Wymagania edukacyjne z biologii w gimnazjum opracowane przez Zespół Nauk Przyrodniczych na podstawie:

Wymagania edukacyjne z biologii w gimnazjum opracowane przez Zespół Nauk Przyrodniczych na podstawie: 1.Rozporządzenia MEN z dnia 21 marca 2001 w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych (Dz. U. nr 29 z 2001r., poz. 323 z późniejszymi zmianami) 2. ROZPORZĄDZENIA MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych 1) Dziennik Ustaw Nr 83 Poz. 562 3.Podstawy programowej dla gimnazjum z biologii. (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17) 4.Programu nauczania Biologia Nowej Ery Wydawnictwa Nowa Era. Podręcznik nr ewidencyjny MEN: cz.1-58/1/2009, cz. 2-58/2/2009, cz. 3-58/3/2010 5.Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania Gimnazjum nr 53 Sióstr Prezentek w Krakowie. 6. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17). Program nauczania biologii w gimnazjum realizowany jest w ciągu 3 lat w wymiarze: Klasa I 2 godziny tygodniowo. Klasa II 1 godzina tygodniowo. Klasa III 2 godziny tygodniowo OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ EDUKACYJNYCH Ocenianie osiągnięć edukacyjnych ucznia polega na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań edukacyjnych wynikających z podstawy programowej i realizowanych w szkole programów nauczania uwzględniających tę podstawę. 1. poinformowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i postępach w nauce 2. pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju 3. motywowaniu ucznia do dalszej pracy

4. dostarczaniu nauczycielowi, rodzicom (opiekunom) informacji o postępach, trudnościach, uzdolnieniach ucznia 5. umożliwia nauczycielowi doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno wychowawczej METODY I NARZĘDZIA ORAZ SPOSOBY SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ EDUKACYJNYCH UCZNIÓW 1.Wypowiedzi ustne ( przynajmniej raz w roku, pod względem rzeczowości, stosowania języka biologicznego, znajomości i stosowania pojęć biologicznych, prowadzenia prostych rozumowań biologicznych, umiejętności formułowania dłuższej wypowiedzi. Odpowiedzi ustne oceniane są wg wymagań programowych na poszczególne oceny. Przy odpowiedzi ustnej obowiązuje znajomość materiału z trzech ostatnich lekcji, w przypadku lekcji powtórzeniowych - z całego działu. 2. Kartkówki 10-15 min obejmujące materiał z trzech ostatnich lekcji nie muszą być zapowiadane. 3.Sprawdziany pisemne całogodzinne w tym testy dydaktyczne ( przynajmniej jeden w ciągu półrocza ) przeprowadzane po zakończeniu każdego działu zapowiadane tydzień wcześniej. Sprawdziany mogą zawierać dodatkowe pytania ( zadania ) na ocenę celującą (przy spełnionych wymaganiach na ocenę bardzo dobrą). 4.Prace domowe są obowiązkowe a dla chętnych nadobowiązkowe z gwiazdką*. 5. Ćwiczenia laboratoryjne : przeprowadzane w grupie oraz demonstracje indywidualne, przestrzeganie przepisów bhp, dobór sprzętu laboratoryjnego, formułowanie obserwacji i wniosków. 6.Systematyczna obserwacja postępów uczniów, w tym aktywna praca na lekcjach, umiejętność samodzielnego rozwiązywania problemów, współpraca w zespole, udział w dyskusjach prowadzących do wyciągania wniosków, 7. Przygotowanie i prezentacja projektów edukacyjnych 8.Uczeń może otrzymywać za udział w dyskusji na lekcjach plusy i minusy, gdy zgromadzi pięć plusów uzyskuje ocenę bardzo dobrą, a gdy uzyska ich mniej, w końcu roku szk. zostają one zamienione odpowiednio przy czterech plusach na ocenę dobrą, a przy trzech na ocenę dostateczną. Jeśli uzyska pięć minusów otrzymuje ocenę niedostateczną.

9. W przypadku sprawdzianów pisemnych lub kartkówek przyjmuje się skalę punktową przeliczaną na oceny cyfrowe wg kryteriów. Opis osiągnięć uczniowskich % punktów uzyskanych przez ucznia Ocena Uczeń nie posiada wiadomości i umiejętności koniecznych do kontynuowania nauki do 40 % niedostateczna Uczeń posiada wiadomości i umiejętności podstawowe i konieczne Powyżej 40-51 dopuszczająca Uczeń rozumie wiadomości podstawowe i posiada podstawowe umiejętności 51 72 Uczeń stosuje wiadomości i umiejętności w sytuacjach typowych Uczeń stosuje wiadomości i umiejętności w sytuacjach problemowych Uczeń stosuje wiadomości i umiejętności wykraczające poza program w sposób twórczy (średnio 1-2 prace klasowe w ciągu semestru) 72 92 92 100 powyżej 51 57 powyżej 57 65 powyżej 65 72 powyżej 72 79 powyżej 79 86 powyżej 86 92 powyżej 92 96 powyżej 96 100 dostateczny dostateczny + dostateczny dobry dobry + dobry bardzo dobry bardzo dobry celujący 10. Uczeń nieobecny na pracy klasowej (sprawdzianie), z uzasadnionych przyczyn, ma obowiązek zaliczyć ją w terminie ustalonym wspólnie z nauczycielem, Ściąganie na pracy klasowej równoznaczne jest z otrzymaniem oceny niedostatecznej, a uczeń jest zobowiązany napisać ponownie pracę klasową w terminie ustalonym przez nauczyciela.

Uczeń ma obowiązek poprawy oceny niedostatecznej z pracy klasowej w ciągu 2 tygodni od oddania i omówienia pracy (termin ten jest ustalany wspólnie z nauczycielem jeden dla wszystkich uczniów). W przypadku, gdy uczeń nie poprawi oceny w ciągu dwóch tygodni, to pisze tę pracę w terminie wybranym przez nauczyciela. Obie oceny są uwzględnione w ocenie postępów ucznia. 11. Uczeń ma obowiązek noszenia zeszytu i zeszytu ćwiczeń. 12. Prace domowe są obowiązkowe. Brak pracy domowej z przyczyn usprawiedliwionych przez rodziców w dzienniczku, (nie zgłoszenie braku zadania przed lekcją równoznaczne jest z otrzymaniem oceny ndst.). Prace zaległe należy uzupełnić i pokazać nauczycielowi na następnej lekcji. W usprawiedliwieniu należy podać powód braku pracy domowej i datę WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH WYNIKAJĄCYCH Z PODSTAWY PROGRAMOWEJ ZAWARTEJ W REALIZOWANYM PROGRAMIE NAUCZANIA; Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: - posiada wiadomości i umiejętności znacznie wykraczające poza wymagania edukacyjne wynikające z podstawy programowej i realizowanego programu. - korzysta z różnych źródeł informacji nie tylko tych wskazanych przez nauczyciela, - stosuje wiadomości w sytuacjach nietypowych ( problemowych ) i proponuje rozwiązania nietypowe, - formułuje problemy i dokonuje analizy, syntezy nowych zjawisk, - posługuje się wieloma elementami wiedzy, nie tylko z zakresu biologii, - udowadnia swoje zdanie, używając odpowiedniej argumentacji, będącej skutkiem zdobytej samodzielnie wiedzy, - osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach biologicznych lub wymagających wiedzy biologicznej, szczebla wyższego niż rejonowy, - jest autorem pracy związanej z biologią o dużych wartościach poznawczych i dydaktycznych.

Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który: - opanował w pełnym zakresie wiadomości i umiejętności dopełniające określone w podstawie programowej i realizowanym programie, - stosuje zdobytą wiedzę do rozwiązania problemów i zadań w nowych sytuacjach, - wykazuje dużą samodzielność korzystając z różnych źródeł wiedzy, np zestawień, encyklopedii, Internetu, - projektuje i bezpiecznie wykonuje eksperymenty biologiczne - wykazuje się aktywną postawą w czasie dyskusji na lekcji, - bierze udział w konkursach biologicznych lub wymagających wiedzy i umiejętności związanych z biologią, - potrafi poprawnie rozumować o kategoriach przyczynowo-skutkowych wykorzystując wiedzę przewidzianą podstawą programową również pokrewnych przedmiotów. Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który: - opanował w dużym zakresie wiadomości i umiejętności rozszerzające określone podstawą programową, - poprawnie stosuje wiadomości i umiejętności do samodzielnego rozwiązywania typowych zadań i problemów, - korzysta ze wszystkich poznanych na lekcji źródeł wiedzy biologicznej ( wykresy, tablice i inne ), - bezpiecznie wykonuje doświadczenia biologicznej - aktywnie pracuje w czasie lekcji.

Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który: - opanował podstawowe wiadomości i umiejętności określone podstawą programową, które są konieczne do dalszego kształcenia, - poprawnie stosuje wiadomości i umiejętności do rozwiązywania, typowych zadań teoretycznych lub praktycznych o niewielkim stopniu trudności - bezpiecznie wykonuje doświadczenie biologiczne, - rozwiązuje zadania o niewielkim stopniu trudności Ocenę dopuszczająca otrzymuje uczeń, który opanował wymagania konieczne: - ma braki w opanowaniu wiadomości określonych podstawą programową, ale braki te nie przekreślają możliwości dalszego kształcenia, - rozwiązuje typowe zadania teoretyczne lub praktyczne o niewielkim stopniu trudności - prowadzi notatki w zeszycie przedmiotowym i zeszycie ćwiczeń Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który: - nie opanował wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań koniecznych wynikających z podstawy programowej, - nie potrafi rozwiązać zadań teoretycznych lub praktycznych o elementarnym stopniu trudności,

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII DLA KLASY II GIMNAZJUM Anatomia i fizjologia człowieka Rozdział Temat Konieczny - ocena dopuszczająca uczeń: Organizm 1. Organizm - wymienia nauki człowieka. człowieka jako biologiczne zajmujące funkcjonalna się budową i całość funkcjonowaniem człowieka - wymienia układy narządów budujące ciało człowieka Podstawowy ocena dostateczna uczeń: - opisuje funkcje poszczególnych układów - klasyfikuje człowieka do królestwa zwierząt Rozszerzający ocena dobra uczeń: - opisuje cechy różniące człowieka od innych zwierząt - wyjaśnia na czym polega homeostaza Dopełniający ocena bardzo dobra uczeń: - wykazuje współpracę poszczególnych układów w organizmie człowieka - uzasadnia, że wszyscy ludzie należą do jednego gatunku Wykraczający ocena celująca uczeń: Skóra powłoka organizmu 2. Budowa i funkcje skóry - zna podstawowe funkcje skóry - wymienia wytwory naskórka - wskazuje na schemacie warstwy skóry - wymienia funkcje skóry - wyjaśnia rolę gruczołów łojowych i potowych - opisuje budowę i rolę poszczególnych warstw skóry - opisuje zależność funkcji skóry od jej budowy - zna mechanizmy obronne skóry - wykazuje, że skóra jest narządem zmysłu 3.Higiena i choroby skóry - wyjaśnia na czym polega higiena skóry - wymienia choroby skóry - wie jak postępować w wypadku oparzenia i odmrożenia - wymienić skutki działania zbyt dużej ilości promieni UV - wyjaśnia konieczność dbania o skórę - klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmrożeń - opisuje najczęściej spotykane choroby skóry - wymienia przyczyny i objawy łupieżu i łojotoku - opisuje korzystny sposób postępowania dla środowiska i zdrowia ( np. kupując produkty bez freonów ) - podaje przykłady środków do pielęgnacji skóry młodzieżowej - demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń i odmrożeń

Aparat ruchu 4. Budowa szkieletu 5. Budowa i rola szkieletu osiowego - zna rolę układu ruchu - wymienia podstawowe kości wchodzące w skład szkieletu - zna elementy biernego i czynnego układu ruchu - wymienia elementy szkieletu osiowego - podaje nazwy wskazanych elementów szkieletu osiowego - wskazuje na szkielecie człowieka podstawowe kości - rozpoznaje różne kształty kości - opisuje rolę klatki piersiowej - wskazuje na modelu elementy szkieletu osiowego - wskazuje na szkielecie człowieka kości: czaszki, kończyn, klatki piersiowej i kręgosłupa - segreguje kości ze względu na kształt - charakteryzuje rolę szkieletu osiowego - wyjaśnia związek budowy czaszki z pełniona przez nią funkcją - porównuje kości o różnych kształtach - opisuje sposób działania czynnego i biernego układu ruchu - opisuje rolę chrząstek w budowie kręgosłupa i klatki piersiowej - planuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości - planuje i demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku urazów kończyn - uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych 6. Szkielet kończyn i ich obręczy - wymienia elementy budowy obręczy i kończyn - zna rodzaje połączeń kości - opisuje budowę stawu - rozpoznaje rodzaje stawów - uzasadnia związek budowy szkieletu z pełnioną funkcją - wyjaśnia funkcję elementów budujących staw - wyjaśnia związek budowy stawu z zakresem ruchu 7. Kości elementy składowe szkieletu - opisuje budowę fizyczna kości - wymienia skład chemiczny kości - zna znaczenie składników chemicznych kości - wykonuje rysunek schematyczny kości długiej i opisuje go - przeprowadza doświadczenie wykazujące budowę chemiczną kości - wyjaśnia, co nadaje wytrzymałość kości - omawia, na czym polega proces kostnienia -

8. Budowa i znaczenie mięśni dostrzega znaczenie ruchu w rozwoju mięśni - wie o udziale mięśni w wykonywaniu ruchu - wymienia ważniejsze mięśnie - rozróżnia rodzaje tkanki mięśniowej - wymienia ważniejsze mięśnie, dokonując ich podziału według kształtu, rodzaju, przyczepu, położenia, zakresu wykonywanych ruchów - omawia na czym polega praca mięśni - wyjaśnia związek budowy z funkcją tkanki mięśniowej 9.Choroby aparatu ruchu - wie jak dbać o utrzymanie prawidłowej postawy ciała - wymienia choroby aparatu ruchu - wie na czym polega zwichnięcie i złamanie - opisuje urazy kończyn - rozpoznaje wady postawy i płaskostopie - wyjaśnia przyczyny wad postawy - opisuje naturalne krzywizny kręgosłupa - wyjaśnia przyczyny osteoporozy - posiada umiejętność udzielania pierwszej pomocy w złamaniach i zwichnięciach - omawia sposoby zapobiegania deformacjom szkieletu Układ pokarmowy 10. Pokarmbudulec i źródło energii 11. Witaminy, sole mineralne i woda - wyjaśnia pojęcie odżywianie - wymienia podstawowe składniki pokarmowe - wymienia produkty spożywcze zawierające białka, cukry i tłuszcze - wymienia i podaje rolę 2 mikro- i makroelementów - omawia rolę 2 witamin rozpuszczalnych w - określa rolę składników pokarmowych dostarczanych organizmowi - omawia rolę wody w organizmie - rozróżnia witaminy rozpuszczalne w wodzie i tłuszczach - wyjaśnia znaczenie określeń: składniki budulcowe, energetyczne i regenerujące - określa znaczenie błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu przewodu pokarmowego - przedstawia rolę i skutki niedoboru witamin - przedstawia rolę i skutki niedoboru soli mineralnych - porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów - analizuje skutki niedoboru witamin, mikro- i makroelementów - omawia rolę aminokwasów - przygotowuje wystąpienie na temat chorób związanych z zaburzeniami w łaknieniu i przemianie materii - demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia u dorosłych i małych dzieci

wodzie i 2 rozpuszczalnych w tłuszczach - opisuje znaczenie mikroi makroelementów w organizmie - 12.Budowa i rola układu pokarmowego - określa rolę układu pokarmowego - wymienia odcinki przewodu pokarmowego - wyjaśnia pojęcie trawienie - wymienia rodzaje zębów człowieka - podaje funkcje wątroby i trzustki - podaje funkcje odcinków przewodu pokarmowego w trawieniu pokarmu - opisuje rolę poszczególnych rodzajów zębów - rozpoznaje na modelu człowieka wątrobę i trzustkę i lokalizuje na własnym ciele - opisuje budowę i rolę poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego - zna rolę gruczołów przewodu pokarmowego - omawia przystosowanie budowy jelita cienkiego do wchłaniania pokarmu - wykazuje związek budowy poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego z pełniona funkcją - omawia znaczenie procesu trawienia - opisuje sposób wchłaniania pokarmu do krwi i limfy - wyjaśnia, dlaczego wątrobę nazywa się głównym laboratorium chemicznym organizmu 13. Higiena i choroby układu pokarmowego - dostrzega związek pomiędzy odżywianiem się, trybem życia a zdrowiem - wymienia zasady prawidłowego żywienia - wymienia choroby układu pokarmowego - opisuje, jak postępować aby uniknąć próchnicy - wyjaśnia pojęcie zdrowa żywność - przewiduje skutki złego odżywiania się - określa przyczyny chorób układu pokarmowego - omawia zasady postępowania w przypadku zakrztuszenia - wyjaśnia zapotrzebowanie organizmu na poszczególne składniki pokarmowe i ułożyć jadłospis - wymienia i opisuje najczęściej występujące choroby układu pokarmowego - wyjaśnić negatywny wpływ zjadanych pokarmów zawierających metale ciężkie, azotany, pestycydy - wykazuje wpływ alkoholu na organizm człowieka - rozpoznaje oznakowania na opakowaniach żywności - wyjaśnia, jak chronić żywność przed skażeniem - wykazuje zależność między higieną odżywiania się a profilaktyką chorób układu pokarmowego

Układ oddechowy 14.Budowa i rola układu oddechowego - określa funkcje układu oddechowego - wskazuje na planszy poszczególne części układu oddechowego - wskazuje płuca jako miejsce wymiany gazowej - podaje rolę poszczególnych odcinków układu oddechowego - opisuje rolę nagłośni - omawia budowę i funkcję górnych i dolnych dróg oddechowych - podaje skład powietrza wdychanego i wydychanego - wyróżnia drogi oddechowe i narządy wymiany gazowej - wykazuje związek budowy narządów układu oddechowego z pełnionymi funkcjami - wyjaśnia mechanizm wdechu i wydechu - odróżnia głośnię i nagłośnię - wyjaśnia rolę krtani jako narządu głosu - interpretuje wyniki doświadczenia na wykrywanie CO 2 w powietrzu wydychanym 15. Mechanizm wymiany gazowej - wymienia narządy biorące udział w procesie wentylacji - wskazuje różnice w ruchach klatki piersiowej podczas wdechu i wydechu - wyjaśnia rolę krwi w transporcie tlenu i CO 2 - wyjaśnia na czym polega istota procesu oddychania - wyjaśnia do czego każda komórka potrzebuje energii - wyjaśnia co dzieje się z energią wyzwalającą się w wyniku oddychania - opisuje powiązania pomiędzy budową a f funkcją płuc w czasie procesu oddychania 16. Oddychanie wewnątrzkomórkowe - wymienia mitochondriom jako miejsce powstawania energii - zapisuje słownie równanie oddychania komórkowego - wyjaśnia znaczenie oddychania komórkowego - zapisuje równanie chemiczne procesu utleniania glukozy - omawia rolę ATP - opisuje zależność między ilością mitochondriów a zapotrzebowaniem narządów na energię 17. Higiena i choroby układu oddechowego - wyjaśnia na czym polega kaszel i kichanie - wymienia przykłady chorób układu oddechowego - jest przekonanym o szkodliwości palenia tytoniu - wymienia przyczyny powstawania chorób układu oddechowego - wymienia sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego - opisuje objawy wybranych chorób - wyjaśnia jak ważne jest wdychanie powietrza przez nos w zapobieganiu chorób układu oddechowego - wyjaśnia wpływ pyłów na sprawność układu oddechowego - ocenia skutki złych warunków w pomieszczeniach na układ oddechowy

Układ krążenia 18.Budowa i funkcje krwi - określa podstawowe zadania krwi - wymienia składniki krwi - wymienia grupy krwi - wymienia składniki biorące udział w krzepnięciu krwi - podaje funkcje poszczególnych składników krwi - podaje liczbę poszczególnych krwinek charakterystyczną dla zdrowego człowieka - wskazuje uniwersalnego biorcę i dawcę - przedstawia znaczenie krwiodawstwa - rozpoznaje składniki morfotyczne krwi - opisuje rolę składników morfotycznych - wyjaśnia rolę hemoglobiny - wyjaśnia znaczenie procesu krzepnięcia krwi - określa znaczenie czynnika Rh i grup krwi podczas transfuzji - wyjaśnia mechanizm krzepnięcia krwi - opisuje zasady transfuzji krwi - demonstruje pierwszą pomoc przypadku zawału serca 19.Krwioobiegi - wymienia podstawowe zadania układu krwionośnego - wymienia rodzaje naczyń krwionośnych - omawia na ilustracji mały i duży obieg krwi - wskazuje na planszy tętnice i żyły oraz określa kierunek przepływu w nich krwi - opisuje funkcje zastawek w żyłach - wykazuje różnice w budowie tętnic i żył - opisuje schematyczne rysunki obiegów krwi - określa rolę dużego i małego obiegu krwi - porównuje zadania małego i dużego obiegu krwi - wykazuje związek budowy naczyń krwionośnych z pełnioną przez nie funkcją 20. Budowa i działanie serca - wskazuje na planszy serce i określa jego położenie - wymienia elementy budowy serca - przedstawia sposoby pomiaru tętna i ciśnienia - omawia budowę serca - podaje właściwości tkanki mięśniowej budującej serce - wyjaśnia czym jest puls - omawia etapy pracy serca - podaje prawidłowe wartości tętna i ciśnienia krwi - interpretuje wyniki pomiaru tętna i ciśnienia skurczowego i rozkurczowego - wykazuje rolę zastawek w pracy serca

21. Choroby i higiena układu krwionośnego - wymienia choroby układu krwionośnego - opisuje jak postępować w przypadku krwotoku - wymienia czynniki wpływające korzystnie na układ krążenia: odpowiednia dieta, aktywność fizyczna - prawidłowo odczytuje wyniki badania krwi - wymienia najczęściej występujące choroby układu krążenia oraz czynniki je wywołujące - opisuje objawy krwotoku tętniczego i żylnego - wymienia objawy i skutki chorób układu krążenia np. zawału, miażdżycy - demonstruje pierwszą pomoc przy krwotokach i omdleniach 22. Układ limfatyczny 23. Odporność organizmu - wymienia narządy układu limfatycznego - wymienia podstawowe zadania układu odpornościowego - wyjaśnia różnicę między szczepionką a surowicą - podaje skład limfy - omawia rolę układu chłonnego - opisuje role węzłów chłonnych - określa rodzaje odporności: wrodzoną, nabytą, swoistą, nieswoistą - wymienia elementy s kładowe układu odpornościowego - podaje przykłady narządów, które można przeszczepić - wyjaśnia, że AIDS jest wywołane wirusem HIV - omawia rolę śledziony, grasicy i migdałków - omawia typowy przebieg reakcji odpornościowej - charakteryzuje rodzaje odporności - określa zakres badań Immunologii - wyjaśnia sposób działania HIV - porównuje układ limfatyczny i krwionośny - odróżnia działanie szczepionki i surowicy - opisuje rodzaje leukocytów - wyjaśnia mechanizm działania odporności swoistej - wyjaśnia przejawy błędów w działalności układu odpornościowego

Układ wydalniczy 24. Budowa i działanie układu wydalniczego - wyjaśnia pojęcie wydalanie - wskazuje drogi, którymi są wydalane z organizmu produkty przemiany materii - określa miejsce położenia nerek - opisuje na schemacie struktury tworzące układ moczowy człowieka - wymienia rolę poszczególnych odcinków układu moczowego - wymienić substancje znajdujące się w moczu - porównuje wydalanie i defekację - wyjaśnia dlaczego produkty metabolizmu muszą być usunięte z organizmu - wyjaśnia mechanizm powstawania wydalania moczu - wyjaśnia rolę nerki w utrzymaniu środowiska wewnętrznego organizmu homeostazy - wyjaśnia współdziałanie nerki z układem krążenia 25. Higiena układu wydalniczego - wymienia choroby układu moczowego - określa dzienne zapotrzebowanie człowieka na wodę - uzasadnia konieczność regularnego opróżniania pęcherza - wykazuje znaczenie dializy w ratowaniu życia - omawia przyczyny chorób układu moczowego - charakteryzuje najczęściej spotykane choroby układu moczowego, ich przyczyny, objawy i skutki Regulacja hormonalna 26. Układ hormonalny - wyjaśnia czym jest hormon - wskazuje na planszy położenie gruczołów wydzielania wewnętrznego - klasyfikuje gruczoły na wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego - wyjaśnia pojęcie gruczoł dokrewny - omawia znaczenie wybranego gruczołu dokrewnego - określa funkcje hormonów - przyporządkowuje nazwy gruczołów do wytwarzanych przez nie hormonów - wyjaśnia skutki niedoczynności i nadczynności wybranych gruczołów dokrewnych 27. Działanie układu hormonalnego - wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu - podaje przyczyny cukrzycy - wyjaśnia pojęcie równowaga hormonalna - omawia antagonistyczne działanie hormonów insuliny i glukagonu - uzasadnia związek niedoboru insuliny z cukrzycą

Układ nerwowy 28. Budowa i rola układu nerwowego - omawia ogólną budowę układu nerwowego - wskazuje na planszy elementy budowy ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego - wymienia funkcje układu nerwowego - dokonuje podziału na somatyczny i autonomiczny układ nerwowy - wskazuje przystosowanie komórki nerwowej do pełnionej funkcji - wskazuje na planszy przebieg bodźca nerwowego - wykonuje i opisuje rysunek komórki nerwowej widzianej pod mikroskopem - opisuje rolę układu nerwowego - omawia działanie układu ośrodkowego i obwodowego - porównuje działanie układu nerwowego i hormonalnego - wyjaśnia rolę neurytu, dendrytów i synapsy - wykazuje znaczenie obwodowego układu nerwowego dla komunikowania się ze środowiskiem zewnętrznym - porównuje funkcje współczulnej i przywspółczulnej części układu autonomicznego - wyjaśnia na przykładach rolę regulacji nerwowohormonalnej w utrzymaniu homeostazy 29. Ośrodkowy układ nerwowy - wskazuje na planszy elementy budowy ośrodkowego układu nerwowego - określa położenie mózgowia i rdzenia kręgowego w organizmie człowieka - wskazuje na modelu części mózgowia i rdzenia kręgowego - określa mózgowie jako jednostkę nadrzędną w stosunku do pozostałych części układu nerwowego - wymienia elementy chroniące mózgowie i rdzeń kręgowy - opisuje charakterystyczne cechy budowy mózgowia i rdzenia kręgowego - wyjaśnia, że rdzeń przedłużony kieruje czynnościami warunkującymi życie organizmu - wskazuje rozmieszczenie ośrodków korowych w mózgu - dostrzega zależność między budową a funkcjami mózgu i rdzenia kręgowego 30. Obwodowy układ nerwowy. Odruchy. - wymienia rodzaje nerwów obwodowych - podaje przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych - wyróżnia nerwy czuciowe i ruchowe - odróżnia odruchy warunkowe i bezwarunkowe - wskazuje na planszy przebieg impulsu w łuku odruchowym - omawia mechanizm działania odruchu na podstawie schematu prostego łuku odruchowego - wyjaśnia różnice między odruchem warunkowym i bezwarunkowym - opisuje zasadę przewodzenia impulsu w łuku odruchowym - porównuje czynności układu współczulnego i przywspółczulnego - wyjaśnia znaczenie odruchu jako mechanizmu obronnego

31.Choroby i higiena układu nerwowego. - wymienia czynniki powodujące stres - podaje przykłady chorób spowodowanych stresem - podaje przykłady chorób układu nerwowego - wymienia sposoby radzenia sobie ze stresem - opisuje przyczyny nerwic - rozpoznaje objawy depresji - omawia wpływ snu i odpoczynku na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego i całego organizmu Narządy zmysłu 32. Budowa i działanie narządu wzroku - wymienia narządy zmysłu i omawia ich znaczenie określa funkcje oka jako narządu zmysłu - opisuje aparat ochronny gałki ocznej - wskazuje na modelu lub planszy części oka - podaje podstawowe funkcje wskazanych elementów oka - wyjaśnia pojęcia: adaptacja i akomodacja - określa funkcje aparatu ochronnego oka - wykazuje związek budowy oka z pełnionymi przez nie funkcjami - opisuje powstanie obrazu na siatkówce - wyjaśnia mechanizm widzenia - opisuje drogę światła w oku - planuje doświadczenie wykazujące reakcje tęczówki na różne natężenie światła 33. Uchonarząd słuchu i równowagi - określa funkcje ucha jako narządu słuchu i równowagi - rozpoznaje na ilustracji elementy budowy ucha - wskazuje na modelu lub planszy części składowe ucha - wskazuje położenie narządu równowagi - charakteryzuje funkcje poszczególnych elementów ucha - opisuje budowę i funkcjonowanie narządu równowagi - omawia przebieg fali akustycznej w uchu i powstawanie wrażeń słuchowych - wyjaśnia mechanizm odbierania i rozpoznawania dźwięków 34. Higiena oka i ucha - wymienia wady wzroku - podaje przyczyny powstawania wad wzroku - wymienia choroby oczu i uszu - rozpoznaje na planszy krótkowzroczność i dalekowzroczność - opisuje ujemny wpływ hałasu na narząd słuchu - przedstawia i opisuje najczęściej występujące wady wzroku - opisuje choroby oczu - rozróżnia rodzaje soczewek korygujących wadę wzroku - przedstawia, w jaki sposób hałas może spowodować uszkodzenie słuchu 35. Inne narządy zmysłu - wymienia inne narządy zmysłu i podaje ich rolę - uzasadnia znaczenie ostrzegawczej roli zmysłów - przedstawia ogólna budowę i znaczenie narządu węchu i smaku - uzasadnia, że skóra jest narządem dotyku

- wymienia podstawowe smaki - wymienia bodźce odbierane przez skórę - opisuje kubki smakowe - wskazuje miejsce położenia kubków smakowych - analizuje znaczenie wolnych zakończeń nerwowych Rozmnażanie i rozwój 36. Męski układ rozrodczy - określa rolę układu rozrodczego mężczyzny - wymienia elementy budowy męskiego układu płciowego i wskazuje je na ilustracji - wymienia męskie cechy płciowe - wymienia funkcje męskich narządów rozrodczych - opisuje komórkę plemnikową - określa funkcję testosteronu - omawia proces powstawania nasienia - opisuje męskie cechy płciowe pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe - wykazuje zależność między produkcja hormonów a zmianami zachodzącymi w ciele mężczyzny - uzasadnia, że główka plemnika jest właściwą komórką męską 37. Żeński układ rozrodczy - określa rolę żeńskiego układu płciowego - wymienia elementy budowy żeńskiego układu płciowego i wskazuje je na planszy - wymienia funkcje żeńskich narządów rozrodczych - opisuje komórkę jajową - opisuje funkcje narządów rozrodczych wewnętrznych - opisuje żeńskie cechy płciowe pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe - wykazuje związek budowy komórki jajowej z pełniona przez nią funkcją 38. Funkcjonowanie żeńskiego układu rozrodczego - wymienia żeńskie hormony płciowe - wymienia kolejne fazy cyklu miesięcznego - wskazuje jajnik jako miejsce powstawania komórki jajowej - interpretuje ilustracje przebiegu cyklu miesięcznego - opisuje zmiany hormonalne i zmiany w macicy zachodzące w trakcie cyklu miesięcznego

39. Rozwój człowieka od poczęcia do narodzin - wskazuje miejsca powstawania komórek rozrodczych męskich i żeńskich - wyjaśnia pojęcia: zapłodnienie - wymienia nazwy błon płodowych - omawia drogę, jaką przebywają plemniki do komórki jajowej - porządkuje etapy rozwoju zarodka od zapłodnienia do implantacji - wymienia narządy pomocnicze w rozwoju zarodka-pępowina, łożysko, pęcherz płodowy, - wyjaśnia proces zapłodnienia i powstania zygoty w drogach rodnych kobiety - wyjaśnia rolę łożyska, pępowiny i pęcherza płodowego - podaje charakterystyczne etapy rozwoju zarodka i płodu - wykazuje różnice między zarodkiem i płodem 40. Ciąża i poród - wyjaśnia pojęcie ciąża - opisuje zmiany zachodzące w organizmie człowieka podczas ciąży - podaje jak długo trwa ciąża - wymienia czynniki mające wpływ na prawidłowy przebieg ciąży - wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w organizmie kobiety w czasie ciąży - opisuje etapy porodu - opisuje mechanizm powstawania ciąży mnogiej - uzasadnia konieczność przestrzegania higieny podczas ciąży - wyjaśnia znaczenie jakie ma świadome macierzyństwo 41. Okresy rozwojowe człowieka - wylicza etapy rozwoju człowieka - wymienia etapy dojrzałości - podaje różnice w dojrzewaniu dziewcząt i chłopców - opisuje zmiany zachodzące w okresie dojrzewania - wymienia zmiany zachodzące w okresie starzenia się - podaje charakterystykę etapów rozwojowych człowieka - wskazuje potrzeby człowieka na każdym etapie rozwoju - wyjaśnia zmiany psychiczne zachodzące w okresie dojrzewania - wyjaśnia, na czym polega osiągnięcie przez człowieka pełnej dojrzałości biologicznej, psychicznej i społecznej - analizuje różnice między przekwitaniem a starością

42. Higiena układu rozrodczego. Planowanie rodziny - wymienia choroby szerzące się drogą płciową - zna zasady higieny osobistej w okresie dojrzewania - wyjaśnia konieczność uzyskania pełnej dojrzałości jako warunku założenia rodziny - wymienia sposoby zapobiegania zarażeniu się chorobami przenoszonymi drogą płciową ( szczególnie HIV ) - przyporządkowuje chorobom źródła zakażenia - wyjaśnia różnice między nosicielstwem HIV a chorobą AIDS - wymienia naturalne i sztuczne metody planowania rodziny - charakteryzuje choroby szerzące się drogą płciową - porównuje naturalne i sztuczne metody planowania rodziny - opisuje zachowania mogące prowadzić do zakażenia wirusem HIV Zdrowie a cywilizacja 43. Zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne - wyjaśnia pojęcie zdrowia i choroby - omawia wpływ trybu życia na stan zdrowia - wymienia zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne - opisuje znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania organizmu - wyjaśnia związek między stanem zdrowia organizmu a stanem środowiska - wyjaśnia wpływ stresu na zdrowie człowieka - opisuje zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne - wyjaśnia znaczenie profilaktyki w zachowaniu zdrowia - uzasadnia znaczenie zdrowia psychicznego - wykazuje wpływ zanieczyszczeń środowiska na fizyczne i psychiczne zdrowie człowieka - wyjaśnia, dlaczego nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować leków ogólnie dostępnych oraz dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniami

44.Choroby zakaźne i cywilizacyjne - wskazuje drogi wnikania czynników chorobotwórczych do organizmu - podaje sposoby zapobiegania chorobom zakaźnym - wymienia najważniejsze rodzaje chorób występujących w Polsce - wskazuje podstawowe zasady obowiązujące podczas kontaktu z osobą chorą na chorobę zakaźną - omawia znaczenie szczepień ochronnych - podaje przykłady chorób cywilizacyjnych i zakaźnych - wymienia zasady profilaktyki chorób nowotworowych - przedstawia ogólna charakterystykę chorób zakaźnych, układu krążenia, psychicznych i genetycznych - wyjaśnia przyczyny powstawania chorób cywilizacyjnych i społecznych - wymienia przykłady chorób wywołanych przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty - określa przyczyny powstawania chorób nowotworowych - wyjaśnia, w czym przejawia się chorobotwórczość wirusów i bakterii - uzasadnia konieczność wykonywania badań kontrolnych - wyjaśnia, że nerwice są chorobami cywilizacyjnymi 45. Uzależnienia - podaje przykłady używek - wskazuje zagrożenia dla zdrowia i życia wynikające z zażywania narkotyków, palenia tytoniu i picia alkoholu - wskazuje możliwości zachowań asertywnych wobec presji otoczenia - wskazuje drogi prowadzące do nałogu - wymienia miejsca, gdzie można uzyskać pomoc w leczeniu uzależnień - omawia skutki działania alkoholu i nikotyny na organizm człowieka - wymienia substancje szkodliwe zawarte w narkotykach - omawia przyczyny i objawy uzależnień - wyjaśnia, jak uniknąć uzależnień - opisuje istotę i sposoby powstawania uzależnienia - wykonuje w dowolnej formie prezentację na temat profilaktyki uzależnień