INFORMACJA O STANIE ŚRODOWISKA w POWIECIE TARNOWSKIM w 2013 roku

WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W KRAKOWIE DELEGATURA W TARNOWIE INFORMACJA O STANIE ŚRODOWISKA w POWIECIE TARNOWSKIM w 2013 roku Zatwierdził Kierownik Delegatury w Tarnowie mgr Krystyna Gołębiowska TARNÓW, maj 2014

Opracowano w Dziale Monitoringu Środowiska Delegatury WIOŚ w Tarnowie 2

SPIS TREŚCI: 1. Wprowadzenie... 4 2. MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA... 4 2.1. Jakość powietrza w powiecie tarnowskim... 4 2.2. Roczna ocena jakości powietrza w strefie małopolskiej... 9 3. MONITORING HAŁASU... 15 4. MONITORING PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH... 17 5. MONITORING WÓD POWIERZCHNIOWYCH... 19 5.1. Ocena jakości wód w 2013 roku...21 5.2. Ocena stanu jednolitych części wód na podstawie badań w latach 2011-2013...23 5.3. Osady wodne rzek...26 6. MONITORING WÓD PODZIEMNYCH... 31 8. PODSUMOWANIE... 35 3

1. Wprowadzenie Celem opracowania jest przedstawienie stanu środowiska na obszarze powiatu tarnowskiego w 2013 roku. Wykorzystane w opracowaniu dane stanowią wyniki badań monitoringowych prowadzonych przez WIOŚ w Krakowie oraz inne informacje będące w posiadaniu WIOŚ. Bieżące informacje dotyczące stanu środowiska na terenie całego województwa małopolskiego znaleźć można na stronie internetowej www.krakow.pios.gov.pl. 2. MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA 2.1. Jakość powietrza w powiecie tarnowskim Ocena stanu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego w 2013 roku w powiecie tarnowskim została wykonana w oparciu o wyniki badań monitoringowych prowadzonych na stanowisku pomiarowym zlokalizowanym w Tuchowie przy ul. Chopina, w stałej stacji pomiarowej. Na stanowisku kontynuowano pomiary zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM10 przy użyciu automatycznego miernika pyłu. W 2013 roku obowiązywały dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 roku. 1 Tab. Poziomy dopuszczalne dla niektórych substancji w powietrzu, zróżnicowanie ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ochronę roślin Lp. Nazwa substancji (numer CAS) a) Okres uśredniania wyników pomiarów Poziom dopuszczalny substancji w powietrzu (µg/m 3 ) Dopuszczalna częstość przekraczania dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym 24 godziny 50 1 Pył zawieszony PM10 g) c) 35 razy rok kalendarzowy 40 c) - 2 Benzen (71-43-2) rok kalendarzowy 5 c) - 3 Ołów f) (7439-92-1) rok kalendarzowy 0,5 c) - 4 Dwutlenek azotu (10102-44-0) jedna godzina 200 c) 18 razy rok kalendarzowy 40 c) - jedna godzina 350 c) 24 razy 24 godziny 125 5 Dwutlenek siarki (7446-09-5) 3 razy rok kalendarzowy 20 i pora zimowa (okres 1 X-31 III) - 6 Pył zawieszony PM2,5 h) rok kalendarzowy 25 7 Tlenek węgla (630-08-0) osiem godzin 10 000 - Objaśnienia: a) oznaczenie numeryczne substancji wg Chemical Abstracts Service Registry Number c) poziom dopuszczalny ze względu na ochronę zdrowia ludzi e) poziom dopuszczalny ze względu na ochronę roślin f) suma metalu i jego związków w pyle zawieszonym PM10 g) PM10 - stężenie pyłu o średnicy aerodynamicznej ziaren do 10μm mierzone metodą wagową z separacją frakcji lub metodami uznanymi za równorzędne h) PM2,5 stężenie pyłu o średnicy aerodynamicznej ziaren do 2,5 µm 1 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 roku w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U z 2012 r., poz. 1031) 4

Tab. Poziomy docelowe dla niektórych substancji w powietrzu Lp. Nazwa substancji (numer CAS) a) Okres uśredniania wyników pomiarów Poziom docelowy substancji w powietrzu Dopuszczalna częstość przekraczania poziomu docelowego w roku kalendarzowym 1 Arsen b) (7440-38-2) rok kalendarzowy 6 c) ng/m 3-2 Benzo(a)piren b) (50-32-8) rok kalendarzowy 1 c) ng/m 3-3 Kadm b) (7440-43-9) rok kalendarzowy 5 c) ng/m 3-4 Nikiel b) (7440-02-0) rok kalendarzowy 20 c) ng/m 3-5 Ozon (10028-15-6) osiem godzin e) 120 c),e) µg/m 3 25 dni f) okres wegetacyjny (1 V-31 VII) 18 000 d),g),h) µg/m 3.h - 6 Pył zawieszony PM2,5 rok kalendarzowy 25 c) µg/m 3 - Objaśnienia: a) oznaczenie numeryczne substancji według Chemical Abstracts Service Registry Number, b) całkowita zawartość tego pierwiastka w pyle zawieszonym PM10, a dla benzo(a)/pirenu całkowita zawartość benzo/a/pirenu w pyle zawieszonym PM10, c) poziom docelowy ze względu na ochronę zdrowia ludzi, d) poziom docelowy ze względu na ochronę roślin, e) maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących, obliczanych ze średnich jednogodzinnych w ciągu doby. Każdą tak obliczoną średnią 8-godzinną przypisuje się dobie, w której się ona kończy. Pierwszym okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny 17 00 dnia poprzedniego do godziny 01 00 danego dnia f) liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w roku kalendarzowym uśredniona w ciągu kolejnych trzech lat. W przypadku braku danych pomiarowych z trzech lat dotrzymanie dopuszczalnej częstości przekroczeń sprawdza się na podstawie danych pomiarowych z co najmniej jednego roku. g) wyrażony jako AOT 40, które oznacza sumę różnic pomiędzy stężeniem średnim jednogodzinnym wyrażonym w µg/m 3 a wartością 80 μg/m 3, dla każdej godziny w ciągu doby pomiędzy godziną 8 00 a 20 00 czasu środkowoeuropejskiego CET, dla której stężenie jest większe niż 80 µg/m 3. h) wartość uśredniona dla kolejnych pięciu lat. W przypadku braku danych pomiarowych z pięciu lat dotrzymanie dopuszczalnej częstości przekroczeń sprawdza się na podstawie danych pomierzonych z co najmniej trzech lat Tab. Poziomy alarmowe dla niektórych substancji w powietrzu Lp. Nazwa substancji (numer CAS) a) Okres uśredniania wyników pomiarów 1 Dwutlenek azotu (10102-44-0) jedna godzina 400 b) 2 Dwutlenek siarki (7446-09-5) jedna godzina 500 b) 3 Ozon (10028-15-6) jedna godzina 240 b) 4 Pył zawieszony PM10 c) 24 godziny 300 Poziom alarmowy dla niektórych substancji w powietrzu [ µg/m 3 ] Objaśnienia: a)oznaczenie numeryczne substancji według Chemical Abstracts Service Registry Number, b)wartość występująca przez trzy kolejne godziny w punktach pomiarowych reprezentujących jakość powietrza na obszarze o powierzchni co najmniej 100 km 2 albo na obszarze strefy zależnie od tego, który z tych obszarów jest mniejszy, c) stężenie pyłu o średnicy aerodynamicznej ziaren do 10µm (PM10) mierzone urządzeniami do pomiarów automatycznych z zastosowaniem metod równoważnych metodzie referencyjnej. 5

Wyniki pomiarów na stanowisku pomiarowym w Tuchowie w 2013 roku stężenie średnioroczne pyłu zawieszonego PM10 wynosiło 48µg/m 3 tj. 120,0% dopuszczalnego poziomu. W porównaniu do roku 2012 wzrosło o 3µg/m 3. W sezonie zimowym stężenie pyłu wynosiło ok. 70µg/m 3, a w letnim 32µg/m 3. W pomiarach dobowych poziom zanieczyszczenia pyłem PM10 przekraczał poziom dopuszczalny 105 razy w ciągu roku. Termin osiągnięcia poziomów dopuszczalnych minął w 2005 roku. stężenie średnioroczne benzo(a)pirenu oznaczane w pyle zawieszonym PM10 wynosiło 6,5ng/m 3, tj. 650% poziomu docelowego. W porównaniu do roku 2012 zwiększyło się o 3,6ng/m 3. Fot. Stacja monitoringu jakości powietrza w Tuchowie, ul. Chopina Tab. Charakterystyka stanowiska pomiarowego w Tuchowie Kod krajowy stacji MpTuchowWIOSSzop1602 Rok rozpoczęcia pomiarów 2009 Szerokość geograficzna 49,893972 Długość geograficzna 21,050814 Wysokość m n.p.m. 239 Typ stacji tło miejskie Typ obszaru Mierzone zanieczyszczenia miejski pył zawieszony PM10, benzo(a)piren Czas uśredniania: 24-godzinny 6

stężenie średniomiesięczne PM10 poziom dopuszczalny PM10 stężenie średnioroczne PM10 częstość przekroczeń PM10 100 20 90 80 15 stężenie PM10[µg/m 3 ] 70 60 50 40 30 20 10 0 20 21 17 14 10 9 8 3 0 0 1 2 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 10 5 0-5 temperatura[ C] Wykres. Średniomiesięczne stężenia pyłu PM10 i częstość przekraczania dopuszczalnego poziomu stężeń 24- godzinnych oraz zmiany temperatury na stanowisku w Tuchowie w 2013 roku Tab. Wyniki pomiarów na stanowisku w Tuchowie w 2013 roku Parametry styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień Wartość średnioroczna PM10 [µg/m 3 ] 63,0 69,6 70,7 54,2 31,3 20,5 23,6 28,3 23,4 55,4 58,3 83,2 48 Częstość przekroczeń 10 20 21 17 3 0 0 1 2 9 8 14 105 wartości dop. D24 dla PM10 Średnia temperatura -3,0-1,3-1,1 8,6 13,3 16,6 17,9 17,9 11,0 10,1 4,8 1,4 8,0 [ C] 7

stężenie PM10[ µg/m3] poziom dopuszczalny PM10 Częstość przekroczeń PM10 160 140 132 136 120 100 80 60 40 105 105 104 109 102 106 77 66 55 46 41 20 48 53 49 48 47 46 45 44 39 37 34 34 31 0 Tuchów Sucha B Kraków Bulwarowa Wieliczka Wadowice Proszowice Nowy Sącz Kraków ul. Bujaka Bochnia Zakopane Tarnów Trzebinia Gorlice Wykres. Średnioroczne stężenia pyłu zawieszonego PM10 i częstość przekraczania stężeń 24-godzinnych na stanowisku pomiarowym w Tuchowie na tle pozostałych stanowisk w województwie małopolskim w 2013 roku stężenie B/a/P [ ng/m3] poziom docelowy B/a/P 20 15 16,24 10 5 6,53 11,34 11,1 10,02 9,59 8,74 7,58 4,86 4,62 4,44 4,34 0 Tuchów Sucha B Nowy Sącz Proszowice Wadowice Zakopane Bochnia Kraków ul. Bujaka Trzebinia Kraków Bulwarowa Tarnów Gorlice Wykres. Średnioroczne stężenia benzo(a)pirenu w pyle PM10 na stanowisku w Tuchowie na tle pozostałych stanowisk w województwie małopolskim w 2013 roku 8

2.2. Roczna ocena jakości powietrza w strefie małopolskiej Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2013 roku została wykonana według zasad określonych w art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska 2, z uwzględnieniem wymogów dyrektywy 2008/50/WE 3, dyrektywy 2004/107/WE 4 i decyzji wykonawczej Komisji Europejskiej 2011/850/UE z dnia 12 grudnia 2011 r. Ocenę wykonano w układzie stref określonym w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 5 sierpnia 2012 roku. Dla wszystkich zanieczyszczeń uwzględnionych w ocenie tj.: SO 2, NO 2, CO, C 6 H 6, O 3, pył zawieszony PM10 i PM2,5 oraz zawartość ołowiu, arsenu, kadmu, niklu i benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10, strefę stanowią: - aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 250 tys.( aglomeracja krakowska) - miasto (nie będące aglomeracją) o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys.(miasto Tarnów) - pozostały obszar województwa, nie wchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców (strefa małopolska) Powiat tarnowski leży w obszarze strefy o nazwie strefa małopolska. Strefa małopolska zajmuje obszar 14 784 km 2, o liczbie mieszkańców 2 482 791, w tym powiat tarnowski zajmuje obszar 1 412 km 2, przy liczbie mieszkańców 6 wynoszącej 199 062 osoby. Mapa. Lokalizacja stanowisk pomiarowych sieci monitoringu powietrza w województwie małopolskim w 2013 roku 2 Prawo ochrony środowiska (P.o.ś Dz.U. z 2008r. nr 25 poz.150 z późn.zm.). 3 Dyrektywa 2008/50/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 maja 2008r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy(CAFE)(Dz.Urz.UE L.152 z 11.06.2008r. str. 1). 4 Dyrektywa 2004/107/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 grudnia 2004r.. w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu (Dz.Urz.UE L 23 z 26.01.2005r). 5 Rozporządzenie Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012r., poz.1031) 6 Dane GUS - stan na dzień 31.12.2012 r. 9

Ocena polegała na zaliczeniu strefy do określonej klasy (A, B, C a dla ozonu D1, D2), która zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i wiąże się z określonymi wymaganiami, co do działań na rzecz poprawy jakości powietrza w strefie. Podstawę zaliczenia strefy do określonej klasy stanowią wyniki oceny uzyskane na obszarach o najwyższych poziomach stężeń danego zanieczyszczenia w strefie. Tab. Wynikowe klasy strefy dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia Nazwa strefy Strefa małopolska Kod strefy PL1203 Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla całej strefy SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO O3 * O3** As Cd Ni B/a/P PM2,5 A A C A A A A A/ D2 A A A C C Tab. Wynikowe klasy strefy dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin Nazwa strefy Kod strefy Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla całej strefy Strefa małopolska PL1203 Objaśnienia: *- wg poziomu docelowego **- wg poziomu celu długoterminowego SO2 NOx O3* O3** A A A D2 Zgodnie z wykonaną klasyfikacją powiat tarnowski za rok 2013 został zakwalifikowany do klasy C, ze względu na ponadnormatywne stężenia benzo(a)pirenu, pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5. Oznacza to, że poziomy stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10 przekraczają wartości dopuszczalne w ciągu roku częściej niż 35-razy, poziom stężenia średniorocznego pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 przekracza poziom dopuszczalny oraz poziom stężenia średniorocznego benzo(a)pirenu przekracza poziom docelowy w roku kalendarzowym. Również w strefie małopolskiej wystąpiło przekroczenie dopuszczalnego poziomu celu długoterminowego ozonu (O 3 ). Zakwalifikowanie do klasy C wymaga podejmowania szczególnych działań (planów i programów naprawczych). Wiąże się to z określeniem obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych stężeń oraz wartości dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji i podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza opracowanie i skuteczne wdrożenie programu ochrony powietrza (POP). Nadal istotnym problemem dla strefy małopolskiej są wysokie stężenia benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10, należącego do grupy wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych. Stężenia benzo(a)pirenu przekraczają poziom docelowy, który powinien być osiągnięty w 2013 roku. Ocena jakości powietrza w odniesieniu do ozonu, pod kątem ochrony zdrowia, opiera się na dwóch wartościach kryterialnych, którymi są: poziom docelowy i poziom celu długoterminowego. W rezultacie, dla ozonu dokonuje się podwójnej klasyfikacji stref, która ze względu na ochronę zdrowia dla strefy małopolskiej przyjmuje symbole A i D2. Klasa strefy D2 oznacza, że poziom stężeń ozonu jest powyżej poziomu celu długoterminowego i jest wymagane podejmowanie działań takich jak: dążenie do osiągnięcia poziomu celu długoterminowego do roku 2020. 10

Mapy. Klasyfikacja stref w województwie małopolskim w 2013 roku Cel ochrona zdrowia SO 2, O 3, benzen oraz Pb, Ni, As, Cd w pyle PM10 NO 2 Pył zawieszony PM10, PM2.5, benzo(a)piren Cel ochrona roślin SO 2, NO x, O 3 11

Mapy. Rozkład stężeń wybranych zanieczyszczeń powietrza w województwie małopolskim w 2013 roku 7 Pył zawieszony PM10 (stężenia roczne) Pył zawieszony PM10 (percentyl 90,4 z serii stężeń 24 godzinnych) 7 Źródło: Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2013 roku WIOŚ Kraków 2014 opracowanie dostępne pod adresem www.krakow.pios.gov.pl 12

Informacja o stanie środowiska Pył zawieszony PM2,5 (stężenia roczne) Benzo(a)piren (stężenia roczne) 13

Mapa. Poglądowa mapa obszarów przekroczeń normatywnych stężeń zanieczyszczeń powietrza (poziomów dopuszczalnych i docelowych) w strefie małopolskiej w 2013 roku 8 8 Źródło danych: Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2013 roku WIOŚ Kraków 2014 opracowanie dostępne pod adresem www.krakow.pios.gov.pl 14

3. MONITORING HAŁASU Hałas w środowisku, na który narażeni są ludzie reguluje Dyrektywa 2002/49/WE z dnia 25 czerwca 2002 roku 9. Dyrektywa wprowadziła ujednolicone i stosowane w krajach UE wskaźniki oceny hałasu. Wskaźniki te są stosowane do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony środowiska przed hałasem (L N i L DWN ) 10 oraz do ustalenia i kontroli warunków korzystania ze środowiska w odniesieniu do jednej doby (L AeqD i L AeqN ) 11. Kryteria oceny hałasu zróżnicowane w zależności od rodzajów terenu, rodzaju obiektu lub działalności będącej źródłem hałasu oraz w zależności od pory dnia lub nocy są określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku 12 oraz z dnia 1 października 2012 roku zmieniającym niniejsze rozporządzenie 13. Stan środowiska akustycznego w powiecie tarnowskim oceniany jest w oparciu o prowadzone badania uciążliwości akustycznej źródeł hałasu. Głównymi źródłami zagrożenia hałasem na obszarze powiatu jest komunikacja (w szczególności hałas drogowy) oraz przemysł. W 2013 roku, w ramach Wojewódzkiego Programu Monitoringu Środowiska dla województwa małopolskiego na lata 2013-2015, w powiecie tarnowskim przeprowadzono badania poziomu hałasu drogowego w dwóch miejscowościach: Wał Ruda i Wierzchosławice. Wykonano pomiary określając poziomy krótkookresowe (dobowe) L AeqD i L AeqN. Pomiary wykazały przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu dla pory nocy zarówno w Wał Rudzie (4,1dBA) jak i Wierzchosławicach (4,4dBA). Dla pory dziennej przekroczenie wartości dopuszczalnej wystąpiło w punkcie Wierzchosławice i wyniosło 0,5 dba, natomiast w Wał Rudzie było nieco poniżej wartości dopuszczalnej. W porównaniu z rokiem 2012 poziom hałasu drogowego w badanych punktach powiatu zmniejszył się zarówno w porze dnia jak i nocy (zakresy zmian wynosiły od 1,8 do 3,5 dba). Prawdobodobną przyczyną takiego stanu był obserwowany na badanych odcinkach wyraźny spadek natężenia ruchu w 2013 roku. Tab. Wartości poziomów dobowych hałasu drogowego w powiecie tarnowskim w 2013 roku L.p. Nazwa punktu pomiarowego 1. Wierzchosławice 2 Wał Ruda Charakterystyka drogi Droga wojewódzka nr 975 Radłów-Wierzchosławice Droga wojewódzka nr 964 Szczurowa-Wał Ruda Data pomiarów Równoważny poziom dźwięku A (LAeq) [db] pora dzienna pora nocna Przekroczenia wartości dopuszczalnych [db] pora dzienna pora nocna 18.07/19.07.2013 65,5 60,4 0,5 4,4 20.06/21.06.2013 64,9 60,1-4,1 9 Dyrektywa 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie oceny i zarządzania hałasem w środowisku. 10 L N długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach, wyznaczony w ciągu wszystkich pór nocy w roku; L DWN - długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach, wyznaczony w ciągu wszystkich dób w roku. 11 L AeqD dopuszczalny poziom hałasu w decybelach, wyznaczony dla przedziału czasu odniesienia równego 16 godzinom; LAeqN - dopuszczalny poziom hałasu w decybelach, wyznaczony dla przedziału czasu odniesienia równego 8 godzinom. 12 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120 poz.826). 13 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. z 2012, poz. 1109). 15

2012 2013 norma dla pory dziennej 2012 2013 norma dla pory nocnej [dba] 69 68 67 66 65 64 63 68 65,5 66,9 64,9 [dba] 64 62 60 58 56 54 63 61,9 60,4 60,1 62 Wierzchosławice Wał Ruda 52 Wierzchosławice Wał Ruda Wykres. Porównanie poziomów hałasu drogowego dla pory dziennej Wykres. Porównanie poziomów hałasu drogowego dla pory nocnej Fot. Lokalizacja punktu pomiarowego w Wierzchosławicach - droga wojewódzka nr 975 Radłów-Wierzchosławice Fot. Lokalizacja punktu pomiarowego w Wał Rudzie - droga wojewódzka nr 964 Szczurowa-Wał Ruda 16

4. MONITORING PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH Pomiary monitoringowe pól elektromagnetycznych (PEM) prowadzone są w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska w podsystemie monitoringu pól elektromagnetycznych, w zakresie obserwacji stanu poziomów sztucznie wytworzonych pól elektromagnetycznych w środowisku z uwzględnieniem zmian zachodzących na przestrzeni lat objętych monitoringiem. Obejmują pomiary natężenia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w przedziale częstotliwości co najmniej od 3 MHz do 3000 MHz. W roku 2013 zakończył się drugi, trzyletni cykl pomiarowy PEM obejmujący lata 2011-2013. W okresie tym Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie wykonał pomiary w 135 punktach zlokalizowanych na terenie województwa małopolskiego. Badania prowadzono w trzech typach obszarów dostępnych dla ludności tj.: centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50tys. pozostałe miasta tereny wiejskie Sondę pomiarową przyrządu ustawiano w miejscach, w których odległość od źródeł promieniowania (np. anten instalacji radiokomunikacyjnych, radiolokacyjnych, radionawigacyjnych) była nie mniejsza niż 100 m (przeważnie wynosiła ponad 300 m). Celem pomiarów było określenie oddziaływania pól elektromagnetycznych w miejscach dostępnych dla ludności. W każdym punkcie pomiarowym wykonano dwugodzinną rejestrację wartości skutecznych z częstotliwością próbkowania 10 sekund. Z przeprowadzonych w latach 2011-2013 pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku wynika, iż w żadnym punkcie na terenie województwa małopolskiego nie wystąpiły przekroczenia dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 roku 14. W powiecie tarnowskim w latach 2011-2013 pomiary pól elektromagnetycznych przeprowadzono łącznie w ośmiu punktach, z czego 5 zlokalizowano na terenie miast o liczbie mieszkańców nie przekraczającej 50 tys. (Zakliczyn, Tuchów, Ciężkowice, Żabno, Wojnicz), a 3 na obszarach wiejskich (Łowczówek, Gromnik, Wierzchosławice). W 2013 roku program badań obejmował pomiary w trzech punktach tj. w Wojniczu oraz w Gromniku i Wierzchosławicach. We wszystkich punktach średnie wartości natężenia promieniowania elektromagnetycznego były znacznie niższe od poziomu dopuszczalnego i zawierały się w przedziale od 0,08 V/m do 0,25 V/m. Średnia wartość natężenia PEM dla powiatu tarnowskiego wyniosła 0,126 V/m. Najwyższe wartości natężenia PEM zanotowano w Zakliczynie. 14 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzenia dotrzymania tych poziomów (Dz.U. Nr 192, poz. 1882,1883) 17

Mapa. Lokalizacja punktów monitoringowych pól elektromagnetycznych w powiecie tarnowskim w latach 2011-2013 0,3 wartość dopuszczalna - 7[V/m] 0,25 [V/m] 0,2 0,1 0,12 0,1 0,1 0,09 0,08 0,1 0,17 0 Wojnicz /25.10.2013 Wierzchosławice /20.05.2013 Gromnik /18.11.2013 Tuchów /27.07.2012 Ciężkowice /09.08.2012 Żabno /01.08.2012 Łowczówek /28.08.2012 Zakliczyn /4.08.2011 Wykres. Poziomy pól elektromagnetycznych w punktach pomiarowych w powiecie tarnowskim w latach 2011-2013 18

Tab. Wyniki pomiarów monitoringowych pól elektromagnetycznych w powiecie tarnowskim w latach 2011-2013 Lp. Lokalizacja punktu pomiarowego Data pomiaru Wartość zmierzona średnia [V/m] Miasta o liczbie mieszkańców do 50 tys. 1 Wojnicz 25.10.2013 0,12 2 Tuchów 27.07.2012 0,09 3 Ciężkowice 9.08.2012 0,08 4 Żabno 1.08.2012 0,1 5 Zakliczyn 4.08.2011 0,25 Tereny wiejskie 6 Wierzchosławice 20.05.2013 0,1 7 Gromnik 18.11.2013 0,1 8 Pleśna-Łowczówek 28.08.2012 0,17 Średnie natężenie PEM dla poszczególnych rodzajów terenów [V/m] 0,128 0,123 5. MONITORING WÓD POWIERZCHNIOWYCH Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW) z dnia 23 października 2000 roku 15, która jest podstawowym aktem prawnym dotyczącym ochrony wód w Unii Europejskiej, zmieniła podejście do systemu zarządzania wodami, w tym do badań i oceny ich jakości. Zgodnie z RDW podstawową jednostkę gospodarowania wodami stanowią tzw. jednolite części wód (jcw), które należy rozumieć jako oddzielne i znaczące elementy wód powierzchniowych takie jak: rzeka, jezioro, zbiornik, strumień, część strumienia, rzeki lub kanału, wody przejściowe lub pas wód przybrzeżnych. Wyróżnia się naturalne i silnie zmienione lub sztuczne jednolite części wód. Zarządzanie wodami musi uwzględniać uwarunkowania wynikające z dokonanego podziału na jednolite części wód. Stąd też monitoring wód, którego głównym celem jest dostarczenie informacji o stanie wód, niezbędnych do gospodarowania wodami, w tym do ich ochrony przed eutrofizacją i zanieczyszczeniami antropogenicznymi, jest realizowany w jednolitych częściach wód powierzchniowych. RDW ponadto zobowiązuje Polskę do osiągnięcia do 2015 roku dobrego stanu wód. Badania wód realizowane są w oparciu o wieloletnie programy monitoringu środowiska dla województwa małopolskiego (programy te są dostępne na stronie internetowej WIOŚ w Krakowie). Podstawą do prowadzenia badań w 2013 roku był program Państwowego Monitoringu Środowiska województwa małopolskiego na lata 2013-2015 16. Zgodnie z programem system oceny jakości jednolitych części wód rzecznych w powiecie tarnowskim realizowano poprzez badania i pomiary wykonywane w ramach monitoringu operacyjnego. Jednolite części wód występujące na obszarach chronionych (obszary ujęć wód pitnych) tj. Dunajec od Zb. Czchów do ujścia w punkcie pomiarowo-kontrolnym Piaski Drużków oraz Biała 15 Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej 16 Program Państwowego Monitoringu Środowiska województwa małopolskiego na lata 2013-2015 w województwie małopolskim, Kraków 2012 19

od Binczarówki do Rostówki w punkcie pomiarowo-kontrolnym Lubaszowa, badano także według odrębnych przepisów, w celu ustalenia stopnia spełniania dodatkowych wymagań dla tych obszarów. W roku 2013 na obszarze powiatu tarnowskiego realizowano monitoring operacyjny w dwóch jcw. Klasyfikację stanu wód powierzchniowych przeprowadzono w oparciu o wyniki badań monitoringowych wód w punktach pomiarowo-kontrolnych, zlokalizowanych na 2 rzekach: Dunajec (jcw-dunajec od Zb. Czchów do ujścia w w punkcie pomiarowym-ujście Jezuickie) i Biała (jcw-biała od Rostówki do ujścia w punkcie pomiarowym-tarnów). Tab. Charakterystyka sieci monitoringu wód powierzchniowych, w oparciu o którą prowadzono badania jakości wód dla powiatu tarnowskiego w 2013 roku Nazwa jcw Kod jcw Nazwa rzeki Nazwa punktu pomiarowego Kod punktu km biegu rzeki Typ abiotyczny wód 1) Silnie zmieniona jcw (T/N) Rodzaj monitoringu 2) Czy jcw występuje na obszarze chronionym? Dorzecze: Górna Wisła kod: 2000 Zlewnia: Dunajec; kod: 214 Dunajec od Zb. Czchów do ujścia Biała od Binczarówki do Rostówki PLRW20001921499 Dunajec Ujście Jezuickie Piaski Drużków PL01S1501_1828 0,1 20 T MORWS Tak PL01S1501_1817 67,0 20 T MORERWS MOPIRWS PLRW2000142148579 Biała Lubaszowa PL01S1501_1824 34,6 14 T MOPIRWS Tak Tak Biała od Rostówki do ujścia PLRW200014214899 Biała Tarnów PL01S1501_1827 0,4 14 T MORWS Tak Objaśnienia: 1) Typ abiotyczny 14 mała rzeka fliszowa, 20-rzeka nizinna żwirowa, 2) MO monitoring operacyjny, MOPI- monitoring operacyjny jakości wód, wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia, Kody programów monitoringu w odniesieniu do kategorii wód: RWS program monitoringu realizowany na jcw rzecznej sztucznej bądź silnie zmienionej 20

5.1. Ocena jakości wód w 2013 roku 17 Ocenę jakości wód przeprowadzono według: rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 258, poz. 1549) rozporządzenia MinistraŚrodowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. Nr 204, poz.1728) rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji (Dz. U. Nr 257/2011 poz.1545) projektu rozporządzenia Ministra Środowiska zmieniający rozporządzenie w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (projekt 2014.04.01) zasad klasyfikacji stanu wód przyjętych przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (pismo GIOŚ z dnia 29.04.2014 r.) Tab. Klasyfikacja elementów jakości wód w punktach pomiarowo-kontrolnych badanych w 2013 roku w powiecie tarnowskim Nazwa jcw klasyfikowanej Kod jcw klasyfikowanej Kod punktu pomiarowokontrolnego Nazwa punktu pomiarowokontrolnego Silnie zmieniona lub sztuczna jcw (T/N) Klasa elementów biologicznych Klasa elementów fizykochemicznych Ocena substancji szczególnie szkodliwych POTENCJAŁ EKOLOGICZNY STAN CHEMICZNY STAN WÓD Dunajec od Zb. Czchów do ujścia PLRW20001921499 PL01S1501_1828 Dunajec Ujście Jezuickie T II I I DOBRY I POWYŻEJ DOBREGO DOBRY DOBRY Biała od Rostówki do ujścia PLRW200014214899 PL01S1501_1827 Biała Tarnów T IV II II SŁABY DOBRY ZŁY 17 Opracowano na podstawie danych PMŚ/WIOŚ Kraków niezweryfikowanych przez GIOŚ 21

Tab. Ocena stanu jednolitych części wód badanych w 2013 roku w powiecie tarnowskim Nazwa jcw klasyfikowanej Kod jcw klasyfikowanej Kod punktu pomiarowokontrolnego Nazwa punktu pomiarowokontrolnego Silnie zmieniona lub sztuczna jcw (T/N) Klasa elementów biologicznych Klasa elementów hydromorfologicznych Klasa elementów fizykochemicznych Ocena substancji szczególnie szkodliwych POTENCJAŁ EKOLOGICZNY STAN CHEMICZNY STAN WÓD Dunajec od Zb. Czchów do ujścia PLRW20001921499 PL01S1501_1828 Dunajec Ujście Jezuickie T II II I I DOBRY I POWYŻEJ DOBREGO DOBRY DOBRY Biała od Rostówki do ujścia PLRW200014214899 PL01S1501_1827 Biała Tarnów T IV I II II SŁABY DOBRY ZŁY Ocena spełniania wymagań określonych dla wód w obszarach chronionych Jakość wód według wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia W roku 2013 badania jakości wód ujmowanych dla celów zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia prowadzono w obszarze powiatu tarnowskiego w zlewni Dunajca, w punktach pomiarowo-kontrolnych: Biała Lubaszowa oraz Dunajec Piaski Drużków. Ocena jakości wód w punktach wykazała, że w punkcie Biała Lubaszowa wody odpowiadały kategorii A3, ze względu na podwyższone wartości zarówno wskaźników fizykochemicznych jak i bakteriologicznych (wody te wymagają wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego). Wody w punkcie Dunajec Piaski Drużków odpowiadały kategorii A2 zarówno dla wskaźników fizykochemicznych jak i bakteriologicznych (wody te wymagają typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego). Tak więc w 2013 roku wody w badanych punktach spełniały wymagania dla wód przeznaczonych na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę do picia. 22

Tab. Ocena wód wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia w powiecie tarnowskim w 2013 roku Nazwa jcw Kod jcw Rzeka Nazwa km Kategoria jakości wód Kategoria wód według wskaźników Punkt pomiarowokontrolny Fizykochemicznych Bakteriologicznych Ocena spełnienia wymagań dla obszarów chronionych Dunajec od zbiornika Czchów do ujścia PLRW20001921499 Dunajec Piaski Drużków 67,0 A2 A2 - barwa A2 - ogólna liczba bakterii coli, liczba bakterii coli typu kałowego, paciorkowce kałowe T Biała od Binczarówki do Rostówki PLRW2000142148579 Biała Lubaszowa 34,6 A3 A3 zawiesina ogólna, mangan A3 - ogólna liczba bakterii coli, liczba bakterii coli typu kałowego T Objaśnienia: Ocena spełnienia wymagań dla obszarów chronionych przeznaczonych do poboru na zaopatrzenie w wodę do spożycia T spełnione wymogi N niespełnione wymogi W monitorowanych jcw tj.: Dunajec od Zb. Czchów do ujścia oraz Biała od Binczarówki do Rostówki spełnione były wymagania dla obszarów chronionych będących jednolitymi częściami wód przeznaczonymi do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia. 5.2. Ocena stanu jednolitych części wód na podstawie badań monitoringowych w latach 2011-2013 18 W obecnie obowiązujących procedurach oceny stanu jednolitych części wód na koniec danego roku badawczego uwzględnia się wyniki z lat wcześniejszych, przy czym wyniki uzyskane w danym roku badawczym obowiązują do czasu uzyskania wyników nowych, bardziej aktualnych. Wprowadzono nowe pojęcie tzw. dziedziczenie wyników oceny, które polega na przeniesieniu wyników oceny elementów biologicznych, fizykochemicznych, hydromorfologicznych oraz chemicznych na kolejny rok w przypadku, gdy nie były one objęte monitoringiem w analizowanym okresie. W przypadku elementów biologicznych dziedziczenie oceny odbywa się na poziomie pojedynczego elementu, przy czym wyniki oceny dla ichtiofauny można dziedziczyć maksymalnie przez 6 lat, zaś wyniki dla pozostałych elementów biologicznych nie mogą być starsze niż 3 lata. Ocena elementów hydromorfologicznych musi być z roku, z którego pochodzą najnowsze dane biologiczne. 18 Opracowano na podstawie danych PMŚ/WIOŚ Kraków) niezweryfikowanych przez GIOŚ 23

Dla potrzeb klasyfikacji elementów fizykochemicznych wykorzystuje się najbardziej aktualne wyniki, przy czym nie mogą być one jednak starsze niż 3 lata. Do oceny jcw wykorzystuje się wartości wskaźników ze stanowiska reprezentatywnego. W przypadku wskaźników chemicznych ocena może być dziedziczona w całości lub w przypadku uzyskania nowszych danych, ocenę koryguje się w oparciu o aktualne wskaźniki. Zgodnie z aktualnie przyjętą przez GIOŚ zasadą dotyczącą wykonania klasyfikacji wód, ocenę stanu jednolitych części wód powiatu tarnowskiego w 2013 roku wykonano na podstawie badań prowadzonych w latach 2011-2013. W trzyletnim okresie badawczym (2011-2013) w powiecie tarnowskim badaniami objęto 6 jednolitych części wód, tj. Dunajec od Zb. Czchów do ujścia, Biała od Binczarówki do Rostówki, Biała od Rostówki do ujścia, Kisielina, Wątok i Olszynka. Ocena jakości wód w zakresie elementów biologicznych w tym okresie wykazała: II klasę jakości wód w trzech jcw tj.: Dunajec od Zb. Czchów do ujścia, Biała od Binczarówki do Rostówki, Kisielina III klasę jakości wód w jcw-olszynka (w granicach woj. małopolskiego) IV klasę jakości wód w dwóch jcw tj.: Biała od Rostówki do ujścia (ppk Tarnów) i Wątok (ppk Tarnów). W zakresie badanych elementów fizykochemicznych w czterech jcw tj.: Dunajec od Zb. Czchów do ujścia, Biała od Binczarówki do Rostówki, Wątok i Kisielina spełnione były wymagania określone dla stanu bardzo dobrego (I klasa). Wody dwóch jcw tj.:biała od Rostówki do ujścia i Olszynka spełniały wymagania określone dla stanu dobrego (II klasa). W rezultacie, interpretacja wyników badań wskaźników jakości wód wchodzących w skład elementów biologicznych, fizykochemicznych i hydromorfologicznych wykazała, że: potencjał ekologiczny dobry i powyżej dobrego osiągnęły wody trzech jcw tj.: Dunajec od Zb. Czchów do ujścia, Biała od Binczarówki do Rostówki i Kisielina, potencjał ekologiczny słaby występował w dwóch jcw tj.: Biała od Rostówki do ujścia i Wątok. w jednej jcw-olszynka (w granicach woj. małopolskiego) stan ekologiczny wód był umiarkowany W pięciu spośród badanych jcw (poza jcw-biała od Binczarówki do Rostówki) prowadzono badania substancji, będących podstawą do oceny stanu chemicznego wód, który oceniono jako dobry. W wyniku przeprowadzonej w okresie 2011-2013 klasyfikacji jednolitych części wód dla powiatu tarnowskiego stwierdzono, że: - w dwóch jednolitych częściach wód tj.: Dunajec od Zb. Czchów do ujścia i Kisielina stan wód był dobry, - w trzech jednolitych częściach wód tj.: Biała od Rostówki do ujścia, Wątok i Olszynka stan wód był zły. 24

Tab. Klasyfikacja stanu jednolitych części wód w latach 2011-2013 w powiecie tarnowskim Lp. Nazwa jcw klasyfikowanej Kod jcw klasyfikowanej Kod punktu pomiarowokontrolnego Nazwa punktu pomiarowokontrolnego Typ abiotyczny wód 1) Silnie zmieniona lub sztuczna jcw (T/N) Ppk zamyka jcw (T/N) Klasa elementów biologicznych Klasa elementów hydromorfologicznych Klasa elementów fizykochemicznych Ocena substancji szczególnie szkodliwych STAN /POTENCJAŁ EKOLOGICZNY STAN CHEMICZNY STAN WÓD 1 2 3 Dunajec od Zb. Czchów do ujścia Biała od Binczarówki do Rostówki Biała od Rostówki do ujścia PLRW20001921499 PLRW2000142148579 PL01S1501_1817 PL01S1501_1828 PL01S1501_1824 Dunajec-Piaski Drużków Dunajec-Ujście Jezuickie Biała Lubaszowa 20 T N T II II I I 14 T T II I I II DOBRY I POWYŻEJ DOBREGO DOBRY I POWYŻEJ DOBREGO PLRW200014214899 PL01S1501_1827 Biała Tarnów 14 T T IV I II II SŁABY DOBRY ZŁY 4 Kisielina PLRW2000172139989 PL01S1501_1816 Kisielina- Jadowniki Mokre 17 T T II II I II DOBRY I POWYŻEJ DOBREGO 5 Wątok PLRW200012214889 PL01S1501_1825 Wątok - Tarnów 12 T T IV II I II SŁABY DOBRY ZŁY 6 Olszynka PLRW2000122182899 PL01S1501_2183 Olszynka-Ołpiny 12 N N III I II II UMIARKOWANY DOBRY ZŁY DOBRY DOBRY DOBRY DOBRY Objaśnienia: 1) Typ abiotyczny 12 potok fliszowy, 14 mała rzeka fliszowa, 17 potok nizinny piaszczysty, 20-rzeka nizinna żwirowa Stan ekologiczny Potencjał ekologiczny (jcw silnie zmienione) BARDZO DOBRY stan bdb / potencjał maksymalny DOBRY stan db / potencjał db DOBRY I POWYŻEJ DOBREGO UMIARKOWANY stan / potencjał umiarkowany UMIARKOWANY SŁABY stan / potencjał słaby SŁABY ZŁY stan / potencjał zły ZŁY 25

Mapa. Klasyfikacja stanu i potencjału ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych monitorowanych w powiecie tarnowskim w latach 2011-2013

Mapa. Klasyfikacja stanu chemicznego i stanu jednolitych części wód monitorowanych w powiecie tarnowskim w latach 2011-2013 27

5.3. Osady wodne rzek 19 Badania geochemiczne osadów wodnych rzek i jezior na obszarze kraju prowadzone są w ramach podsystemu PMŚ monitoring jakości wód, od 1990 roku. Badania wykonywane są przez Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy. Bezpośredni nadzór nad realizacją programu badań sprawuje Departament Monitoringu w Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska. Program badań obejmuje oznaczenia zawartości m.in. metali ciężkich oraz wybranych szkodliwych związków organicznych. Oznaczenia chemiczne wykonywane są w akredytowanym Centralnym Laboratorium Chemicznym PIG. Kryteria oceny Oceny jakości osadów można podzielić na trzy grupy: wynikające z rozporządzenia geochemiczne biogeochemiczne W Polsce istnieje jeden akt prawny dotyczący jakości osadów jest to Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. 20. Kryteria zawarte w tym rozporządzeniu dotyczą arsenu, chromu, cynku, kadmu, miedzi, niklu, ołowiu i rtęci oraz wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), głównie pięcio- i sześciopierścieniowych. Na potrzeby monitoringu ocena jakości osadów wodnych, w aspekcie ich zanieczyszczenia potencjalnie szkodliwymi pierwiastkami śladowymi, wykonywana jest w oparciu o kryteria 21 geochemiczne. Do oceny biogeochemicznej (ekotoksykologicznej) zastosowano wartości PEL określające zawartość pierwiastka, powyżej której często obserwowany jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. Wartości PEL zostały wyznaczone dla pierwiastków śladowych, polichlorowanych bifenyli, wybranych pestycydów chloroorganicznych oraz wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, przede wszystkim trój- i czteropierścieniowych. Z uwagi na kumulowanie substancji chemicznych, osady wodne rzek określane są mianem historycznych i współczesnych zanieczyszczeń. Szkodliwe składniki zawarte w osadach mogą ulegać ponownemu uruchomieniu do wody w następstwie procesów chemicznych i biochemicznych, jak również w wyniku czynników mechanicznych np. wskutek powodzi, i powodować tym samym wtórne zanieczyszczenie rzek. 22 19 Opracowano na podstawie serwisu internetowego OSADY dostępnego na stronie: http://www.gios.gov.pl/ 20 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony ( Dz.U. Nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r.). 21 Bojakowska I. Sokołowska G., 1998 - Geochemiczne klasy czystości osadów wodnych. Przeg. Geolog., 46 (1): 49-54. 22 PEL - (ang. Probable Effects Levels) 28

Badania osadów wodnych rzek w powiecie tarnowskim Na terenie powiatu tarnowskiego w okresie badawczym 1990-2013 badania osadów prowadzone były w 5 punktach obserwacyjnych zlokalizowanych w zlewni Dunajca, na rzekach: Dunajec i Biała, w monitoringu podstawowym (osady badane corocznie) i operacyjnym ( osady badane co trzy lata). W roku 2013 badania osadów prowadzono na rzece Dunajec w punkcie Siedliszowice. Badania wykonywano w ramach monitoringu podstawowego, w którym osady do badań pobierane są corocznie. Zakres oznaczeń chemicznych obejmował 26 pierwiastków: srebro, glin, arsen, bar, wapń, kadm, kobalt, chrom, miedź, żelazo, rtęć, potas, magnez, mangan, molibden, sód, nikiel, fosfor, ołów, siarka, cyna, stront, tytan, wanad, cynk, węgiel organiczny. Ponadto wykonano oznaczenia trwałych zanieczyszczeń organicznych (TZO), w tym wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA. Oceny zanieczyszczenia osadów wodnych wykonano w oparciu o kryteria geochemiczne i biogeochemiczne. Mapa. Lokalizacja punktów obserwacyjnych osadów rzecznych na obszarze powiatu tarnowskiego w latach 1990-2013 Tab. Ocena zanieczyszczenia osadów wodnych w punkcie badawczym - Siedliszowice w latach 2012-2013 Lokalizacja punktu Kod Rzeka Miejscowość Gmina JCW Data badania Badane typy wskaźników Ocena geochemiczna 23 Ocena biogeochemiczna 24 PLRW20001921499 Dunajec Siedliszowice Żabno 2012-07-15 2013-09-03 Fizykochemiczne Pierwiastki TZO (WWA) TZO (PCB) TZO (Pestycydy) Fizykochemiczne Pierwiastki TZO (WWA) osady miernie zanieczyszczone osady miernie zanieczyszczone osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe/ osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 23 Bojakowska I., Sokołowska G. (1998), Przegl. Geolog., 46 (1): 49-54 - Pierwiastki 24 Probable Effects Level (PEL) - Pierwiastki, TZO 29

W 2013 roku w osadach Dunajca występowało mierne zanieczyszczenie osadów metalami ciężkimi. Obserwowana podwyższona koncentracja niklu (18mg/kg) odnotowywana była również w latach poprzednich. Zawartość pozostałych metali kształtowała się na niskim poziomie odpowiadającym wartościom tła geochemicznego lub nieco powyżej. W porównaniu do 2012 roku stężenia dla większości metali były niższe lub równe. 60 2012 2013 50 40 [mg/kg] 30 20 10 0 As Ba Co Cr Cu Hg Ni Pb Zn Wykres. Zmiany stężeń wybranych metali ciężkich w osadach Dunajca w Siedliszowicach w latach 2012-2013 Źródłem zanieczyszczenia środowiska niklem mogą być zakłady przemysłu, metalowego (powłoki antykorozyjne), elektrycznego (baterie), spożywczego (katalizatory), tworzyw sztucznych. Ważnym źródłem niklu w środowisku jest także spalanie węgla i paliw płynnych. Ponadto źródłem zanieczyszczenia osadów wodnych niklem są odcieki ze składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych, na których zdeponowano akumulatory i baterie niklowo-kadmowe, odpady z galwanizerni, zużyte katalizatory. WWA, PCB, PESTYCYDY W OSADACH W 2013 roku w osadach Dunajca w Siedliszowicach wartość sumy 17 oznaczonych wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (Σ WWA 17 ) 25 wynosiła 0,267 mg/kg. Największy udział miały stężenia 4- i 5-pierścieniowych WWA. Koncentracja WWA (wyznaczona jako suma 3-,4-,5-,6- pierścieniowych WWA) w 2013 roku była wyższa w porównaniu z 2012 rokiem. Przy czym stężenia poszczególnych WWA nie przekraczały zawartości progowej PEL. Osady wodne Dunajca w Siedliszowicach według badań w 2012 nie były zanieczyszczone polichlorowanymi bifenylami (PCB) oraz pestycydami chloroorganicznymi. Stężenia dla większości substancji nie były wykrywane, a te oznaczane były bliskie limitu detekcji. W 2013 roku nie wykonywano badań PCB i pestycydów. 25 WWA 17 - acenaftylen, acenaften, fluoren, fenantren, antracen, fluoranten, piren, benzo(a)antracen, chryzen, benzo(b)fluoranten, benzo(k)fluoranten, benzo(a)piren, benzo(e)piren, perylen, indeno(1,2,3-cd)piren, dibenzo(a,h)antracen, benzo(ghi)perylen) 30

2012 2013 0,300 0,250 0,200 [mg/kg] 0,150 0,100 0,050 0,000 3-pierścieniowe WWA 4-pierścieniowe WWA 5-pierścieniowe WWA 6-pierścieniowe WWA Suma WWA17 Wykres. Udział 3-,4-,5-,6- pierścieniowych WWA w osadach Dunajca w Siedliszowicach w latach 2012-2013 Klasyfikacja osadów wodnych Dunajca w Siedliszowicach na podstawie kryteriów geochemicznych wykazała w latach 2012 i 2013 mierne zanieczyszczenie osadów metalami ciężkimi. W ocenie biogeochemicznej w Dunajcu w Siedliszowicach występowały osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy wodne. 6. MONITORING WÓD PODZIEMNYCH Jednym z celów wyznaczonych przez Dyrektywę 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r., jest osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód podziemnych, stanowiących źródło zaopatrzenia w wodę pitną i czynnik kształtujący stan ekosystemów od nich zależnych. Osiągnięcie celów środowiskowych powinny zapewnić działania w jednolitych częściach wód podziemnych (JCWPd). Powiat tarnowski położony jest w obrębie trzech jednolitych części wód podziemnych o numerach 139, 153, 157, w których występują 2 piętra wodonośne: - czwartorzędowe - związane z utworami akumulacji rzecznej - trzeciorzędowe - związane z utworami neogenu, wykształconymi jako piaski i piaskowce Lokalnie poziomy te są ze sobą połączone. Głównym poziomem użytkowym jest piętro czwartorzędowe występujące w osadach dolin rzecznych, struktur kopalnych i osadach wodnolodowcowych. Płytkie poziomy wodonośne, pozostające w bezpośrednim związku z wodami powierzchniowymi, są wrażliwe na zmienność warunków hydrologicznych. Zmienność ich zasobów zależy od bezpośredniego zasilania wód podziemnych infiltracją opadów i dynamiki odpływu podziemnego do rzek tj. zasilania wód powierzchniowych z wód podziemnych. 31

Badania jakości wód podziemnych prowadzone są w ramach podsystemu PMŚ monitoring jakości wód. Monitoring jakości wód podziemnych realizowany jest w sieci obserwacyjno-badawczej krajowej i regionalnej. Badania w sieci krajowej wykonywane są przez Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, przy czym w 2013 roku na terenie powiatu tarnowskiego nie prowadzono badań w tej sieci. Monitoring regionalny stanu chemicznego wód podziemnych, prowadzony w 2013 roku przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie Delegaturę w Tarnowie, to rezultat Projektu PL 0302 p.n Wzmocnienie kontroli przestrzegania prawa w zakresie ochrony i wykorzystania zasobów wodnych w województwie małopolskim współfinansowanego ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Badania jednolitych części wód podziemnych uwzględniające wymagania RDW prowadzono w ramach monitoringu regionalnego operacyjnego obszarów chronionych, przy zastosowaniu ciągłych pomiarów automatycznych oraz badań laboratoryjnych stacjonarnych. Mapa. Lokalizacja punktów pomiarowych monitoringu regionalnego jakości wód podziemnych w województwie małopolskim w 2013 roku Badania w regionalnej sieci monitoringu jakościowego obejmowały łącznie 12 ujęć w 5 JCWPd, z czego 3 ujęcia wód podziemnych (Miechów-Biskupice, Pałecznica, Szczepanowice) zlokalizowano na JCWPd nr 137, 2 ujęcia (Zielona, Witów) na JCWPd nr 138, 5 ujęć (Kępa Bogumiłowicka, Szarów, Tarnów-Świerczków, Wola-Batorska, Żabno) na JCWPd nr 139, 1 ujęcie (Czchów) na JCWPd nr 153 i 1 ujęcie (Stary Sącz) na JCWPd nr 154. Większość punktów pomiarowych obejmuje płytkie poziomy wodonośne występujące w obrębie czwartorzędowego piętra wodonośnego. Monitorowanie wód podziemnych prowadzono łącznie w 12 punktach pomiarowych (studniach wierconych). Badania były prowadzone w ciągłych pomiarach przy pomocy mierników (sond zainstalowanych w studniach) do pomiarów automatycznych oraz w trybie laboratoryjnym. Intensywnymi badaniami automatycznymi objęto 7 ujęć tj. Czchów, Miechów-Biskupice, Pałecznica, Stary Sącz, Szarów, Witów i Zielona. 32

W obszarze powiatu tarnowskiego w 2013 roku badania objęły 3 czynne ujęcia wody pitnej zlokalizowane w JCWPd 139, w której na podstawie badań przeprowadzonych w latach 2010-2012 stwierdzono zanieczyszczenie wód substancjami chemicznymi (Tarnów-Świerczków, Kępa Bogumiłowicka) i związkami azotu (Żabno). Tab. Charakterystyka ujęć wód podziemnych powiatu tarnowskiego, na obszarze których prowadzono badania w 2013 roku Nazwa ujęcia Gmina Opis ujęcia Tarnów- Świerczków Kępa Bogumiłowicka m. Tarnów 19 studni, z tego eksploatowanych od 11 do 14 studni Poziom lustra wody [m] Pobór wody rzeczywisty [m3/d] Liczba ludności obsługiwana przez ujęcie 7,2 6 002 45 000 Wierzchosławice 11 studni 5,3 8 382 45 000 Żabno Żabno 9 studni 9,0 1 568 5 000 Zagospodarowanie terenu Teren zakładu, zrekultywowane składowisko popiołów, zbiornik odpadów toksycznych, rzeka Dunajec Linia kolejowa, nieużytki, rzeka Dunajec Pola uprawne, ogródki działkowe, zabudowa gospodarcza, rzeka Dunajec Tab. Zestawienie punktów pomiarowych monitoringu regionalnego wód podziemnych w powiecie tarnowskim w 2013 roku Położenie administracyjne punktu Ujmowana warstwa wodonośna Miejscowość Gmina Nr JCWPd Głębokość punktu [m p.p.t] głębokość do stropu [m p.p.t] stratygrafia 1) rodzaj wód 2) Tarnów -Świerczków m. Tarnów 139 12,3 7,4 Q S Kępa Bogumiłowicka Wierzchosławice 139 14,0 5,3 Q S Żabno Żabno 139 13,7 9,0 Q S Objaśnienia: 1)Stratygrafia: Q czwartorzęd; 2)rodzaj wód: wody o zwierciadle swobodnym(s) 33

Na podstawie badań przeprowadzonych w 2013 roku sporządzono: - ocenę stanu chemicznego wód podziemnych ujmowanych do zaopatrzenia ludności w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. 26 - ocenę spełniania wymagań dla wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi w oparciu o rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. 27 Tab. Klasy jakości wód podziemnych w punktach pomiarowych monitoringu regionalnego w 2013 roku Nazwa punktu pomiarowokontrolnego (ujęcia) Tarnów- Świerczków Kępa Bogumiłowicka Żabno Miejscowość Tarnów- Świerczków Kępa Bogumiłowicka Żabno Wskaźniki przekraczające wartości określone w RMŚ Wskaźniki w III klasie azotany, wapń, AOX, tetrachloroetylen, trichloroetylen wapń, AOX wodorowęglany temp., azotany, potas, wapń Klasa jakości wody (wg RMŚ 26 ) III Wskaźniki przekraczające wartości określone w RMZ 27 Spełnianie wymagań dla wód do spożycia (wg RMZ 27 ) Tak III mangan Nie III bor Nie Ocena stanu chemicznego wód podziemnych Ocena stanu chemicznego wód podziemnych na podstawie badań przeprowadzonych w 2013 roku wykazała, że badane w powiecie tarnowskim wody były zadawalającej jakości (III klasa jakości), co oznacza dobry stan chemiczny tych wód. Ocena jakości wód podziemnych według wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi W roku 2013 w punkcie w Tarnowie-Świerczkowie wody spełniały wymagania dla wód do spożycia. W pozostałych dwóch punktach jakość wody nie spełniała wymagań wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. W Kępie Bogumiłowickiej wskaźnikiem przekraczającym wymagane wartości był mangan (zanieczyszczenie geogeniczne), natomiast w Żabnie o niespełnieniu wymagań zadecydowały stężenia we wskaźniku bor (zanieczyszczenie antropogeniczne). 26 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143 z 2008r., poz.896) 27 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61 z 2007r., poz. 417 z późn. zm.) 34