Spis treści Wykaz skrótów... 11 Wstęp... 13 Rozdział I Pojęcia związane z dyskryminacją pośrednią i ich regulacja w prawie UE 1. Uwagi wstępne... 25 2. Równość... 27 2.1. Koncepcje równości... 27 2.2. Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości... 35 2.3. Regulacje prawa pierwotnego odnoszące się do równości... 48 3. Dyskryminacja... 65 3.1. Istota dyskryminacji... 65 3.2. Formy dyskryminacji... 74 3.3. Regulacje dotyczące dyskryminacji zawarte w Traktatach art. 18 i 19 TFUE... 84 3.4. Zakaz dyskryminacji w prawie wtórnym UE... 92 4. Kryteria dyskryminacji... 114 4.1. Przynależność państwowa (obywatelstwo)... 114 4.2. Płeć... 120 4.3. Pochodzenie rasowe lub etniczne... 122 4.4. Religia lub przekonania... 125 4.5. Niepełnosprawność... 127 4.6. Wiek... 132 4.7. Orientacja seksualna... 143 Rozdział II Ewolucja koncepcji dyskryminacji pośredniej w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości oraz w prawie wtórnym UE 1. Źródła zakazu dyskryminacji pośredniej w prawie międzynarodowym i krajowym... 151 1.1. Pierwsze regulacje prawa międzynarodowego publicznego... 151
8 Spis treści 1.2. Doktryna zróżnicowanego wpływu (ang. disparate impact doctrine) w prawie amerykańskim wyrok w sprawie Griggs v. Duke Power Co... 153 1.3. Regulacje prawne obowiązujące w Zjednoczonym Królestwie oraz Irlandii... 156 2. Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości... 157 2.1. Pierwsze odwołania do dyskryminacji pośredniej wyroki w sprawach Geitling, Ugliola, Sabbatini, Sotgiu i Defrenne II... 157 2.2. Orzecznictwo dotyczące dyskryminacji pośredniej ze względu na przynależność państwową... 167 2.2.1. Rozstrzygnięcia odnoszące się do polityki rolnej oraz swobody przepływu osób i usług (1976 1995)... 167 2.2.2. Zastosowanie ogólnej koncepcji dyskryminacji pośredniej w szczególnych obszarach: opodatkowanie bezpośrednie i prawo transportowe... 186 2.2.3. Doprecyzowanie koncepcji dyskryminacji pośredniej ze względu na przynależność państwową wyrok w sprawie O Flynn... 194 2.2.4. Wnioski dotyczące rozwoju dyskryminacji pośredniej ze względu na przynależność państwową w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości... 199 2.3. Orzecznictwo dotyczące dyskryminacji pośredniej ze względu na płeć... 202 2.3.1. Wyroki w sprawach Jenkins i Bilka... 202 2.3.2. Ocena regulacji państw członkowskich wyroki w sprawach Teuling i Rinner-Kühn... 212 2.3.3. Dalszy rozwój koncepcji dyskryminacji pośredniej ze względu na płeć... 216 2.3.4. Wnioski dotyczące rozwoju dyskryminacji pośredniej ze względu na płeć w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości... 239 3. Regulacja dyskryminacji pośredniej w prawie wtórnym UE... 245 3.1. Definicja przyjęta w dyrektywie Rady 97/80 dotyczącej ciężaru dowodu w sprawach dyskryminacji ze względu na płeć... 245 3.2. Definicja zawarta w dyrektywie 2000/43 wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne... 249 3.3. Definicja zawarta w dyrektywie 2000/78 ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy... 255
Spis treści 9 3.4. Zmiana definicji dyskryminacji pośredniej ze względu na płeć regulacje dyrektyw 2002/73, 2004/113 i 2006/54... 260 3.5. Ocena rozwiązań prawnych przyjmowanych w kolejnych aktach prawa wtórnego... 264 Rozdział III Istota dyskryminacji pośredniej i jej relacje ze zbliżonymi koncepcjami prawnymi 1. Elementy występujące w ramach koncepcji dyskryminacji pośredniej... 267 1.1. Oparcie na pozornie neutralnym kryterium... 267 1.2. Negatywny wpływ środka na grupę chronioną... 270 1.2.1. Wprowadzenie... 270 1.2.2. Sprawy dotyczące dyskryminacji pośredniej ze względu na przynależność państwową... 273 1.2.3. Sprawy dotyczące równego wynagrodzenia kobiet i mężczyzn za tę samą pracę... 280 1.2.4. Sprawy dotyczące zabezpieczenia społecznego kobiet i mężczyzn... 291 1.2.5. Ocena szczególnie niekorzystnej sytuacji w świetle regulacji dyrektywy 2000/78 (na przykładzie dyskryminacji ze względu na orientację seksualną)... 294 1.2.6. Wnioski dotyczące oceny negatywnego wpływu środka. 298 1.3. Obiektywne uzasadnienie: cel zgodny z prawem... 300 1.3.1. Wprowadzenie... 300 1.3.2. Ocena obiektywnego uzasadnienia w sprawach dotyczących środków państw członkowskich... 306 1.3.3. Ocena obiektywnego uzasadnienia w sprawach dotyczących środków pracodawców... 312 1.4. Proporcjonalność środków służących realizacji celu zgodnego z prawem... 321 1.4.1. Wprowadzenie... 321 1.4.2. Ocena proporcjonalności w sprawach dotyczących dyskryminacji pośredniej ze względu na przynależność państwową... 325 1.4.3. Ocena proporcjonalności środków państw członkowskich w sprawach dotyczących dyskryminacji pośredniej ze względu na płeć... 332 1.4.4. Ocena proporcjonalności środków pracodawców w sprawach dotyczących dyskryminacji pośredniej ze względu na płeć... 338
10 Spis treści 2. Relacje dyskryminacji pośredniej ze zbliżonymi koncepcjami prawnymi... 341 2.1. Dyskryminacja pośrednia i bezpośrednia... 341 2.1.1. Różnice między obiema koncepcjami prawnymi... 341 2.1.2. Rola kryterium w rozgraniczaniu dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej... 345 2.1.3. Znaczenie skutku środka dla jego kwalifikacji jako bezpośrednio lub pośrednio dyskryminującego... 350 2.1.4. Zakres uzasadnienia decydujący czynnik przy odróżnianiu dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej?. 357 2.2. Dyskryminacja pośrednia a ograniczenia w ramach swobód rynku wewnętrznego... 365 2.2.1. Pierwsze rozstrzygnięcia Trybunału Sprawiedliwości odnoszące się do ograniczeń... 365 2.2.2. Ugruntowanie podejścia opartego na koncepcji ograniczeń... 369 2.2.3. Próba rozgraniczenia koncepcji dyskryminacji pośredniej i ograniczeń... 374 Uwagi końcowe... 387 Wykaz aktów prawnych... 401 Wykaz orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości... 405 Wykaz literatury... 421 Indirect Discrimination in the European Union Law (Summary)... 437