Monitorowanie i ewaluacja działania systemu selektywnej gospodarki odpadami Niniejsza prezentacja powstała w ramach projektu Gminny Lider Recyklingu dofinansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Instrumenty prawne i organizacyjne kontroli wywozu i utylizacji odpadów
Podstawy prawne (1) Podstawowe regulacje prawne dotyczące systemu kontroli wywozu i utylizacji odpadów zawarte są w ustawach: Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2001 Nr 62 poz. 627 z późn. zm.); Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. O odpadach (Dz.U. 2001 Nr 62 poz. 628 z późn. zm.); Ustawa z dnia 13 września 1996 r. O utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. 1996 Nr 132 poz. 622 z późn. zm.), Zgodnie z art. 379 ustawy POŚ marszałek województwa, starosta oraz wójt, burmistrz lub prezydent miasta sprawują kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska (w tym również w odniesieniu do gospodarowania odpadami) w zakresie objętym właściwością tych organów.
Podstawy prawne (2) Państwowy monitoring środowiska stanowi system pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku. Państwowy monitoring środowiska obejmuje, uzyskiwane na podstawie badań monitoringowych, informacje m.in. w zakresie wytwarzania i gospodarowania odpadami. Zasady funkcjonowania państwowego monitoringu środowiska oraz zadania organów Inspekcji Ochrony Środowiska w zakresie jego koordynacji określają przepisy ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska. Do zadań Inspekcji należy m.in. kontrola przestrzegania przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach
Podstawy prawne (3) W ustawie o odpadach zostały uregulowane kwestie szczegółowe kontroli przestrzegania przepisów w zakresie gospodarki odpadami, w tym dotyczące: obowiązków posiadaczy odpadów i transportujących odpady, szczególnych zasad gospodarowania niektórymi rodzajami odpadów, termicznego przekształcania odpadów, składowania i magazynowanie odpadów. W ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach kwestie kontroli zostały uregulowane w rozdziale 4c. Kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów ustawy sprawuje wójt, burmistrz lub prezydent miasta (art. 9u ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach). Kontrolę nad prowadzącym regionalną instalację do przetwarzania odpadów komunalnych w zakresie przyjmowania zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów zielonych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania sprawuje marszałek województwa (art. 9w ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach).
NIK Ważną rolę w systemie kontroli gospodarki odpadami pełni Najwyższa Izba Kontroli. W ramach priorytetów kontroli każdego roku określane są główne obszary badań kontrolnych. Wśród aktualnie określonych obszary badań kontrolnych ważne miejsce zajmuje ochrona i kształtowanie środowiska oraz racjonalne wykorzystanie jego zasobów, w tym również gospodarka odpadami. Przykłady kontroli NIK w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi można znaleźć na stronie internetowej NIK.
UOKIK Zgodnie z danymi UOKiK: obowiązujące przepisy przyznają gminom szczególne uprawnienia, zwłaszcza do wydawania zezwoleń na prowadzenie określonych rodzajów działalności. gminy uzyskują szerokie możliwości wpływania na stan konkurencji na określonym rynku. UOKKiK podejmuje również działania w odniesieniu do instalacji odpadowych, które podejrzewa o dominowanie lokalnych rynków. Łącznie w latach 2000-2011 UOKiK prowadził 250 spraw dotyczących odpadów Zmiany w zakresie obowiązującego prawa sprawią, że większe znaczenie w przyszłości będą miały organizowane przez gminy przetargi na wywóz i zagospodarowanie odpadów. Zatem należy się spodziewać, że wzrośnie jeszcze rola Urzędu Zamówień Publicznych. http://www.uokik.gov.pl/
Sprawozdawczość i statystyka zbiorcze zestawienia danych o odpadach
Ewidencja odpadów Zgodnie z art. 36 ust. 1 ustawy o odpadach posiadacz odpadów jest obowiązany do prowadzenia ich ilościowej i jakościowej ewidencji zgodnie z przyjętym katalogiem odpadów i listą odpadów niebezpiecznych. (Kwestie te szczegółowo reguluje Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 grudnia 2010 r. w sprawie zakresu informacji oraz wzorów formularzy służących do sporządzania i przekazywania zbiorczych zestawień danych o odpadach Dz.U. 2010 nr 249 poz. 1674) Zbiorcze zestawienia danych posiadacz odpadów jest obowiązany przekazać marszałkowi województwa właściwemu ze względu na miejsce wytwarzania, odbierania odpadów komunalnych, zbierania, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, w terminie do dnia 15 marca za poprzedni rok kalendarzowy. Obowiązek prowadzenia ewidencji odpadów nie dotyczy wytwórców odpadów komunalnych, a także wytwórców odpadów w postaci pojazdów wycofanych z eksploatacji, jeżeli pojazdy te zostały przekazane do przedsiębiorcy prowadzącego stację demontażu lub przedsiębiorcy prowadzącego punkt zbierania pojazdów. Obowiązek prowadzenia ewidencji odpadów nie dotyczy osób fizycznych i jednostek organizacyjnych, niebędących przedsiębiorcami, które wykorzystują odpady na własne potrzeby.
Wojewódzka baza danych Marszałek województwa prowadzi wojewódzką bazę danych, dotyczącą wytwarzania i gospodarowania odpadami wraz z rejestrem udzielanych zezwoleń w zakresie wytwarzania i gospodarowania odpadami. Baza jest tworzona ma podstawie zbiorczych zestawień danych oraz informacji uzyskanych od starostów oraz sprawozdań i informacji, o których mowa w art. 30 ust. 1 i art. 38 ust. 2 ustawy z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. U. Nr 25, poz. 202, z późn. zm. 99). Marszałek województwa sporządza także raport wojewódzki i przekazuje go ministrowi właściwemu do spraw środowiska. Zgodnie z ustawą o odpadach minister właściwy do spraw środowiska prowadzi centralną bazę danych dotyczącą wytwarzania i gospodarowania odpadami.
Dane o gospodarce odpadami (1) Zadania w zakresie oceny gospodarki odpadami prowadzi również Inspekcja Ochrony Środowiska. Pozyskiwanie danych niezbędnych do oceny gospodarki odpadami prowadzone jest na podstawie art. 26 ustawy POŚ oraz na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz.251 z poźn. zm.). Analiza i ocena danych pozwala na diagnozę stanu gospodarki odpadami w skali kraju i województwa oraz informuje o zauważalnych trendach zmian i ich przyczynach. Dostęp do centralnej bazy na mocy ustawy o odpadach posiada Główny Inspektor Ochrony Środowiska, natomiast wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska posiadają dostęp do odpowiednich baz wojewódzkich.
Dane o gospodarce odpadami (2) Do czasu uzyskania wiarygodnych danych z systemu administracyjnego źródło danych o gospodarowaniu odpadami stanowić będzie system statystyki publicznej. Na poziomie województwa stan gospodarki odpadami może być prezentowany również w oparciu o własne dane Inspekcji Ochrony Środowiska, gromadzone w ramach działalności kontrolnej oraz informacje o składowiskach i spalarniach odpadów zgromadzone w inspekcyjnych bazach danych. Dla potrzeb tego zadania mogą być wykorzystywane informacje przesyłane corocznie przez zarządzających składowiskami w zakresie określonym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz. U. z 2002 r. Nr 220 poz. 1858), które Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska gromadzi w ramach monitoringu składowisk.
Obowiązki sprawozdawcze Dotychczas system sprawozdawczości i statystyki odpadowej nie funkcjonował w sposób zadowalający. Znaczna część podmiotów nie realizuje obowiązku składania zbiorczych zestawień danych. Od 2011 r. zostały zaostrzone w ustawie o odpadach środki dyscyplinujące przedsiębiorców (kary finansowe), w zakresie wywiązywania się z obowiązku składania zbiorczych zestawień danych. W ustawie o utrzymaniu czystości i porządku przewidziane są dotkliwe kary za niewypełnianie obowiązków sprawozdawczych nie tylko w odniesieniu do przedsiębiorców, ale również gmin.
Nielegalne pozbywanie się i spalanie odpadów
Nielegalne zagospodarowanie odpadów W Polsce wciąż znaczna cześć odpadów komunalnych trafia do środowiska poza jakąkolwiek kontrolą. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego oraz Krajowego Planu Gospodarki Odpadami, w Polsce rocznie wytwarza się około 12 milionów ton odpadów komunalnych, natomiast legalnie odbiera się jedynie 10 milionów ton. Poza systemem legalnego zagospodarowania odpadów komunalnych znajduje się około 2 milionów ton odpadów komunalnych, co przekłada się na średnią ilość 50 kilogramów/mieszkańca w skali roku. Odpady komunalne, które nie są przekazywane legalnie działającym podmiotom, są najczęściej: 1) kompostowane (głównie odpady z utrzymania terenów zieleni) przy czym jest to legalna metoda zagospodarowania wyselekcjonowanych frakcji odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, 2) spalane w piecach i kotłach CO lub na powierzchni ziemi (legalne jest spalanie w piecach i kotłach wyselekcjonowanej frakcji drewna, papieru i tektury), 3) deponowane w miejscach nieprzeznaczonych do zbierania lub składowania odpadów (tzw. "dzikie" składowiska).
Redukcja składowisk odpadów Zgodnie z zapisami ustawy o odpadach legalnie można deponować odpady na składowisku odpadów zdefiniowanym jako obiekt budowlany przeznaczony do składowania odpadów. Zgodnie z art. 50 ust. 1. wyróżnia się następujące typy składowisk odpadów: składowisko odpadów niebezpiecznych, składowisko odpadów obojętnych, składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne. Na składowisku odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne mogą być składowane m.in. odpady komunalne (Art. 57a ust. 1). Według KPGO do 2014 powinna następować stopniowa redukcja ilości małych nieefektywnych składowisk lokalnych i zapewnienie funkcjonowania składowisk ponadgminnych w ilości 5 do 15 (max.) obiektów w skali województwa. W przypadku składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, na których składowane są odpady komunalne, preferuje się obiekty obsługujące obszar zamieszkiwany co najmniej przez 150 tys. mieszkańców. Lliczba składowisk odpadów komunalnych powinna spaść z poziomu bazowego 729 szt. (w roku 2008) do poziomu docelowego 200 szt. (w roku 2014).
Dzikie składowiska odpadów Wg danych GIOŚ 57 % badanych gmin potwierdza problem występowania "dzikich" składowisk odpadów. Według informacji Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych we Wrocławiu, w 2009 roku z lasów RDLP we Wrocławiu zebrano i wywieziono łącznie 5849 m3 śmieci, w roku 2010 było to już 6632 m3 śmieci. Corocznie na porządkowanie lasu ze śmieci wydawane są środki w wysokości od 600 tyś. do 1 miliona złotych. Zaśmiecanie Lasów Państwowych jest zjawiskiem, którego ujemne skutki ekonomiczne wynoszą ok. 10.839 tys. zł w skali rocznej, nie licząc kosztów społecznych i im podobnych. Konieczne działania: zapewnienie właściwej gospodarki odpadami przez podmioty publiczne, egzekwowanie obowiązujących przepisów o zbieraniu odpadów komunalnych, magazynowaniu i składowaniu odpadów, nadzór nad prawidłowością funkcjonowania i organizacji systemu odbioru odpadów komunalnych, ułatwienie odbioru odpadów problemowych od mieszkańców, zainstalowanie kamer w lasach i upublicznianie danych z monitoringu, kontenery przy ogródkach działkowych, likwidacja istniejących "dzikich" składowisk, działania skierowane wobec potencjalnych wytwórców odpadów budowlanych, patrole ekologiczne, identyfikacja podmiotów podejrzanych o niewłaściwą gospodarkę odpadami.
Nielegalne pozbywanie się i spalanie odpadów (1) Nielegalne zdeponowanie odpadów pociąga za sobą konieczność naliczenia i uiszczenia podwyższonych opłat za korzystanie ze środowiska. Informacje o dzikich składowiskach powinny trafić do urzędu marszałkowskiego oraz wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Pozbycie się odpadów w nielegalny sposób zgodnie z art. 79b ust. 2 ustawy o odpadach podlega karze pieniężnej w wysokości 10 000 zł, a w szczególnych przypadkach może być potraktowane jako przestępstwo przeciwko środowisku (art. 183 1 kodeksu karnego) i podlegać karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Kodeks wykroczeń również przewiduje kary za nielegalne porzucanie odpadów (art. 154 2 oraz 162 kodeksu wykroczeń). Plagą polskich gmin jest spalanie odpadów komunalnych w domowych piecach (a czasem również w ogniskach w przydomowych ogródkach), którego oddziaływanie na środowisko naturalne oraz zdrowie ludzi i zwierząt jest bardzo szkodliwe.
Nielegalne pozbywanie się i spalanie odpadów (2) W piecach domowych i kotłowa ich nie można i nie wolno spalać: plastikowych pojemników i butelek po napojach, zużytych opon innych odpadów z gumy, przedmiotów z tworzyw sztucznych, elementów drewnianych pokrytych lakierem, sztucznej skóry, opakowań po rozpuszczalnikach czy środkach ochrony roślin, opakowań po farbach i lakierach, pozostałości farb i lakierów, plastikowych toreb z polityenu, papieru bielonego związkami chloru z nadrukiem farb kolorowych. Poza opałem można spalać w gospodarstwach domowych: papier, tekturę i drewno opakowania z papieru, tektury i drewna odpady z gospodarki leśnej, ale nie chemikalia i opakowania z tworzyw sztucznych odpady kory i korka trociny, wióry i ścinki mechanicznie wydzielone odrzuty z przeróbki makulatury. http://www.niepalsmieci.pl/ http://www.niepalsmieci.pl/regulacje-prawne.html