawowym narzędziem dalej pozostaje wiertło. W początkowej fazie choroby, gdy pojawi się na szkliwie plamka, można jeszcze zapobiec powstaniu ubytku. Można wtedy użyć kilka sposobów naraz : nie jeść słodyczy, usunąć płytkę nazębną, przyjmować w miejsce zmian preparaty, które zawierają związki fluoru oraz stymulować wydzielanie śliny, która wypłukuje bakterie z przestrzeni między zębami i resztkami pokarmu. Wtedy rana na zębie może się zagoić. Kolejne etapy choroby są nieodwracalne. Należy skorzystać z usług stomatologa i przygotować się na borowanie i plombowanie zęba. Gdy ubytki są niewielkie, to w grę wchodzą jeszcze ultradźwięki (używa się ich też do usuwania złogów na zębach). Jest też stosunkowa nowa metoda (tzw. abrazja powietrzna), polega to na tym, ze strumień powietrza z piaskiem ściera chorą tkankę. Niewielkie ubytki oczyszcza się też specjalnym żelem, który rozpuszcza próchnicę. Jest to jednak zbyt czasochłonne (borowanie trwa kilka minut, a opcja z żelem 30-60 minut). jest jeszcze ozonoterapia, ale to służy bardziej odkażaniu ubytków. Gdy mamy do czynienia z próchnicą średnią lub głęboka, to należy nastawić się na usuwanie chorej tkanki za pomocą różnego rodzaju wierteł, a później wypełnią nam ubytek plombą. Najbardziej trwała plomba to amalgamat (stop rtęci i kilku innych metali). Jednak nie stosuje się tej plomby chętnie, bo ma ciemny kolor. Do koloru zęba musi być idealnie dopasowana plomba z tzw. materiałów kompozytowych (światłoutwardzalnych). Plomba ta bardzo dobrze wiąże się ze zdrową tkanką zęba (ale ich wada polega na tym,że jest o wiele słabsza od amalgamatu). Zakłada się także plomby z cementów szkło-jonomerowych. Zapobiegają one skutecznie dalszemu rozwojowi próchnicy, dzięki dobremu wiązaniu się ze szkliwem i zębiną. Ale wadą tutaj jest szybkie ścieranie się, dlatego trzeba je w niedługim czasie wymienić. Gdy choroba dotrze już do miazgi zęba, to czeka nas tzw. leczenie endodontyczne (potocznie leczenie kanałowe). Stomatolog zatruwa lub znieczula wtedy miazgę, która znajduję się w koronie zęba oraz w kanałach korzeniowych. Następnie miazga zostaje usunięta, a kanały wypełnione specjalna masą i zakłada się nam plombę. Jednak ząb jest już martwy i nie tak silny ja żywy (bardzo często się kruszy).
Należy pamiętać, że nie leczona próchnica zębów - może być powodem bardzo poważnych powikłań : zapalenia okostnej, zapalenia mięśnia sercowego czy kłębuszkowego zapalenia nerek. Podstawowe zasady zapobiegania próchnicy myj często zęby, używaj nici dentystycznej w celu usunięcia resztek pokarmu, który znajduje się między zębami, unikaj słodyczy, regularnie kontroluj zęby u dentysty (powtarzaj kontrolę co pół roku, jeżeli jesteś osoba szczególnie narażona na próchnice, to kontrolę powinny odbywać się co trzy miesiące). Rodzice nie powinni lekceważyć próchnicy, która pojawia się u dzieci w zębach mlecznych. Wielu rodziców uważa, że w ich miejscu i tak wyrosną nowe zęby. I to jest błąd, bo bakterie, które pozostaną w dziurach po zębach mlecznych, zaatakują zęby stałe ze zdwojoną siłą. Próchnicy zapobiega fluor. Dlatego możemy sobie zafundować zabieg fluoryzacji, ale bardzo ważna jest także dieta. Najwięcej fluoru znajduje się w : suszonych rybach, mięsie, herbacie, szpinaku i orzechach. Zdrowe lub zaleczone zęby można poddać tzw. lakowaniu, polega to na wypełnieniu płynnym materiałem światłoczułych bruzd w zębach trzonowych i przedtrzonowych. Już wkrótce kolejne raporty zdrowotne... Arkadiusz Czapla Zdrowie i uroda