Stanisław Staszic. Biografia. Stanisław Staszic pochodził z rodziny mieszczańskiej. Urodził się w Pile w 1755 roku, jako syn burmistrza. Został księdzem, gdyż to była jedna z niewielu dróg dla mieszczanina, która dawała szansę zdobycia znaczenia w życiu publicznym. Na studiach w Lipsku, Getyndze i Paryżu otrzymał gruntowne wykształcenie przyrodnicze. Po powrocie do kraju został nauczycielem dzieci Andrzeja Zamoyskiego. Zajmował się badaniem Karpat. Był członkiem, a póľniej prezesem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Położył duże zasługi na polu rozwoju szkolnictwa i górnictwa w Polsce. Staszic łączył w sobie gruntowną i wszechstronną wiedzę z głęboką szlachetnością serca. Szczególnie mocno przejmował go los mieszczan i chłopów. Rozdał chłopom swój majątek w Hrubieszowskiem, a w testamencie zapisał znaczne sumy na cele społeczne. Działalnością swą obejmował najważniejsze dziedziny życia politycznego i społecznego. Poglądy swoje wyłożył w dwóch dziełach: w "Uwagach nad życiem Jana Zamoyskiego" i w "Przestrogach dla Polski". Program społeczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko z potrzeb mieszczaństwa i chłopstwa, lecz także z głębokiej troski o kraj, z lęku przed utratą niepodległości. Pisarz przywiązuje dużą wagę do wychowania młodzieży, dla której celem powinno być dobro ojczyzny. Ponieważ szczęście społeczeństwa wynika z użyteczności wszystkich jego członków, dlatego, jak pisał, "końcem edukacji krajowej powinna być użyteczność obywatela". Proponuje, by w szkołach stosowano zasadę łączenia teorii z praktyką, poszerzano wiedzę o własnym kraju, pogłębiano wiadomości z matematyki, fizyki i chemii. Podkreśla konieczność odebrania Kościołowi prawa opieki nad szkolnictwem, czym poparł zdecydowanie program reform Komisji Edukacji Narodowej. Wiele rozsądnych postulatów wysunął Staszic w dziedzinie organizacji władz państwowych i prawodawstwa w Polsce. Żądał zniesienia liberum veto twierdząc, że "szczęśliwość większej części obywateli jest dobrem publicznym", domagał się przyznania sejmowi władzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim mieszczan, którzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawiał się wolnej elekcji, wypowiadając się za tronem dziedzicznym. Mówił o konieczności utworzenia stałej armii, na której utrzymanie płacić będzie szlachta. Szczególną troską przejmował go los chłopa. Proponuje uwolnienie go od pańszczyzny, nie mając jednak odwagi żądać uwłaszczenia chłopów. Postuluje, by pańszczyznę zamienić na czynsz, by 1 / 6
dziedzic nie miał prawa usunąć chłopa z ziemi bez wyroku sądowego, by zniesiono sądy patrymonialne. Domaga się większych praw dla mieszczan, ustaw zabezpieczających swobodny rozwój miast, co byłoby drogą do uprzemysłowienia kraju. Niemałe znaczenie ma przy tym rozwój handlu i rzemiosła. Osobne miejsce w jego dziełach zajmuje krytyka polskiej magnaterii, którą wini za upadek kraju. Pisał: "Z samych panów zguba Polaków". Oni zniszczyli, według Staszica, szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postępowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady. Do dnia dzisiejszego Stanisław Staszic uważany jest za najwybitniejszą postać polskiego oświecenia. Doceniali go też jemu współcześni. Pogrzeb Staszica przybrał charakter manifestacji, młodzież pielgrzymowała na jego grób na Bielanach, mnożyły się wiersze ku czci zmarłego. W roku 2001 mija 175 rocznica śmierci Stanisława Staszica.. W związku z tym publikujemy całościową bibliografię dzieł patrona naszej szkoły i publikacji jemu poświęconych. Stanisław Staszic. Bibliografia. 1. STASZIC Stanisław.:Być narodowi użytecznym; wybór i wstęp B. Suchodolski. Warszawa 1985 2. STASZIC Stanisław.: Dziennik podróży...1789-1805. Kraków1931 3. STASZIC Stanisław.:Edukacja. Z autobiografią autora. Warszawa 1921 4. STASZIC Stanisław : Geologia- górnictwo- hutnictwo. Red. nauk. Antoni Stanisław Kleczkowski; AGH im. S. Staszica w Krakowie. Warszawa 1979 5. STASZIC Stanisław. : (Calendarium, dzienniki, pamiętniki, poezja, quiz) : wybór materiałów i oprac. tekstu Maria Dąbrowska. Kielce 1973 6. STASZIC Stanisław.: Myśli...do ułożenia stanu nauczycielskiego w Krajach Księstwa 2 / 6
Warszawskiego: Biblioteka Warszawska s.169-180, Warszawa 1903 7. STASZIC Stanisław.: O nauce, jej znaczeniu i organizacji. Wybór pism. Opracow. B. Suchodolski, Warszawa 1952 8. STASZIC Stanisław.: O statystyce Polski. Krótki rzut wiadomości potrzebnych tym, którzy ten kraj chcą oswobodzić i tym, którzy chcą w nim rządzić. Warszawa 1807 9. STASZIC Stanisław.: O przyczynach szkodliwości Żydów i o środkach usposobienia ich, aby się społeczeństwu użytecznymi stali. Lwów 1875 10. STASZIC Stanisław : O ziemiorodztwie Karpatow i innych gor i rownin Polski.Warszawa 1955. 11. STASZIC S. :O ziemiorodztwie Karpatow.Atlas. Warszawa 1955. 12. STASZIC S.: Uwagi nad życiem Jana Zamojskiego. Kraków 1926. 13. STASZIC S.: Pisma filozoficzne i społeczne. T.1.Oprac. B. Suchodolski. Kraków 1954. 14. STASZIC S. :Pisma filozoficzne i społeczne. T.2.Oprac. B. Suchodolski. Kraków 1954. 15. STASZIC S. :Przestrogi dla Polski. Kraków 1926. 16. STASZIC S.: Wybór pism.warszawa 1952. Opracowania o Staszicu 17. Brandys Marian: Ksiądz Dyrektor w opałach: Generał Arbuz. WięĽ 1986 nr 6 s.56-65. 18. Drozdowski Marian: Stanisław Staszic a współczesna geologia polska. Kwartalnik Historyczny 1976 nr 4 s. 981-983. 19. DRUGIE Spotkanie Staszicowskie w Pile (24 września 1999 r.) Józef Olejniczak w: Kwartalnik Hist. Nauk. 2000 nr2, s.187-189. 20. ELSNER i Chopin na pogrzebie Staszica. Krzysztof Rotermund. Ruch Muzyczny 2000, nr1, s.33-34 21. GRUNTA chłopskie, czyli rolnik pracowity: Przestrogi dla Polski. S. Staszic. Kultura wsi 1997, nr2 s.11-16 22. MUZEUM Staszica w tradycji staszicowskiej. Józef Olejniczak. Rocz. TNW R. 59/1996, s. 69-74 23. NIEZREALIZOWANE projekty pomnika Stanisława Staszica. Artur Bardach. Kroniki 3 / 6
Warsz. 1955 nr3, s. 57-63 24. OD BIOLOGII w dobie Staszica do rewolucji w biotechnologii. Włodzimierz S. Ostrowski: Rocz. TNW. R.60(1997), s. 54-66 25. OD ODCZUCIA bólu do bólu odczuwania: symbolika gór u Christiana Garvego i Stanisława Staszica. Tomasz Małyszek. Zbliżenia Pol. Niem. 2000, nr1, s.60-67 26. OGÓLNOPOLSKA Sesja Staszicowska. Piła 1995. Z. J. Wójcik. Kwart. Hist. Nauk. 1995, nr4, s.159-161 27. POSTAWA staszicowska- wzór czy relikt przeszłości?. T. Sarleja. Oświatowiec 2000, nr1, s.85-88 28. PREKURSOR pracy organicznej. Jerzy Mikke. Rzeczpospolita.-1996, nr209, s.17 29. PUBLICYSTYCZNA dyskusja wokół Uwag nad życiem Jana Zamojskiego Stanisława Staszica. Anna Grześkowiak- Krwawicz. Napis. Ser. 5(19990, s. 121-135 30. Róziewicz Jerzy: Ogólnopolska Sesja Staszicowska. Kwart. Hist. Nauk. 1976 nr3 s. 607-611. 31. SPOTKANIA Staszicowskie w Pile. Józef Olejniczak. Kwart. Hist. Nauki.-1998, nr1, s.208-211 32. STANISŁAW Staszic w 1794 r. Andrzej Woltanowski, Zbigniew Wójcik. Przegląd Geol. 1995, nr 5, s. 438-440 33. STANISŁAW Staszic: Organizator nauki i gospodarki. Z. Wójcik. Prz. Geol. 2000, nr 3, s. 207 34. TERMINY ortograficzne, góralszczyzna w języku S. Staszica. M. Drzazgowski. Stud. Filol. Pol. T.33 r. 1996, s. 27-38 35. TRUMNĘ jego obdarli z miłości i entuzjazmu. H. F. Nowaczyk. Ruch Muzycz. 1999, s. 31-34 36. Winnicka Halina: Stanisław Staszic pedagog i organizator oświaty. Zeszyty Historyczno- Politycz. S.D 1986 nr z.4 s.103-115 37. WOKÓŁ staszicowskiej tradycji. J. Olejniczak. Rocz. Nadnot..- T.37 1996,s. 15-32 38. Bandura L.: Poglądy pedagogiczne Stanisława Staszica. Warszawa 1956 39. Berger A.: Patriarcha demokracji polskiej. Lublin 1926 4 / 6
40. Chyra-Rolicz Z.: Stanisław Staszic. Warszawa 1980 41. Czarniecki Stanisław. :Postać Staszica utrwalona w nazewnictwie nauk o Ziemi: Muzeum Stanisława Staszica. Piła 1994 42. Czarniecki S.: Wystawa ze zbiorów S. Czarnieckiego, Muzeum Okręgowe. Oddział Dworek Wincentego Pola / S. Czarniecki. Lublin 1985 43. Grabowski T.: Stanisław Staszic jako pisarz społeczny. Warszawa 1916 44. Klaczko J. :Autobiografia Staszica. Zamość 1920 45. Kopczyński S. :Stanisław Staszic patronem Centrum Kształceni Ustawicznego w Grudziądzu. Grudziądz 1997 46. Kozmiński K. : Stanisław Staszic. Warszawa 1965. 47. Krokowski S. : Stanisław Staszic syn ziem odzyskanych.poznań 1948. 48. Kruszyński J.; Stanisław Staszic a kwestia żydowska. Lublin 1926 49. Krzyżanowski J. : Bojownicy przedromantyczni. W: W świecie romantycznym.kraków 1961. 50. Lange A. :Jak Staszic chciał uszczęśliwić wieśniaków. Warszawa 1916 51. Limanowski B. Stanisław Staszic. Warszawa 1920 52. Łopański H.: Stanisław Staszic. Lublin 1906 53. Łotys Zbigniew.: Stanisław Staszic: filozof i reformator społeczny. Olsztyn 1999 54. Matuszczyk Andrzej. U Ľródeł ideologii taternictwa: ( o wartościach estetycznych przyrody Tatr w Ziemiorództwie Karpatów S. Staszica). Kraków 1985 55. Molik Witold. Stanisław Staszic (1775-1826). Poznań 1980 56. Plenkiewicz Roman: Stanisław Wawrzyniec Staszyc. W : Album biograficznie zasłużonych Polaków i Polek. T.1 s.155-164, Warszawa 1901/ portet/ 57. Prószyński Konrad. O księdzu Stanisławie Staszycu. Warszawa 1906 58. Ptaszyński Edward. Poglądy Staszica na wychowanie. Lublin 1927 59. Sikora J. :Stanisław Staszic. Katowice 1974. 5 / 6
60. STASZIC Stanisław.: Wielki syn ziemi pilskiej. Piła 1986. Pod red. R. Chwaliszewskiego. 61. STASZIC Stanisław Wawrzyniec. :W: Słownik pracowników książki polskiej. Supl. Warszawa 1986 PWN s.203-204. 62. STASZIC Stanisław. : Materiały sesji staszicowskiej, Piła 19-20 września 1995. red. Józef Olejniczak. Piła 1995 63. Suchodolski B.: Stanisław Staszic na tle epoki. Warszawa 1926 64. Szacka B. :Stanisław Staszic.Warszawa 1966. 65. Szacka B.:Stanisław Staszic. Portret mieszczanina. Warszawa 1962. 66. Szacka B. :Teoria i utopia Stanisława Staszica. Warszawa 1965. 67. Szober S.: O języku Staszica. Lublin 1926 68. Wdówka M. :Stanisław Staszic. ŁódĽ 1936 69. Winnicka H. : Pierwszy polski geolog. w : Wizerunki oświeconych.warszawa 1972. 70. Włoch Z.: Stosunek Stanisława Staszica do medycyny...poznań 1935 71. Wysokiński J. :Szlakiem Stanisława Staszica. Warszawa 1988. 72. Żylski K.: Poglądy społeczno-polityczne Staszica. Lwów 1913 6 / 6