mgr Magdalena Bilińska WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE STOPNIE Z JĘZYKA POLSKIEGO W GIMNAZJUM OCENA CELUJĄCA Otrzymuje ją uczeń, który w pełni opanował wszystkie treści ujęte w podstawie programowej i określone nimi sprawności o charakterze polonistycznym: 1. Rozwiązuje poprawnie dodatkowe zadania. 2. Twórczo i samodzielnie rozwija własne uzdolnienia i zainteresowania. 3. Wyjaśnia zjawiska kulturowe, literackie i językowe bez pomocy nauczyciela. 4. Proponuje oryginalne rozwiązania. 5. Jego wypowiedzi ustne i pisemne są płynne, logiczne, bezbłędne. 6. Nie powiela cudzych poglądów, potrafi krytycznie ustosunkować się do językowej, literackiej i kulturalnej rzeczywistości. 7. Samodzielne i sprawne posługuje się zdobytą wiedzą dla celów teoretycznych i praktycznych. 8. W wypowiedziach biegle posługuje się terminami teoretycznoliterackimi i językowymi, stosuje złożone konstrukcje składniowe. 9. Wykonuje z własnej inicjatywy dodatkowe zadania; docieka, poszerza swoją wiedzę, korzystając z różnorodnych dostępnych źródeł wiedzy. 10. Bierze udział i osiąga sukcesy w konkursach szkolnych i międzyszkolnych o charakterze polonistycznym. 11. Podejmuje działalność literacką lub kulturalną w różnych formach (np. własne wiersze, opowiadania itp.; akademie, przedstawienia teatralne, szkolna gazetka itd.), prezentuje wysoki poziom merytoryczny oraz artystyczny. 12. Czyta dodatkowe lektury wskazane przez nauczyciela lub wybrane samodzielnie i wykazuje się ich znajomością. 13. Cechuje go dojrzałość humanistyczna. OCENA BARDZO DOBRA Otrzymuje ją uczeń, który opanował pełny zakres wiadomości określony programem nauczania dla danej klasy gimnazjum (91 100%). Uczeń pracuje systematycznie i samodzielnie, jego wypowiedzi ustne i pisemne są poprawne i wyczerpujące. Jest aktywny na lekcjach, wykorzystuje znajomość materiału języka polskiego w nauce innych przedmiotów i życiu pozaszkolnym, biegle posługuje się różnymi sposobami gromadzenia informacji. Nie popełnia poważnych błędów, jedynie usterki, świadomie czuwa nad poprawnością swych wypowiedzi ustnych i pisemnych, które cechuje precyzja i dojrzałość. 1. Wypowiedzi ustne i pisemne ucznia są całkowicie poprawne pod względem stylistycznym, językowym, ortograficznym, merytorycznym i logicznym. 2. Sprawnie posługuje się w wypowiedziach różnorodnymi środkami językowymi (leksykalnymi, składniowymi), słownictwem o zabarwieniu emocjonalnym, konstruuje wypowiedź zgodną z tematem, posługuje się poprawną polszczyzną, unika powtórzeń. 3. Biegle dokonuje przekształceń tekstu literackiego (streszczenie, sprawozdanie, opowiadanie, opis). 4. Doskonale potrafi posługiwać się poznanymi formami wypowiedzi. 5. Redaguje charakterystykę postaci, charakterystykę porównawczą, używając słownictwa nazywającego uczucia, stany psychiczne i reakcje zewnętrzne, umiejętnie wprowadza cytaty z utworu literackiego, w sposób samodzielny i wszechstronny dokonuje oceny prezentowanego bohatera. 6. Dokonuje opisu sytuacji na podstawie lektury, a także wydarzeń, sytuacji rzeczywistych. 7. Opisuje zjawiska przyrodnicze, krajobraz, wzbogaca wypowiedź różnorodnymi środkami artystycznego wyrazu. 8. Redaguje sprawozdanie z przebiegu fikcyjnego lub rzeczywistego wydarzenia, świadomie stosując składnię typu informacyjnego. 9. Porządkuje argumenty, sporządza plan kompozycyjny rozprawki, redaguje rozprawkę. 10. Redaguje dłuższe formy wypowiedzi zg. z podstawą programowa, dbając o trójdzielną budowę tekstu i o poprawność językową, ortograficzną i interpunkcyjną. 1
11. Redaguje list połączony z innymi formami wypowiedzi do różnych adresatów. 12. Jest świadomym odbiorcą dzieła literackiego, filmowego czy teatralnego, porównuje dramat z realizacją telewizyjną, powieść z jej adaptacją filmową. 13. Bezbłędnie dokonuje analizy utworu epickiego, wskazuje elementy świata przedstawionego, typ narracji, określa bohaterów na podstawie języka, jakim się posługują, wyodrębnia akcję, fabułę, epizody, wątki. 14. Wskazuje w tekście środki językowe właściwe dla funkcji wypowiedzi (zwroty do adresata, pytania retoryczne, grzecznościowe, argumentowanie). 15. Wskazuje w opowiadaniu opisy, określa ich funkcję, rozpoznaje środki językowe służące wyrażaniu uczuć i nastroju w opisach. 16. Analizuje i interpretuje utwór liryczny, określa typ liryki, rodzaj podmiotu lirycznego. 17. Bezbłędnie rozpoznaje, wskazuje i cytuje środki stylistyczne. 18. Definiuje cechy różniące 3 rodzaje literackie. 19. Zna typy narracji, komizm i jego rodzaje, omawia poznawcze i moralne walory utworu. 20. Omawia symbolikę utworu, nawiązuje do obyczajowości i tradycji narodowej, wskazuje na jej ciągłość i zmienność, wartości moralne i estetyczne. 21. Samodzielnie sporządza notatki z czytanych lektur. 22. Bezbłędnie układa plan odtwórczy lektury, pion kompozycyjny własnej wypowiedzi. 23. Bardzo dobra znajomość przeczytanego tekstu pozwala na swobodne jego analizowanie, ocenę postępowania i poglądów bohaterów; pisanie opowiadania twórczego z elementami opisu, dialogu. 24. Zwraca uwagę na problematykę moralną zawartą w poznanych lekturach. 25. Biegle posługuje się Słownikiem ortograficznym, Słownikiem wyrazów obcych, Słownikiem wyrazów bliskoznacznych w celu bogacenia słownictwa i korekty własnych prac. 26. Dba o estetykę pisma, poprawnie stosuje akapity i zachowuje właściwe marginesy. 27. Tworzy zdania z orzeczeniem czasownikowym, imiennym i z czasownikiem modalnym oraz z orzeczeniem wyrażonym frazeologizmem. 28. Określa funkcje stron czasownika, zasadę stosowania strony czynnej i biernej. 29. Wskazuje różnice między czasownikiem przechodnim i nieprzechodnim. 30. Wyjaśnia, na czym polega nieregularność odmiany czasownika, osobliwości w odmianie rzeczowników. 31. Stosuje odpowiednie stopnie przymiotnika ze względu na przekazywaną informację i intencję wypowiedzi. 32. Bezbłędnie przeprowadza klasyfikację zaimków (ze względu na różne kryteria). 33. Poprawnie pisze zaimki złożone. 34. Określa funkcje pełnione w wypowiedzeniach przez partykuły i wykrzykniki. 35. Przeprowadza analizę składniową zdania pojedynczego na trudniejszych przykładach. 36. Omawia znaczenie okoliczników, ich funkcje składniowe, sposoby wyrażania, związek z wyrazem określanym. 37. Stosuje podmiot w mianowniku, dopełniaczu, domyślny, szeregowy. 38. Określa funkcje wyrazów stojących poza związkami zdania. 39. Wskazuje różnice między rodzajami zdań złożonych współrzędnie. 40. Rozpoznaje zdania okolicznikowe i ich rodzaje. 41. Wskazuje różnice między rodzajami zdań podrzędnych. 42. Przedstawia budowę zdania złożonego na wykresie, nazywa zdania składowe. 43. Dokonuje analizy słowotwórczej wyrazu, tworzy rodzinę wyrazów. 44. Określa ekspresywne i znaczeniowe funkcje formantów. 45. Poprawnie pisze skróty i skrótowce. 46. Określa cechy głosek. 47. Wskazuje i nazywa zjawiska fonetyczne (uproszczenia, upodobnienia pod względem dźwięczności). 48. Podaje zasady akcentowania wyrazów w języku polskim oraz zasady wymawiania wyrazów bezakcentowych. 49. Zna reguły ortograficzne i biegle stosuje je w tekście. OCENA DOBRA Otrzymuje ją uczeń, który opanował wiadomości i umiejętności przewidziane podstawą programową oraz większość elementów zgodnie z programem nauczania w danej klasie (71 90%). Uczeń pracuje samodzielnie, rozumie polecenia, wykonuje je na ogół poprawnie, rozumie także 2
czytany tekst. Jest systematyczny i wywiązuje się z obowiązków, stara się być aktywny na lekcjach. Jego wypowiedzi nie wyczerpują w całości tematu, zawierają nieliczne błędy, jednak uczeń samodzielne wykorzystuje wiedzę w typowych sytuacjach, a w sytuacjach nietypowych z pomocą nauczyciela. 1. Podejmuje próby wypowiadania się w formach trudniejszych niż określone podstawą programową (np. reportaż, recenzja, charakterystyka porównawcza). 2. Redaguje dłuższe formy wypowiedzi zg. z podstawą programowa, starając się dbać o trójdzielną budowę tekstu i o poprawność językową, ortograficzną i interpunkcyjną. 3. Określa i ocenia postawy bohaterów ze względu na ich stosunek do pojęć: szczęście, miłość, wierność, wiara w Boga i ideały. 4. Dobiera odpowiednie fragmenty tekstu w celu wspierania swoich sądów. 5. Umieszcza poznane teksty we właściwych ramach chronologicznych. 6. Wskazuje dobrą znajomość treści omawianych lektur, omawia elementy świata przedstawionego utworu wskazuje wątki, bohaterów! ich powiązania, akcję. Wymienia rodzaje i gatunki literackie, określa ich cechy. 7. Zna terminy literackie. 8. Poprawnie zapisuje dialog, wzbogaca pracę o elementy opisów. 9. Sporządza notatki i sprawnie posługuje się nimi w czasie lekcji. 10. Wskazuje w utworze poznane środki stylistyczne, określa ich funkcję w utworze. 11. Określa funkcje składniowe rzeczownika odmienia przez przypadki, liczby poprawnie zapisuje osobliwe formy rzeczownika. 12. Potrafi odróżnić formy osobowe i nieosobowe czasownika. 13. Określa rolę imiesłowów w zdaniu. 14. Poprawnie stosuje nieregularne formy czasownika. 15. Odróżnia nieodmienne części mowy nazywa rodzaje partykuł, wykrzykników. 16. Pisze poprawnie partykuły z różnymi częściami mowy. 17. Przeprowadza analizę składniową zdania pojedynczego rozwiniętego. 18. Potrafi nazwać rodzaje zdań podrzędnie i współrzędnie złożonych. 19. Poprawnie pisze wyrażenia przyimkowe. 20. Dostrzega celowość użycia wykrzyknika w wypowiedzi ustnej i pisemnej. 21. Dokonuje analizy słowotwórczej wyrazu, wykonuje wykres rodziny wyrazów. 22. Określa podstawowe funkcje formantów. 23. Wyjaśnia skróty, zna ich pisownię. 24. Określa cechy głosek. 25. Wskazuje upodobnienia pod względem dźwięczności i uproszczenia grup spółgłoskowych. 26. Rozpoznaje wyrazy bezakcentowe. Poprawnie akcentuje wyrazy na 3. i 4. sylabie od końca. 27. Zna reguły ortograficzne i stosuje je, nie popełnia rżących błędów. OCENA DOSTATECZNA Otrzymuje ją uczeń, który, w zakresie umożliwiającym postępy w dalszym uczeniu się, opanował wiedzę i umiejętności zawarte w podstawie programowej danej klasy (51 70%). Uczeń rozumie tylko najważniejsze związki i powiązania logiczne między treściami. Jego zasób słownictwa jest przeciętny, język zbliżony do potocznego, mała kondensacja i klarowność wypowiedzi, niewielkie i nieliczne błędy. Stara się wykonać różne zadania, ale robi to nie dość dobrze, niedokładnie. Odnajduje się w sytuacjach typowych, ale nie potrafi zastosować wiedzy w sytuacjach nietypowych, pracuje samodzielnie. 1. Przedstawia treść utworu na podstawie cichego czytania tekstu, określa akcję i jej przebieg, wskazuje monologi i dialogi, rozumie motywy postępowania bohaterów. 2. Zna pojęcia: dramat, fraszka, satyra, powieść historyczna; poprawnie posługuje się nimi w wypowiedziach. 3. Poprawnie redaguje charakterystykę postaci, opowiadanie, opis, streszczenie, sprawozdanie z lektury. 4. Samodzielnie posługuje się poznanymi słownikami. 3
5. Zna i stosuje w stopniu przynajmniej dostatecznym zasady ortografii, interpunkcji. 6. Odróżnia imiesłów od innych form czasownika, rozróżnia imiesłowy przymiotnikowe i przysłówkowe. 7. Tworzy różne strony czasowników. 8. Określa funkcje składniowe znanych części mowy. 9. Rozróżnia okoliczniki, potrafi określić sposób ich wyrażenia. 10. Pisze w miarę poprawnie partykuły nie i by z czasownikiem. 11. Wyróżnia w zdaniu rzeczownik, określa jego formę fleksyjną, funkcję składniową, łączy w związki składniowe z innymi wyrazami. 12. Wyszukuje w zdaniu przymiotnik, stosuje w poprawnych formach gramatycznych, wyróżnia przymiotniki podlegające stopniowaniu i stopniuje je, określa funkcję w zdaniu. 13. Rozróżnia zaimki. 14. Rozpoznaje partykuły. 15. Uzupełnia zdania wykrzyknikami. 16. Na łatwych przykładach przeprowadza analizę zdania pojedynczego, wyodrębnia zespoły składniowe, sporządza wykres zdania. 17. Rozróżnia rodzaje okoliczników. 18. Rozpoznaje zdania złożone współrzędnie i podrzędnie. 19. Wyróżnia imiesłowowy równoważnik zdania. 20. Przy pomocy nauczyciela rysuje schemat składniowy zdania złożonego. 21. Na prostych przykładach wskazuje podstawę słowotwórczą i formant. 22. Wykonuje mało skomplikowane wykresy rodziny wyrazów. 23. Wskazuje skróty i skrótowce. 24. Określa cechy głosek. 25. Poprawnie akcentuje wyrazy na 2. sylabie od końca. 26. Zna podstawowe reguły ortograficzne i stara się je stosować. OCENA DOPUSZCZAJĄCA Otrzymuje ją uczeń, którego wiedza i umiejętności pozwalają na samodzielne lub przy pomocy nauczyciela wykonanie zadań o niewielkim stopniu trudności (31 50%). Uczeń ma konieczne, niezbędne do kontynuowania nauki na dalszych etapach kształcenia wiadomości i umiejętności, luźno zestawione bez rozumienia związków i uogólnień. Próbuje wykonać różne polecenia, odpowiadać itp. Nie pracuje systematycznie. Nie potrafi wykorzystywać zdobytej wiedzy, opanował głównie umiejętności praktyczne. Ma nieporadny styl wypowiedzi, ubogie słownictwo, popełnia liczne błędy, trudności w formułowaniu myśli. 1. Jego technika czytania i zrozumienia tekstu literackiego daje możliwość samodzielnego przekazania opowiadania odtwórczego. 2. Potrafi odróżnić w utworze fikcję, fakt, autentyzm. 3. W stopniu zadowalającym pracuje z książką: zaznacza fragmenty, rozumie je, wyciąga z nich proste wnioski. 4. Określa najważniejsze cechy powieści: akcję, wątki, bohaterów, temat. 5. Potrafi 2 3 zdaniami ocenić bohatera. 6. Odróżnia epikę, lirykę, dramat. 7. Umie w katalogu alfabetycznym i rzeczowym znaleźć odpowiednią informację bibliograficzną, a we wskazanym słowniku podane hasło. 8. W prostych przykładach wskazuje: apostrofę, porównanie, przenośnię, epitet, rymy, pytania retoryczne. 9. Rozumie pojęcia: archaizm, podmiot liryczny, obyczaj, adaptacje, opera, środki masowego przekazu. 10. Samodzielnie pisze plan ramowy i szczegółowy, charakterystykę bohatera, opowiadanie, list, streszczenie, porządek zebrania. 11. W miarę poprawnie wygłasza z pamięci utwory poetyckie lub fragmenty prozy. 12. W wypowiedziach pisemnych popełniane błędy językowe, stylistyczne, logiczne, ortograficzne nie przekreślają całkowicie wartości pracy i wysiłku, jaki włożył w ich napisanie. 4
13. Rozpoznaje odmienne i nieodmienne części mowy. 14. Poprawnie stosuje w zdaniu skrócone formy zaimków. 15. Odmienia czasownik przez osobę, liczbę, rodzaje, tryby. 16. Wskazuje w prostych przykładach imiesłów (bez określania jego nazwy). 17. Odmienia rzeczownik, przymiotnik i łatwe przykłady liczebnika. 18. Samodzielnie podaje 1 2 przykłady osobliwości w odmianie rzeczownika. 19. Wyodrębnia w zdaniu podmiot, orzeczenia, wskazuje ich określenia (bez nazywania). 20. Rozróżnia zdanie pojedyncze i złożone, równoważnik zdania, zdanie pytające, wykrzyknikowe, oznajmujące. 21. Na prostych przykładach rozróżnia zdania współrzędnie złożone i podrzędne złożone. 22. Wykonuje wykres prostego zdania złożonego. 23. Wskazuje wyraz podstawowy i pochodny. 24. Tworzy rodzinę wyrazów. 25. Odróżnia samogłoski od spółgłosek. Wyróżnia głoski, litery i sylaby w podanym wyrazie. 26. Poprawnie pisze wyrazy poznane na lekcjach ortografii oraz zna podstawowe zasady ortograficzne. OCENA NIEDOSTATECZNA Otrzymuje ją uczeń, który nie opanował podstawowych wiadomości przewidzianych podstawą programową w zakresie: fleksji i składni, słownictwa, ortografii, fonetyki, frazeologii, redagowania poznanych form wypowiedzi oraz elementarnych wiadomości z zakresu budowy i analizy utworu literackiego. Nie zna lektur, nie potrafi stosownie do sytuacji używać mówionej i pisanej; oficjalnej i nieoficjalnej odmiany języka. Braki te wykluczają samodzielne lub przy pomocy nauczyciela wykonanie zadań o elementarnym stopniu trudności w klasie programowo wyższej (0 30%). 1. Uczeń nie opanował techniki głośnego i cichego czytania tekstu w stopniu zadowalającym, ma trudności ze zrozumieniem lektury. 2. Nie potrafi sformułować wypowiedzi poprawnej pod względem językowym i rzeczowym. 3. Nie potrafi pracować z książką, słownikiem. 4. Nie opanował w stopniu zadowalającym wiadomości dotyczących rodzajów i gatunków lit. 5. Nie zna podstawowych cech gatunków. 6. Nie potrafi dokonywać analizy utworu literackiego. 7. Nie rozróżnia podstawowych środków artystycznego obrazowania. 8. Nie potrafi formułować dłuższych form wypowiedzi pisemnej (opowiadanie, opis, charakterystyka, streszczenie, list). Ma niewielki zakres słownictwa, błędnie redaguje swoje wypowiedzi pod względem językowym. 9. W wypowiedziach pisemnych w ogóle nie przestrzega zasad ortograficznych, interpunkcyjnych, językowo-logicznych i stylistycznych. 10. Ma kłopoty z rozpoznawaniem odmiennych i nieodmiennych części mowy. 11. Popełnia rażące błędy w odmianie czasownika, rzeczownika, przymiotnika i liczebnika. 12. Nie zna osobliwości w odmianie rzeczownika. Nie potrafi wskazać w zdaniu części zdania. 13. Ma kłopoty z rozróżnianiem zdania pojedynczego, zdania złożonego, równoważnika zdania. 14. Nie potrafi rozróżniać zdań współrzędnie i podrzędnie złożonych. Nie odróżnia wyrazu podstawowego od pochodnego. Nie umie utworzyć wyrazów pokrewnych. Nie rozróżnia litery, samogłoski, spółgłoski. 15. Nie zna podstawowych reguł ortograficznych, nie potrafi poprawnie odwzorować wyrazu. 5