TRANSFORMACJE PRAWA PRYWATNEGO 1/2006 ISSN 1641 1609 Sygn. akt XVII AmC 110/03 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Dnia 22 grudnia 2004 r. S¹d Okrêgowy w Warszawie, S¹d Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sk³adzie: Przewodnicz¹cy: SSR del. Witold Rêkosiewicz Protokolant: Monika Rasiñska po rozpoznaniu w dniu 22 grudnia 2004 r., w Warszawie sprawy z powództwa Prezesa Urzêdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przeciwko ING Bank Œl¹ski Spó³ka Akcyjna z siedzib¹ w Katowicach o uznanie postanowieñ wzorca umowy za niedozwolone I. Uznaje za niedozwolone i zakazuje ING Bank Œl¹ski Spó³ce Akcyjnej z siedzib¹ w Katowicach stosowania w umowach z konsumentami zawartego w pkt 23 wzorca umowy o nazwie: Ogólne warunki udzielania i sp³aty kredytów na zakup pojazdów dla klientów indywidualnych w ING Banku Œl¹skim S.A. sformu³owania: w szczególnoœci. II. Oddala powództwo w pozosta³ej czêœci. III. Ustala wpis ostateczny od pozwu na kwotê 500 z³ (piêæset) i nakazuje kasie S¹du Okrêgowego w Warszawie pobranie tej kwoty od ING Banku Œl¹skiego Spó³ki Akcyjnej z siedzib¹ w Katowicach. IV. Znosi wzajemnie miêdzy stronami pozosta³e koszty postêpowania. V. Zarz¹dza publikacjê prawomocnego wyroku w Monitorze S¹dowym i Gospodarczym na koszt ING Banku Œl¹skiego Spó³ki Akcyjnej z siedzib¹ w Katowicach. SSR Witold Rêkosiewicz 123
Transformacje Prawa Prywatnego 1/2006 UZASADNIENIE Powód Prezes Urzêdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wnosi³ o uznanie za niedozwolone i zakazanie wykorzystywania przez pozwanego ING Bank Œl¹ski S.A. z siedzib¹ w Katowicach w obrocie z konsumentami niektórych postanowieñ wzorca umownego pod nazw¹ Ogólne warunki udzielania i sp³aty kredytów na zakup pojazdów dla klientów indywidualnych w ING Banku Œl¹skim S.A.. Powód zakwestionowa³ nastêpuj¹ce postanowienia wzorca: Bank ma prawo do wypowiedzenia umowy o po yczkê, w szczególnoœci gdy po yczkobiorca: a) poda³ przy zawieraniu umowy o po yczkê dane niezgodne ze stanem faktycznym, których charakter móg³ by³ sk³oniæ Bank do odmowy udzielenia po yczki lub zmiany jej warunków, b) zalega ze sp³at¹ dwóch rat po yczki i pomimo wezwania do sp³aty zaleg³ej nale noœci pod rygorem wypowiedzenia po yczki nie dokona³ sp³aty w terminie oznaczonym w wezwaniu, c) nie powiadomi³ Banku o zaci¹gniêciu kredytu lub po yczki w innych bankach, udzieleniu porêczenia lub innych zabezpieczeñ maj¹tkowych na rzecz wierzycieli w wysokoœci zagra aj¹cej terminowej realizacji zobowi¹zania wynikaj¹cego z umowy o po yczkê, d) zalega ze sp³at¹ jakiegokolwiek zobowi¹zania kredytowego wobec Banku, e) nie ustanowi³ w uzgodnionym z Bankiem terminie zabezpieczenia sp³aty po yczki, a w szczególnoœci nie przedstawi³ Bankowi dowodu rejestracyjnego pojazdu z adnotacj¹ o dokonaniu zastawu rejestrowego w ci¹gu 7 dni od daty przekazania mu odpisu z rejestru w³aœciwego s¹du z wpisem do rejestru zastawów w przypadku, gdy zabezpieczeniem sp³aty jest zastaw rejestrowy lub nie dostarczy³ do Banku karty pojazdu, zgodnie z warunkami umowy przeniesienia w³asnoœci pojazdu pod warunkiem zawieszaj¹cym, f) ( ) g) nie dokona³ ubezpieczenia przedmiotu stanowi¹cego zabezpieczenie po yczki na nastêpny okres oraz cesji praw z umowy ubezpieczenia, h) nie op³aci³, mimo wezwania, lub nie przed³o y³ w Banku dowodu wp³aty kolejnej raty sk³adki ubezpieczenia, i) spowodowa³ uszkodzenie przedmiotu stanowi¹cego zabezpieczenie po yczki, nieobjêtego ochron¹ ubezpieczeniow¹, j) utraci³ Ÿród³o sta³ych dochodów, k) nie powiadomi³ Banku o zmianie nazwiska, miejsca pracy, sytuacji finansowej. Jak wynika z poczynionych przez powoda ustaleñ, pozwany w ramach swojej dzia³alnoœci miêdzy innymi zawiera z konsumentami umowy udzielenia kredytu. Przy zawieraniu umów pozwany stosuje wzorzec umowy o kredyt w PLN na zakup pojazdów, gdy sp³ata rat dokonywana jest z rachunku oszczêdnoœciowo rozliczenio- 124
Wyrok z 22 grudnia 2004 r., XVII AmC 110/03 wego prowadzonego w ING Banku Œl¹skim S.A., oraz wzorzec umowy o kredyt na ten sam cel dla klientów, którzy nie posiadaj¹ takiego rachunku u pozwanego. Integraln¹ czêœci¹ obu wzorców s¹ Ogólne warunki udzielania i sp³aty kredytów na zakup pojazdów dla klientów indywidualnych w ING Banku Œl¹skim S.A., zwane OWU, które w pkt 23 zawieraj¹ zakwestionowane przez powoda postanowienia. W trakcie prowadzonego postêpowania wyjaœniaj¹cego pozwany przedstawi³ powodowi dwie przyk³adowe umowy o kredyt, do których (jak wynika z zawartych w nich postanowieniach) zosta³y inkorporowane OWU zawieraj¹ce zakwestionowane postanowienia. Na tej podstawie powód wysun¹³ uzasadnione domniemanie, e kwestionowane przez niego postanowienia wzorca umowy nie s¹ uzgodnione indywidualnie z konsumentami. W ocenie powoda zakwestionowane postanowienia OWU przyznaj¹ kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wi¹ ¹cej interpretacji umowy oraz uprawniaj¹ kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez wa nej przyczyny wskazanej w umowie, przez co nosz¹ znamiona niedozwolonych postanowieñ umownych wymienionych w art. 385 3 pkt 9 i 10 k.c. Zdaniem powoda wskazany pkt 23 OWU zawiera tylko przyk³adow¹ listê przypadków, których zaistnienie powoduje, e pozwany mo e uwa aæ siê za uprawnionego do wypowiedzenia umowy. O tym, e jest to katalog przyk³adowy, œwiadczy w mniemaniu powoda u ycie sformu³owania w szczególnoœci poprzedzaj¹cego wyliczenie. Zastosowanie w OWU tylko przyk³adowej listy przyczyn wypowiedzenia umowy kredytowej mo e skutkowaæ prawem Banku do decydowania wed³ug w³asnej oceny, jakie inne okolicznoœci dotycz¹ce kredytobiorcy uprawniaj¹ go do wypowiedzenia umowy. Bank, nie informuj¹c o tym kredytobiorcy na etapie zawarcia umowy, uzyskuje prawo do samodzielnej decyzji, czy zachowania kredytobiorcy s¹ zgodne z jego oczekiwaniami, a jakie zachowania mog¹ poci¹gaæ za sob¹ skutki w postaci wypowiedzenia umowy. Poprzez podanie tylko przyk³adowego katalogu pozwany zapewni³ sobie mo liwoœæ jego uzupe³nienia o warunki, których nie przewiduje treœæ umowy. Pozwany nie uzna³ powództwa, wniós³ o jego oddalenie i zas¹dzenie kosztów zastêpstwa procesowego. Na wstêpie pozwany podniós³, e wskazana w pozwie treœæ zakwestionowanych postanowieñ wzorca umownego o nazwie Ogólne warunki udzielania i sp³aty kredytów na zakup pojazdów dla klientów indywidualnych w ING Banku Œl¹skim S.A. jest niezgodna z brzmieniem pkt 23 wzorca o tej nazwie wykorzystywanego przez pozwanego w stosunkach z konsumentami. W odniesieniu do zarzutu pozwu pozwany stwierdzi³, e sprowadza siê on do umieszczonego w kwestionowanym pkt 23 OWU sformu³owania w szczególnoœci, co wskazuje, e katalog przypadków uprawniaj¹cych pozwanego do wypowiedzenia 125
Transformacje Prawa Prywatnego 1/2006 umowy jest przyk³adowy, otwarty, daj¹cy Bankowi mo liwoœæ jednostronnej oceny okolicznoœci uprawniaj¹cych do takiego dzia³ania przez co spe³nia znamiona niedozwolonych postanowieñ umownych wymienionych w art. 385 3 pkt 9 i 10 k.c. Zdaniem pozwanego kwestionowany zapis pkt 23 OWU nie stanowi klauzuli interpretacyjnej zawieraj¹cej postanowienia uprawniaj¹ce pozwanego do jednostronnej wi¹ ¹cej interpretacji umowy. Sprowadza siê on jedynie do wskazania i sprecyzowania sytuacji, w których pozwany ma prawo wypowiedzieæ umowê. Tylko w przypadku gdy pozwany stwierdzi zaistnienie w praktyce któregoœ z wymienionych w pkt 23 OWU przypadków, powstaje po jego stronie uprawnienie do wypowiedzenia umowy. Nie oznacza to jednak, e kwestionowany zapis uprawnia pozwanego do jakiejkolwiek wyk³adni postanowieñ umownych, które narusza³yby interes konsumenta. W tym stanie zarzut spe³nienia znamion klauzuli niedozwolonej z art. 385 3 pkt 9 k.c. jest zdaniem pozwanego nietrafny. W stosunku do zarzutu spe³nienia znamion klauzuli wymienionej w pkt 10 wy- ej wymienionego przepisu pozwany wskaza³, e zakwestionowane postanowienie wzorca umownego dotyczy uprawnienia do rozwi¹zania umowy w trybie wypowiedzenia. Zdaniem pozwanego oœwiadczenie o rozwi¹zaniu umowy nale y odró niæ od oœwiadczenia o jednostronnej zmianie umowy, do jakiego odnosi siê niedozwolona klauzula umowna wymieniona w katalogu kodeksowym. Zakwestionowane postanowienia pkt 23 OWU stosowanych przez pozwanego dotyczy wypowiedzenia, a nie zmiany umowy, a wiêc nie spe³nia znamion klauzuli niedozwolonej z art. 385 3 pkt 10 k.c. Jednoczeœnie pozwany powo³a³ siê na przepis art. 75 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) zezwalaj¹cy bankom na wypowiedzenie umowy kredytu lub ¹danie dodatkowych zabezpieczeñ w razie stwierdzenia, e warunki udzielenia kredytu nie zosta³y dotrzymane lub sp³ata kredytu jest zagro ona. Pozwany stan¹³ na stanowisku, e w œwietle powo³anego przepisu wymienione w zakwestionowanym pkt 23 OWU przypadki stanowi¹ egzemplifikacjê opisanych w art. 75 ust. 1 prawa bankowego sytuacji daj¹cych bankowi uprawnienie do wypowiedzenia umowy kredytowej. Oznacza to w uznaniu pozwanego, e Bank nie ma prawa wypowiedzieæ umowy kredytowej w innych ni wymienione w tym przepisie przypadkach. Zakwestionowany zapis pkt 23 OWU wymienia te przypadki, które zdaniem pozwanego stanowi¹ wa ne przyczyny dopuszczaj¹ce wypowiedzenie umowy. Skoro wiêc w myœl art. 385 3 pkt 10 k.c. zakazanym postanowieniem umownym jest postanowienie, które uprawnia kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany lub wypowiedzenia umowy bez wa nej wskazanej w umowie przyczyny, to kwestionowany przez powoda zapis nie spe³nia znamion wymienionego w tym przepisie przypadku, bowiem wskazuje tylko wa ne przyczyny uprawniaj¹ce Bank do wypowiedzenia umowy kredytowej. Na rozprawie w dniu 22 grudnia 2004 r. pozwany podtrzyma³ w ca³oœci stanowisko zaprezentowane w odpowiedzi na pozew. 126
Wyrok z 22 grudnia 2004 r., XVII AmC 110/03 S¹d Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustali³ i zwa y³, co nastêpuje: Zgodnie z postanowieniami wzorców umów kredytowych zawieranych przez pozwanego z klientami integraln¹ ich czêœæ stanowi¹ dorêczane klientom przed zawarciem umowy Ogólne warunki udzielania i sp³aty kredytów na zakup pojazdów dla klientów indywidualnych w ING Banku Œl¹skim S.A., które zawieraj¹ zakwestionowane przez powoda postanowienia umowne. Przytoczone OWU, mimo i dorêczane klientom przed zawarciem umowy, nie s¹ przedmiotem indywidualnych uzgodnieñ stron. Pozwany nawet nie twierdzi, aby strony dokonywa³y uzgodnieñ w tej czêœci umowy. Prezes UOKiK wnosz¹c pozew stan¹³ na stanowisku, e zakwestionowane postanowienia zawarte w pkt 23 OWU spe³niaj¹ znamiona typowych klauzul abuzywnych wymienionych w art. 385 3 pkt 9 i 10 k.c. D¹ ¹c do wykazania s³usznoœci swego stanowiska powód stwierdzi³, e znajduj¹ce siê w pkt 23 OWU sformu³owanie w szczególnoœci upowa nia pozwanego do jednostronnego zadecydowania, czy i jakie inne ni wymienione w pkt 23 OWU okolicznoœci uprawniaj¹ go do wypowiedzenia umowy kredytowej. Kwestionowany zapis daje wiêc pozwanemu, zdaniem powoda, uprawnienie do wi¹ ¹cej interpretacji, a tak e wypowiedzenia umowy bez uprzedniego powiadomienia konsumenta, jakie oprócz wymienionych w OWU przyk³adów, okolicznoœci spowoduj¹ tak¹ reakcjê Banku. Jednoczeœnie, jak trafnie zauwa y³ pozwany, powód nie zakwestionowa³, jako samodzielnych klauzul abuzywnych, wymienionych w pkt 23 OWU okolicznoœci, których stwierdzenie uprawnia Bank do wypowiedzenia umowy. Ka da z wymienionych przyk³adowo okolicznoœci nie stanowi sama klauzuli abuzywnej. W tym stanie nale y stwierdziæ, e to sformu³owanie w szczególnoœci nadaje zakwestionowanemu postanowieniu wzorca abuzywny charakter. S³ownik jêzyka polskiego (PWN, Warszawa 1985, t. III, s. 398) podaje, e: w szczególnoœci oznacza tyle samo co: osobliwie lub zw³aszcza. Równie s³ownik frazeologiczny jêzyka polskiego autorstwa Stanis³awa Skorupki (Wiedza Powszechna, Warszawa 1974, t. II, s. 264) podaje przyk³ady œwiadcz¹ce, e w szczególnoœci to okreœlenie wskazuj¹ce pewn¹ konkretnie wymienion¹ grupê okolicznoœci, jednoczeœnie jednak nie wyklucza ona dopuszczenia tak e innych okolicznoœci, które obok wyraÿnie wymienionych mog¹ stanowiæ podstawê do okreœlonego dzia- ³ania, na przyk³ad wypowiedzenia przez Bank umowy kredytowej w przypadku jednostronnej oceny i stwierdzenia, e dana okolicznoœæ stanowi zagro enie dla sp³aty kredytu. Zgodnie z art. 385 1 k.c. przes³anki uznania konkretnego postanowienia za niedozwolone postanowienia umowne s¹ nastêpuj¹ce: umowa zosta³a zawarta z konsumentem, postanowienie umowy nie zosta³o uzgodnione indywidualnie, postanowienie kszta³tuje prawa i obowi¹zki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, ra ¹co naruszaj¹c jego interesy, 127
Transformacje Prawa Prywatnego 1/2006 jednoznacznie sformu³owane postanowienie nie dotyczy g³ównych œwiadczeñ stron. Spe³nienie dwóch pierwszych przes³anek w œwietle okolicznoœci sprawy nie budzi w¹tpliwoœci. Równie ostatni¹ z wymienionych przes³anek nale y uznaæ za spe³nion¹. Odnoœnie do kszta³towania praw i obowi¹zków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami ra ¹co naruszaj¹cy jego interesy nale y zauwa yæ, e przes³anki te musz¹ byæ spe³nione ³¹cznie. Jednoczeœnie maj¹c na uwadze, e zakwestionowane postanowienie wykazuje cechy klauzul niedozwolonych wymienionych w art. 385 3 pkt 9 i 10 k.c., mo na przyj¹æ domniemanie, e stanowi ono klauzulê abuzywn¹ spe³niaj¹c¹ przes³anki art. 385 1 k.c. Powy sze rozwa ania prowadz¹ do wniosku, e je eli aden z podpunktów zawartych w pkt 23 OWU samodzielnie nie stanowi klauzuli abuzywnej i tylko sformu³owanie w szczególnoœci nadaje mu ten charakter, uznaæ nale y, i w³aœnie to sformu³owanie wystêpuj¹ce w OWU nieprzypadkowo ma w istocie charakter niedozwolonej klauzuli umownej. Jego zastosowanie bowiem powoduje, e kwestionowany zapis nabiera innego, szerszego dla konsumenta znaczenia. Stwarza sytuacje, w której pozwany Bank uzyskuje uprawnienie do sprzecznego z dobrymi obyczajami kszta³towania praw i obowi¹zków konsumenta, ra ¹co naruszaj¹cego jego interesy poprzez jednostronn¹ ocenê niewymienionych w umowie okolicznoœci, wskutek czego mo e podj¹æ decyzjê o wypowiedzeniu umowy. W³aœnie dziêki sformu³owaniu w szczególnoœci pozwany mo e uznaæ, e zaistnienie niewymienionych w umowie okolicznoœci, których konsument nie zna³ i nie móg³ przewidzieæ, uzasadnia okreœlone w tym punkcie OWU zachowanie Banku. Wykluczenie z treœci pkt 23 OWU sformu³owania w szczególnoœci sprawi, e kwestionowane postanowienie wzorca umownego utraci w³aœciwoœci wyczerpuj¹ce legaln¹ definicjê klauzuli niedozwolonej, a sam wzorzec stanie siê czytelny dla konsumentów i bêdzie zgodny z przepisem art. 75 ust. 1 prawa bankowego, na który powo³a³ siê pozwany. Maj¹c powy sze na uwadze, uznaj¹c, e dla osi¹gniêcia zamierzonego celu, jakim jest ochrona interesu konsumentów, nie jest konieczne uznanie za niedozwolone ca³ego zakwestionowanego postanowienia, co na³o y³oby na pozwanego koniecznoœæ tworzenia nowej, chroni¹cej jego interesy konstrukcji OWU uwzglêdniaj¹cej wydany w niniejszej sprawie wyrok S¹d Ochrony Konkurencji i Konsumentów orzek³ jak w sentencji. Publikacjê wyroku zarz¹dzono na podstawie art. 479 44 k.p.c. O kosztach postêpowania orzeczono na podstawie art. 98 i 100 k.p.c. stosownie do wyniku sporu. Przy orzekaniu o kosztach S¹d mia³ na uwadze, e choæ w wyniku postêpowania nie uznano za niedozwolon¹ ca³ej powo³anej w pozwie klauzuli, to jednak zakres orzeczenia w istotny sposób wp³ywa na zakwestionowan¹ klauzulê zmieniaj¹c j¹ diametralnie. 128 SSR Witold Rêkosiewicz