PRAWO PRACY W PRAKTYCE Postępowanie przed sądem pracy
Autor Adrianna Jasińska-Cichoń radca prawny specjalizujący się w prawie pracy Kierownik Centrum Wydawniczego Beata Rudnicka Redaktor Szymon Sokolik Koordynator produkcji Michał Wołodźko Korekta Zespół ISBN 978-83-7572-045-7 Copyright by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. Warszawa 2007 Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. 03-918 Warszawa, ul. Łotewska 9a, www.wip.pl tel. 0 22 518 29 29, faks 0 22 617 60 10 Skład i łamanie Raster studio 05-071 Sulejówek, ul. Konopnickiej 46, tel. 0 603 59 59 71
W numerze: I. O co może Cię pozwać pracownik? O co Ty możesz go pozwać? 3 II. Terminy 5 III. Do którego sądu wnieść sprawę? 9 IV. Kto jest stroną postępowania? 10 V. Pełnomocnicy 11 VI. Pozew 13 VII. Koszty sądowe i koszty postępowania 16 VIII. Postępowanie przed sądem I instancji 18 IX. Wyrok 21 X. Apelacja 25 XI. Zażalenie 28 XII. Inne środki odwoławcze 29 XIII. Sąd to ostateczność są inne sposoby! 30 SPIS TREŚCI 1
Pracodawca przed sądem pracy Kiedy Ty możesz pozwać pracownika, a kiedy on Ciebie? Jakie terminy ograniczają dochodzenie roszczeń? Ile będzie Cię kosztować wniesienie sprawy do sądu? Co warto wiedzieć o poszczególnych etapach postępowania? Poniżej znajdziesz odpowiedzi na te i wiele innych pytań dotyczących postępowania przed sądami pracy. Wstęp 2
I. O co może Cię pozwać pracownik? O co Ty możesz go pozwać? O co może Cię pozwać pracownik? 1. o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne i przywrócenie do pracy lub odszkodowanie 2. o uznanie rozwiązania umowy bez wypowiedzenia (na podstawie art. 52 lub 53 kp) za niezgodne z prawem i przywrócenie do pracy lub odszkodowanie 3. o odszkodowanie w związku z rozwiązaniem umowy o pracę przez pracownika z winy Twojej firmy (art. 55 11 kp) 4. o odszkodowanie za szkodę z powodu niewydania lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy ( art. 99 kp.) 5. o ustalenie istnienia stosunku pracy, gdy w warunkach właściwych umowie o pracę zawarłeś umowę cywilnoprawną lub zatrudniałeś pracownika bez pisemnej umowy o pracę 6. o wypłatę wynagrodzenia za pracę, odprawy pieniężnej z tytułu zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracowników, odprawy emerytalnej lub rentowej, nagrody jubileuszowej, ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy itd. 7. o uchylenie kary porządkowej (upomnienia, nagany albo kary pieniężnej) 8. o zadośćuczynienie lub odszkodowanie w związku z mobbingiem 9. o zapłatę odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji po ustaniu zatrudnienia 10. o świadczenia z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej I. O co może Cię pozwać Pracownik? O co Ty możesz Go pozwać? 3
O co możesz pozwać pracownika? 1. o odszkodowanie w związku z nieuzasadnionym rozwiązaniem umowy o pracę przez pracownika z powodu ciężkiego naruszenia przez Twoją firmę obowiązków wobec pracownika (art. 55 11 kp.), np. gdy pracownik rozwiązał umowę w tym trybie z powodu jednodniowego opóźnienia w wypłacie wynagrodzenia albo z powodu odmowy udzielenia dnia wolnego na okoliczność zgonu babci jego małżonka. Okoliczności tych nie można uznać za ciężkie (w pierwszym przypadku) lub jakiekolwiek (w drugim przypadku) naruszenie obowiązków w stosunku do pracownika 2. odszkodowanie za wyrządzoną Twojej firmie szkodę (m.in. spowodowaną nierozliczeniem się pracownika z powierzonego mienia lub niedoborem, szkodę wyrządzoną przez pracownika osobie trzeciej, którą musiałeś pokryć) art. 114 127 kp 3. odszkodowanie za szkodę spowodowaną naruszeniem zakazu konkurencji (art. 1011 2 kp), np. gdy pracownik mimo obowiązującego go po ustaniu zatrudnienia zakazu konkurencji zatrudnił się w firmie konkurencyjnej i przekazał jej informacje o Twoich klientach, wskutek czego ich straciłeś 4. o zwrot kosztów poniesionych na kształcenie pracownika, zgodnie z zawartą umową, gdy pracownik zwalnia się przed ustalonym w umowie terminem odpracowania kosztów Podstawa prawna: art. 476 1 Kodeksu postępowania cywilnego 4
II. Terminy Wnoszenie niektórych spraw do sądu i dochodzenie roszczeń jest ograniczone terminami. Ich upływ powoduje, że: sprawa wniesiona po terminie nie zostanie rozpatrzona przez sąd (terminy odwoławcze dotyczą one tylko pracownika; sąd może jednak zdecydować o przywróceniu niektórych terminów odwoławczych, jeśli pracownik ich nie dotrzymał bez swojej winy, np. był obłożnie chory), albo z określonym roszczeniem nie można już w ogóle występować (terminy przedawnienia). Najkrótsze terminy wynoszą 7 dni, najdłuższe 10 lat. Są także roszczenia, których dochodzenie nie jest ograniczone żadnym terminem np. o ustalenie, że pracownika łączył z Twoją firmą stosunek pracy. Terminy odwoławcze Termin 7 dniowy Służy on na: odwołanie się do sądu przez pracownika, któremu wręczyłeś wypowiedzenie umowy o pracę. Termin biegnie od dnia doręczenia pisma wypowiadającego (Uwaga! Pamiętaj, że w piśmie wypowiadającym umowę o pracę masz obowiązek zawrzeć pouczenie pracownika o terminie na złożenie odwołania oraz wskazanie sądu, do którego powinien je wnieść. Taki sam obowiązek spoczywa na Tobie, gdy zwalniasz pracownika bez wypowiedzenia - np. z art. 52 albo 53 kp). odwołanie się do sądu przez pracownika, któremu odmówiłeś sprostowania świadectwa pracy. Termin biegnie od dnia, w którym zawiadomiłeś pracownika o odrzuceniu jego wniosku o sprostowanie świadectwa pracy. odwołanie się do sądu, gdy odrzuciłeś sprzeciw pracownika od kary porządkowej. Termin biegnie od dnia zawiadomienia go o odrzuceniu sprzeciwu. II. Terminy Termin 14 dniowy Przysługuje na: wystąpienie pracownika z żądaniem przywrócenia do pracy lub odszkodowania, jeśli rozwiązałeś z nim umowę o pracę bez wypowiedzenia albo gdy stosunek pracy wygasł. Termin biegnie od dnia doręczenia pracownikowi zawiadomienia o rozwiązaniu umowy lub od dnia jej wygaśnięcia. 5
Pismo doręczone niekoniecznie odebrane Dzień doręczenia to ten, w którym oświadczenie woli pracodawcy (np. pismo wypowiadające umowę o pracę lub rozwiązujące ją bez wypowiedzenia), doszło do pracownika w taki sposób by mógł zapoznać się z jego treścią. Dla uznania, że doręczenie nastąpiło, nie jest konieczne pokwitowanie przez pracownika odbioru pisma. Uznaje się je za doręczone także wówczas, gdy pracownik odmawia przyjęcia nadanej przez pracodawcę listem poleconym przesyłki. Na przykład: Pracownik otrzymał od pracodawcy list polecony. Domyślając się, że pismo zawiera oświadczenie o rozwiązaniu stosunku pracy, odmówił pokwitowania jego odbioru. W tej sytuacji pismo należy uznać za doręczone. Terminy przedawnienia roszczeń W razie wystąpienia do sądu po upływie terminu przedawnienia, należy liczyć się z tym, że pozew zostanie oddalony. Dzień rozpoczęcia biegu przedawnienia to ten, w którym roszczenie stało się wymagalne. Natomiast wymagalne staje się najczęściej wówczas, gdy nadchodzi termin spełnienia określonego świadczenia. Przykład Roszczenie o wypłatę wynagrodzenia za pracę za dany miesiąc staje się wymagalne z dniem oznaczonym w Twojej firmie jako dzień wypłaty (np. 10. dnia miesiąca). Z kolei roszczenie o wypłacenie ekwiwalentu za urlop, odszkodowania za skrócony w trybie art. 36 1 kp. okres wypowiedzenia czy odprawy z tytułu rozwiązania umowy o pracę z przyczyn niedotyczących pracownika będzie wymagalne z dniem rozwiązania stosunku pracy. Bieg przedawnienia w tych przypadkach rozpocznie się więc odpowiednio od dnia wypłaty i od dnia rozwiązania stosunku pracy. Od tych dni, do upływu okresu przedawnienia (w tym przypadku 3 lat) pracownik może wystąpić przeciwko Twojej firmie do sądu z żądaniem zapłaty powyższych świadczeń. Termin 1-roczny Przysługuje on na wystąpienie przez Twoją firmę z roszczeniem o: naprawienie szkody, którą pracownik wyrządził Twojej firmie nieumyślnie (np. przez zaniedbanie) wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych, 6
wyrównanie szkody wyrządzonej przez pracownika, który naruszył zakaz konkurencji, odszkodowanie w związku z nieuzasadnionym rozwiązaniem przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 611 w związku z art. 55 11 kp.). Bieg tych terminów rozpoczyna się od dnia, w którym dowiedziałeś się o wyrządzeniu szkody przez pracownika. Nie może on jednak skończyć się później niż po upływie 3 lat od wyrządzenia tej szkody. Z kolei, jeśli naprawiłeś szkodę, którą pracownik wyrządził osobie trzeciej przy wykonywaniu obowiązków służbowych, termin przedawnienia twego roszczenia wobec pracownika o zwrot wypłaconego tej osobie odszkodowania rozpoczyna się w dniu, w którym zapłaciłeś to odszkodowanie. Szkoda umyślna dłużej się przedawnia Inaczej uregulowane jest przedawnienie roszczeń, gdy pracownik wyrządził Twojej firmie szkodę umyślnie (np. zrobił to specjalnie). Roszczenia takie przedawniają się z upływem 3 lat od dnia, w którym dowiedziałeś się o szkodzie i o tym, że spowodował ją konkretny pracownik. Nie później jednak niż z upływem 10 lat od dnia, w którym szkoda powstała. Termin 3-letni Dotyczy większości roszczeń pracowników, jak chociażby roszczeń o świadczenia pieniężne, np. o wypłatę wynagrodzenia za pracę, ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, odpraw, nagród jubileuszowych itp). Termin 10 letni Obejmuje roszczenia, o których rozstrzygnął już sąd, a wyrok jest prawomocny. Dotyczy także sytuacji gdy zawarłeś z pracownikiem ugodę przed sądem lub pogodziła was komisja pojednawcza. Jeżeli więc mimo wyroku bądź zawartej ugody pracownik nie płaci Twojej firmie np. odszkodowania lub Ty nie wypłacasz mu zasądzonych (objętych ugodą) należności, macie 10 lat na wyegzekwowanie przysługujących wam kwot. Bez terminu Nie są ograniczone żadnym terminem roszczenia o ustalenie (przykładowo: że łączący strony stosunek prawny, mimo że wynika np. z umowy zlecenia lub o dzieło, jest w istocie stosunkiem pracy). A zatem powództwo o ustalenie istnienia stosunku pracy pracownik (lub inspektor pracy) może wnieść w każdym czasie i nie ulega ono przedawnieniu. 7
Gdy upłynie przedawnienie Po upływie terminu przedawnienia roszczenia ze stosunku pracy, ten przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba, że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. uchwała SN z 6 marca 1998 roku, III ZP 50/97 Musisz zgłosić zarzut Sąd uwzględni upływ przedawnienia tylko wówczas, gdy się na niego powołasz. Niezwykle rzadko robi to z własnej inicjatywy (czyli z urzędu). Przykład Twój pracownik zwolniony ponad 3 lata temu wystąpił do sądu z roszczeniem o ekwiwalent za niewykorzystany urlop. W tej sytuacji powinieneś już w odpowiedzi na pozew lub podczas rozprawy wnosić o oddalenie powództwa ze względu na to, że roszczenie pracownika uległo przedawnieniu. Jeżeli tego nie zrobisz, sąd zasądzi pracownikowi ekwiwalent i będziesz musiał go zapłacić. Jak przerwać bieg przedawnienia? Możesz to zrobić przez wniesienie pozwu do sądu, wniosku do komisji pojednawczej lub wystąpienie do sądu o wezwanie pracownika do próby ugodowej. Przykład Jeżeli na miesiąc przed upływem okresu przedawnienia wystąpisz do sądu z pozwem przeciwko pracownikowi o zapłatę odszkodowania, to bieg przedawnienia przerwie się w dniu wniesienia pozwu i nie upłynie w czasie trwania postępowania sądowego. Podstawa prawna: art. 30 5, art. 97 2 1, art. 112 2, art. 264 265, art. 292 295 kp, art. 442 Kodeksu cywilnego w związku z art. 291 3 kp. 8
III. Do którego sądu wnieść sprawę? 1. Sąd rejonowy czy okręgowy? Zanim wniesiesz pozew, musisz ustalić, który sąd będzie właściwy do rozstrzygnięcia Twojej sprawy. Zasadą jest, że sądy rejonowe rozpoznają wszystkie sprawy, z wyjątkiem tych, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów okręgowych. W przypadku roszczeń ze stosunku pracy sąd okręgowy rozstrzyga z pewnymi, wymienionymi poniżej wyjątkami - w sprawach o roszczenia pieniężne, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa 75 tysięcy złotych, a także wówczas gdy pracownik pozwie Cię np. o odszkodowanie i zadośćuczynienie, zarzucając Ci naruszenie dóbr osobistych (godności, dobrego imienia itd.). Wartość przedmiotu sporu wyraża się w kwocie pieniężnej, jakiej dochodzi się przed sądem. Nie wlicza się do niej odsetek, pożytków i kosztów, żądanych obok kwoty głównej. W przypadku dochodzenia jednym pozwem kilku roszczeń - wartość przedmiotu sporu stanowi ich suma. Bez względu na wartość przedmiotu sporu do właściwości sądów rejonowych należą sprawy z zakresu prawa pracy: o ustalenie istnienia stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy, o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy, dotyczące kar porządkowych i świadectw pracy oraz roszczenia z tym związane. 2. W jakim mieście będzie toczyć się proces? Możesz dokonać wyboru i pozew przeciwko pracownikowi złożyć: w sądzie właściwym dla miejsca jego zamieszkania, w sądzie właściwym dla miejsca wykonywania przez niego pracy, czyli dla miejscowości, w której faktycznie wykonywał on swoje podstawowe obowiązki, a gdy pracy nie podjął tam gdzie, zgodnie z postanowieniami umowy o pracę, miał ją wykonywać, w sądzie właściwym dla siedziby Twojej firmy lub jednostki organizacyjnej (np. oddziału, filii), w której zatrudniałeś pracownika. Taki sam wybór przysługuje pracownikowi. III. Do którego sądu wnieść sprawę? 9
Jeśli skierujesz pozew do sądu, który nie jest właściwy w danej sprawie, zostanie on przekazany do sądu właściwego. Stanie się tak, np. gdy wniosłeś pozew do Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi, podczas gdy Twoja firma ma siedzibę w dzielnicy, dla której właściwy jest Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa. Podstawa prawna: art. 16 17, art. 19 21, art. 27, art. 461 1, 1 1 Kodeksu postępowania cywilnego IV. Kto jest stroną postępowania? Tak jak w innych procesach (np. cywilnym), stronami w postępowaniu przed sądem pracy są powód (ten, który występuje z pozwem) i pozwany (ten, przeciwko któremu pozew skierowano). Po obu stronach może występować także kilka osób. Na przykład po stronie powodowej kilku spadkobierców zmarłego pracownika występujących o wypłatę odprawy pośmiertnej. Po stronie pozwanej zaś przykładowo będący pracodawcami wspólnicy spółki cywilnej lub pracownicy ponoszący wspólną odpowiedzialność za mienie powierzone. Przed sąd pracy możesz pozwać nie tylko osobę zatrudnioną na podstawie umowy o pracę, ale również - zatrudnionego na podstawie powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę oraz umowy o pracę nakładczą, a także spadkobierców wymienionych wyżej osób. Podstawa prawna: art. 476 5 pkt 1 lit. a Kodeksu postępowania cywilnego IV. Kto jest stroną postępowania? 10