Szczegó owe warunki bezpiecznej pracy ze ród ami promieniowania jonizuj cego Jerzy Zandberg Szczegó owe warunki bezpiecznej pracy ze ród ami promieniowania jonizuj cego zawarte s w rozporz dzeniu Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. Rozporz dzenie okre la: 1) wymagania techniczne i wymagania ochrony radiologicznej dotycz ce pracowni stosuj cych ród a promieniotwórcze lub urz dzenia zawieraj ce takie ród a oraz wymagania dotycz ce urz dze wytwarzaj cych promieniowanie jonizuj ce i pracowni stosuj cych takie urz dzenia; 2) zasady pracy ze ród ami promieniotwórczymi, urz dzeniami zawieraj cymi takie ród a oraz urz dzeniami wytwarzaj cymi promieniowanie jonizuj ce, stosowanymi poza pracowniami; 3) sposób prowadzenia kontroli róde promieniowania jonizuj cego oraz ewidencji róde promieniotwórczych; 4) wzór karty ewidencyjnej do prowadzenia ewidencji róde promieniotwórczych. Bezpiecze stwo pracy ze ród ami promieniowania jonizuj cego wymaga przestrzegania zasady ograniczenia nara enia, przez skracanie czasu nara enia, zwi kszanie odleg o ci od ród a promieniowania jonizuj cego, ograniczanie pola tego promieniowania i eliminowanie ska e promieniotwórczych, w szczególno ci przez: 1) stosowanie wyposa enia i sprz tu zgodnie z ich przeznaczeniem i zaleceniami producenta; 2) stosowanie rodków ochrony indywidualnej; 3) dopuszczanie do pracy na poszczególnych stanowiskach pracy osób przeszkolonych i posiadaj cych kwalifikacje wymagane do pracy na tych stanowiskach; 4) sta kontrol parametrów stosowanych procedur oraz biec kontrol i konserwacj eksploatowanych urz dze. Wymagania techniczne i wymagania ochrony radiologicznej dotycz ce pracowni stosuj cych ród a promieniotwórcze lub urz dzenia zawieraj ce takie ród a oraz wymagania dotycz ce urz dze wytwarzaj cych promieniowanie jonizuj ce i pracowni stosuj cych takie urz dzenia. Pracownie akceleratorowe, izotopowe i pracownie rentgenowskie stosuj ce aparaty rentgenowskie o energii promieniowania powy ej 300 kev lokalizuje si w: 1) niemieszkalnych obiektach budowlanych lub 2) niemieszkalnej czci budynku, o ile pomieszczenia pracowni nie przylegaj do pomieszcze mieszkalnych lub przeznaczonych do sta ego pobytu osób. Pracownie izotopowe lokalizuje si w miejscach zabezpieczonych przed zalaniem wod w budynkach zaliczonych, zgodnie z przepisami prawa budowlanego, co najmniej do klasy D odporno ci po arowej, przy czym pomieszczenia, w których s przechowywane ród a i odpady promieniotwórcze - co najmniej do klasy B odporno ci po arowej. Wej cie do pracowni oznacza si tablicami informacyjnymi, których wzory s okre lone w zaczniku nr 1 do rozporz dzenia. Stopie os abienia promieniowania jonizuj cego przez ciany zewn trzne i stropy pracowni zapobiega otrzymaniu przez osoby z ogó u ludno ci w ci gu kolejnych 12 miesi cy dawki skutecznej (efektywnej) promieniowania jonizuj cego, zwi zanej z prowadzeniem dzia alno ci z promieniowaniem jonizuj cym w pracowni, nieprzekraczaj cej 0,1 milisiwerta (msv), z uwzgl dnieniem czasu nara enia tych osób, rodzaju prowadzonych w pracowni prac i rodzaju stosowanych os on. Pracowni wyposa a si, zale nie od rodzaju prowadzonych prac, w: 1) sprz t dozymetryczny dostosowany do u ywanych róde promieniowania jonizuj cego; 2) sta e lub ruchome os ony przed promieniowaniem jonizuj cym; 3) pojemniki do przechowywania róde i odpadów promieniotwórczych;
4) rodki ochrony indywidualnej przed ska eniami promieniotwórczymi i napromienieniem; 5) wentylacj grawitacyjn, chyba e dla danego rodzaju lub klasy pracowni jest wymagana wentylacja mechaniczna, a je eli producent urz dze zainstalowanych w pracowni tego wymaga, tak- e w klimatyzacj ; 6) instalacj wodn i kanalizacyjn. ród a i odpady promieniotwórcze przechowuje si w sposób uniemo liwiaj cy rozprzestrzenianie si ska e promieniotwórczych. Miejsce przechowywania róde promieniotwórczych oznacza si tablic informacyjn, której wzór jest okre lony w zaczniku nr 2 do rozporz dzenia. W pomieszczeniu, w którym s przechowywane ród a lub odpady promieniotwórcze, nie przechowuje si substancji atwopalnych, wybuchowych, wydzielaj cych opary r ce i powoduj cych korozj, a tak- e gazów spronych. Dokumentacja pracowni zawiera: 1) zezwolenie; 2) regulamin pracy; 3) instrukcje pracy ze ród ami promieniowania jonizuj cego, ustalaj ce szczegó owe post powanie w zakresie ochrony radiologicznej dla ka dego rodzaju wykonywanych prac; 4) zak adowy plan post powania awaryjnego; 5) rejestr wyników pomiarów dozymetrycznych w rodowisku pracy; 6) wykaz pracowników wykonuj cych prac w pracowni, z podzia em na kategorie A i B; a w zale no ci od rodzaju prac prowadzonych w pracowni, tak e: 7) opisy techniczne i instrukcje obs ugi akceleratorów, aparatów rentgenowskich lub urz dze zawieraj cych ród a promieniotwórcze; 8) instrukcj post powania przeznaczon dla pacjentów, którym podano substancj promieniotwórcz w celu medycznej diagnostyki lub leczenia; 9) instrukcje obs ugi i wiadectwa wzorcowania sprz tu dozymetrycznego; 10) ewidencj róde i odpadów promieniotwórczych; 11) rejestr dawek indywidualnych promieniowania jonizuj cego otrzymanych przez pracowników. W przypadku pracowni izotopowej z zamkni tymi ród ami promieniotwórczymi oraz pracowni izotopowej z urz dzeniami zawieraj cymi ród a promieniotwórcze (pracownie klasy Z): 1) powierzchnia pomieszczenia, w którym s prowadzone prace ze ród ami promieniotwórczymi, nie mo e by mniejsza ni 10 m 2 ; 2) wielko wolnej powierzchni w pomieszczeniach przeznaczonych do prac ze ród ami promieniotwórczymi nie mo e by mniejsza ni 5 m 2 na jednego pracownika wykonuj cego prac w pracowni. Powierzchnia pomieszczenia, w którym jest zainstalowany aparat rentgenowski defektoskopowy lub inny aparat rentgenowski o energii promieniowania powy ej 300 kev w pracowni rentgenowskiej, nie mo e by mniejsza ni 20 m 2. Powierzchnia pomieszczenia pracowni rentgenowskiej, w której jest zainstalowany aparat rentgenowski o energii promieniowania do 300 kev, nie mo e by mniejsza ni 10 m 2. Wysoko pomieszczenia weterynaryjnej pracowni rentgenowskiej, w którym jest zainstalowany aparat rentgenowski, nie mo e by mniejsza ni 2,5 m, a je eli czny czas przebywania w nim pracownika nie przekracza czterech godzin na dob, nie mo e by mniejsza ni 2,2 m. Powierzchnia pomieszczenia do napromieniania w pracowni akceleratorowej nie mo e by mniejsza ni 20 m 2, chyba e w zezwoleniu okre lono inaczej.
W pracowniach akceleratorowych, rentgenowskich z wyj tkiem weterynaryjnych pracowni rentgenowskich, oraz w pracowniach klasy Z z wydzielon sterowni : 1) wej cie do takiej pracowni wyposa a si w sygnalizacj wietln informuj c o wczeniu zasilania aparatu lub akceleratora wysokim napi ciem lub umieszczeniu ród a promieniotwórczego w pozycji roboczej; 2) geometria ustawienia os on sta ych wyklucza mo liwo padania pierwotnej wi zki promieniowania jonizuj cego na drzwi do pomieszczenia do napromieniania; 3) konstrukcja drzwi umo liwia ich otwarcie od wewn trz i od zewn trz pomieszczenia do napromieniania. 4) Poza wymaganiami okre lonymi powy ej: 1) w pracowniach akceleratorowych i rentgenowskich z wyj tkiem weterynaryjnych pracowni rentgenowskich, z wydzielonymi sterowniami stosuje si system uniemo liwiaj cy wczenie zasilania aparatu rentgenowskiego lub akceleratora wysokim napi ciem przy otwartych drzwiach do pomieszczenia do napromieniania; 2) w pracowniach klasy Z z wydzielon sterowni stosuje si system powoduj cy umieszczenie róde w pozycji ochronnej, przy otwieraniu drzwi do pomieszczenia do napromieniania. W urz dzeniach wytwarzaj cych promieniowanie jonizuj ce, niewykorzystywane do celów diagnostycznych, terapeutycznych lub zastosowa naukowych i technicznych, emitowane przez lampy pró niowe wzbudzane przez napi cie przekraczaj ce 5 kv, moc dawki tego promieniowania w odleg o ci 0,05 m od dowolnej dost pnej powierzchni urz dzenia nie mo e przekracza 5 mikrogrejów na godzin (5 µgy/h). Aparaty rentgenowskie oraz akceleratory: 1) u ytkuje si zgodnie z wymaganiami rodowiskowymi i warunkami zasilania elektrycznego okre- lonymi w opisie technicznym oraz zgodnie z instrukcj eksploatacyjn ; 2) konserwuje si zgodnie z zaleceniami okre lonymi w instrukcji eksploatacyjnej; 3) poddaje si regularnej kontroli zgodnie z programem zapewnienia jako ci i kontroli kalibracji. Budowa aparatów rentgenowskich oraz akceleratorów zapewnia bezpiecze stwo elektryczne i mechaniczne przez: 1) ochron przed niebezpiecze stwem urazu, mog cego powsta w wyniku dotkni cia aparatu rentgenowskiego lub akceleratora; 2) ochron przed powstaniem temperatury lub uku elektrycznego, mog cych spowodowa niebezpiecze stwo. Budowa aparatów rentgenowskich zapewnia: 1) mo liwo zamontowania ograniczników promieniowania odpowiadaj cych przeznaczeniu aparatu rentgenowskiego; 2) ograniczenie mocy dawki promieniowania przy zamkni tym okienku wi zki promieniowania i przy najwy szych parametrach eksploatacji podanych przez producenta do warto ci, która nie przekracza: a) 25 µgy/h w odleg o ci 0,5 m od ogniska lampy - dla aparatów rentgenowskich stosowanych do dyfrakcji promieni rentgenowskich, mikroradiografii i rentgenowskiej analizy spektralnej, b) 2,5 mgy/h, dla napi cia do 200 kv wcznie, lub 10 mgy/h, dla napi cia powy ej 200 kv, w odleg o ci 1 m od ogniska lampy - dla pozosta ych rodzajów aparatów rentgenowskich; 3) dla aparatów rentgenowskich, w których obudowa ochronna os ania lamp rentgenowsk oraz napromieniany obiekt, ograniczenie mocy dawki w odleg o ci 0,1 m od dost pnej powierzchni obudowy do warto ci, która nie przekracza: a) 7,5 µgy/h (aparaty rentgenowskie w pe ni ochronne), b) 25 µgy/h (aparaty rentgenowskie o wysokiej ochronno ci). W zale no ci od aktywno ci stosowanych jednocze nie izotopów promieniotwórczych i ich przynale no ci do grupy izotopów promieniotwórczych pracownie izotopowe z otwartymi ród ami promienio-
twórczymi zalicza si do klasy III, II i I, zgodnie z zacznikiem nr 3 do rozporz dzenia. Grupy izotopów, o których mowa w ust. 1, s okre lone w zaczniku nr 4 do rozporz dzenia. Zamkni te ród a promieniotwórcze mog by stosowane w pracowniach izotopowych z otwartymi ród ami promieniotwórczymi. W pracowni izotopowej klasy III, poza wymaganiami okre lonymi powy ej: 1) stanowiska pracy wyposa a si w wyci gi radiochemiczne, a je eli jest to potrzebne, tak e w komory r kawicowe lub inne urz dzenia uniemo liwiaj ce rozprzestrzenianie si ska e promieniotwórczych; 2) powierzchnie robocze wykonuje si w sposób uniemo liwiaj cy rozprzestrzenianie si ska e promieniotwórczych oraz umo liwiaj cy ich usuwanie; 3) pod ogi, ciany i instalacje przygotowuje si w sposób umo liwiaj cy usuni cie powsta ych na ich powierzchniach ska e promieniotwórczych; 4) zapewnia si wentylowanie mechaniczne pomieszcze odr bnym systemem wentylacyjnym umo liwiaj cym co najmniej 3-krotn wymian powietrza w ci gu godziny; 5) w zale no ci od rodzaju prowadzonych prac z otwartymi ród ami promieniotwórczymi zapewnia si : a) pomiar zawarto ci substancji promieniotwórczych w powietrzu i ciekach usuwanych z tej pracowni, b) zbieranie i przechowywanie sta ych i ciek ych odpadów promieniotwórczych w specjalnych pojemnikach lub zbiornikach, c) oczyszczanie usuwanego z tej pracowni powietrza, d) podci nienie w szczelnych komorach roboczych, wynosz ce co najmniej 200 paskali (Pa) w stosunku do otoczenia. W pracowni izotopowej klasy III nie jest dopuszczalne wykonywanie czynno ci, które mog yby u atwi wprowadzenie substancji promieniotwórczych do wn trza organizmu, w szczególno ci spo ywanie posi ków i palenie tytoniu. Organizacja pracy w pracowni izotopowej klasy III zapewnia komunikacj mi dzy pomieszczeniami, z wyczeniem magazynu róde i odpadów promieniotwórczych, bez konieczno ci wychodzenia na zewn trz pracowni, je eli pracownia izotopowa klasy III jest wyposa ona w magazyn zewn trzny. W pracowni izotopowej klasy II, poza wymaganiami okre lonymi dla pracowni izotopowej klasy III, zapewnia si : 1) powierzchni, z wyczeniem luzy sanitarno-dozymetrycznej i pomieszczenia do przechowywania róde i odpadów promieniotwórczych, nie mniejsz ni 15 m 2 ; 2) wej cie i wyj cie przez luz sanitarno-dozymetryczn ; 3) wentylacj mechaniczn nawiewno-wyci gow gwarantuj c : a) przep yw powietrza w kierunku pomieszcze, w których istnieje wi ksze prawdopodobie stwo powstawania ska e promieniotwórczych, b) ruch powietrza lub uk ad ci nie, który zapobiega rozprzestrzenianiu si ska e promieniotwórczych powstaj cych na stanowiskach pracy, c) wyrzut powietrza na wysoko ci co najmniej 1 m ponad kalenic budynku pracowni izotopowej klasy II i budynku s siaduj cego; 4) oznaczenie w sposób trwa y i widoczny rodków ochrony indywidualnej oraz odzie y i obuwia roboczego; 5) przechowywanie róde i odpadów promieniotwórczych w wydzielonym magazynie, o wentylacji mechanicznej nawiewno-wyci gowej zapewniaj cej w czasie przebywania tam pracowników co najmniej 6-krotn wymian powietrza w ci gu godziny, przy czym wczenie wentylacji nast puje co najmniej 10 minut przed wej ciem pracowników do magazynu. Zasady pracy ze ród ami promieniotwórczymi, urz dzeniami zawieraj cymi takie ród a oraz urz dzeniami wytwarzaj cymi promieniowanie jonizuj ce, stosowanymi poza pracowniami stosuj cymi ród a promieniotwórcze, urz dzenia zawieraj ce takie ród a lub urz dzenia wytwarzaj ce promieniowanie jonizuj ce. ród a promieniotwórcze, urz dzenia zawieraj ce takie ród a oraz urz dzenia wytwarzaj ce promieniowanie jonizuj ce mog by stosowane poza pracowni, je eli:
1) ród a promieniowania jonizuj cego s zainstalowane na terenie jednostki organizacyjnej w sposób uniemo liwiaj cy niekontrolowane nara enie osób i rodowiska lub 2) zachodzi konieczno prowadzenia prac w terenie, a ochrona radiologiczna nie wymaga zastosowania sta ych os on przed promieniowaniem jonizuj cym i izolowania miejsc stosowania róde promieniowania jonizuj cego od otoczenia. w przypadku prac wymagaj cych stosowania otwartych róde promieniotwórczych, przed rozpocz ciem prac uzyskuje si zgod w a ciciela lub administratora terenu, na którym prace maj by prowadzone oraz zawiadamia si o nich w a ciwego inspektora sanitarnego; w razie mo liwo ci przekroczenia limitu u ytkowego dawki ustalonego w zezwoleniu, osoby bior ce udzia w pracach wyposa a si w akustyczne indywidualne sygnalizatory promieniowania jonizuj cego; wszystkie czynno ci zwi zane ze stosowaniem otwartych róde promieniotwórczych wykonuje si pod nadzorem inspektora ochrony radiologicznej; w razie konieczno ci magazynowania róde i odpadów promieniotwórczych poza pracowni - przechowuje si je na terenie nadzorowanym w miejscu zabezpieczonym przed po arem, zalaniem wod i dost pem osób postronnych. Sposób prowadzenia kontroli róde promieniowania jonizuj cego oraz ewidencji róde promieniotwórczych Kontrola róde promieniotwórczych obejmuje sprawdzenie, nie rzadziej ni raz na rok kalendarzowy: 1) zgodno ci stanu róde z dokumentami ewidencji róde promieniotwórczych; 2) szczelno ci zamkni tych róde promieniotwórczych. Wyniki kontroli szczelno ci zamkni tych róde promieniotwórczych rejestruje si w protokole kontroli, który zawiera w szczególno ci: 1) dat kontroli; 2) typ i numer zamkni tego ród a promieniotwórczego lub urz dzenia zawieraj cego takie ród o; 3) rodzaj izotopu promieniotwórczego, jego aktywno oraz dat okre lenia aktywno ci; 4) typ i numer przyrz du, którym wykonano pomiary; 5) wynik pomiaru; 6) wyniki kontroli; 7) nazw i adres instytucji oraz imi i nazwisko osoby, która przeprowadzi a kontrol. W jednostkach organizacyjnych prowadz cych dzia alno w zakresie wytwarzania, przetwarzania i instalowania róde promieniotwórczych lub urz dze zawieraj cych takie ród a oraz obrotu nimi kontrol szczelno ci róde wykonuje si na bieco. Kontrola urz dze zawieraj cych ród a promieniotwórcze lub wytwarzaj cych promieniowanie jonizuj ce przed wprowadzeniem ich do eksploatacji obejmuje sprawdzenie zgodno ci parametrów urz dzenia z dokumentacj techniczn, w szczególno ci okre lenie mocy dawki promieniowania jonizuj cego w odleg o ci 0,1 m i 1 m od obudowy urz dzenia w kierunku innym ni kierunek wi zki promieniowania wyprowadzonego z urz dzenia. Wyniki kontroli odnotowuje si w protokole zdawczo-odbiorczym urz dzenia. Kopi protoko u zdawczo-odbiorczego kierownik jednostki organizacyjnej prowadz cy kontrol przekazuje organowi wydaj cemu zezwolenie. W jednostkach organizacyjnych wykonuj cych dzia alno polegaj c na wytwarzaniu i przetwarzaniu róde promieniotwórczych ewidencja obejmuje wyj ciowe materia y promieniotwórcze oraz wyprodukowane ród a promieniotwórcze i jest prowadzona na karcie ewidencyjnej, której wzór jest okre lony w zaczniku nr 5 do rozporz dzenia.
W jednostkach organizacyjnych wykonuj cych dzia alno polegaj c na obrocie ród ami promieniotwórczymi, produkcji, obrocie lub instalowaniu urz dze zawieraj cych ród a promieniotwórcze ewidencja obejmuje przychód i rozchód róde promieniotwórczych i jest prowadzona na karcie ewidencyjnej, której wzór jest okre lony w zaczniku nr 6 do rozporz dzenia. W jednostkach organizacyjnych wykonuj cych dzia alno polegaj c na stosowaniu lub przechowywaniu róde promieniotwórczych lub urz dze zawieraj cych takie ród a ewidencja obejmuje odpowiednio stosowane lub przechowywane ród a promieniotwórcze i jest prowadzona na kartach ewidencyjnych, których wzory s okre lone w zacznikach nr 7-10 do rozporz dzenia. W jednostkach organizacyjnych wykonuj cych dzia alno polegaj c na transporcie róde promieniotwórczych lub urz dze zawieraj cych takie ród a, z wyczeniem transportu wewn trz jednostki, ewidencja obejmuje dokumenty przewozowe okre lone w przepisach dotycz cych przewozu towarów niebezpiecznych. Karty ewidencyjne róde kierownik jednostki organizacyjnej przechowuje przez okres 5 lat od chwili zako czenia dzia alno ci ze ród em promieniotwórczym. Dokumenty przewozowe, o których mowa w 21 ust. 4, kierownik jednostki organizacyjnej przechowuje przez okres 3 lat od dnia zako czenia transportu róde promieniotwórczych. Kierownik jednostki organizacyjnej sporz dza ewidencj posiadanych zamkni tych róde promieniotwórczych wed ug stanu na dzie 31 grudnia danego roku, na karcie ewidencyjnej, której wzór jest okre lony w zaczniku nr 11 do rozporz dzenia, oraz przesy a t kart Prezesowi Pa stwowej Agencji Atomistyki w terminie do dnia 31 stycznia roku nast pnego. Prezes Pa stwowej Agencji Atomistyki przechowuje karty ewidencyjne przez okres 30 lat od dnia ich otrzymania.