ARTYKUŁY Chrońmy Przyr. Ojcz. 69 (3): 226 233, 2013 Czy specjalny obszar ochrony siedlisk Natura 2000 Beskid Mały (PLH240023) w wystarczający sposób chroni nietoperze? Does the special area of conserva on of Natura 2000 Beskid Mały (PLH240023) adequately protects the bats? ROBERT W. MYSŁAJEK 1, KORNELIUSZ KUREK 2, KRZYSZTOF PIKSA 3, CZESŁAW SZURA 4, SABINA NOWAK 1 1 Stowarzyszenie dla Natury Wilk 34 324 Lipowa, Twardorzeczka 229 e-mail: robert.myslajek@gmail.com 2 Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski 02 096 Warszawa, ul. Miecznikowa 1 e-mail: kornel.kurek@biol.uw.edu.pl 3 Instytut Biologii, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie 31 054 Kraków, ul. Podbrzezie 3 e-mail: krzychu@ap.krakow.pl 4 Stowarzyszenie Ochrony Jaskiń Grupa Malinka 43 460 Wisła, ul. Fiedorowska 66 e-mail: szuracz@poczta.onet.pl Słowa kluczowe: Natura 2000, alpejski region biogeograficzny, Karpaty Zachodnie, ochrona nietoperzy. Ochrona zwierząt wymienionych w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej UE, w ramach specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000, jest często niemożliwa ze względu na nieodpowiedni sposób wyznaczenia ich granic, podczas którego nie uwzględniono rzeczywistego rozmieszczenia poszczególnych gatunków. W pracy dokonano oceny stopnia ochrony stanowisk nietoperzy wymienionych w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej w SOO Beskid Mały (PLH240023). W tym celu wykorzystano dane pozyskane z odłowów w sieci oraz kontroli jaskiń i innych schronień nietoperzy prowadzonych w latach 2002 2012, wraz z wcześniej opublikowanymi informacjami o chiropterofaunie Beskidu Małego. W całym masywie Beskidu Małego stwierdzono 15 gatunków nietoperzy, spośród których pięć (podkowiec mały Rhinolophus hipposideros, nocek duży Myotis myotis, nocek Bechsteina M. bechsteinii, nocek orzęsiony M. emarginatus i mopek Barbastella barbastellus) jest wymienionych w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. Zaledwie jedno stanowisko tych gatunków znajduje się w granicach obszaru Natura 2000. Badania autorów wskazują na potrzebę korekty granic obszaru Natura 2000 w taki sposób, aby objąć ochroną ważne stanowiska rojenia i hibernacji nietoperzy. Konieczne są także dalsze badania nad chiropterofauną obszaru w celu opracowania dla niej odpowiednich zadań ochronnych. 226
R.W. Mysłajek i in. Wstęp Specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) wyznaczane są na podstawie tzw. Dyrektywy Siedliskowej (Dyrektywa 1992). Wśród wielu gatunków zwierząt wymienionych w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej, których obecność stanowi podstawę typowania SOO, znalazło się 7 gatunków nietoperzy zaliczanych do chiropterofauny Polski. Są to: podkowiec duży Rhinolophus ferrumequinum, podkowiec mały Rh. hipposideros, nocek Bechsteina Myotis bechsteinii, nocek łydkowłosy M. dasycneme, nocek orzęsiony M. emarginatus, nocek duży M. myotis oraz mopek Barbastella barbastellus (Makomaska-Juchiewicz i in. 2003). Proces wyznaczania obszarów Natura 2000 w Polsce wzbudzał wiele kontrowersji (Świerkosz i in. 2008) dotyczących na przykład przebiegu granic poszczególnych obszarów. Przy ich wyznaczaniu należało brać pod uwagę wyłącznie kryteria merytoryczne wymienione w Dyrektywie Siedliskowej (Marcela 2011). Jednak niechęć do tej formy ochrony przyrody, deklarowana zwłaszcza przez lokalne samorządy (Cent i in. 2010; Grodzińska-Jurczak, Cent 2011), doprowadzała w wielu wypadkach do projektowania obszarów o niewielkich powierzchniach lub do wyłączania rozległych fragmentów z pierwotnych propozycji SOO. Skutkiem tego było pominięcie cennych płatów siedlisk oraz stanowisk gatunków w sieci Natura 2000 (Pawlaczyk i in. 2004). Przykładem takiego podejścia do kreowania granic obszarów sieci Natura 2000 jest SOO Beskid Mały (PLH240023), który w ostatecznej postaci, będącej wynikiem m.in. protestów samorządów, obejmuje sześć niewielkich enklaw. W celu określenia, w jaki sposób taki układ granic SOO Beskid Mały wpływa na ochronę nietoperzy, przeprowadzono analizę rozmieszczenia stanowisk gatunków wymienionych w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej na tym obszarze. Niniejszy artykuł uzupełnia również dotychczasową wiedzę na temat składu gatunkowego chiropterofauny Beskidu Małego. SOO Beskid Mały (PLH240023) i ochrona nietoperzy Teren badań Beskid Mały to fragment Karpat Zachodnich (Kondracki 1998), położony na granicy województw śląskiego i małopolskiego. W regionalizacji zoogeograficznej zalicza się go do podregionu alpejsko-subalpejskiego, regionu Sudecko-Karpackiego (Kostrowicki 1999). Powierzchnia masywu wynosi około 400 km 2. Najwyższym wzniesieniem jest Czupel (933 m n.p.m.). Beskid Mały budują głównie gruboławicowe piaskowce godulskie. Do tej pory zinwentaryzowano tu 50 jaskiń, spośród których trzy największe to: Jaskinia Dziurawa (długość 160 m), Jaskinia w Straconce (135 m) oraz Jaskinia Czarne Działy III (115 m). Można tu wyróżnić dwa piętra klimatyczne: umiarkowanie ciepłe (pogórze) i umiarkowanie chłodne (regiel dolny), których granica przebiega na wysokości około 680 m n.p.m. Średnia temperatura roczna regionu wynosi 6 8 C, a opady roczne sięgają 800 1400 mm (Hess 1965). W drzewostanach dominuje świerk Picea abies i buk Fagus sylvatica. W 1998 roku Beskid Mały objęto ochroną w postaci parku krajobrazowego, należącego obecnie do Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego. Powierzchnia Parku wynosi 257,7 km 2, a jego otuliny 222,5 km 2. Znajdują się tu także trzy rezerwaty przyrody: Szeroka (52,12 ha), Buczyna na Zasolnicy (16,65 ha) i Madahora (71,38 ha). W 2006 roku opracowano Standardowy Formularz Danych (SFD 2006) dla SOO Beskid Mały (PLH 240023). Został on zaproponowany jako obszar mający znaczenie dla Wspólnoty w marcu 2007 i zaakceptowany w grudniu 2008 roku. SOO Beskid Mały ma postać sześciu enklaw o łącznej powierzchni 71,86 km 2 (ryc. 1), co stanowi zaledwie około 18% całego masywu Beskidu Małego. W pierwszym Standardowym Formularzu Danych (SFD 2006) dla tego obszaru z października 2006 roku wśród gatunków nietoperzy z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej wymieniono tylko nocka dużego, a w kolejnej jego wersji dodano również podkowca małego, nocka orzęsionego i nocka Bechsteina. 227
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 69, zeszyt 3, 2013 Ryc. 1. Obszar badań: a lasy; b zbiorniki i cieki wodne; c granica SOO Beskid Mały PLH 240023; d granica Parku Krajobrazowego Beskidu Małego; e stanowiska nietoperzy z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej w Beskidzie Małym: 1 Jaskinia w Straconce, 2 garaż leśniczówki w Wilkowicach, 3 kościół w Międzybrodziu Bialskim, 4 ujście potoku Suchego do jeziora Międzybrodzkiego, 5 Targanice Nowa Wieś potok, 6 Łysina, Wąwóz Czoło, 7 jaskinie Czarne Działy, 8 Kocierz Basie potok Fig. 1. Study area: a forests; b water bodies and watercourses; c border of the SAC Beskid Mały PLH 240023; d border of the Beskid Mały Landscape Park; e locali es of bats from Annex II of the Habitat Direc ve in the Beskid Mały Mountains: 1 cave in Straconka, 2 garage of foresters lodge in the village of Wilkowice, 3 church in Międzybrodzie Bialskie village, 4 mouth of the Suchy creek into Lake Międzybrodzkie, 5 stream in the village of Targanice Nowa Wieś, 6 the village of Łysina, the Czoło Ravine, 7 caves Czarne Działy, 8 stream in the village of Kocierz Basie Materiał i metody Do analizy składu gatunkowego chiropterofauny Beskidu Małego wykorzystano opublikowane wcześniej dane z badań prowadzonych do roku 2001 (Wołoszyn i in. 1994; Mysłajek 2001, 2002), a także niepublikowane dotąd wyniki odłowów nietoperzy w sieci chiropterologiczne oraz kontroli jaskiń prowadzonych w latach 2002 2012. Odłowy nietoperzy wykonywano za pomocą sieci chiropterologicznych (Ecotone 719/7, 3 7 m) i prowadzono od zachodu do wschodu słońca w trzech miejscach: (1) przy jaskiniach Czarne Działy (jednokrotne całonocne odłowy w sierpniu 2007 i wrześniu 2009 r.), (2) w wąwozie Czoło na Ściszków Groniu (jednokrotne całonocne odłowy w sierpniu 2007 i maju 2010 r.) oraz (3) przy ujściu Suchego Potoku do Jeziora Międzybrodzkiego (trzykrotne całonocne odłowy w lipcu i sierpniu 2003 r.). Sieci kontrolowano co 10 minut, a odłowione nietoperze identyfikowano do gatunku, określano ich wiek i płeć. Odłowy prowadzono na podstawie zezwoleń wydanych przez Ministerstwo Środowiska i Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska. Kontrolę potencjalnych zimowisk (głównie jaskiń) prowadzono nieregularnie w latach 2002 2012. Sprawdzono następujące obiekty: Jaskinia Wietrzna Dziura w Magurce Wilkowickiej (01.2010 r.), Jaskinia w Straconce (02.2002, 02.2008, 01.2010, 01.2011 r.), Jaski- 228
R.W. Mysłajek i in. SOO Beskid Mały (PLH240023) i ochrona nietoperzy Tab. 1. Nietoperze odłowione w sieci chiropterologiczne w Beskidzie Małym w latach 2003 2010 Table 1. Bats captured with mist-nets in the Beskid Mały Mountains in 2003 2010 Nazwa stanowiska/name of the locality Gatunek Species jaskinie Czarne Działy Wąwóz Czoło Suchy Potok N % N % N % Nocek duży M. myo s 3 3,8 4 2,6 3 37,5 Nocek Bechsteina M. bechsteinii 1 1,3 3 1,9 Nocek Na erera M. na ereri 2 2,5 7 4,5 Nocek orzęsiony M. emarginatus 4 5,1 1 0,6 Nocek wąsatek M. mystacinus 8 3,8 4 50,0 Nocek Brandta M. brand i 12 5,8 Nocek rudy M. daubentonii 49 62,0 67 42,3 1 12,5 Gacek brunatny P. auritus 20 25,3 60 38,5 Łącznie/Total 79 100,0 161 100,0 8 100,0 Tab. 2. Skład gatunkowy nietoperzy odławianych nad ciekami wodnymi oraz przy otworach jaskiń w Beskidzie Małym w latach 2000 2010 1 Table 2. Species composi on of bats captured with mist-nets above watercourses and near caves in the Beskid Mały Mountains in 2000 2010 Gatunek Species Nad ciekami wodnymi Above watercourses Przy jaskiniach Near caves Łącznie Total N % N % N % Nocek duży M. myo s 10 8,2 7 3,0 17 4,7 Nocek Bechsteina M. bechsteinii 4 1,7 4 1,1 Nocek Na erera M. na ereri 9 3,8 9 2,5 Nocek orzęsiony M. emarginatus 1 0,8 5 2,1 6 1,7 Nocek wąsatek M. mystacinus 22 18,0 9 3,0 31 8,1 Nocek Brandta M. brand i 10 8,2 12 3,8 22 5,3 Nocek rudy M. daubentonii 62 50,8 116 48,5 178 49,3 Mroczek pozłocisty E. nilssonii 1 0,8 1 0,3 Borowiaczek N. leisleri 1 0,8 1 0,3 Gacek brunatny P. auritus 15 12,3 81 34,2 96 26,7 Łącznie/Total 122 100,0 243 100,0 365 100,0 Liczba godzin odłowów/number of catching hours 127 33 160 nia Strzelista (02.2002, 02.2010, 01.2011 r.), Jaskinia Lodowa w Zamczysku (02.2002, 01.2011 r.), Jaskinia Odgruzowana Zimna Nora (02.2002 r.), Jaskinia Mysiorowa Jama (01.2010 r.), Jaskinia Czarne Działy I (02.2002, 02.2007, 01.2010, 01.2011, 01.2012 r.), Jaskinia Czarne Działy II (02.2002, 11.2002, 02.2007, 1 Dane z pracy Mysłajka (2002) oraz badań własnych. 01.2010, 01.2011, 01.2012 r.), Jaskinia Czarne Działy III (02.2002, 02.2007, 01.2010, 01.2011, 01.2012 r.), Jaskinia Lodowa w Czarnych Działach (02.2002, 02.2007, 01.2010 r.), Jaskinia pod Bukiem (02.2002, 20.02.2007, 01.2010, 01.2011, 01.2012 r.), Jaskinia Komonieckiego (02.2002 r.), piwnica leśniczówki Bystra (02.2007 r.), garaż przy leśniczówce Wilkowice (01.2011 r.). W trakcie kontroli zimowisk zliczano wszystkie hibernujące nietoperze i okre- 229
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 69, zeszyt 3, 2013 Tab. 3. Nietoperze hibernujące w jaskiniach Beskidu Małego w latach 2002 2012 Table 3. Bats hiberna ng in caves in the Beskid Mały Mountains in 2002 2012 Gatunek/Species Stanowisko Name of the locality Data Date Podkowiec mały Rh. hipposideros Gacek brunatny P. auritus Nocek wąsatek complex M. mystacinus complex Nocek duży M. myo s Nocek Na erera M. na ereri Nocek rudy M. daubentonii Nocek orzęsiony M. emarginatus Łącznie / Total Jaskinia w Straconce 20.02.2008 1 1 8.01.2010 1 1 16.02.2002 1 1 Czarny Dział I 17.01.2010 1 1 30.01.2011 1 1 1 3 16.02.2002 2 2 20.02.2007 2 2 4 Czarny Dział III 17.01.2010 4 1 5 30.01.2011 4 1 1 6 22.01.2012 3 3 Łącznie/Total 2 8 1 12 1 2 1 27 ślano ich gatunek. Wyjątkiem były nietoperze z grupy Myotis mystacinus (M. mystacinus, M. brandtii i M. alcathoe), które identyfikowano jako M. mystacinus complex. Przy opisie stanowisk nietoperzy podano pola atlasowe siatki nowego Atlasu ssaków Polski (ASP 2010) (http://www.iop.krakow.pl/ssaki). Wyniki Chiropterofauna Beskidu Małego W Beskidzie Małym wykazano 15 gatunków nietoperzy: podkowca małego, nocka dużego, nocka Bechsteina, nocka Natterera Myotis nattereri, nocka orzęsionego, nocka wąsatka M. mystacinus, nocka Brandta M. brandtii, nocka rudego M. daubentonii, mroczka późnego Eptesicus serotinus, mroczka pozłocistego E. nilssonii, borowca wielkiego Nyctalus noctula, borowiaczka N. leisleri, gacka brunatnego Plecotus auritus, gacka szarego P. austriacus i mopka. Zarówno podczas odłowów prowadzonych nad ciekami wodnymi, jak i w sąsiedztwie jaskiń, najliczniejszym gatunkiem był nocek rudy (tab. 1 i 2). Jego udział w odłowach nie różnił się pomiędzy tymi środowiskami (test G, G = 0,106, ns). Drugim pod względem liczebności gatunkiem w sąsiedztwie jaskiń był gacek brunatny (12,3%), a nad ciekami wodnymi nocek wąsatek (18%). Liczba stwierdzonych gatunków (8) była taka sama w obu środowiskach, różnił się jednak ich skład gatunkowy. Przy jaskiniach odławiano nocka Bechsteina i nocka Natterera, których nie rejestrowano nad potokami, podczas gdy fauna nietoperzy nad ciekami wodnymi była bogatsza o borowiaczka i mroczka pozłocistego (tab. 3). Różnorodność gatunkowa i liczebność nietoperzy hibernujących w jaskiniach Beskidu Małego była bardzo niska. W latach 2002 2012 obserwowano tu tylko podkowce małe, nocki duże, nocki Natterera, gacki brunatne oraz nietoperze z grupy M. mystacinus/brandtii/alcathoe. Najwięcej osobników ( 6) zarejestrowano w Jaskini Czarne Działy III, w pozostałych jaskiniach zimowały pojedyncze nietoperze (tab. 3). Jednego hibernującego mopka ob- 230
R.W. Mysłajek i in. serwowano 26.01.2011 roku w garażu leśniczówki w Wilkowicach. Stanowiska nietoperzy z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej W Beskidzie Małym wykazano 5 gatunków wymienionych w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej UE. Były to: podkowiec mały (2 stanowiska), nocek duży (6 stan.), nocek orzęsiony (3 stan.), nocek Bechsteina (2 stan.) i mopek (1 stan.). Spośród wymienionych poniżej stanowisk tylko Kocierz Basie (nr 8) znajduje się w granicach SOO Beskid Mały (ryc. 1). 1) Jaskinia w Straconce (ASP 11Pg) 1 hibernujący osobnik podkowca małego (tab. 3). 2) garaż leśniczówki w Wilkowicach (ASP 11Pg) 01.2011 r., 1 hibernujący mopek. 3) kościół w Międzybrodziu Bialskim (ASP 11Ph) kolonia rozrodcza nocka dużego w wieży kościoła (Mysłajek 2002). 4) Międzybrodzie Bialskie (ujście potoku Suchego do Jeziora Międzybrodzkiego, ASP 11Ph) regularnie odławiane nocki duże (Mysłajek 2002, tab. 1), wykazana obecność nocka orzęsionego (Mysłajek 2001). 5) Targanice Nowa Wieś (ASP 11Pi) 1 osobnik nocka dużego odłowiony nad potokiem (Mysłajek 2002). 6) Łysina, Wąwóz Czoło (ASP 11Pk) podkowca małego, nocka orzęsionego, nocka dużego i nocka Bechsteina odłowiono w trakcie późnoletniego i jesiennego rojenia nietoperzy (tab. 2). 7) jaskinie Czarne Działy (ASP 11Pl) hibernujące nocki duże i nocki orzęsione (tab. 3). Oba gatunki oraz nocka Bechsteina odławiano również w trakcie rojenia przy otworach tych jaskiń (tab. 1). 8) Kocierz Basie (ASP 11Pi) odłowiono 2 nocki duże nad potokiem (Mysłajek 2002). Dyskusja Badania nad chiropterofauną Beskidu Małego prowadzono od lat 90. XX wieku stosując różnorodne metody: odłowy nietoperzy w sieci chiropterologiczne, kontrole potencjalnych SOO Beskid Mały (PLH240023) i ochrona nietoperzy letnich i zimowych schronień tych ssaków oraz nasłuchy detektorami ultradźwięków (Wołoszyn i in. 1994; Mysłajek 2001, 2002; niniejsza praca). Mimo to, liczba zarejestrowanych w regionie gatunków nietoperzy stanowi zaledwie 75% gatunków tych ssaków wykazanych w zachodnim skraju polskich Karpat obejmującym Beskid Śląski, Beskid Żywiecki, Beskid Makowski, Beskid Mały, Kotlinę Żywiecką i Pogórze Śląskie (Wołoszyn i in. 1994; Wołoszyn, Postawa 2003; Mysłajek i in. 2004, 2007, 2008; Kurek i in. 2007; Sachanowicz, Wower 2008; Stanik, Gubała 2008; Bashta i in. 2011; Piksa, Gubała 2011) oraz 60% gatunków zaliczanych do fauny Polski. Wskazuje to na konieczność prowadzenia dalszych badań faunistycznych. Szczególnie interesujące wydaje się poznanie chiropterofauny rezerwatów tego obszaru, z których nie ma dotychczas żadnych doniesień o nietoperzach. Uzyskane wyniki potwierdzają wcześniejsze sugestie, iż odłowy nietoperzy rojących się przy otworach jaskiń w okresie późnego lata i jesieni są skuteczną metodą w poznaniu składu gatunkowego lokalnej chiropterofauny (Ciechanowski i in. 2004; Węgiel i in. 2004; Piksa 2008; Piksa, Gubała 2011; Piksa i in. 2011). Wskazują również na znaczenie jaskiń dla nietoperzy także poza okresem hibernacji. Z punktu widzenia ochrony tych ssaków zabezpieczanie jaskiń przed zniszczeniem nie może się ograniczać wyłącznie do ich części podziemnych, ale powinno dotyczyć również obszarów sąsiadujących z otworami wejściowymi. Ze względu na wciąż niekompletną wiedzę na temat lokalnej chiropterofauny konieczne wydaje się rozpoznanie składu gatunkowego nietoperzy rojących się przy innych większych jaskiniach regionu, np. Jaskini w Straconce, Jaskini Dziurawej oraz Jaskini Wietrzna Dziura w Magurce Wilkowickiej. Zgodnie z zapisami zawartymi w Standardowym Formularzu Danych (2011) dla SOO Beskid Mały, wśród tzw. przedmiotów ochrony dla tego obszaru znajdują się cztery gatunki nietoperzy, tj. podkowiec mały, nocek orzęsiony, nocek Bechsteina i nocek duży. Jednak analiza rozmieszczenia stanowisk nietoperzy z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej 231
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 69, zeszyt 3, 2013 w Beskidzie Małym wykazała, że obszar ten nie obejmuje swoimi granicami żadnego znanego stanowiska podkowca małego, nocka orzęsionego i nocka Bechsteina. Natomiast w przypadku nocka dużego SOO Beskid Mały chroni tylko jedno z sześciu znanych z całego masywu miejsc jego występowania. Ponieważ nietoperze to zwierzęta bardzo mobilne, można założyć, że wszystkie wymienione gatunki, a także mopek, penetrują teren SOO Beskid Mały, jednak stwierdzone najcenniejsze miejsca hibernacji (jaskinie Czarne Działy) oraz rojenia się (Wąwóz Czoło oraz jaskinie Czarne Działy), a także większość znanych żerowisk i miejsc jesiennego rojenia pozostaje poza granicami obszaru. Sytuacja ta stawia pod znakiem zapytania sens umieszczania nietoperzy z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej wśród przedmiotów ochrony dla SOO Beskid Mały. Co więcej, prowadzi to do niemożności zaplanowania niezbędnych zadań ochronnych dla tego obszaru (Gałosz, Krause 2011). Aby rozwiązać tę sytuację, należałoby podjąć dwa niezależne działania. Po pierwsze, wydaje się niezbędne skorygowanie istniejących granic SOO Beskid Mały i włączenie do obszaru, co najmniej Wąwozu Czoło oraz otoczenia jaskiń Czarne Działy. Ponieważ oba miejsca znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie granic obszaru, to jego powiększenie dotyczyłoby powierzchni jedynie kilkudziesięciu hektarów. Po drugie, przed podjęciem prac nad planem zadań ochronnych dla SOO Beskid Mały niezbędne będzie wykonanie badań nad jego chiropterofauną, ponieważ większość informacji dotyczących nietoperzy masywu pochodzi z terenów przyległych (Wołoszyn i in. 1994; Mysłajek 2001, 2002; niniejsza praca). Podziękowania Pragniemy serdecznie podziękować następującym osobom biorącym udział w pracach terenowych: Martinowi Battranowi, Tomaszowi Brzuskowskiemu, Dawidowi Bogdańskiemu, Oldze Boryczce, Krzysztofowi Handzlikowi, Tomaszowi Nowackiemu, Katarzynie Płomińskiej, Adamowi Ruskowi i Katarzynie Tołkacz. PIŚMIENNICTWO ASP 2010. Atlas ssaków Polski. IOP PAN, Kraków [http://www.iop.krakow.pl/ssaki]; dostęp 16.07.2012 r. Bashta A.-T., Piskorski M., Mysłajek R.W., Tereba A., Kurek K., Sachanowicz K. 2011. Myotis alcathoe in Poland and Ukraine: new data on its status and habitat in Central Europe. Folia Zool. 60 (1): 1 4. Cent J., Grodzińska-Jurczak M., Nowak N. 2010. Ocena efektów małopolskiego programu konsultacji społecznych wokół obszarów Natura 2000. Chrońmy Przyr. Ojcz. 66 (4): 251 260. Ciechanowski M., Szkudlarek R., Dudek I., Piksa K. 2004. Aktywność nietoperzy w otworach kryjówek podziemnych poza okresem hibernacji w Polsce przegląd dotychczasowych danych. Nietoperze 5 (1 2): 85 94. Dyrektywa 1992. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. Gałosz J.Z., Krause R. 2011. Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Beskid Mały. IOP PAN, Kraków. Grodzińska-Jurczak M., Cent J. 2011. Expansion of nature conservation areas: problems with Natura 2000 implementation in Poland? Environ. Manage. 47 (1): 11 27. Hess M. 1965. Piętra klimatyczne w polskich Karpatach Zachodnich. Zesz. Nauk. UJ 115, Pr. Geogr. 11: 1 267. Kondracki J. 1998. Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Kostrowicki A.S. 1999. Świat zwierzęcy. W: Starkel L. (red.). Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa: 475 493. Kurek K., Mysłajek R.W., Orysiak P., Kozakiewicz M. 2007. Aktywność nietoperzy w trzech typach środowisk o zróżnicowanym otoczeniu wzdłuż cieków wodnych w Kotlinie Żywieckiej. Studia Chiropterol. 5: 7 19. Makomaska-Juchiewicz M., Tworek S., Cierlik G. 2003. O kryteriach typowania Specjalnych Obszarów Ochrony. W: Makomaska-Juchiewicz M., Tworek S. (red.). Ekologiczna sieć Natura 2000. IOP PAN, Kraków: 41 65. Marcela A. 2011. Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000. W: Rogała D., Marcela A. (red.). Obszary Natura 2000 na Podkarpaciu. RDOŚ w Rzeszowie, Rzeszów: 17 22. Mysłajek R.W. 2001. Nowe stanowisko nocka orzęsionego Myotis emarginatus w Parku Krajobrazowym Beskidu Małego. Nietoperze 2: 139 140. 232
R.W. Mysłajek i in. Mysłajek R.W. 2002. Nietoperze Chiroptera Parku Krajobrazowego Beskidu Małego. Nietoperze 3: 263 269. Mysłajek R.W., Kurek K., Szura C., Nowak S., Orysiak P. 2007. Bats Chiroptera of the Silesian Beskid Mountains. Fragm. Faun. 50 (1): 77 85. Mysłajek R.W., Nowak S., Kurek K. 2004. Fauna nietoperzy Kotliny Żywieckiej. Chrońmy Przyr. Ojcz. 60 (3): 78 85. Mysłajek R.W., Szura C., Figura M. 2008. Zimowe spisy nietoperzy w Beskidzie Śląskim w latach 2007 2008. Nietoperze 9: 121 131. Pawlaczyk P., Kepel A., Jaros R., Dzięciołowski R., Wylegała P., Szubert A., Sidło P.O. 2004. Propozycja optymalnej sieci obszarów Natura 2000 w Polsce Shadow List. Klub Przyrodników, OTOP, PTOP Salamandra, WWF Polska, Warszawa. Piksa K. 2008. Swarming of Myotis mystacinus and other bat species at high elevation in the Tatra Mountains, southern Poland. Acta Chiropterol. 10 (1): 69 79. Piksa K., Bogdanowicz W., Tereba A. 2011. Swarming of bats at different elevations in the Carpathian Mountains. Acta Chiropterol. 13 (1): 113 122. Piksa K., Gubała W.J. 2011. Fauna nietoperzy (Chiroptera) rojących się przy otworze jaskini Dymiąca Piwnica (Babiogórski Park Narodowy). Chrońmy Przyr. Ojcz. 67 (2): 128 132. Sachanowicz K., Wower A. 2008. Zimowe stwierdzenia karlika większego w województwie śląskim. Przyr. Górn. Śl. 54: 11, 13. SOO Beskid Mały (PLH240023) i ochrona nietoperzy SFD 2006. Standardowy Formularz Danych Natura 2000 dla obszaru Beskid Mały PLH240023. Data opracowania: 10.2006. Data aktualizacji: 09.2011 [http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000/ dane/pdf/pl/plh240023.pdf]. Stanik K., Gubała W.J. 2008. Nietoperze jaskini Oblica. W: Kłys G., Wołoszyn B.W., Jagt-Yazykova E., Kuśnierz A. (red.). Wpływ środowiskowych warunków na wybór hibernaculum przez nietoperze. Stowarzyszenie Społeczny Ruch Ekologiczno-Rekreacyjno-Sportowy, Bytom: 81 89. Świerkosz K., Furmankiewicz M., Mastalska-Cetera B. 2008. Wdrażanie sieci Natura 2000 w Sudetach. W: Furmankiewicz M., Mastalska-Cetera B. (red.). Problemy wdrażania sieci Natura 2000 na obszarze Sudetów. Muz. Przyr. w Jeleniej Górze, Katedra Gospodarki Przestrzennej UP we Wrocławiu, Jelenia Góra: 141 153. Węgiel A., Szkudlarek R., Gottfried T. 2004. Wyniki odłowów nietoperzy przy otworach niektórych jaskiń w Beskidach. Nietoperze 5: 95 105. Wołoszyn B.W., Gałosz W., Labocha M., Postawa T. 1994. Wstępne wyniki badań nietoperzy w województwie bielskim oraz postulaty ich ochrony. Chrońmy Przyr. Ojcz. 50 (3): 94 102. Wołoszyn B.W., Postawa T. 2003. Drobne ssaki: owadożerne, nietoperze i gryzonie (Insectivora, Chiroptera, Rodentia) masywu Babiej Góry. W: Wołoszyn B.W., Wołoszyn D., Celary W. (red.). Monografia fauny Babiej Góry. Publikacje Komitetu Ochrony Przyrody PAN, Kraków: 441 463. SUMMARY Chrońmy Przyrodę Ojczystą 69 (3): 226 233, 2013 Mysłajek R.W., Kurek K., Piksa K., Szura C., Nowak S. Does the special area of conserva on of Natura 2000 Beskid Mały (PLH240023) adequately protects the bats? Capturing with nets and survey of caves and anthropogenic hibernacula, conducted from 2002 to 2012, were used together with previously published data to assess the species composition of the bat fauna in the Beskid Mały Mountains (ca. 400 km 2 ), situated in the Western Carpathians (southern Poland). Based on this information, we checked to what extent localities of bats listed in Annex II of the EU Habitat Directive are protected by the newly established special area of conservation Natura 2000 Beskid Mały (PLH240023), which covers ca. 18% of the entire region. We found out that bat fauna of the Beskid Mały Mountains consists of the following 15 species: Rhinolophus hipposideros, Myotis myotis, M. bechsteinii, M. nattereri, M. emarginatus, M. mystacinus, M. brandtii, M. daubentonii, Eptesicus serotinus, E. nilssonii, Nyctalus noctula, N. leisleri, Plecotus auritus, P. austriacus and Barbastella barbastellus, including Rh. hipposideros, M. myotis, M. bechsteinii, M. emarginatus and B. barbastellus listed in Annex II of the EU Habitat Directive. However, only one locality of those bat species is situated within the Natura 2000 site designated for their protection. We suggest extension of Natura 2000 to include two most important areas of bat swarming and hibernation. More attention should also be paid to recognition of the bat fauna within the Natura 2000 site Beskid Mały. 233