ICE URZĄD STATYSTYCZNY W KATOWICACH X \2 0 0 2 NARODOWY SPIS POWSZECHNY LUDNOŚCI I MIESZKAŃ POWSZECHNY SPIS ROLNY OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE 1 \ J Katowice 2004
OBJAŚNIENIA ZNAKÓ W UMOWNYCH Kreska (-) Zero (0) (0,0) Kropka (.) Znak X W tym" # - zjawisko nie wystąpiło - zjawisko istniało w wielkości mniejszej od 0,5 - zjawisko istniało w wielkości mniejszej od 0,05 - zupełny brak informacji albo brak informacji wiarygodnych - wypełnienie pozycji jest niemożliwe lub niecelowe - oznacza, że nie podaje się wszystkich składników sumy - oznacza, że dane nie mogą być publikowane ze względu na konieczność zachowania tajemnicy statystycznej w rozumieniu ustawy o statystyce publicznej W AŻNIEJSZE SKRÓTY tys. = tysiąc gm. = gmina m2 = ha metr'kwadratowy hektar m. = miasto w. = wieś m.in. = między innymi cd. = ciąg dalszy NTS = NSP = PSR = Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych Narodowy Spis Powszechny Powszechny Spis Rolny dok. = dokończenie itp. - i tym podobne np. = na przykład tzn. = to znaczy tj. = to jest Przy publikowaniu danych US prosimy o podanie źródła
IB KATOWICE URZĄD STATYSTYCZNY W KATOWICACH NARODOWY SPIS POWSZECHNY LUDNOŚCI I MIESZKAŃ POWSZECHNY SPIS ROLNY 2002 y \ 2 o o? motmm POWSZECHNĄ OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE IS B N 8 3-8 8 1 0 2-5 4-0 Katowice, m arzec 2004
ZESPÓŁ REDAKCYJNY URZĘDU STATYSTYCZNEGO W KATOWICACH PRZEWODNICZĄCY Wiesław Wiatrak CZŁONKOWIE Małgorzata Góralczyk, Alina Janczyk, Elżbieta Knoska, Anna Koziej, Wiesława Nowak, Maria Sokołowska, Jolanta Sota, Beata Walaszek, Helena Zatońska, Andrzej Marks (sekretarz) Opracowanie publikacji: pod kierunkiem: URZĄD STATYSTYCZNY W KATOWICACH WIESŁAWA WIATRAKA - Dyrektora Urzędu Redakcja merytoryczna: HALINA BYRCZEK, DOROTA DONIEC, MAŁGORZATA GÓRALCZYK, WIESŁAWA NOWAK, BEATA WALASZEK Autorzy opracowania: JAN FRYC, ANNA KRZYŻ, ANNA OWCZAREK Opracowanie tablic: BARBARA BRODA, MARIA KŁOSUŃ, AGNIESZKA MATYS, JACEK MAZEPA, KRYSTYNA MENDRELA, BARBARA MILLER, GRAŻYNA ŻYŁA Skład komputerowy oraz graficzne wykonanie map i wykresów AGNIESZKA KAIM, ANDRZEJ MARKS, BOŻENA SKALSKA, DANIELA ZIĘTEK Projekt okładki: Druk i oprawa: SYLWESTER JABŁOŃSKI URZĄD STATYSTYCZNY W KATOWICACH 40-158 KATOWICE, UL. OWOCOWA 3, WYDZIAŁ ADMINISTRACYJNY t & A i o T ' 1' Nakład: 180 egz. Papier offsetowy, 80 g. Format A4 Oddano do druku: marzec 2004 Zam. 27 / 2004
Szanowni Państwo! Przekazywana publikacja je s t opracowaniem tematycznym, dotyczącym osób niepełnosprawnych w województwie śląskim, przygotowanym na podstawie wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 r. Opracowanie prezentuje informacje o liczbie i strukturze osób niepełnosprawnych według płci, wieku, stanu cywilnego, poziomu wykształcenia, źródeł utrzymania, aktywności ekonomicznej i kategorii niepełnosprawności, ja k również informacje opisujące gospodarstwa domowe i rodziny z osobami niepełnosprawnymi oraz ich w arunki mieszkaniowe. Publikacja zawiera uwagi ogólne, metodyczne i techniczne, komentarz analityczny ilustrow any wykresami oraz m ateriał liczbowy zamieszczony w tablicach. W uwagach metodycznych wyjaśniono podstawowe zasady, definicje i pojęcia, które obowiązywały w Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań 2002 r. Składam serdeczne podziękowania wszystkim, którzy przyczynili się do przygotowania i przeprowadzenia Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 r. na terenie województwa śląskiego. Wiesław Wiatrak Zastępca Wojewódzkiego Komisarza Spisowego Dyrektor Urzędu Statystycznego w Katowicach Katowice, marzec 2004 r.
SPIS TREŚCI Strona Przedmowa... 3 Spis tablic... 4 Spis wykresów i m a p... 6 Uwagi ogólne... 7 Uwagi metodyczne... 12 Uwagi techniczne... 26 Uwagi analityczne... 27 1. Zbiorowość niepełnosprawnych... 27 2. Niepełnosprawni według w ieku... 30 3. Stan cywilny niepełnosprawnych... 31 4. Wykształcenie niepełnosprawnych... 33 5. Źródło utrzymania niepełnosprawnych... 34 6. Aktywność ekonomiczna niepełnosprawnych... 35 7. Niepełnosprawni w gospodarstwach domowych i obiektach zbiorowego zakwaterowania... 38 8. Wielkość gospodarstw domowych z osobami niepełnosprawnymi... 38 9. Warunki mieszkaniowe gospodarstw domowych z osobami niepełnosprawnymi... 40 10. Główne źródła utrzymania gospodarstw domowych z osobami niepełnosprawnymi... 43 11. Rodziny z osobami niepełnosprawnymi... 44 SPIS TABLIC Tablica Strona Ważniejsze dane na podstawie Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002... 1 46 Niepełnosprawni według płci i miejsca zamieszkania oraz kategorii niepełnosprawności w 2002 r... 2 51 Niepełnosprawni według płci, miejsca zamieszkania i kategorii niepełnosprawności oraz podregionów i powiatów w 2002 r... 3 55 Niepełnosprawni według grup wieku oraz płci i kategorii niepełnosprawności w 2002 r... 4 96 Niepełnosprawni według ekonomicznych grup wieku oraz płci i kategorii niepełnosprawności w 2002 r... 112 Niepełnosprawni w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego faktycznego oraz płci i kategorii niepełnosprawności w 2002 r... 6 130 4
SPIS TABLIC (dok.) Tablica Strona Niepełnosprawni w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia oraz płci i kategorii niepełnosprawności w 2002 r... 7 148 Niepełnosprawni według głównego źródła utrzymania oraz płci i kategorii niepełnosprawności w 2002 r... 8 166 Niepełnosprawni pobierający świadczenia z niezarobkowych źródeł utrzymania według rodzaju świadczeń oraz płci i kategorii niepełnosprawności w 2002 r 9 184 Niepełnosprawni w wieku 15 lat i więcej według aktywności ekonomicznej oraz płci, ekonomicznych grup wieku i kategorii niepełnosprawności w 2002 r. 10 196 Niepełnosprawni w wieku 15 lat i więcej według poziomu wykształcenia oraz aktywności ekonomicznej, płci, ekonomicznych grup wieku i kategorii niepełnosprawności w 2002 r... 11 208 Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi według kategorii niepełnosprawności oraz liczby osób niepełnosprawnych, składu pokoleniowego i głównego źródła utrzymania w 2002 r... 12 223 Ludność w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi według kategorii niepełnosprawności w 2002 r... 13 226 Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi według ograniczenia zdolności do wykonywania czynności podstawowych oraz liczby osób niepełnosprawnych, składu pokoleniowego i głównego źródła utrzymania w 2002 r... 14 230 Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi w mieszkaniach według kategorii niepełnosprawności oraz liczby osób na 1 izbę, powierzchni użytkowej na 1 osobę, standardu warunków mieszkaniowych i stopnia wyposażenia mieszkań w instalacje w 2002 r... 15 236 Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi w mieszkaniach według ograniczenia zdolności do wykonywania czynności podstawowych oraz liczby osób na 1 izbę, powierzchni użytkowej na 1 osobę, standardu warunków mieszkaniowych i stopnia wyposażenia mieszkań w instalacje w 2002 r... 16 242 Rodziny w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi według składu osobowego oraz typu rodzin w 2002 r... 17 254 Rodziny w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi według aktywności ekonomicznej oraz typu rodzin w 2002 r... 18 260 Rodziny w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi według głównego źródła utrzymania głowy rodziny oraz typu rodzin w 2002 r... 19 266 Niepełnosprawni w gospodarstwach domowych z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego według powierzchni użytków rolnych oraz płci i kategorii niepełnosprawności w 2002 r... 20 272 Niepełnosprawni w gospodarstwach zbiorowych według rodzaju obiektów zbiorowego zakwaterowania oraz płci i kategorii niepełnosprawności w 2002 r. 21 291 5
SPIS WYKRESÓW I MAP Strona Struktura niepełnosprawnych według płci, miejsca zamieszkania oraz kategorii niepełnosprawności w 2002 r... 28 Niepełnosprawni według powiatów w 2002 r... 29 Niepełnosprawni według miejsca zamieszkania oraz grup wieku i płci w 2002 r 30 Niepełnosprawni według płci oraz ekonomicznych grup wieku w 2002.r... 31 Niepełnosprawni w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego faktycznego oraz miejsca zamieszkania w 2002 r... 32 Niepełnosprawni w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia oraz miejsca zamieszkania i płci w 2002 r... 33 Główne źródło utrzymania niepełnosprawnych w 2002 r... 35 Niepełnosprawni w wieku 15 lat i więcej według aktywności ekonomicznej oraz kategorii niepełnosprawności w 2002...r... 35 Niepełnosprawni w gospodarstwach domowych według płci i kategorii niepełnosprawności w 2002 r... 38 Struktura gospodarstw domowych z osobami niepełnosprawnymi według grup pokoleniowych osób wchodzących w skład gospodarstwa w 2002 r... 40 Struktura gospodarstw domowych z osobami niepełnosprawnymi według głównego źródła utryzmania w 2002 r... 44 Rodziny w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi według liczby dzieci w 2002 r... 45 6
UWAGI OGÓLNE Dane zawarte w publikacji opracowano na podstawie wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań (NSP) 2002. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań (NSP) 2002 oraz Powszechny Spis Rolny (PSR) 2002 zostały przeprowadzone na terenie całego kraju w dniach od 21 maja do 8 czerwca 2002 r. (według stanu w dniu 20 maja 2002 r. godz. 24.00) zgodnie z n/w ustawami podjętymi przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej: z dnia 2 grudnia 1999 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2001 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 1, poz. 1) z późniejszą zmianą (Dz. U. z 2000 r. Nr 93, poz. 1026), z dnia 9 września 2000 r. o powszechnym spisie rolnym w 2002 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 99, poz. 1072), z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. z 1995 r. Nr 88, poz. 439) z późniejszymi zmianami. W powyższych aktach prawnych określono termin i zakres tematyczny spisów, zasady organizacji i realizacji prac spisowych, zobowiązanie ludności do udzielania informacji oraz sposób ich zebrania. Zgodnie z ustawą z dnia 2 grudnia 1999 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2002 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 1, poz. 1 i Nr 93, poz. 1026) i Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 22 maja 2002 r. w sprawie wylosowanych obwodów objętych spisem kontrolnym (Dz. U. Nr 66, poz. 597) po zakończeniu Powszechnego Spisu Rolnego i Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań przeprowadzono w dniach od 17 do 25 czerwca 2002 r. spis kontrolny w wylosowanych obwodach spisowych. Podstawowe cele Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 r. były następujące: zapewnienie podstawowej bazy informacyjnej o stanie i strukturze społecznodemograficznej ludności, gospodarstw domowych i rodzin oraz informacji o mieszkaniach i warunkach mieszkaniowych, koniecznej do realizacji krajowej, regionalnej i lokalnej polityki społecznej i gospodarczej, dostarczenie informacji niezbędnych do finalizowania procesów stowarzyszeniowych z Unią Europejską (UE), jak i zapewnienie podstaw informacyjnych w pierwszych latach członkostwa zgodnie z wymogami UE oraz wykonanie zobowiązań Polski w zakresie dostarczenia informacji dla potrzeb organizacji międzynarodowych takich jak np. Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ), Organizacja Narodów Zjednoczonych do 7
Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), Biuro Statystyczne Wspólnoty Europejskiej (EUROSTAT), budowa i aktualizacja statystycznych operatów losowania prób do różnotematycznych badań reprezentacyjnych (budynki, mieszkania). Dane za 1988 r. zostały przeliczone (w podstawowym zakresie) według obowiązującego od 1 1 1999 r. podziału administracyjnego kraju. Narodowym Spisem Ludności i Mieszkań 2002 r. objęto: osoby stale zamieszkałe na obszarze Polski, bez względu na fakt czy osoby te przebywały w kraju w czasie spisu, czy też były za granicą oraz osoby przebywające czasowo, jak również osoby nie mające miejsca zamieszkania, budynki i mieszkania, zamieszkane pomieszczenia nie będące mieszkaniami oraz zamieszkane obiekty zbiorowego zakwaterowania. Narodowym Spisem Ludności i Mieszkań 2002 r. nie objęto mieszkań, budynków, obiektów i pomieszczeń będących własnością przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych. W ramach Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 zostały przeprowadzone dodatkowe badania: migracje długookresowe, dzietność kobiet. W ramach procesu integracji statystyki polskiej ze standardami obowiązującymi w krajach Unii Europejskiej została wdrożona Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS), wprowadzona Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 13 lipca 2000 r. (Dz. U. Nr 58, poz. 685). Została ona opracowana na podstawie obowiązującej w państwach członkowskich Unii Europejskiej Nomenclature of Territorial Units for Statistics (NUTS), która ma zastosowanie przy zbieraniu, przetwarzaniu i udostępnianiu regionalnych danych statystycznych w krajach UE oraz służy do przeprowadzania porównań rozwoju społeczno-gospodarczego regionów i podejmowania działań w celu opracowania programów rozwoju regionalnego. Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS) jest oparta na trójstopniowym podziale administracyjnym państwa, dzieli Polskę na terytorialne, hierarchicznie powiązane jednostki na pięciu poziomach, z czego trzy określono jako poziomy regionalne, a dwa jako poziomy lokalne. 8
POZIOM REGIONALNY POZIOM LOKALNY Poziom 1 - obszar całego państwa Poziom 4 - powiaty (315 powiatów, 65 miast na prawach powiatu) Poziom 2 - województwa (16) Poziom 5 - gminy (2489) Poziom 3 - podregiony (45) Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS) została zastosowana do prezentacji wyników spisu. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 14 marca 2002 r. (Dz. U. Nr 34, poz. 311) zmieniającym rozporządzenie w sprawie wprowadzenia Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS), na poziomie NTS 3 dla województwa śląskiego ustalono następujące podregiony: podregion częstochowski, a podregion bielsko-bialski, a podregion centralny śląski, B podregion rybnicko-jastrzębski. Podregiony województwa śląskiego tworzą następujące powiaty i miasta na prawach powiatu. PODREGION CZĘSTOCHOWSKI CZĘSTOCHOWSKI B B powiaty: częstochowski, kłobucki, myszkowski miasto na prawach powiatu: Częstochowa PODREGION RYBNICKO- JASTRZĘBSKI PODREGION CENTRALNY SU PODREGION BIELSKO-BIALSKI BIELSKO-BIALSKI B B powiaty: bielski, cieszyński, żywiecki miasto na prawach powiatu: Bielsko-Biała CENTRALNY ŚLĄSKI B B powiaty: będziński, bieruńsko-lędziński, gliwicki, lubliniecki, mikołowski, pszczyński, tarnogórski, zawierciański miasta na prawach powiatu: Bytom, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Jaworzno, Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy, Zabrze RYBNICKO-JASTRZĘBSKI B B powiaty: raciborski, rybnicki, wodzisławski miasta na prawach powiatu: Jastrzębie-Zdrój, Rybnik, Żory 9
Zakres tem atyczny Narodow ego Spisu Ludności i M ieszkań 2002 r. 1. Geograficzne rozmieszczenie ludności: miejsce zamieszkania oraz charakter przebywania. 2. Migracje wewnętrzne i zagraniczne ludności. 3. Demograficzna charakterystyka osób: płeć, wiek, stan cywilny (formalnoprawny i faktyczny). 4. Charakterystyka demograficzna gospodarstw domowych i rodzin: pozycja osób w gospodarstwie domowym i rodzinie, wielkość i skład gospodarstwa domowego i rodziny. 5. Charakterystyka społeczna osób: poziom wykształcenia oraz uczęszczanie do szkoły, kraj urodzenia, obywatelstwo, deklarowana narodowość i język używany w rozmowach w domu. 6. Niepełnosprawność prawna i biologiczna. 7. Aktywność ekonomiczna ludności: pracujący, bezrobotni, bierni zawodowo, pracujący w indywidualnych gospodarstwach rolnych, zawód; rodzaj działalności zakładu pracy. 8. Główne i dodatkowe źródła utrzymania osób oraz pobieranie świadczeń społecznych. 9. Źródła utrzymania gospodarstwa domowego. 10. Samodzielność zamieszkiwania gospodarstw domowych i rodzin. 11. Gospodarstwa zbiorowe i rodziny w tych gospodarstwach. 12. Mieszkania zamieszkane i niezamieszkane (stan zasobów mieszkaniowych). 13. Wielkość mieszkań i ich wyposażenie. 14. Charakterystyka budynków. W ykaz publikacji z wynikami NSP 2002 przewidzianych do wydania Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 r. zostaną przedstawione w kolejno opracowywanych publikacjach krajowych oraz wojewódzkich. GUS zaplanował wydanie następujących tytułów: w 2003 roku Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002. Raport z wyników B Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna B Gospodarstwa domowe i rodziny b b b Zamieszkane budynki Mieszkania Mieszkania niezamieszkane 10
Ludność i gospodarstwa domowe. Stan i struktura społeczno-ekonomiczna Ludność i gospodarstwa domowe związane z rolnictwem Osoby niepełnosprawne oraz ich gospodarstwa domowe Warunki mieszkaniowe gospodarstw domowych i rodzin Aktywność ekonomiczna ludności Migracje wewnętrzne ludności Migracje zagraniczne ludności w 2004 roku Aktywność ekonomiczna ludności związanej z rolnictwem Przynależność narodowościowa ludności Polski Dzietność rodzin Migracje długookresowe ludności Urząd Statystyczny w Katowicach zaplanował wydanie następujących publikacji: w 2003 roku Raport z wyników spisów powszechnych w województwie śląskim Ludność. Stan i struktura demograficzna i społeczno-ekonomiczna w województwie śląskim Gospodarstwa domowe i rodziny w województwie śląskim Ludność i gospodarstwa domowe związane z rolnictwem w województwie śląskim Zamieszkane budynki w województwie śląskim Mieszkania w województwie śląskim Podstawowe informacje z Narodowego Spisu Ludności i Mieszkań oraz Powszechnego Spisu Rolnego 2002 w gm inie województwa śląskiego (dla każdej gminy) w 2004 roku Warunki mieszkaniowe gospodarstw domowych i rodzin w województwie śląskim Aktywność ekonomiczna ludności w województwie śląskim Migracje ludności w województwie śląskim Osoby niepełnosprawne w województwie śląskim 11
UWAGI METODYCZNE Z uwagi na fakt, że dla części mieszkańców niemożliwe było przeprowadzenie spisu z udziałem rachmistrza spisowego (z różnych powodów), podstawowe informacje dla takich osób, takie jak: imię i nazwisko, data urodzenia oraz płeć - zostały spisane z ewidencji. Wszystkie pozostałe pytania na formularzu spisowym - w przypadku spisywanych z ewidencji - pozostały bez odpowiedzi. Szacuje się, że z ewidencji spisano około 135 tys. ludności (prawie 3% ogółu ludności). Bezpośrednią konsekwencją spisywania z ewidencji są braki odpowiedzi (nie ustalono), podawane w poszczególnych tablicach. KATEGORIE LUDNOŚCI Na podstawie wyników spisu ludności i mieszkań z 2002 r. zostały wyodrębnione trzy podstawowe kategorie ludności: 1. Ludność stała (stale zamieszkała). 2. Ludność faktycznie zamieszkała. 3. Rezydenci (ludność rezydująca). Wszystkie informacje zawarte w niniejszej publikacji dotyczą kategorii ludności faktycznie zamieszkałej - określanej jako ludność. Kategoria ludności stałej (stale zamieszkałej) obejmuje osoby mieszkające stale (z reguły zameldowane na pobyt stały), które były: obecne w czasie spisu, a dokładnie w momencie krytycznym spisu, nieobecne w momencie spisu, bez względu na miejsce przebywania i czas trwania nieobecności. Kategoria ludności faktycznie zamieszkałej obejmuje następujące grupy osób: 1. Mieszkające stale, tj. osoby, które były: a) obecne w momencie spisu, b) nieobecne w momencie spisu, ale ich nieobecność trwała mniej niż 2 miesiące, c) nieobecne w momencie spisu przez okres dłuższy niż 2 miesiące, ale ich nieobecność wynikała z następujących powodów: - odbywania zasadniczej służby wojskowej lub innej w systemie skoszarowanym oraz uczestniczenia w misjach wojskowych, - przebywania w zakładzie karnym lub śledczym, - pobytu za granicą. 12
2. Przebywające czasowo przez okres powyżej 2 miesięcy, tj. osoby, które mieszkają na stałe w innym miejscu (są tam zameldowane na pobyt stały), natomiast w miejscu spisania przebywały czasowo z następujących powodów: nauka, praca, sprawy rodzinne, warunki mieszkaniowe, leczenie lub rehabilitacja, pobyt w domu opieki. Jako czas okresowej nieobecności lub przebywania przyjęto czas faktyczny, a nie zamierzony. Kategoria ludności faktycznie zamieszkałej nie uwzględnia osób przybyłych z zagranicy na pobyt czasowy, tj. tych, które nie posiadają stałego pobytu w Polsce (pozwolenia na osiedlenie się). Do nowej kategorii ludności - rezydentów (ludności rezydującej) zalicza się: a) stałych mieszkańców, z wyjątkiem osób przebywających poza miejscem zamieszkania przez okres co najmniej 12 miesięcy - bez względu na ich miejsce przebywania (w kraju czy za granicą), b) osoby przebywające czasowo przez okres co najmniej 12 miesięcy, przybyłe z innego miejsca w kraju lub z zagranicy (cudzoziemcy). Jako kryterium przemieszczania się ludności przy wyodrębnianiu tej kategorii przyjmuje się: naukę, pracę, sprawy rodzinne, warunki mieszkaniowe, leczenie i rehabilitację lub pobyt w domu opieki. Oznacza to, że osoby odbywające zasadniczą służbę wojskową (w systemie skoszarowanym) lub przebywające w zakładach karnych czy aresztach - bez względu na czas nieobecności - są zaliczane do rezydentów miejscowości, w których zamieszkiwali przed jej "przymusowym opuszczeniem. OSO BY NIEPEŁNOSPRAW NE Kategoria osób niepełnosprawnych została wyodrębniona z ludności faktycznie zamieszkałej. Osoba niepełnosprawna to osoba, która posiadała odpowiednie orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony lub osoba, która takiego orzeczenie nie posiadała, lecz odczuwała ograniczenie sprawności w wykonywaniu czynności podstawowych dla swojego wieku (zabawa, nauka, praca, samoobsługa). Zbiorowość osób niepełnosprawnych została podzielona na 2 podstawowe grupy: osoby niepełnosprawne prawnie, tj. takie, które posiadały odpowiednie, aktualne orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony, 13
osoby niepełnosprawne tylko biologicznie, tj. takie, które nie posiadały orzeczenia, ale miały (odczuwały) całkowicie lub poważnie ograniczoną zdolność do wykonywania czynności podstawowych. Osoby niepełnosprawne wyłącznie biologicznie I prawnie i biologicznie wyłącznie prawnie Kryterium zakwalifikowania danej osoby do zbiorowości osób niepełnosprawnych prawnie jest: dla osób w wieku 16 lat i więcej - posiadanie aktualnego orzeczenia wydanego przez odpowiedni organ orzekający, ustalającego niezdolność do pracy, stopień niepełnosprawności, celowość przekwalifikowania lub inwalidztwo, dla dzieci poniżej 16 roku życia - tj. urodzonych po 20 maja 1986 r. uprawnienie do pobierania zasiłku pielęgnacyjnego. Zgodnie z ustawą z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej, społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, dla osób w wieku 16 lat i więcej ustalono 3 stopnie niesprawności: znaczny umiarkowany lekki orzekane przez powiatowy, wojewódzki lub były krajowy zespół orzekający o stopniu niepełnosprawności. W myśl ustawy inne orzeczenia wydane przez organy do tego upoważnione przed wejściem w życie ustawy (tj. przed 1 stycznia 1988 r.) traktowane były na równi z orzeczeniami stopnia niepełnosprawności. 1. Znaczny stopień niepełnosprawności ma osoba o naruszonej sprawności organizmu, która jest: niezdolna do podjęcia zatrudnienia, 14
zdolna do wykonywania zatrudnienia w zakładzie pracy chronionej albo w zakładzie aktywizacji zawodowej, wymagająca - niezbędnej w celu pełnienia ról społecznych - stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. 2. Umiarkowany stopień niepełnosprawności ma osoba o naruszonej sprawności organizmu, która jest zdolna do wykonywania zatrudnienia na stanowisku pracy przystosowanym odpowiednio do potrzeb i możliwości wynikających z niepełnosprawności, wymagająca - w celu pełnienia ról społecznych - częściowej lub okresowej pomocy innej osoby w związku z ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. 3. Lekki stopień niepełnosprawności ma osoba o naruszonej sprawności organizmu, zdolna do wykonywania zatrudnienia, nie wymagająca pomocy innej osoby w pełnieniu ról społecznych. Wykaz równorzędnych orzeczeń kwalifikujących osobę do grupy osób niepełnosprawnych prawnie oraz określenia stosowane w klasyfikacji niepełnosprawności/inwalidztwa prawnego w 2002 r. Stopień niepełnosprawności znaczny umiarkowany lekki Rodzaje orzeczeń równorzędnych - całkowita niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji - 1grupa inwalidztwa - orzeczenie o długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym z uprawnieniem do zasiłku pielęgnacyjnego - całkowita niezdolność do pracy - II grupa inwalidztwa - III grupa inwalidztwa - częściowa niezdolność do pracy - celowość przekwalifikowania zawodowego - orzeczenie o długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym bez uprawnienia do zasiłku pielęgnacyjnego Zgodnie z obowiązującymi przepisami w NSP 2002 do grupy osób niepełnosprawnych prawnie nie zaliczono osób, które uzyskały orzeczenie o grupie inwalidztwa wydane przez MON lub MSWiA oraz orzeczeń o długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym wydanych przez KRUS po 31 grudnia 1997 r. Uwzględniając subiektywną ocenę zdolności do wykonywania podstawowych czynności dla danego wieku, zbiorowość osób niepełnosprawnych prawnie podzielono na dwie grupy: osoby niepełnosprawne prawnie i biologicznie, tj. osoby, które posiadały orzeczenie i równocześnie miały (odczuwały) całkowicie lub poważnie ograniczoną zdolność do wykonywania czynności podstawowych, 15
osoby niepełnosprawne tylko prawnie, tj. osoby, które posiadały orzeczenie i nie miały (nie odczuwały) ograniczonej zdolności do wykonywania czynności podstawowych. Czynności podstawowe dla danego wieku to: dla niemowląt - prawidłowa reakcja na bodźce zewnętrzne (płacz, uśmiech, właściwe gesty i odruchy), dla dzieci w wieku przedszkolnym - zdolność brania udziału w grach i zabawach w grupie rówieśników, dla dzieci w wieku szkolnym - uczęszczanie do szkoły oraz uczestnictwo we wszystkich rodzajach obowiązkowych zajęć, dla osób w wieku aktywności zawodowej - praca zawodowa, nauka lub prowadzenie gospodarstwa domowego, dla osób w wieku starszym - podstawowa samoobsługa przy czynnościach higienicznych, zakupach, przyrządzaniu posiłków itp. WIEK Wiek osób - określony liczbą lat ukończonych - ustalono poprzez porównanie pełnej daty urodzenia z dniem przeprowadzenia spisu (tzw. dniem krytycznym, tj. 20 maja 2002 roku). W tablicach - obok tradycyjnych pięcioletnich lub dziesięcioletnich grup wieku wprowadzono również następujące ekonomiczne grupy: wiek przedprodukcyjny - mężczyźni i kobiety w wieku 0-17 lat, wiek produkcyjny - mężczyźni w wieku 18-64 lata, kobiety w wieku 18-59 lat, grupa ta została podzielona na: - wiek mobilny (18-44 lata mężczyźni i kobiety), - wiek niemobilny (45-64 lata mężczyźni i 45-59 lat kobiety), wiek poprodukcyjny - mężczyźni w wieku 65 lat i więcej oraz kobiety w wieku 60 lat i więcej. Ze względu na obowiązujące przepisy prawne dotyczące osób niepełnosprawnych zbiorowość została w niektórych tablicach podzielona na dwie grupy wieku: dzieci - 0-15 lat, dorośli - 16 lat i więcej. W tablicach - obok tradycyjnych pięcioletnich lub dziesięcioletnich grup wieku wprowadzono również grupy pokoleniowe ludności: 16
młodzi - osoby w wieku 0-29 lat, w średnim wieku - osoby w wieku 30-59 lat, starsi - osoby w wieku 60 lat i więcej. STAN CYW ILNY FAKTYCZNY W Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań 2002 był badany stan cywilny prawny oraz stan cywilny faktyczny. W tablicach zbiorowość osób niepełnosprawnych została przedstawiona według stanu cywilnego faktycznego. Stan cywilny faktyczny osób został określony wtórnie, na podstawie charakteru związku, w jakim żyje dana osoba, tj. w oparciu o informacje dotyczące relacji z głową gospodarstwa domowego, stanu cywilnego prawnego oraz wzajemnych powiązań między osobami spisanymi. Ustalono następujące kategorie faktycznego stanu cywilnego: kawaler, panna, żonaty, zamężna - w świetle prawa świeckiego lub kanonicznego i pozostający w faktycznym małżeństwie, partner, partnerka (partnerów wyodrębniano w ramach tego samego gospodarstwa domowego - bez względu na ich stan cywilny prawny), wdowiec/wdowa, rozwiedziony/rozwiedziona, separowany/separowana; kategoria ta dotyczyła osób: a) pozostających w separacji prawnej i nie tworzących formalnych związków (partnerskich) z innymi osobami, b) o stanie cywilnym prawnym żonaty/zamężna - nie pozostających w związku małżeńskim i nie tworzących formalnych związków (partnerskich) z innymi osobami. POZIOM WYKSZTAŁCENIA Poziom wykształcenia jest to najwyższy ukończony cykl kształcenia w szkole lub szkolenia w innym trybie i formie, uznany zgodnie z obowiązującym systemem szkolnictwa. Podstawą zaliczenia wykształcenia do określonego poziomu było uzyskane świadectwo (dyplom) ukończenia odpowiedniej szkoły: dziennej, wieczorowej, zaocznej czy eksternistycznej. Po reformie szkolnictwa z 1999 r. - wprowadzającej 6-letnią szkołę podstawową i 5-letnie gimnazjum - badaniem poziomu wykształcenia objęto osoby w wieku 13 lat i więcej. 17
Zastosowano następującą klasyfikację poziomów wykształcenia: 1. Wyższe ze stopniem naukowym co najmniej doktora - jest to wykształcenie wyższe z tytułem naukowym profesora, doktora habilitowanego, doktora, z tytułem magistra, lekarza lub równorzędnym - jest to wykształcenie wyższe zawodowe z tytułem magistra, magistra inżyniera, lekarza lub innym równorzędnym, realizowane w ramach szkoły wyższej na podbudowie programowej szkoły średniej, zakończonej uzyskaniem świadectwa dojrzałości (matury), z tytułem inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty - jest to wykształcenie wyższe zawodowe z tytułem inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty lub innym równorzędnym, realizowane w ramach szkoły wyższej na podbudowie programowej szkoły średniej, zakończonej uzyskaniem świadectwa dojrzałości (matury). 2. Policealne z maturą (pomaturalne) - jest to wykształcenie średnie zawodowe realizowane na podbudowie programowej szkoły średniej, zakończonej uzyskaniem świadectwa dojrzałości (matury). Absolwenci otrzymują dyplom, który określa kwalifikacje zawodowe na poziomie technika, bez matury - jest to wykształcenie zawodowe realizowane na podbudowie programowej szkoły średniej, zakończonej uzyskaniem świadectwa ukończenia szkoły. Absolwenci otrzymują dyplom, który określa kwalifikacje zawodowe. 3. Średnie ogólnokształcące z maturą - jest to wykształcenie średnie ogólne, uzyskane w ramach średniej szkoły ogólnokształcącej, potwierdzone świadectwem dojrzałości (maturą). Osiągnięcie tego poziomu wykształcenia umożliwia dalsze kształcenie na studiach wyższych lub w szkole pomaturalnej, ogólnokształcące bez matury - jest to wykształcenie średnie ogólne, uzyskane w ramach średniej szkoły ogólnokształcącej, potwierdzone świadectwem ukończenia liceum ogólnokształcącego. Osiągnięcie tego poziomu wykształcenia umożliwia dalsze kształcenie w szkole policealnej, niewymagającej posiadania "matury", zawodowe z maturą - jest to wykształcenie średnie ogólne i zawodowe, uzyskane w ramach technikum, liceum zawodowego lub liceum technicznego potwierdzone świadectwem dojrzałości (maturą). Osoby posiadające świadectwo ukończenia takiej szkoły mają tytuł technika lub inny tytuł określony w klasyfikacji zawodów 18
i specjalności szkolnictwa zawodowego. Osiągnięcie tego poziomu wykształcenia umożliwia dalsze kształcenie na studiach wyższych lub w szkole pomaturalnej, zawodowe bez matury - jest to wykształcenie średnie ogólne i zawodowe, uzyskane w ramach technikum, liceum zawodowego lub liceum technicznego potwierdzone świadectwem ukończenia szkoły. Osoby posiadające świadectwo ukończenia takiej szkoły mają tytuł technika lub inny tytuł określony w klasyfikacji zawodów i specjalności szkolnictwa zawodowego. Osiągnięcie tego poziomu wykształcenia umożliwia dalsze kształcenie w szkole policealnej, niewymagającej posiadania "matury. 4. Zasadnicze zawodowe Jest to wykształcenie ogólne i zasadnicze zawodowe, zdobyte w ramach szkoły zasadniczej lub rolniczej, szkoły (zespołu) przysposobienia zawodowego lub rolniczego, korespondencyjnego kursu rolniczego o poziomie szkoły zasadniczej. Świadectwo ukończenia szkoły zasadniczej jest dowodem posiadania tytułu robotnika wykwalifikowanego. Po ukończeniu tego poziomu wykształcenia można ubiegać się o przyjęcie do średniej szkoły ogólnokształcącej lub zawodowej, zorganizowanej na podbudowie programowej szkoły zasadniczej. 5. Podstawowe ukończone Jest to wykształcenie podstawowe osiągnięte po ukończeniu liczby lat nauki wymaganej w danym okresie dla ukończenia szkoły podstawowej, szkoły (klas) przysposabiających do pracy zawodowej (w zakresie VI, VII, VIII klasy szkoły podstawowej) oraz po ukończeniu szkoły artystycznej I stopnia realizującej jednocześnie program szkoły podstawowej. 6. Podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego Obejmuje osoby, które nie ukończyły liczby lat nauki wymaganej w danym okresie dla ukończenia szkoły podstawowej lub nigdy nie uczyły się. Należy również zaznaczyć, że w momencie przeprowadzania spisu (maj 2002 r.) uczniowie ostatnich klas, we wszystkich typach szkół, nie posiadali jeszcze świadectwa ukończenia szkoły, tym samym został im określony niższy poziom wykształcenia. Dane spisowe dotyczą zatem raczej stanu z początku roku szkolnego. ŹRÓ DŁO UTRZYM ANIA Źródło utrzymania osoby jest to źródło, z którego pochodzą środki na finansowanie konsumpcyjnych i innych życiowych potrzeb, uzyskiwane w ciągu całego roku (12 miesięcy) Poprzedzającego spis. 19
Wyróżnia się następujące grupy źródeł utrzymania: dochody (zarobki) z pracy osobiście wykonywanej, niezależnie od charakteru zatrudnienia, niezarobkowe źródło dochodów, w tym m in.: emerytury, renty, zasiłki, inne dochody pochodzące: z własności, - z najmu, pozostawanie na utrzymaniu innych osób posiadających własne źródło dochodów. AKTYW NOŚĆ ZAW ODOW A Z punktu widzenia analizy aktywności zawodowej ludność w wieku 15 lat i więcej dzieli się - zgodnie z międzynarodowymi standardami - na trzy podstawowe kategorie: pracujących, bezrobotnych i biernych zawodowo. Pracujący i bezrobotni tworzą razem kategorię aktywnych zawodowo. Do pracujących zaliczono osoby w wieku 15 lat i więcej, które w badanym tygodniu (13-19 maja 2002 r.): wykonywały przez co najmniej 1 godzinę pracę przynoszącą zarobek lub dochód, tzn. były zatrudnione w charakterze pracownika najemnego, pracowały we własnym (lub dzierżawionym) gospodarstwie rolnym, prowadziły działalność gospodarczą poza rolnictwem albo pomagały (bez wynagrodzenia) w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego lub rodzinnej działalności gospodarczej poza rolnictwem, nie wykonywały pracy (np. z powodu choroby, urlopu, przerwy w działalności zakładu, trudnych warunków atmosferycznych, strajku), ale formalnie miały pracę jako pracownicy najemni bądź pracujący na własny rachunek, uczniowie, z którymi zakłady pracy lub osoby fizyczne zawarły umowę o naukę zawodu lub przyuczenie do określonej pracy, jeżeli otrzymywali wynagrodzenie. Za bezrobotne uznano osoby w wieku 15-74 lata, które spełniały jednocześnie trzy warunki: w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi, w ciągu 4 tygodni (wliczając jako ostatni tydzień badany) aktywnie poszukiwały pracy, były gotowe i zdolne podjąć pracę w badanym tygodniu lub następnym. Do bezrobotnych zaliczono także osoby, które znalazły pracę i oczekiwały na jej rozpoczęcie w okresie 3 miesięcy. 20
Do biernych zawodowo zaliczono osoby, które nie zostały zakwalifikowane jako pracujące lub bezrobotne. Ludność bierną zawodowo stanowią osoby w wieku 15 lat i więcej, które w badanym tygodniu: nie pracowały, nie miały pracy i jej nie poszukiwały, nie pracowały, poszukiwały pracy, ale nie były zdolne i gotowe do jej podjęcia w tygodniu badanym lub następnym. Współczynnik aktywności zawodowej obliczono jako udział aktywnych zawodowo, tj. pracujących i bezrobotnych, w liczbie ludności (w wieku 15 lat i więcej) ogółem oraz danej grupy. Wskaźnik zatrudnienia obliczono jako udział pracujących w liczbie ludności (w wieku 15 lat i więcej) ogółem oraz danej grupy. Przy obliczaniu współczynnika aktywności zawodowej oraz wskaźnika zatrudnienia nie uwzględniono osób o nieustalonym statusie na rynku pracy. Stopę bezrobocia obliczono jako udział bezrobotnych w liczbie ludności aktywnej zawodowo ogółem oraz danej grupy. g o s p o d a r s t w a d o m o w e Osoby mieszkające w mieszkaniach oraz przebywające w pomieszczeniach niebędących mieszkaniami (np. strych, garaż, barak, barakowóz, przyczepa kempingowa, barka) tworzą gospodarstwa domowe. Przez gospodarstwo domowe rozumie się zespół osób spokrewnionych *ub niespokrewnionych, mieszkających razem i wspólnie utrzymujących się. Osoby samotne utrzymujące się samodzielnie tworzą jednoosobowe gospodarstwa domowe. W mieszkaniu lub pomieszczeniu niebędącym mieszkaniem mogło być spisanych jedno, dwa, trzy lub więcej gospodarstw domowych. W każdym gospodarstwie domowym wyodrębniono "głowę" gospodarstwa domowego, Wobec której ustalono stopień pokrewieństwa (powinowactwa) dla pozostałych osób Wchodzących w skład danego gospodarstwa domowego. Głową gospodarstwa domowego w rozumieniu spisu jest ta osoba, która całkowicie lub w przeważającej części dostarcza środków utrzymania danemu Gospodarstwu domowemu. Jeżeli dwie lub więcej osób dostarczają środków utrzymania w jednakowym stopniu, za głowę gospodarstwa domowego uznaje się tę osobę, która tymi środkami rozporządza. 21
Na podstawie stosunku pokrewieństwa każdej osoby z głową gospodarstwa domowego oraz dodatkowych informacji: daty zawarcia związku małżeńskiego, informacji czyje jest dziecko lub czyim partnerem jest osoba żyjąca w związku nieformalnym ustalano skład rodzinny gospodarstwa domowego, tzn. liczbę i typy rodzin. Gospodarstwo domowe z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego jest to gospodarstwo, w którym jeden z członków jest użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych, działki rolnej o powierzchni od 0,1 do 1 ha użytków rolnych lub właścicielem zwierząt gospodarskich (nieposiadającym użytków rolnych lub posiadającym użytki rolne o powierzchni mniejszej niż 0,1 ha). Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi Kryterium wyodrębniającym te gospodarstwa z ogółu gospodarstw domowych jest deklaracja przez przynajmniej jednego z członków gospodarstwa domowego całkowitego lub poważnego ograniczenia zdolności do wykonywania czynności podstawowych dla swojego wieku i/lub posiadanie odpowiedniego, aktualnego orzeczenia wydanego przez organ do tego uprawniony. RODZINA Spośród osób wchodzących w skład gospodarstwa domowego wyodrębnia się rodziny. Rodzina (biologiczna) w spisie definiowana jest jako dwie lub większa liczba osób, które są związane jako mąż i żona, wspólnie żyjący partnerzy (kohabitanci) - osoby płci przeciwnej lub jako rodzic i dziecko. Tak więc, rodzina obejmuje parę bez dzieci lub parę z jednym lub większą liczbą dzieci, albo też samotnego rodzica z jednym bądź większą liczbą dzieci. Wyróżnia się następujące typy rodzin: małżeństwo bez dzieci, małżeństwo z dziećmi, partnerzy bez dzieci, partnerzy z dziećmi, samotna matka z dziećmi, samotny ojciec z dziećmi. Rodzina pełna jest to rodzina z obojgiem rodziców (naturalnych lub innych) z dziećmi, natomiast rodzina niepełna jest to rodzina z jednym tylko rodzicem i dziećmi, tzn. samotna matka z dziećmi lub samotny ojciec z dziećmi. 22
Jako dziecko określa się osobę w każdym wieku, która pozostaje w gospodarstwie domowym (lub przebywa w gospodarstwie zbiorowym) wraz z obojgiem lub jednym z rodziców. Do dzieci zalicza się również pasierbów oraz dzieci przysposobione. Rodzina z osobami niepełnosprawnymi - małżeństwa/partnerzy bez dzieci, rodzina pełna lub niepełna, w której przynajmniej jedna osoba zadeklarowała całkowicie lub poważnie ograniczoną zdolność do wykonywania czynności podstawowych dla swojego wieku i/lub posiadała odpowiednie, aktualne orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony. Głowa rodziny - jest to pojęcie umowne służące do przedstawienia struktury rodzin według źródła utrzymania. Pod pojęciem głowy rodziny należy rozumieć: mężczyznę - w rodzinach pełnych, matkę lub ojca - w rodzinach niepełnych. ŹRÓDŁA UTRZYMANIA GOSPODARSTW DOMOWYCH Źródła utrzymania gospodarstwa domowego (główne i dodatkowe) wynikają z indywidualnych źródeł dochodów uzyskiwanych przez poszczególnych członków gospodarstwa domowego w okresie 12 miesięcy poprzedzających spis. Jeżeli członkowie gospodarstwa domowego uzyskiwali dochody z jednego rodzaju źródła, wówczas źródło to było głównym, a zarazem jedynym (wyłącznym) źródłem utrzymania ich gospodarstwa. Natomiast jeżeli uzyskiwali dochody, ze źródeł zaliczanych do różnych kategorii wówczas określenie, które z tych źródeł jest głównym, a które dodatkowym następowało według oświadczenia osób spisywanych. Decydujące znaczenie dla określenia źródeł utrzymania gospodarstwa domowego miał rodzaj przeważającego dochodu osiąganego łącznie przez członków danego gospodarstwa, które ustalano poprzez łączenie indywidualnych dochodów pochodzących z tego samego źródła. Główne źródło utrzymania gospodarstwa domowego jest to źródło, z którego Pochodzi przeważająca część środków w budżecie domowym, przeznaczana na potrzeby Wszystkich członków gospodarstwa domowego. Dodatkowym źródłem utrzymania jest drugie pod względem wysokości łącznego dochodu, przeznaczonego na potrzeby gospodarstwa domowego jako całości. Dla określenia głównego i dodatkowego źródła utrzymania gospodarstw domowych użyto identycznej klasyfikacji jak dla źródeł utrzymania osób. 23
MIESZKANIE Mieszkanie jest to lokal składający się z jednej lub kilku izb, łącznie z pomieszczeniami pomocniczymi, wybudowany lub przebudowany do celów mieszkalnych, konstrukcyjnie wydzielony (trwałymi ścianami) w obrębie budynku, do którego to lokalu prowadzi niezależne wejście z klatki schodowej, ogólnego korytarza, wspólnej sieni bądź z ulicy, podwórza lub ogrodu. Za izbę uznano pomieszczenie w mieszkaniu oddzielone od innych pomieszczeń stałymi ścianami sięgającymi od podłogi do sufitu, z bezpośrednim oświetleniem dziennym i o powierzchni nie mniejszej niż 4 m2. Izbami są pokoje oraz kuchnie spełniające powyższe kryteria. Inne pomieszczenia w mieszkaniu, takie jak: przedpokój, hol, łazienka, ubikacja, spiżarnia, schowek, garderoba, alkowa, obudowana weranda, ganek, są pomieszczeniami pomocniczymi i nie uznaje się ich za izby. Powierzchnia użytkowa mieszkania Powierzchnia użytkowa mieszkania jest to suma powierzchni wszystkich pomieszczeń znajdujących się w obrębie mieszkania, a w szczególności: pokoi, kuchni (z oknem i bez okna), alków, spiżarni, przedpokoi, holi, łazienek, ubikacji, obudowanej werandy lub ganku oraz innych pomieszczeń służących mieszkalnym lub gospodarczym potrzebom mieszkańców lokalu, bez względu na ich przeznaczenie i sposób użytkowania. Wyposażenie mieszkania w instalacje techniczno-sanitarne Wykazano w spisie urządzenia czynne jak i chwilowo nieczynne, a także te, które już zainstalowano w mieszkaniu, ale nie podłączono ich jeszcze do sieci. Nie spisano natomiast urządzeń, które na skutek znacznych uszkodzeń były nieczynne dłużej niż rok. Wodociąg Jako wyposażone w wodociąg uznano mieszkanie, w obrębie którego znajdował się kran z wodą bieżącą. Ustęp spłukiwany. W spisie wykazano tylko urządzenia znajdujące się w obrębie mieszkań, spłukiwane wodą ze spłuczki podłączonej do instalacji wodociągowej. Informacje wykazano w podziale według rodzaju instalacji odprowadzającej nieczystości z budynku: do sieci kanalizacyjnej, do urządzenia lokalnego. Łazienka. Za łazienkę uznano pomieszczenie w mieszkaniu, w którym zamontowana była wanna lub prysznic bądź oba te urządzenia oraz instalacja odprowadzająca zużytą wodę na zewnątrz budynku (do sieci, do szamba lub do innych odbiorników). 24
Gaz. Rozróżniono instalacje gazu z sieci i gazu z butli. Nie brano pod uwagę butli turystycznych, a jedynie butle o pojemności 11 kg i większe, w tym również kontenery" 2 gazem płynnym, z których gaz dostarczany jest do więcej niż 1 mieszkania, np. do całego budynku wielomieszkaniowego lub kilku budynków jednorodzinnych. Sposób ogrzewania mieszkania. Rozróżniono w spisie 3 główne sposoby ogrzewania: centralne ogrzewanie, piece, inny sposób. Za centralne ogrzewanie uznano każdą instalację doprowadzającą ciepło (gorącą Wodę, parę wodną lub powietrze) z centralnego źródła jego wytwarzania do poszczególnych Pomieszczeń w mieszkaniu. Mieszkania ogrzewane przy pomocy centralnego ogrzewania pogrupowano, Wzależności od źródła wytwarzania ciepła, na wyposażone w: centralne ogrzewanie zbiorowe z sieci - ciepło do mieszkania (mieszkań) doprowadzane było (siecią cieplną) z elektrociepłowni, ciepłowni, kotłowni osiedlowej lub lokalnej obsługującej więcej niż jeden budynek, centralne ogrzewanie zbiorowe ze źródła zasilającego jeden budynek wielomieszkaniowy - ciepło do mieszkania (mieszkań) doprowadzane było z kotłowni obsługującej tylko ten jeden budynek. Do tej podgrupy zaliczono również mieszkania wyposażone w c o. znajdujące się w budynku niemieszkalnym lub zbiorowego zakwaterowania, w których ciepło do mieszkań, jak też do innych pomieszczeń w tym budynku doprowadzone było z lokalnej kotłowni obsługującej ten budynek, * centralne ogrzewanie indywidualne - źródło wytwarzania ciepła znajdowało się w budynku jednorodzinnym (piec do c o. zainstalowany we własnej kotłowni lub w innym pomieszczeniu, np. w piwnicy, bądź też zainstalowane było elektryczne ogrzewanie podłogowe) lub też źródło ciepła znajdowało się w obrębie mieszkania zlokalizowanego w budynku wielorodzinnym np. piec do c o. zainstalowany w kuchni, w łazience (tzw. instalacja etażowa). OBIEKTY ZBIOROW EGO ZAKW ATEROW ANIA Obiektem zbiorowego zakwaterowania jest zespół pomieszczeń zlokalizowanych Wjednym lub kilku budynkach, zajętych przez jeden zakład świadczący usługi opiekuńczowychowawcze, opiekuńczo-lecznicze, hotelarskie bądź inne, w których zamieszkuje zwykle Większa liczba osób. 25
Obiekty zbiorowego zakwaterowania można podzielić ze względu na okres zamieszkania na: stałego zamieszkania, są to: domy pomocy społecznej dla emerytów, zakłady opiekuńczo - lecznicze dla przewlekle chorych lub upośledzonych, klasztory, domy zakonne, dłuższego zamieszkania, są to: internaty, domy studenckie, hotele pracownicze, domy dziecka, krótkotrwałego pobytu, są to m. in.: hotele, motele, pensjonaty, domy wczasowe, a także szpitale, sanatoria, prewentoria. W spisie 2002 roku - zgodnie z międzynarodowymi zaleceniami metodologicznymi - przyjęto szerszą klasyfikację obiektów, uwzględniając m.in. zakłady opiekuńcze dla samotnych kobiet w ciąży lub z małymi dziećmi, obiekty dla bezdomnych oraz obiekty instytucji wyznaniowych. KLASYFIKACJE wykorzystywane w spisie: 1. ISCED 1997 - Międzynarodowe Normy Klasyfikacji Wykształcenia, UNESCO, Paryż 1997, której odpowiednikiem jest Polska Klasyfikacja Edukacji wprowadzona w maju 2003 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 98, poz. 895). 2. Zalecenia dotyczące spisów ludności i mieszkań około roku 2000 w regionie EKG (Recommendation for the 2000 Censuses of Population ans Housing in the ECE Region), EKG ONZ, EUROSTAT, polskie wydanie w serii Zeszyty metodyczne i klasyfikacje - tłumaczenie za wiedzą EKG ONZ. UWAGI TECHNICZNE W tablicach mogą wystąpić drobne rozbieżności w sumowaniu danych (wyrażonych w liczbach bezwzględnych i względnych) na ogółem wynikające z zaokrągleń automatycznych. Liczby względne (wskaźniki, odsetki) obliczono na podstawie danych bezwzględnych wyrażonych z większą dokładnością. 26
UWAGI ANALITYCZNE 1. ZBIOROWOŚĆ NIEPEŁNOSPRAWNYCH Według danych NSP 2002 r. liczba osób niepełnosprawnych wyniosła 560,7 ty s., co stanowiło 11,8% ogółu ludności województwa śląskiego oraz 10,3% niepełnosprawnych w kraju. W województwie co ósmy mieszkaniec był osobą niepełnosprawną, natomiast w kraju co siódmy. W ogólnej zbiorowości niepełnosprawnych przeważały kobiety (51,5%) oraz mieszkańcy miast (79,0%). Osoby niepełnosprawne prawnie w 2002 r. stanowiły 78,2% ogólnej zbiorowości niepełnosprawnych, natomiast niepełnosprawne tylko biologicznie - 21,8%. Wśród niepełnosprawnych prawnie przeważali mężczyźni (51,6%), a wśród niepełnosprawnych biologicznie - kobiety (62,7%). Niepełnosprawni według miejsca zamieszkania i płci oraz kategorii niepełnosprawności W 2002 r. Kategorie niepełnosprawności ogółem Ogółem Miasta Wieś kobiety m ężczyźni ogółem w tysiącach kobiety m ężczyźni ogółem mężczyźni kobiety o g ó ł e m... 560,7 271,8 288,9 443,1 212,6 230,5 117,6 59,2 58,4 Niepełnosprawni prawnie... 438,3 226,2 212,1 348,4 177,5 170,9 89,9 48,7 41,3 w wieku 0-15 lat z uprawnieniem do zasiłku pielęgnacyjnego... 10,9 6,1 4,7 8,6 4,8 3,8 2,3 1,3 1,0 w wieku 16 lat i więcej... 427,4 220,0 207,4 339,8 172,6 167,1 87,7 47,4 40,3 o stopniu niepełnosprawności: znacznym... 79,6 35,9 43,7 62,7 28,1 34,6 16,9 7,8 9,1 umiarkowanym... 138,1 69,4 68,7 111,9 55,1 56,9 26,1 14,3 11,8 lekkim... 183,8 101,5 82,3 147,3 80,4 66,9 36,5 21,1 15,4 nie ustalono... 26,0 13,3 12,7 17,8 9,1 8,7 8,2 4,2 4,0 Niepełnosprawni tylko biologicznie... 122,4 45,7 76,7 94,8 35,2 59,6 27,6 10,5 17,1 odczuwający ograniczenie sprawności: całkowite... 15,5 5,4 10,1 12,2 4,3 7,9 3,3 1,1 2,2 Poważne... 106,9 40,2 66,7 82,5 30,8 51,7 24,3 9,4 15,0 W województwie śląskim w 2002 r. wśród osób niepełnosprawnych prawnie Najliczniejszą grupę stanowiły osoby posiadające orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności (41,9%) oraz osoby z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu "niepełnosprawności (31,5%). Osoby w wieku 0-15 lat z uprawnieniem do pobierania zasiłku Pielęgnacyjnego stanowiły 2,5% ogółu osób niepełnosprawnych prawnie. Wśród niepełnosprawnych tylko biologicznie, osoby odczuwające poważne ograniczenie sprawności stanowiły 87,3%, w tym przeważały kobiety (62,4%). Osoby W wieku 0-15 lat odczuwające ograniczenie sprawności stanowiły 5,9% ogółu "niepełnosprawnych biologicznie. 27
STRUKTURA NIEPEŁNOSPRAWNYCH WEDŁUG PŁCI, MIEJSCA ZAMIESZKANIA ORAZ KATEGORII NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W 2002 R. męzczyzni WEDŁUG PŁCI kobiety 2,0% 2,2% 4,9% 14,8% 133% 23,1% 15,1% 25,5% 23,8% 28,5% miasta WEDŁUG MIEJSCA ZAMIESZKANIA wieś 18,6% 14,2% 20,7% 14,4% ' I I 25 3% 2,8% 1,9% 6,9% 22,3% 33,2% 31,0% o znacznym stopniu niepełnosprawni prawnie o umiarkowanym stopniu o lekkim stopniu o nieustalonej treści 2 w wieku 0-15 lat z uprawnieniami do zasiłku pielęgnacyjnego niepełnosprawni tylko biologicznie z całkowitym ograniczeniem sprawności z poważnym ograniczeniem sprawności W 2002 r. liczba niepełnosprawnych na 1000 mieszkańców w województwie śląskim wynosiła 118 osób i była niższa niż w kraju (143 osoby). Częstość występowania tego zjawiska dla mężczyzn i dla kobiet była taka sama (118). Biorąc pod uwagę miejsce zamieszkania i płeć, w miastach odnotowano nieco wyższą liczbę niepełnosprawnych kobiet (119 na 1000 kobiet) niż mężczyzn (118 na 1000 mężczyzn). Odwrotna sytuacja miała miejsce wśród mieszkańców wsi, gdzie wystąpiła wyższa liczba niepełnosprawnych mężczyzn (121 na 1000 mężczyzn) niż kobiet (116 na 1000 kobiet). Większe natężenie niepełnosprawności niż w województwie odnotowano w miastach na prawach powiatu: Sosnowiec (166), Bielsko - Biała (152), Jaworzno (143), Dąbrowa Górnicza (141), Chorzów (134) i Częstochowa (126) oraz w powiatach: będzińskim (160), zawierciańskim (150), żywieckim (144), cieszyńskim (140), myszkowskim (125) i bielskim (124). 28