Sąsiedzi. Warszawa, październik 2004 r.

078/04 Sąsiedzi. Warszawa, październik 2004 r. Za dobrego sąsiada najczęściej uważane są Czechy i Słowacja, a za złego Rosja; opinie o Niemczech są podzielone, ale w sumie pozytywne. Krajom, które uważamy za dobrych sąsiadów, przypisujemy dobre opinie o Polsce, zaś krajom uważanym za złych sąsiadów, przypisujemy złe opinie o Polsce jako sąsiedzie. Uważamy, że opinie innych krajów o Polsce jako złym sąsiedzie są generalnie słuszne. Ośrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o.; ul. Wspólna 56; 00-687 Warszawa; NIP: 521-10-18-407; REGON: 011162458 Bank Przemysłowo Handlowy PBK S.A. XX Oddział w Warszawie; Nr konta: 9710 6000 7600 0032 0000 436235; Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy XIX Wydział Gospodarczy KRS 0000100746; Kapitał Zakładowy: 1.000.000,00 zł t +48 22 598 98 98; f +48 22 598 99 99 e office@tns-global.pl; www.tns-global.pl

Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz wykorzystywanie w innej formie danych, informacji i opracowań zawartych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania źródła: TNS OBOP. W stosunkach Polski z sąsiadami (ściśle: z niektórymi z państw sąsiednich) występują wciąż napięcia. Czasem są to spory o historię lub tylko jej pamięć, czasem o ziemię, czasem o pieniądze. Spory te, nawet jeśli dotyczą pieniędzy (np. reparacji wojennych), dotykają polskiej tożsamości. Ośrodki badania opinii publicznej ogłaszają wyniki, które pokazują bieżące stanowisko Polaków w tych sporach. Ciekawe jest jednak także to, co Polacy myślą w ogóle o państwach sąsiadujących z Polską, o naszym z nimi sąsiedztwie. Sondaż TNS OBOP 1 z przełomu września i października 2004 r. zawierał kilka pytań, które pozwalają zaspokoić elementarną ciekawość w tym względzie. Oto wyniki tego badania. MY O SĄSIADACH Badanym przypomniano, że Polska sąsiaduje obecnie z siedmioma państwami: Niemcami, Rosją (w okręgu kaliningradzkim), Litwą, Białorusią, Ukrainą, Słowacją i Czechami, a następnie poproszono, by powiedzieli, które z tych państw nazwaliby dobrymi, a które - złymi sąsiadami. Uzyskano następujące odpowiedzi; można było wymienić kilka państw, więc odpowiedzi nie sumują się do 100. 1 Sondaż zrealizowano w dniach 30 września - 3 października 2004 r. na ogólnopolskiej, losowej, reprezentatywnej próbie 1004 mieszkańców Polski w wieku 15 i więcej lat. Maksymalny statystyczny błąd pomiaru dla tej wielkości próby wynosi +/- 3,1%, przy wiarygodności oszacowania równej 95%. 2

KTÓRE Z TYCH PAŃSTW NAZWAŁ(A)BY PAN(I) dobrymi sąsiadami (proc.) złymi sąsiadami (proc.) suma w punktach proc. różnica w punktach proc. Niemcy 37 25 62 +12 Rosja 10 39 49-29 Litwa 22 8 30 +14 Białoruś 8 22 30-14 Ukraina 12 18 30-6 Słowacja 38 2 40 +36 Czechy 47 4 51 +43 Żadne 11 22 Trudno powiedzieć 14 15 Okazuje się, że: 1. Opinię o państwach przylegających do Polski jako naszych sąsiadach dobrą lub złą Polacy maja częściej w stosunku do państw, z którymi sąsiadowali długo; Niemcy, Rosja i Czechy są takimi państwami. Wyrobionej i domagającej się wyrażenia opinii o Litwie, Białorusi i Ukrainie jako naszych sąsiadach Polacy jeszcze nie mają (w przypadku każdego z tych państw wyraziło ją tylko 30 proc. badanych). 2. Za dobrego sąsiada Polski najczęściej uważane są Czechy. Czechy za dobrego sąsiada ma prawie co drugi Polak (47 proc.), a tylko nieliczni mają je za sąsiada złego. 3. Niemcy, mimo głośnych sporów o ocenę historii, a ostatnio także o reparacje wojenne, wcale nie najczęściej są uważani za złego sąsiada Polski. Stosunek do Niemiec jest ostro spolaryzowany, ale wyraźnie przeważają ci, którzy mają Niemcy za dobrego sąsiada (+12). 4. Za złego sąsiada Polski najczęściej uważamy Rosję. Za dobrego sąsiada ma ją tylko 10 proc. (jest to jeden z najniższych wyników), a za złego aż 39 proc. badanych. Dwóch na pięciu Polaków, zapytanych o złych sąsiadów Polski, wymienia Rosję! Analizowane pytania miało ciąg dalszy. Tych badanych, którzy wymienili jakiś kraj jako złego sąsiada pytano Jak Pan(i) myśli, czy i kiedy Polska i [ten kraj] staną się dobrymi sąsiadami. Spośród badanych, którzy wymienili Niemcy jako złego sąsiada, 21 proc. sądzi, że Polska i Niemcy staną się dobrymi sąsiadami w ciągu najwyżej kilkunastu lat, a dodatkowe 9 proc. sądzi, że nastąpi to dopiero za kilkadziesiąt lat. 32 proc. wierzy, że Polska i Niemcy kiedyś staną się dobrymi sąsiadami, ale nie może powiedzieć kiedy. 26 proc, że dobrymi sąsiadami kraje te nie staną się 3

nigdy. Wszystkie te liczby, przypomnijmy, to odsetki spośród ćwiartki badanych, którzy wskazali Niemcy jako złego sąsiada. W stosunku do ogółu badanych są one więc czterokrotnie niższe. Te odsetki pokazano w tabeli. JAK PAN(I) MYŚLI, CZY I KIEDY POLSKA I... STANĄ SIĘ DOBRYMI SĄSIADAMI? W ciągu kilku najbliższych lat W ciągu kilkunastu najbliższych lat W ciągu kilkudziesięciu najbliższych lat Kiedyś się staną, ale nie można powiedzieć kiedy Nigdy Trudno powiedzieć Nie wymienił tego kraju jako złego sąsiada Niemcy 1 4 2 8 7 3 75 Rosja 3 6 4 14 8 3 62 Litwa 1 2 1 3 0 1 92 Białoruś 2 3 3 9 3 2 78 Ukraina 2 2 2 7 3 2 82 Słowacja 1 0 1 0 0 0 98 Czechy 1 1 0 2 0 0 96 Dane w proc. Dla przykładu: 5 proc. Polaków uważa Niemcy za złego sąsiada i równocześnie sądzi, że Polska i Niemcy staną się dobrymi sąsiadami w ciągu najwyżej kilkunastu lat; 7 proc. Polaków uważa Niemców za złych sąsiadów i równocześnie sądzi, że Polska i Niemcy nigdy nie staną się dobrymi sąsiadami. Wolno więc powiedzieć, że 7-8 proc. ogółu Polaków sądzi, że w dającej się przewidzieć przyszłości, choćby za kilkadziesiąt lat Niemcy i Polska staną się dobrymi sąsiadami, tyleż sądzi, że tak się stanie, ale nie może powiedzieć kiedy i tyleż, że nie stanie się tak nigdy. Pogląd, że Polska i Niemcy nigdy nie staną się dobrymi sąsiadami, występuje nieco częściej wśród ludzi po 60-tym roku życia (14 proc.) i osób z wykształceniem podstawowym (10 proc.). Oczekiwania co do poprawy stosunków z Rosją są nieco inne. 13 proc. ogółu spodziewa się, że Polska i i Rosja staną się dobrymi sąsiadami, choćby za kilkadziesiąt lat, a 14 proc. sądzi, że tak się stanie, ale nie może powiedzieć kiedy. 8 proc. sądzi, że nie stanie się tak nigdy. Można więc powiedzieć, że choć obecnie w ocenie Polaków Rosja jest złym sąsiadem zdecydowanie częściej niż Niemcy, to równocześnie Polacy spodziewają się szybszej poprawy stosunków z Rosją i zdecydowanych pesymistów w tym względzie jest wśród nich tyle samo co w kwestii poprawy stosunków z Niemcami. Występują oni, podobnie jak w przypadku Niemiec, częściej w górnych grupach wieku i dolnych grupach wykształcenia. 4

SĄSIEDZI O NAS Aby nie ograniczać się do opinii Polaków o sąsiadach, trzeba byłoby spytać sąsiadów o ich opinie o Polsce. Odpowiedzi na takie pytania, oczywiście, nie mamy. Zamiast tego zapytano Jak Pan(i) myśli, które z krajów sąsiadujących z Polską uważają Polskę za dobrego sąsiada?, a następnie A jak Pan myśli, czy któreś z krajów sąsiadujących z Polską mają słuszne powody, by uważać Polskę za złego sąsiada?. W obu pytaniach nie przypominano badanym nazw krajów wskazania tych krajów są więc spontaniczne. Odpowiedzi zawiera tabela; można było wskazywać kilka krajów, więc odpowiedzi nie sumują się do 100. Kraj JAK PAN(I) MYŚLI, KTÓRE Z KRAJÓW SĄSIADUJĄCYCH Z POLSKĄ UWAŻAJĄ POLSKĘ ZA DOBREGO SĄSIADA? A JAK PAN MYŚLI, CZY KTÓREŚ Z KRAJÓW SĄSIADUJĄCYCH Z POLSKĄ MAJĄ SŁUSZNE POWODY, BY UWAŻAĆ POLSKĘ ZA ZŁEGO SĄSIADA? Niemcy 25 18 Rosja 9 20 Litwa 24 5 Białoruś 10 11 Ukraina 14 9 Słowacja 29 2 Czechy 36 4 Żaden 11 31 Trudno powiedzieć Dane w proc. 27 29 Zdaniem największej części badanych Polaków dobrze o Polsce jako sąsiedzie myśli się w Czechach, a zdaniem najmniejszej - w Rosji: 36 proc. badanych wymieniło Czechy jako kraj, który uważa Polskę za dobrego sąsiada, zaś tylko 9 proc. wymieniło tu Rosję; Niemcy wymieniło 25 proc. Porównanie tych odpowiedzi z odpowiedziami na pytanie o dobrych sąsiadów Polski pokazuje ważną symetrię: Czechy - kraj, który sami najczęściej uważamy za dobrego sąsiada Polski, najczęściej też wymieniamy jako kraj o dobrej opinii o Polsce jako sąsiedzie. Rosja, najczęściej uważana za złego sąsiada, także najczęściej ma mieć złą opinię o Polsce jako sąsiedzie. 5

Ciekawsze są odpowiedzi na pytanie o to, czy sąsiedzi mają słuszne powody, by uważać Polskę za złego sąsiada. W opinii mniej więcej jednej piątej Polaków ma takie powody Rosja (20 proc.) i Niemcy (18 proc.), a w opinii tylko paru proc. Polaków ma je Słowacja (2 proc.), Czechy (4 proc.) i Litwa (5 proc.). I znowu pojawia się symetria: Nasi źli sąsiedzi nie tylko uważają nas za swoich złych sąsiadów, ale i mają do tego powody. Nasi dobrzy sąsiedzi nie tylko uważają nas za swoich dobrych sąsiadów, ale i nie mają powodu, by myśleć o nas źle. Wyjątkiem są Niemcy: w odczuciu wielu Polaków Niemcy uważają Polskę za dobrego sąsiada, ale zdaniem także wielu Polaków Niemcy mają słuszne powody, by uważać nas za sąsiada złego. PODSUMOWANIE Sąsiadów mamy wielu, jak mało który kraj w Europie. Nieprawda, że Polak wszystkich sąsiadów uważa za złych. Od południa mamy sąsiadów, których zgodnie uważamy za dobrych, od zachodu mamy sąsiada, w którego ocenie mocno się różnimy, ale w sumie oceniamy go jako sąsiada dobrego. Na wschodzie natomiast tylko jednego sąsiada mamy za dobrego - pozostałych mamy za złych. Wszyscy źli sąsiedzi znajdują się na wschodzie, wśród nich ten, którego za złego uważa najwięcej Polaków. Rzadko sądzimy jednak, że póki świat światem, zły sąsiad pozostanie złym. Krajom, które najchętniej uważamy za dobrych sąsiadów, najczęściej też przypisujemy dobrą opinię o Polsce, a krajowi, który najchętniej uważamy za złego sąsiada, najczęściej przypisujemy także złą opinię o Polsce. Nasi źli sąsiedzi nie tylko uważają nas za swoich złych sąsiadów, ale i mają do tego słuszne (naszym własnym zdaniem!) powody. Podobnie sąsiedzi dobrzy. 6