ZASADY ROZDZIAŁU (UNBUNDLING)

Nota interpretacyjna do dyrektywy 2009/72/WE dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylającej dyrektywę 2003/54/WE oraz dyrektywy 2009/73/WE dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylającej dyrektywę 2003/55/WE ZASADY ROZDZIAŁU (UNBUNDLING) Dokument roboczy opracowany przez pracowników Komisji Europejskiej UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o ene 1. Informacje wstępne Dyrektywa 2009/72/WE (dyrektywa elektroenergetyczna)1 oraz dyrektywa 2009/73/WE (dyrektywa gazowa)2 wprowadzają nowe zasady w zakresie rozdzielenia (unbundling) operatorów systemu przesyłowego (OSP) oraz operatorów systemu dystrybucyjnego (OSD). Celem niniejszej noty jest szczegółowe omówienie nowych zasad rozdziału oraz przedstawienie sposobu interpretacji przepisów dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej przez służby Komisji. Ponadto ma ona na celu poprawę bezpieczeństwa prawnego, nie ustanawiając jednocześnie jakichkolwiek nowych przepisów prawnych. W każdym przypadku wydanie wiążącej interpretacji prawa wspólnotowego należy wyłącznie do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Niniejsza nota nie jest wiążąca prawnie. 2. Wydzielenie operatorów systemu przesyłowego (OSP) 2.1 Wstęp i postanowienia ogóle Postanowienia w zakresie prawnego oraz funkcjonalnego wydzielenia operatorów systemu przesyłowego zawarte w dyrektywach 2003/54/WE oraz 2003/55/WE nie doprowadziły do skutecznego rozdziału. Dlatego też najnowsza dyrektywa elektroenergetyczna i gazowa wprowadzają nowy system rozdziału uwzględniający następujące trzy modele: i) rozdział własności, omówiony w pkt. 2.2 niniejszej noty; ii) ustanowienie niezależnego operatora systemu, czyli tzw. model ISO (ang. Independent System Operator), omówiony w pkt. 2.3 niniejszej noty; iii) ustanowienie niezależnego operatora przesyłu, czyli tzw. model ITO (ang. Independent Transmission Operator), omówiony w pkt. 2.4 niniejszej noty. Wszystkie modele podlegają procedurze certyfikacji, którą omówiono w pkt. 2.5 niniejszej noty. 80

Mimo iż wymienione powyżej modele dotyczą różnych stopni strukturalnego rozdziału działalności sieciowej od wytwarzania i dostawy (obrotu), celem każdego z nich jest skuteczne przeciwdziałanie powstawaniu jakiegokolwiek konfliktu interesów pomiędzy wytwórcami, dostawcami oraz operatorami systemu przesyłowego. Mają one za zadanie eliminować środki zachęcające przedsiębiorstwa zintegrowane pionowo do stosowania dyskryminacji wobec konkurentów w zakresie dostępu do sieci oraz w odniesieniu do inwestycji, a także dostarczać środków zachęcających do przeprowadzania niezbędnych inwestycji oraz gwarantować dostęp do sieci nowym podmiotom w ramach przejrzystego i skutecznego systemu regulacyjnego (zob. motywy 11 i 12 dyrektywy elektroenergetycznej oraz motywy 8 i 9 dyrektywy gazowej). Wspomniany wyżej wymóg skutecznego rozdziału powinien stanowić ogólną wytyczną przy interpretacji przepisów dotyczących rozdziału zawartych w obu dyrektywach. Państwa członkowskie mogą wybrać jeden z trzech równorzędnych modeli rozdziału przy uwzględnieniu następujących warunków: i) Model ISO lub ITO można wybrać jedynie w sytuacji, kiedy w chwili wejścia w życie obu dyrektyw system przesyłowy należał do przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo3. Z postanowienia tego wynika, że kraj członkowski może się opowiedzieć za modelem ISO lub ITO jedynie w przypadku tego OSP, który był już wcześniej częścią przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo. Nie przewiduje się możliwości przejścia z modelu rozdziału własności do modelu ISO lub ITO. W przypadku krajów członkowskich, w których działa kilku operatorów systemu, tylko ci operatorzy, którzy w momencie wejścia w życie obu dyrektyw stanowili przedsiębiorstwa zintegrowane pionowo, mogą wybrać opcję ISO lub ITO. ii) Kraj członkowski nie może uniemożliwiać przedsiębiorstwu zintegrowanemu pionowo podejmowania środków służących do zastosowania się do wymagań rozdziału własności. Z drugiej strony, jeśli kraj członkowski opowiedział się za rozdziałem własności, zarówno ogólnie, jak i w przypadku danego OSP, przedsiębiorstwu zintegrowanemu pionowo nie przysługuje prawo do wyboru modelu ISO lub ITO. Kraj członkowski, w którym działa więcej niż jeden operator systemu, może wybrać kilka modeli rozdziału. Po dokonaniu wyboru modelu rozdziału dla danego OSP, takiego jak rozdział własności, opcja ISO lub ITO, należy spełnić wszystkie wymogi wynikające z tego modelu. Nie przewiduje się łączenia poszczególnych elementów różnych opcji rozdziału w celu stworzenia nowego modelu, którego nie przewidują postanowienia obu dyrektyw. W celu stworzenia równych warunków działania w obrębie Wspólnoty związanych z wymienionymi powyżej modelami rozdziału przedsiębiorstwo prowadzące działalność w zakresie wytwarzania lub dostaw energii na terenie kraju członkowskiego powinno spełniać wymagania rozdziału własności w zakresie nabycia praw wobec OSP w innym kraju członkowskim, który opowiedział się za rozdziałem własności. Oznacza to, iż przedsiębiorstwo prowadzące działalność w zakresie dostaw w danym państwie członkowskim nie może bezpośrednio lub pośrednio sprawować kontroli lub wykonywać jakichkolwiek praw, w rozumieniu art. 9 dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej, względem OSP z innego kraju członkowskiego, który wybrał opcję rozdziału własności (art. 9 ust. 12 dyrektywy elektroenergetycznej i dyrektywy gazowej). Ponadto art. 43 dyrektywy elektroenergetycznej i art. 47 dyrektywy gazowej umożliwiają krajom członkowskim podjęcie środków mających zagwarantować równe warunki działania, które powinny być przejrzyste, niedyskryminacyjne, proporcjonalne i zgodne z traktatem WE. Ich wdrożenie możliwe będzie po uprzednim powiadomieniu o nich Komisji i uzyskaniu jej akceptacji. Będą one podlegały ocenie dokonywanej w trybie indywidualnym. Ponieważ w ramach rozdziału własności konieczna może być restrukturyzacja przedsiębiorstw zintegrowanych pionowo, krajom członkowskim przyznany został dodatkowy czas na zastosowanie odpowiednich przepisów. Państwa członkowskie powinny wprowadzić w życie postanowienia obu dyrektywy w terminie 18 miesięcy od ich wejścia w życie. W przypadku wydzielenia operatorów systemu przesyłowego okres ten wynosi 30 miesięcy od momentu wejścia w życie obu dyrektyw. Podkreśla się, że w odniesieniu do wszystkich trzech opcji rozdziału, w tym również modeli ISO oraz ITO, przyznanie dodatkowego czasu na transpozycję przepisów może przynieść wymierne korzyści. Jeszcze dłuższy okres przysługuje krajom członkowskim na zasto- 81

sowanie niektórych przepisów rozdziału własności w przypadku, gdy OSP nie jest częścią przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo. Dotyczy to przepisów zawartych w art. 9 ust. 1 lit. b) i c) obu dyrektyw, które należy przetransponować w terminie 42 miesięcy od momentu ich wejścia w życie. Zob. art. 9 ust. 4 dyrektywy elektroenergetycznej oraz dyrektywy gazowej. W przypadku zastosowania procedury certyfikacji w odniesieniu do krajów trzecich, zgodnie z postanowieniami art. 11 dyrektywy elektroenergetycznej oraz gazowej, również ustanawia się dla niej okres transpozycji wynoszący 42 miesięcy od momentu wejścia w życie obu dyrektyw. 2.2. Rozdział własności Artykuł 9 dyrektywy elektroenergetycznej oraz dyrektywy gazowej wymienia główne zasady rozdziału własności: 1. Państwa członkowskie zapewniają, aby (...): (a) każde przedsiębiorstwo będące właścicielem systemu przesyłowego działało jako operator systemu przesyłowego; (b) ta sama osoba lub te same osoby nie były uprawnione: i) do bezpośredniego lub pośredniego sprawowania kontroli nad przedsiębiorstwem prowadzącym jakąkolwiek działalność w zakresie wytwarzania lub dostaw ani do bezpośredniego lub pośredniego sprawowania kontroli lub wykonywania jakichkolwiek praw względem operatora systemu przesyłowego lub względem systemu przesyłowego; ani ii) do bezpośredniego lub pośredniego sprawowania kontroli nad operatorem systemu przesyłowego lub nad systemem przesyłowym ani do bezpośredniego lub pośredniego sprawowania kontroli lub wykonywania jakichkolwiek praw względem przedsiębiorstwa prowadzącego jakąkolwiek działalność w zakresie wytwarzania lub dostaw; (c) ta sama osoba lub osoby nie były uprawnione do powoływania członków rady nadzorczej, zarządu ani organów uprawnionych do reprezentacji przedsiębiorstwa operatora systemu przesyłowego lub systemu przesyłowego, ani do bezpośredniego lub pośredniego sprawowania kontroli lub wykonywania jakichkolwiek praw UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o ene względem przedsiębiorstwa prowadzącego jakąkolwiek działalność w zakresie wytwarzania lub dostaw; oraz (d) ta sama osoba nie była uprawniona do pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, zarządu lub organów uprawnionych do reprezentacji przedsiębiorstwa, zarówno przedsiębiorstwa prowadzącego jakąkolwiek działalność w zakresie wytwarzania lub dostaw, jak i operatora systemu przesyłowego lub systemu przesyłowego. 2. Prawa, o których mowa w ust. 1 lit. b) i c), obejmują w szczególności: (a) prawo do wykonywania prawa głosu; (b) prawo do powoływania członków rady nadzorczej, zarządu lub organów uprawnionych do reprezentacji prawnej przedsiębiorstwa; lub (c) posiadanie pakietu większościowego". Artykuł 9 dyrektywy elektroenergetycznej oraz dyrektywy gazowej zawiera definicję rozdziału własności. Wymagania określone w pkt. 1 ust. a) d) muszą być spełnione łącznie. Ustęp 2 definiuje prawa, o których mowa w ust. 1 lit. b) i 1c). Na mocy postanowień ust. 1 lit. a) wymaga się, aby każde przedsiębiorstwo będące właścicielem systemu przesyłowego działało jako OSP. Zgodność z wymogami rozdziału własności oznacza, że przedsiębiorstwo, które jest właścicielem systemu przesyłowego, również działa jako OSP i w konsekwencji odpowiada między innymi za przyznawanie użytkownikom systemu niedyskryminacyjnego dostępu do sieci i zarządzanie tym dostępem (dostęp stron trzecich), pobieranie opłat za dostęp, opłat za ograniczenia oraz opłat w ramach mechanizmu rekompensat dla operatorów działających między systemami przesyłowymi, a także za eksploatację i rozbudowę systemu. Jeśli chodzi o inwestycje, zadaniem właściciela systemu przesyłowego jest zapewnienie długoterminowej zdolności systemu do zaspokajania uzasadnionych potrzeb w zakresie przesyłania energii elektrycznej poprzez planowanie inwestycyjne. Na mocy art. 9 ust. 1 lit. b) i) dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej ta sama osoba nie jest uprawniona do sprawowania kontroli nad przedsiębiorstwem wytwarzającym lub dostarczającym energię elektryczną i jednocześnie do sprawowania kontroli lub wykonywania jakichkolwiek praw względem OSP lub systemu 82

przesyłowego. Ustęp 1 lit. b) ii) dotyczy tej samej zasady w odniesieniu do sytuacji odwrotnej, w której dana osoba kontroluje OSP i jednocześnie sprawuje kontrolę lub wykonuje jakiekolwiek prawa wobec przedsiębiorstwa wytwarzającego lub dostarczającego energię elektryczną. Definicja pojęcia kontrola pochodzi z rozporządzenia Rady (WE) nr 139/2004 z 20 stycznia 2004 r. w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw (rozporządzenie WE w sprawie kontroli łączenia przedsiębiorstw)4 i należy ją interpretować stosownie (motyw 13 dyrektywy elektroenergetycznej oraz motyw 10 dyrektywy gazowej). Na mocy art. 3 ust. 2 rozporządzenia WE w sprawie kontroli łączenia przedsiębiorstw kontrolę stanowią prawa, umowy lub inne środki, które oddzielnie albo wspólnie i z uwzględnieniem poszanowania danego stanu faktycznego lub prawnego dają możliwość wywierania decydującego wpływu na przedsiębiorstwo. Kluczowym pojęciem w tym przypadku jest pojęcie decydujący wpływ. Rozporządzenie WE w sprawie kontroli łączenia przedsiębiorstw wyjaśnia, iż decydujący wpływ może być wywierany w szczególności przez: (a) własność lub prawo użytkowania całości lub części aktywów przedsiębiorstwa; lub (b) prawa lub umowy, które zapewniają decydujący wpływ na skład, głosowanie lub decyzje organów przedsiębiorstwa; Odniesienie do kontroli zawiera pojęcie zarówno kontroli bezpośredniej, jak i pośredniej, sprawowanej na przykład poprzez spółkę pośredniczącą. Jest to zgodne z pojęciem kontroli zawartym w rozporządzeniu WE w sprawie kontroli łączenia przedsiębiorstw. Definicja pojęcia osoba również pochodzi z rozporządzenia WE w sprawie kontroli łączenia przedsiębiorstw i obejmuje osoby fizyczne, firmy oraz wszystkie inne instytucje publiczne i podmioty prywatne. W większości przypadków pojęcie osoby, o której mowa w art. 9 ust. 1 lit. a) dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej, będzie się odnosiło do przedsiębiorstwa prowadzącego działalność dostawczą lub pełniącego funkcję operatora sieci albo przedsiębiorstwa macierzystego posiadającego spółki zależne, które prowadzą działalność dostawczą lub pełnią funkcję operatorów sieci. Rozporządzenie WE w sprawie kontroli łączenia przedsiębiorstw wyjaśnia w art. 3 ust. 3, iż kontrolę przejmują osoby lub przedsiębiorstwa, które: (a) są posiadaczami praw lub uprawnionymi do nich na mocy odpowiednich umów, lub (b) nie będąc ani posiadaczami takich praw, ani uprawnionymi do nich na mocy odpowiednich umów, mają uprawnienia do wykonywania wypływających z nich praw. Dalszych wyjaśnień powyższych pojęć należy szukać w obwieszczeniach Komisji oraz wytycznych dotyczących kontroli łączenia przedsiębiorstw5. Termin prawa użyty w art. 9 ust. 1 lit. b) dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej jest dalej wyjaśniony w ust. 2 tego samego artykułu, który zawiera wykaz tych praw niemający charakteru wyczerpującego. Są to kolejno: prawo do wykonywania prawa głosu, prawo do powoływania członków rady nadzorczej, zarządu lub organów uprawnionych do reprezentacji prawnej przedsiębiorstwa oraz posiadanie pakietu większościowego. Wymagania związane z prawem głosu oraz powoływaniem członków rady nadzorczej oznaczają, iż posiadanie pakietu akcji wiąże się jedynie z prawami finansowymi, takimi jak np. prawo do udziału w zysku, natomiast nie nadaje jakichkolwiek praw do uczestniczenia w procesie decyzyjnym przedsiębiorstwa lub wywierania na niego wpływu. Pojęcie prawa głosu dotyczy jakiegokolwiek prawa głosu, bez względu na stopień ograniczenia, w tym również tych, które nie uprawniają do sprawowania kontroli. W praktyce wymogi art. 9 ust. 1 lit b) dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej będą spełnione w opisanych poniżej sytuacjach: Przedsiębiorstwa prowadzące działalność dostawczą mogą posiadać bezpośrednio lub pośrednio udziały lub akcje operatora systemu przesyłowego albo systemu przesyłowego, jeżeli zostaną spełnione następujące łączne warunki: (i) akcje te nie stanowią pakietu większościowego, (ii) dostawca nie ma prawa do wykonywania, bezpośrednio lub pośrednio, prawa głosu w odniesieniu do posiadanych przez niego akcji, ELEKTRO NERGETYKA nr 2 / 2009 83

UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o ene (iii) dostawca nie ma prawa do powoływania, bezpośrednio lub pośrednio, członków organów uprawnionych do reprezentacji prawnej operatora systemu albo systemu, takich jak rada nadzorcza czy zarząd, oraz (iv) dostawca nie ma, bezpośrednio lub pośrednio, żadnych środków kontroli nad operatorem systemu lub systemem. Analogicznie OSP może posiadać bezpośrednie lub pośrednie udziały w przedsiębiorstwie prowadzącym działalność dostawczą, jeżeli zostaną spełnione następujące łączne warunki: (i) akcje te nie stanowią pakietu większościowego, (ii) operator systemu nie ma prawa do bezpośredniego lub pośredniego wykonywania prawa głosu w odniesieniu do posiadanych przez niego akcji, (iii) operator systemu nie ma prawa do bezpośredniego lub pośredniego powoływania członków organów uprawnionych do reprezentacji prawnej dostawcy, takich jak rada nadzorcza czy zarząd, oraz (iv) operator systemu nie ma, bezpośrednio lub pośrednio, żadnych środków kontroli nad dostawcą. Podobne przepisy mają zastosowanie w przypadku istnienia przedsiębiorstwa macierzystego, na przykład działającego w formie spółki holdingowej przedsiębiorstwo macierzyste nie jest uprawnione do sprawowania kontroli nad dostawcą oraz do sprawowania kontroli, bezpośrednio lub pośrednio, lub wykonywania jakichkolwiek praw względem OSP lub systemu przesyłowego. Ponadto przedsiębiorstwo macierzyste nie może sprawować kontroli nad OSP lub systemem przesyłowym oraz bezpośrednio lub pośrednio sprawować kontroli albo wykonywać jakichkolwiek praw względem przedsiębiorstwa prowadzącego działalność wytwórczą lub dostawczą (art. 9 ust. 1 lit. b) i) oraz ii) dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej). Artykuł 9 ust. 1 lit. c) oraz d) dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej zawierają postanowienia dotyczące opisanych poniżej dwóch dodatkowych wymogów. Na mocy postanowień zawartych w art. 9 ust. 1 lit. c) ta sama osoba nie jest uprawniona do powoływania członków rady nadzorczej, zarządu ani organów uprawnionych do reprezentacji przedsiębiorstwa operatora systemu przesyłowego lub systemu przesyłowego ani do bezpośredniego lub pośredniego sprawowania kontroli albo wykonywania jakichkolwiek praw względem przedsiębiorstwa prowadzącego jakąkolwiek działalność w zakresie wytwarzania lub dostaw. W praktyce przepis ten dodaje do postanowień art. 9 ust. 1 lit. b) szczególny wymóg dotyczący przedsiębiorstw macierzystych lub innych podmiotów, które nie posiadają pakietu kontrolnego w OSP lub przedsiębiorstwie prowadzącym działalność w zakresie dostaw. Celem niniejszego zapisu jest uniknięcie sytuacji, w której firma macierzysta posiadająca środki kontroli nad dostawcą, w tym również ograniczone, powołuje członków zarządu OSP. W efekcie firma macierzysta (lub inny podmiot), która posiada pakiet większościowy lub jest uprawniona do powoływania członków zarządu albo wykonywania prawa głosu w przedsiębiorstwie zajmującym się działalnością w zakresie dostaw, nie może powoływać członków zarządu OSP. Artykuł 9 ust. 1 lit. d) zawiera postanowienia dotyczące konfliktu interesów w przypadku członków zarządu, zakazując tej samej osobie jednoczesnego pełnienia funkcji członka zarządu przedsiębiorstwa prowadzącego działalność w zakresie dostaw oraz OSP. W przypadku tego zakazu bez znaczenia pozostaje fakt, czy członkowie zarządu dostawcy oraz OSP powoływani są przez tę samą osobę. Zasady rozdziału dotyczą zarówno podmiotów prywatnych, jak i publicznych. W myśl ich przepisów dwa odrębne podmioty publiczne powinny więc być traktowane jak dwie różne osoby, które mogą kontrolować z jednej strony działalność w zakresie wytwarzania i dostaw, a z drugiej strony działalność przesyłową, pod warunkiem, że nie znajdują się pod wspólnym wpływem innego podmiotu publicznego z naruszeniem przepisów art. 9 ust. 1 dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej (zob. motyw 23 oraz art. 9 ust. 6 dyrektywy elektroenergetycznej oraz motyw 20 i art. 9 ust. 6 dyrektywy gazowej). Aby uniknąć bezprawnego nacisku spowodowanego pionowymi powiązaniami między rynkami energii elektrycznej i gazu, art. 9 ust. 3 obu dyrektyw wskazuje, iż przepisy dotyczące rozdziału własności mają zastosowanie do obu sektorów, zakazując w ten sposób po- 84

łączonego wpływu na dostawcę energii elektrycznej oraz operatora systemu przesyłowego gazu lub dostawcy gazu i operatora systemu przesyłowego energii elektrycznej. Przepis ten dotyczy jednak tylko głównych wymagań w zakresie rozdziału własności określonych w art. 9 ust. 1 lit. b) dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej, a nie przepisów dodatkowych zawartych w lit. c) i d). Artykuł 9 ust. 5 dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej stwierdza, iż wydzieleni operatorzy systemu przesyłowego tworzący wspólne przedsięwzięcie pełniące funkcję operatora systemu przesyłowego w dwóch lub większej liczbie państw członkowskich mogą pozostać właścicielami swoich systemów bez uszczerbku dla postanowień zawartych w art. 9 ust. 1 lit. a) dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej. 2.3. Niezależny operator systemu (ISO) Jeżeli w momencie wejścia w życie dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej OSP należy do przedsiębiorstwa pionowo zintegrowanego, dany kraj członkowski może podjąć decyzję o niestosowaniu przepisów dotyczących rozdziału własności zawartych w tych dyrektywach i powołać niezależnego operatora systemu (ISO). 2.3.1. Powołanie i procedura certyfikacyjna Zgodnie z postanowieniami art. 13 ust. 1 i 3 dyrektywy elektroenergetycznej oraz art. 14 ust. 1 i 3 dyrektywy gazowej ISO wyznaczany jest przez właściciela systemu przesyłowego, którego to dotyczy, a następnie zatwierdzany i powoływany przez kraj członkowski po uprzednim uzyskaniu certyfikacji od organów regulacyjnych jako spełniający wymogi ust. 2 wspomnianych wyżej artykułów. Wyznaczenie to podlega zatwierdzeniu przez Komisję. W ramach procedury certyfikacyjnej zadaniem organu regulacyjnego jest zapewnienie, zgodnie z postanowieniami art. 13 ust. 2 dyrektywy elektroenergetycznej oraz art. 14 ust. 2 dyrektywy gazowej, że zostały spełnione następujące warunki: kandydat na operatora spełnia wymogi rozdziału własności określone w art. 9 ust. 1 lit. b), c) i d) dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej (lit. a); kandydat na operatora wykazał, że dysponuje wymaganymi zasobami finansowymi, technicznymi, fizycznymi i kadrowymi, aby wykonywać swoje zadania zgodnie z art. 12 dyrektywy elektroenergetycznej oraz art. 13 dyrektywy gazowej (lit. b); kandydat na operatora zobowiązał się do zastosowania się do dziesięcioletniego planu rozwoju sieci monitorowanego przez organ regulacyjny (lit. c); właściciel systemu przesyłowego wykazał zdolność do wypełnienia swoich obowiązków zgodnie z ust. 5 (lit. d, zob. niżej); kandydat na operatora wykazał zdolność do wypełnienia swoich obowiązków zgodnie z rozporządzeniem w sprawie energii elektrycznej (WE) 714/2009 oraz rozporządzeniem w sprawie gazu (WE) 715/2009 (lit. e). Warto zauważyć, że ciężar udowodnienia, że spełnione są powyższe wymagania, ewidentnie spoczywa na kandydacie na operatora lub na właścicielu systemu, a nie na organie regulacyjnym. Ze względów proceduralnych zastosowanie znajduje ogólna procedura certyfikacji (patrz niżej) opisana w art. 10 dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej. Jeżeli o certyfikację występuje właściciel systemu przesyłowego lub operator systemu przesyłowego, który jest kontrolowany przez osobę z kraju niebędącego członkiem UE, zastosowanie znajduje procedura certyfikacji w odniesieniu do krajów trzecich, zgodnie z postanowieniami art. 11 dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej, uzupełniająca art. 13 ust. 2 dyrektywy elektroenergetycznej oraz art. 14 ust. 2 dyrektywy gazowej. 2.3.2. Zadania ISO Ponieważ niezależny operator systemu traktowany jest jako OSP, powinien wypełniać obowiązki dotyczące operatora systemu przesyłowego określone w dyrektywie elektroenergetycznej i gazowej oraz rozporządzeniach w sprawie energii elektrycznej i gazu. Wynika to z art. 13 ust. 4 dyrektywy elektroenergetycznej oraz art. 14 ust. 4 dyrektywy gazowej: (..) niezależny operator systemu działa jako operator systemu przesyłowego (..). W szczególności oznacza to, iż każdy ISO jest odpowiedzialny za przyznawanie użytkownikom systemu dostępu do sieci i zarządzanie tym dostępem (dostęp stron trzecich), pobieranie opłat 85

za dostęp, opłat za ograniczenia oraz opłat w ramach mechanizmu rekompensat dla operatorów działających między systemami przesyłowymi zgodnie z postanowieniami rozporządzeń w sprawie energii elektrycznej i gazu. Ponadto zadaniem ISO jest eksploatacja i rozbudowa systemu. Powyższa lista zadań nie ma charakteru wyczerpującego. Właściciel systemu przesyłowego nie ma obowiązku ani prerogatyw do przyznawania dostępu stronom trzecim i zarządzania takim dostępem. Jeśli chodzi o inwestycje, ISO jest w pełni odpowiedzialny za zapewnienie długoterminowej zdolności systemu do zaspokajania uzasadnionego zapotrzebowania za pomocą planowania inwestycyjnego. Dyrektywa elektroenergetyczna i gazowa wyraźnie zaznaczają, że w przypadku rozbudowy systemu przesyłowego na ISO spoczywa odpowiedzialność za planowanie, w tym również za procedurę udzielania zezwoleń, budowę i oddawanie do eksploatacji nowej infrastruktury. Również w tym przypadku właściciel systemu przesyłowego nie ma obowiązku ani prerogatyw do planowania inwestycyjnego. 2.3.3. Zadania właściciela systemu przesyłowego Właściciel systemu przesyłowego będący właścicielem sieci ma zadania oraz obowiązki, które są wymienione w art. 13 ust. 5 dyrektywy elektroenergetycznej oraz art. 14 ust. 5 dyrektywy gazowej. Jego pierwszym obowiązkiem jest zapewnienie stosownej współpracy z ISO niezbędnej do wykonywania jego zadań. Dotyczy to w szczególności dostarczania wszelkich niezbędnych informacji związanych z systemem. Właściciel systemu powinien ponadto zapewnić pokrycie odpowiedzialności związanej z aktywami sieci. Dyrektywy elektroenergetyczna i gazowa stwierdzają, że kwestia ta nie dotyczy odpowiedzialności związanej z zadaniami niezależnego operatora systemu. W praktyce oznacza to, że właściciel systemu jest odpowiedzialny za pokrycie odpowiedzialności między innymi za stan sieci, ale nie za zarządzanie siecią. Organ regulacyjny będzie weryfikował i zatwierdzał uzgodnienia między ISO a właścicielem systemu podczas procedury certyfikacyjnej, a także na bieżąco w ramach realizacji UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o ene obowiązku monitorowania zgodnie z postanowieniami art. 37 ust. 3 dyrektywy elektroenergetycznej oraz art. 41 ust. 3 dyrektywy gazowej. W kwestii finansowania systemu zasadniczym obowiązkiem jego właściciela jest finansowanie inwestycji przewidzianych przez niezależnego operatora systemu. Dotyczy to jednak tylko inwestycji zatwierdzonych przez organ regulacyjny. Jeśli właściciel systemu nie zamierza finansować tych inwestycji we własnym zakresie, musi wyrazić zgodę na ich finansowanie przez jakąkolwiek zainteresowaną stronę, w tym również przez ISO. W praktyce oznacza to, iż właściciel systemu nie będzie właścicielem nowych elementów systemu, które nie zostały przez niego sfinansowane. Stosowne uzgodnienia dotyczące finansowania podlegają zatwierdzeniu przez organ regulacyjny. Przed takim zatwierdzeniem organ regulacyjny konsultuje się z właścicielem systemu przesyłowego oraz z innymi zainteresowanymi stronami, w tym ISO. Właściciel systemu przesyłowego ponadto ma obowiązek udzielenia gwarancji w celu ułatwienia finansowania wszelkiej rozbudowy sieci, z wyjątkiem tych inwestycji, w przypadku których wydał zgodę na finansowanie przez jakąkolwiek zainteresowaną stronę. 2.3.4. Obowiązki i uprawnienia organu regulacyjnego Artykuł 37 ust. 3 dyrektywy elektroenergetycznej oraz art. 41 ust. 3 dyrektywy gazowej wymieniają szczegółowe obowiązki i uprawnienia organu regulacyjnego związane z powołaniem niezależnego operatora systemu (ISO). Stanowią one uzupełnienie ogólnych obowiązków i uprawnień organu regulacyjnego powierzonych mu w związku z procedurą certyfikacji (zob. pkt. 2.5. niniejszej noty). Niniejsze obowiązki i uprawnienia są następujące: monitorowanie wypełniania przez właściciela systemu przesyłowego i ISO ich obowiązków na mocy niniejszego artykułu; monitorowanie powiązań i przepływu informacji między ISO a właścicielem systemu przesyłowego, a w szczególności zatwierdzanie wszelkich umów między ISO a właścicielem systemu przesyłowego; występowanie jako organ rozstrzygający spory pomiędzy ISO a właścicielem systemu przesyłowego, w szczególności dotyczące 86

skarg złożonych przez którąkolwiek ze stron zgodnie z art. 37 ust. 11 dyrektywy elektroenergetycznej oraz art. 41 ust. 11 dyrektywy gazowej; zatwierdzanie planów inwestycyjnych oraz wieloletniego planu rozbudowy sieci, przedkładanego co roku przez ISO, a także zatwierdzanie pierwszego dziesięcioletniego planu rozwoju sieci w ramach procedury certyfikacji zgodnie z art. 13 ust. 2 lit. c) dyrektywy elektroenergetycznej oraz art. 14 ust. 2 lit. c) dyrektywy gazowej; zapewnienie, aby taryfy za dostęp do sieci, pobierane przez ISO, obejmowały wynagrodzenie dla właściciela sieci, w tym odpowiednie wynagrodzenie za korzystanie z aktywów sieci oraz wszelkich nowych inwestycji w sieci, pod warunkiem, że są one przeprowadzane skutecznie i w warunkach opłacalności ekonomicznej. W praktyce oznacza to, że inwestycje, które się wiążą z wynagrodzeniem dla właściciela sieci, zatwierdzane są przez organ regulacyjny; uprawnienia do przeprowadzania inspekcji, w tym niezapowiedzianych, w obiektach należących do właściciela systemu przesyłowego i ISO; oraz monitorowanie stosowania opłat ograniczeniowych pobieranych przez ISO zgodnie z przepisami zawartymi w rozporządzeniach w zakresie energii elektrycznej i gazu. Ogólnie biorąc, nadrzędnym obowiązkiem organu regulacyjnego jest zapewnienie wypełniania przez ISO jego zadań, w szczególności przez bieżące nadzorowanie działalności ISO oraz właściciela systemu przesyłowego. W przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów organ regulacyjny jest uprawniony do nakładania sankcji za niewypełnianie obowiązków zgodnie z ogólnymi postanowieniami art. 37 ust. 4 lit. d) dyrektywy elektroenergetycznej oraz art. 41 ust. 4 lit. d) dyrektywy gazowej. Sankcje te powinny być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające i mogą wynosić do 10 proc. rocznych obrotów przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo lub ISO. 2.3.5. Wydzielenie właścicieli systemu przesyłowego W przypadku powołania ISO dyrektywa elektroenergetyczna i gazowa wymagają prawnego i funkcjonalnego wydzielenia właściciela systemu przesyłowego. Artykuł 14 ust. 1 dyrektywy elektroenergetycznej oraz art. 15 ust. 1 dyrektywy gazowej wyraźnie określają obowiązek wydzielenia prawnego. Wymóg ten jest taki sam, jak w przypadku postanowień wiążących się z prawnym wydzieleniem operatorów systemu dystrybucyjnego (OSD) i należy go stosownie interpretować (zob. pkt. 3.2. niniejszej noty). Artykuł 14 ust. 2 dyrektywy elektroenergetycznej oraz art. 15 ust. 2 dyrektywy gazowej zawierają przepisy dotyczące wydzielenia funkcjonalnego. Ich celem jest zapewnienie niezależności właściciela systemu przesyłowego od innych rodzajów działalności podejmowanych przez przedsiębiorstwo zintegrowane pionowo niezwiązanych z przesyłem w zakresie organizacji i uprawnień do podejmowania decyzji (lit. a i b). Właściciel systemu przesyłowego jest zobowiązany do ustanowienia programu zgodności (lit. c). Przepisy te, stanowiące minimalne wymogi, są takie same jak w przypadku postanowień wiążących się z wydzieleniem operatorów systemu dystrybucyjnego (OSD) i należy je stosownie interpretować (zob. pkt. 3.3. niniejszej noty). 2.4. Niezależny operator przesyłu (ITO) Jeżeli w momencie wejścia w życie dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej OSP należy do przedsiębiorstwa pionowo zintegrowanego, kraj członkowski, którego to dotyczy, może podjąć decyzję o niestosowaniu przepisów odnoszących się do rozdziału własności i powołać niezależnego operatora przesyłu (ITO) zgodnie z postanowieniami obu tych dyrektyw. 2.4.1. Aktywa, urządzenia, pracownicy i tożsamość ITO Operator systemu przesyłowego musi mieć zapewnioną niezależność. Artykuł 17 ust. 1 dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej wyraźnie stwierdzają, że ITO powinien mieć do dyspozycji wszelkie zasoby finansowe, techniczne, fizyczne i ludzkie niezbędne do wypełniania jego obowiązków i do prowadzenia działalności w zakresie przesyłu energii elektrycznej lub gazu. Działalność w zakresie przesyłania energii elektrycznej lub gazu ELEKTRO NERGETYKA nr 2 / 2009 87

jest określona w art. 17 ust. 2 dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej. Obejmuje ona wszystkie zadania OSP wymienione w art. 12 dyrektywy elektroenergetycznej oraz art. 13 dyrektywy gazowej. Dodatkowo art. 17 ust. 2 obu dyrektyw wymienia inne zadania, na potrzeby których ITO powinien mieć zapewnioną niezależność. Specyfikacje tych zadań, zawarte w art. 12 i 17 ust. 2 dyrektywy elektroenergetycznej oraz w art. 13 i 17 ust. 2 dyrektywy gazowej, są orientacyjne i nie mają charakteru wyczerpującego: dyrektywy nakładają na ITO ogólny obowiązek zachowania niezależności. Dyrektywy elektroenergetyczna i gazowa dostarczają szczegółowych przepisów dotyczących aktywów, pracowników i środków finansowych, jakie są niezbędne do działalności w zakresie przesyłu energii elektrycznej i gazu. Jeśli chodzi o aktywa, art. 17 ust. 1 lit. a) obu dyrektyw stwierdza, iż muszą one być własnością ITO. Obowiązek ten dotyczy nie tylko sieci, ale także wszystkich innych aktywów związanych z działalnością w zakresie przesyłu energii elektrycznej i gazu. Jeżeli chodzi o pracowników, to art. 17 ust. 1 lit. b) obu dyrektyw wymaga, aby pracownicy zatrudnieni do prowadzenia działalności w zakresie przesyłu energii elektrycznej i gazu byli zatrudnieni przez ITO. Dotyczy to pracowników niezbędnych do prowadzenia kluczowych aspektów działalności ITO, takich jak zarządzanie systemem i eksploatacja sieci. Jeśli chodzi o obsługę administracyjno zarządczą, w tym obsługę prawną, rachunkowość i usługi informatyczne, które wchodzą w skład działalności w zakresie przesyłu energii elektrycznej i gazu zgodnie z postanowieniami art. 12 i 17 ust. 2 dyrektywy elektroenergetycznej oraz art. 13 i 17 ust. 2 dyrektywy gazowej, ITO zobowiązany jest do zatrudniania odpowiedniej liczby wykwalifikowanych pracowników niezbędnych do wykonywania bieżących zadań. W szczególnych przypadkach ITO może zawierać umowy ze stroną trzecią na wykonanie usług prawnych, rachunkowych i informatycznych, jedynie wtedy, gdy zatrudni wystarczającą liczbę pracowników do wykonywania bieżących zadań związanych z działalnością w zakresie przesyłu energii elektrycznej i gazu. Ten sam warunek dotyczy innych usług, między innymi związanych z rozbudową i naprawą sieci. ITO ma obowiązek zatrudnić wystarczającą UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o ene liczbę wykwalifikowanych pracowników do wykonywania bieżących zadań w celu zachowania niezależności; w drodze wyjątku może zawierać umowy na wykonanie usług w tym zakresie. Przepis ten, dotyczący niezależności ITO, nie odnosi się do tych rodzajów działalności, które nie są bezpośrednio związane z przesyłem energii elektrycznej i gazu, takich jak usługi sprzątania czy ochrona pomieszczeń biurowych. Do tego typu usług dodatkowych pracownicy nie muszą być zatrudnieni przez ITO, który jest w tym zakresie uprawniony do zawierania umów ze stroną trzecią na wykonanie usług według własnego uznania. Szczególne zasady dotyczą wynajęcia pracowników oraz zawierania umów na wykonanie usług między przedsiębiorstwem zintegrowanym pionowo a ITO. Ponieważ głównym założeniem jest autonomia ITO oraz jego niezależność od przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo, wynajęcie pracowników przez przedsiębiorstwo zintegrowane pionowo lub jego część od ITO oraz zawieranie z nim umów na wykonanie usług są zabronione. Świadczenie usług przez ITO na rzecz przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo jest możliwe tylko w wyjątkowych przypadkach, w szczególności, jeśli świadczenie tych usług nie wprowadza dyskryminacji między użytkownikami sytemu, nie ogranicza konkurencji w zakresie wytwarzania lub dostaw oraz jeśli warunki świadczenia tych usług zostały zatwierdzone przez organ regulacyjny zgodnie z postanowieniami art. 17 ust. 1 lit. c) dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej. Ponadto ITO nie może dzielić systemów ani urządzeń informatycznych, obiektów fizycznych i zabezpieczonych systemów dostępu z żadną częścią przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo ani korzystać z usług tych samych konsultantów ani wykonawców zewnętrznych w zakresie systemów i urządzeń informatycznych, systemów zabezpieczenia dostępu oraz audytów zgodnie z postanowieniami art. 17 ust. 5 i 6 dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej. Jeśli chodzi o finansowanie, to art. 17 ust. 1 lit. d) dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej zawiera ogólną zasadę mówiącą o tym, iż odpowiednie środki finansowe na przyszłe inwestycje oraz/ lub zastąpienie istniejących aktywów udostępniane są ITO we 88

właściwym czasie przez przedsiębiorstwo zintegrowane pionowo w następstwie stosownego wniosku złożonego przez ITO. Środki te muszą zostać zatwierdzone przez organ nadzorujący na mocy art. 20 dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej. ITO ma obowiązek powiadomić organ regulacyjny o wyżej wymienionych środkach zgodnie z art. 18 ust. 8 obu dyrektyw. Na mocy art. 17 ust. 4 dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej ITO nie może powodować w zakresie tożsamości korporacyjnej, komunikacji, marki i obiektów nieporozumień w odniesieniu do odrębnej tożsamości przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo. Wprowadza on ogólny obowiązek unikania dezorientowania odbiorców w związku z tożsamością ITO i przedsiębiorstwa prowadzącego działalność w zakresie dostaw. O tym, czy w danym przypadku występuje sytuacja prowadząca do nieporozumień, powinny rozstrzygać przepisy prawa wspólnotowego znaków towarowych6. 2.4.2. Niezależność ITO Artykuł 18 dyrektywy elektroenergetycznej oraz gazowej zawiera ogólną zasadę, iż ITO powinien posiadać rzeczywiste prawo do podejmowania decyzji, niezależnie od przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo, dotyczących aktywów koniecznych do eksploatacji i rozbudowy systemu przesyłowego. Wiąże się z nią ogólny wymóg niezależności w zakresie własności sieci i jej eksploatacji. W szczególności przedsiębiorstwo zintegrowane pionowo nie może określać, bezpośrednio ani pośrednio, zachowań konkurencyjnych ITO w zakresie jego bieżącej działalności oraz zarządzania siecią ani w zakresie działań niezbędnych do przygotowania dziesięcioletniego planu rozwoju (art. 18 ust. 4 dyrektywy elektroenergetycznej oraz gazowej). Z zastrzeżeniem decyzji organu nadzorującego na mocy art. 20 obu dyrektyw zasadę tę uzupełniają następujące zapisy: (i) ITO powinien mieć uprawnienia do pozyskiwania środków pieniężnych na rynku kapitałowym (art. 18 ust. 1 lit. b) obu dyrektyw); (ii) podmioty zależne przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo prowadzące działalność w zakresie wytwarzania lub dostaw nie mogą mieć bezpośrednio ani pośrednio jakichkolwiek udziałów lub akcji ITO. ITO nie może mieć bezpośrednio ani pośrednio jakichkolwiek udziałów lub akcji jakiegokolwiek podmiotu zależnego przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo prowadzącego działalność w zakresie wytwarzania lub dostaw ani nie może od tego podmiotu otrzymywać dywidend lub innych korzyści finansowych (art. 18 ust. 3 obu dyrektyw). W praktyce oznacza to, iż przedsiębiorstwo prowadzące działalność w zakresie dostaw oraz ITO mogą wchodzić w skład tego samego przedsiębiorstwa macierzystego, ale nie mogą stanowić podmiotów od siebie zależnych, zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio; (iii) aby uniknąć preferencyjnego traktowania, wszelkie powiązania handlowe i finansowe między przedsiębiorstwem zintegrowanym pionowo a ITO, w tym także pożyczki udzielone przez ITO przedsiębiorstwu zintegrowanemu pionowo, muszą być zgodne z warunkami rynkowymi (art. 18 ust. 6 obu dyrektyw), a informacje o nich powinny zostać udostępnione organowi regulacyjnemu na jego wniosek. Wszelkie powiązania handlowe i finansowe z przedsiębiorstwem zintegrowanym pionowo będące przedmiotem umów, zarówno w formie pisemnej, jak i ustnej, wymagają zgody organu regulacyjnego (art. 18 ust. 7 dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej); oraz (iv) przedsiębiorstwo zintegrowane pionowo ma obowiązek powstrzymać się od wszelkich działań utrudniających ITO wypełnianie jego obowiązków oraz nie wymagać od ITO uzyskania zgody przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo na wypełnianie tych obowiązków (art. 18 ust. 9 obu dyrektyw). Ogólna struktura zarządcza i statut ITO muszą uwzględniać skuteczną strukturę w zakresie podejmowania decyzji oraz przepisy umożliwiające skuteczną niezależność ITO zgodnie z tymi postanowieniami. Z proceduralnego punktu widzenia jedynie ITO, który spełnia wymogi dyrektywy energetycznej i gazowej, może uzyskać certyfikację i zostać zatwierdzonym i wyznaczonym przez dane państwo członkowskie na operatora systemu przesyłowego (OSP). Do modelu ITO ma zastosowanie procedura certyfikacji zawarta w art. 10 i 11 dyrektyw elektroenergetycznej i gazowej. ITO ma obowiązek ustanowić i wprowadzić w życie program zgodności określający środki, które mają zostać podjęte w celu wyklucze- 89

nia zachowań dyskryminacyjnych. Program podlega zatwierdzeniu przez organ regulacyjny. Organ nadzorujący powołuje inspektora do spraw zgodności, którego zatwierdza organ regulacyjny. Inspektor ds. zgodności odpowiada przede wszystkim za wdrożenie programu zgodności, a jego głównym zadaniem jest zapewnienie, że ITO jest niezależny w swych działaniach i nie stosuje praktyk dyskryminacyjnych. Program zgodności oraz inspektor ds. zgodności podlegają szczegółowym przepisom zawartym w art. 21 obu dyrektyw. Na mocy art. 9 ust. 9 dyrektyw elektroenergetycznej i gazowej kraj członkowski może podjąć decyzję o niestosowaniu szczegółowych przepisów dotyczących ITO (oraz przepisów dotyczących rozdziału własności oraz ISO), jeżeli w momencie wejścia w życie postanowień obu tych dyrektyw system przesyłowy należy do przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo oraz istnieją rozwiązania gwarantujące bardziej skuteczną niezależność OSP niż postanowienia art. 17 23 obu dyrektyw. W ramach procedury certyfikacji Komisja zweryfikuje, czy istniejące rozwiązania wyraźnie gwarantują bardziej skuteczną niezależność OSP niż postanowienia art. 17 23 obu dyrektyw. Tylko w takim przypadku możliwa jest certyfikacja OSP. Organ regulacyjny jest zobowiązany zastosować się do decyzji Komisji w tej sprawie zgodnie z postanowieniami art. 3 ust. 6 obu dyrektyw. UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o ene 2.4.3. Niezależność pracowników i kierownictwa ITO Artykuł 19 dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej zawiera przepisy dotyczące niezależności kierownictwa ITO. W jego skład wchodzą osoby odpowiedzialne za zarządzanie i/lub członkowie organów administracyjnych. W zależności od formy prawnej i statutu przedsiębiorstwa kierownictwo składa się najczęściej z prezesa oraz dyrektora generalnego/naczelnego, a także każdego członka zarządu, który ma prawo do podejmowania decyzji, niebędącego członkiem organu nadzorującego ITO. Decyzje dotyczące powoływania i przedłużania okresu urzędowania, warunków zatrudnienia w tym również wynagrodzenia i rozwiązania stosunku pracy osób odpowiedzialnych za zarządzanie podejmowane są przez organ nadzorujący ITO. Decyzje te zgłaszane są organowi regulacyjnemu i stają się wiążące jedynie wówczas, gdy organ regulacyjny nie zgłosił żadnych zastrzeżeń w terminie trzech tygodni od otrzymania stosownego powiadomienia. Organ regulacyjny musi zapewnić niezależność zawodową kierownictwa ITO od innych części przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo oraz zapewnić, że jego warunki zatrudnienia rzeczywiście gwarantują taką niezależność. Organ regulacyjny może w związku z tym zgłosić sprzeciw wobec decyzji dotyczących powoływania, przedłużania okresu urzędowania lub rozwiązania stosunku pracy osób odpowiedzialnych za zarządzanie ITO, w przypadku gdy powstają wątpliwości co do niezależności zawodowej powołanych osób odpowiedzialnych za zarządzanie lub co do zasadności przedterminowego zakończenia okresu ich urzędowania. Obok nadzoru sprawowanego przez organ regulacyjny art. 19 obu dyrektyw zawiera postanowienia, których celem jest zapobieganie konfliktowi interesów w odniesieniu do kierownictwa, a także pracowników ITO, takie jak: (i) Osoby odpowiedzialne za zarządzanie ITO nie mogą zajmować jakiegokolwiek innego stanowiska ani wykonywać jakichkolwiek innych obowiązków zawodowych, posiadać jakichkolwiek innych interesów lub powiązań gospodarczych, bezpośrednio lub pośrednio, w przedsiębiorstwie zintegrowanym pionowo lub jego części albo z kontrolującymi go wspólnikami lub akcjonariuszami przez okres trzech lat przed ich powołaniem. Zasada ta dotyczy również osób bezpośrednio podległych kierownictwu w sprawach związanych z eksploatacją, utrzymaniem lub rozbudową sieci. Odstępstwo od tej zasady dotyczy samego OSP: osoby z kierownictwa OSP pełniące funkcje kierownicze przed powołaniem ITO mogą zachować stanowiska (art. 19 ust. 3 obu dyrektyw). (ii) Osoby odpowiedzialne za zarządzanie nie mogą, bezpośrednio ani pośrednio, posiadać żadnych interesów w jakiejkolwiek innej części przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo lub z kontrolującymi go wspólnikami lub akcjonariuszami. Przepis ten zabrania, na przykład, kierownictwu oraz pracownikom posiadania udziałów lub akcji w przedsiębiorstwie zintegrowanym pionowo. Zasada ta dotyczy również osób bezpośrednio podległych kierownictwu 90

w sprawach związanych z eksploatacją, utrzymaniem lub rozbudową sieci (art. 19 ust. 4 obu dyrektyw). (iii) Osoby odpowiedzialne za zarządzanie ITO oraz jego pracownicy nie mogą, bezpośrednio ani pośrednio, posiadać żadnych interesów ani otrzymywać żadnych korzyści finansowych od jakiejkolwiek części przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo innej niż OSP. Ponadto ich wynagrodzenie nie jest uzależnione od działalności ani wyników przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo innych niż działalność lub wyniki OSP. Przepis ten zabrania między innymi przyznawania kierownictwu opcji na akcje przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo. Zasada ta dotyczy również osób bezpośrednio podległych kierownictwu w sprawach związanych z eksploatacją, utrzymaniem lub rozbudową sieci (art. 19 ust. 5 obu dyrektyw). (iv) Po zakończeniu okresu urzędowania w strukturach ITO osoby odpowiedzialne za zarządzanie nie mogą zajmować żadnego stanowiska ani wykonywać jakichkolwiek obowiązków zawodowych, mieć interesów lub powiązań gospodarczych, bezpośrednio lub pośrednio, w jakiejkolwiek części przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo przez okres nie krótszy niż cztery lata. Odstępstwo od tej zasady dotyczy samego ITO, w przypadku którego osoby odpowiedzialne za zarządzanie mogą pozostać w strukturach ITO na niekierowniczych stanowiskach. Zasada ta dotyczy również osób bezpośrednio podległych kierownictwu w sprawach związanych z eksploatacją, utrzymaniem lub rozbudową sieci (art. 19 ust. 7 obu dyrektyw). Przepis określony w pkt. (i) zawartym w art. 19 ust. 3 obu dyrektyw ma zastosowanie do większości kierownictwa oraz osób bezpośrednio podległych kierownictwu w sprawach związanych z eksploatacją, utrzymaniem lub rozbudową sieci. Jeżeli funkcje kierownicze sprawuje zarząd lub rada, postanowienia art. 19 ust. 3 obu dyrektyw dotyczą połowy plus jednego członka zarządu lub rady. Tam, gdzie wszystkie funkcje wykonawcze w ITO powierzono jednej osobie, zasada większości wskazuje, że do tej osoby mają zastosowanie postanowienia ust. 3. Członkowie kierownictwa, którzy nie podlegają przepisom art. 19 ust. 3 dyrektywy elektroenergetycznej i gazowej, nie mogą wykonywać jakiejkolwiek działalności zarządczej ani innej odnośnej działalności w przedsiębiorstwie zintegrowanym pionowo przez co najmniej sześć miesięcy przed ich powołaniem. 2.4.4. Organ nadzorujący Kluczowym wymogiem w przypadku wyboru modelu ITO jest powołanie organu nadzorującego. Oprócz podejmowania decyzji dotyczących osób odpowiedzialnych za zarządzanie w ITO organ nadzorujący jest odpowiedzialny za podejmowanie decyzji, które mogą mieć znaczący wpływ na wartość aktywów wspólników lub akcjonariuszy ITO, w szczególności za decyzje dotyczące zatwierdzenia rocznego i długookresowego planu finansowego, poziomu zadłużenia ITO i wielkości dywidendy wypłacanej wspólnikom lub akcjonariuszom. Organ nadzorujący nie jest uprawniony do podejmowania decyzji związanych z bieżącą działalnością ITO i zarządzaniem siecią oraz działań związanych z przygotowaniem dziesięcioletniego planu rozwoju sieci opracowywanego zgodnie z art. 22 obu dyrektyw. Na mocy art. 20 ust. 3 obu dyrektyw do co najmniej połowy członków organu nadzorującego minus jedna osoba mają zastosowanie następujące przepisy: (i) Dane osobowe oraz warunki regulujące kadencję, czas trwania i zakończenie okresu urzędowania członków organu nadzorującego, a także uzasadnienie jakiejkolwiek proponowanej decyzji o zakończeniu okresu urzędowania tych osób zgłaszane jest organowi regulacyjnemu, któremu przysługuje okres trzech tygodni od powiadomienia na zgłaszanie zastrzeżeń. Zadaniem organu regulacyjnego jest zapewnienie, że członkowie organu nadzorującego są niezależni zawodowo i że ich warunki zatrudnienia gwarantują taką niezależność. Organ regulacyjny może zgłosić sprzeciw wobec decyzji dotyczących powoływania, przedłużania oraz zakończenia okresu urzędowania członków organu nadzorującego, gdy powstają wątpliwości co do niezależności zawodowej powołanych osób lub zasadności przedterminowego zakończenia ich okresu urzędowania; (ii) Członkowie organu nadzorującego ITO nie mogą zajmować jakiegokolwiek innego stanowiska ani wykonywać jakichkolwiek in- ELEKTRO NERGETYKA nr 2 / 2009 91

nych obowiązków zawodowych, posiadać jakichkolwiek innych interesów lub powiązań gospodarczych, bezpośrednio lub pośrednio, w przedsiębiorstwie zintegrowanym pionowo ani jakiejkolwiek jego części lub z kontrolującymi go wspólnikami albo akcjonariuszami przez co najmniej trzy lata przed ich powołaniem. Przepis ten nie dotyczy samego OSP; (iii) Członkowie organu nadzorującego ITO nie mogą zajmować jakiegokolwiek innego stanowiska ani wykonywać jakichkolwiek innych obowiązków zawodowych, posiadać jakichkolwiek innych interesów lub powiązań gospodarczych, bezpośrednio ani pośrednio, w jakiejkolwiek innej części przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo; (iv) Członkowie organu nadzorującego ITO nie mogą posiadać jakichkolwiek interesów ani otrzymywać żadnych korzyści finansowych, bezpośrednio lub pośrednio, od jakiejkolwiek części przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo innej niż ITO. Ponadto ich wynagrodzenie nie jest uzależnione od działalności ani wyników przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo innych niż działalność lub wyniki OSP; oraz (v) Po zakończeniu okresu urzędowania w strukturach ITO członkowie organu nadzorującego nie mogą zajmować żadnego stanowiska ani wykonywać jakichkolwiek obowiązków zawodowych, mieć interesów lub powiązań gospodarczych, bezpośrednio ani pośrednio, w jakiejkolwiek części przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo albo z kontrolującymi go wspólnikami lub akcjonariuszami przez okres nie krótszy niż cztery lata. Przepis ten nie dotyczy samego ITO. W drodze wyjątku zasada zawarta w pkt. (i) mówiąca o tym, iż organ regulacyjny może zgłosić sprzeciw wobec decyzji dotyczącej odwołania członków organu nadzorującego, jeżeli powstają wątpliwości co do jej zasadności, ma zastosowanie do wszystkich członków organu nadzorującego, nie tylko połowy minus jedna osoba (art. 20 ust. 3 akapit drugi obu dyrektyw). UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o ene 2.4.5. Rozbudowa sieci i uprawnienia do podejmowania decyzji inwestycyjnych Aby zagwarantować niezbędne inwestycje w sieci, dyrektywy nakładają na ITO szczegółowe obowiązki w zakresie rozbudowy sieci i podejmowania decyzji inwestycyjnych. ITO ma obowiązek co roku przedstawić organowi regulacyjnemu dziesięcioletni plan rozwoju sieci zgodnie z procedurą zawartą w art. 22 obu dyrektyw. Plan ten w szczególności wskazuje uczestnikom rynku najważniejszą infrastrukturę przesyłową, którą należy zbudować lub zmodernizować w ciągu następnych dziesięciu lat, a także określa ramy czasowe wszystkich projektów inwestycyjnych. Musi on zawierać wszystkie inwestycje już zatwierdzone do realizacji, a także wskazywać, które z nich należy wykonać w ciągu najbliższych trzech lat. Przy opracowywaniu dziesięcioletniego planu rozwoju sieci OSP przyjmuje rozsądne założenia dotyczące rozwoju wytwarzania, dostaw, zużycia i wymiany z innymi krajami, z uwzględnieniem planów inwestycyjnych dotyczących sieci regionalnych i o zasięgu wspólnotowym. Organ regulacyjny konsultuje się w sprawie dziesięcioletniego planu rozwoju sieci ze wszystkimi obecnymi lub potencjalnymi użytkownikami systemu w sposób otwarty i przejrzysty, a także podaje do publicznej wiadomości wyniki tych konsultacji, w szczególności potencjalne potrzeby inwestycyjne. Organ regulacyjny bada, czy dziesięcioletni plan rozwoju sieci obejmuje wszystkie potrzeby inwestycyjne określone w procesie konsultacji i czy jest spójny z niewiążącym dziesięcioletnim planem rozwoju sieci o zasięgu wspólnotowym, o którym mowa w art. 8 ust. 3 lit. b) rozporządzenia w zakresie energii elektrycznej i gazu. Organ regulacyjny może się zwrócić do ITO, aby dokonał korekty swojego dziesięcioletniego planu rozwoju sieci. Jeżeli ITO z przyczyn innych niż nadrzędne przyczyny niezależne od niego nie zrealizuje inwestycji, która zgodnie z dziesięcioletnim planem rozwoju sieci miała być zrealizowana w ciągu najbliższych trzech lat, zadaniem krajów członkowskich jest zapewnienie, aby organ regulacyjny został zobowiązany do podjęcia co najmniej jednego z następujących środków: (a) zobowiązanie ITO do zrealizowania przedmiotowych inwestycji; (b) zorganizowanie otwartej dla wszystkich inwestorów procedury przetargowej na daną inwestycję; lub (c) zobowiązanie ITO do zaakceptowania podwyższenia kapitału, 92