Aplikacje Prawnicze Orzecznictwo Kodeks karny Korzystaj w trakcie kolokwiów i egzaminu! C.H.Beck
Kodeks karny
W serii Aplikacje Prawnicze polecamy: S. Jaworski, J. Ablewicz, T. Sadurski, A. Szoplińska EGZAMINY PRAWNICZE MINISTERSTWA SPRAWIEDLIWOŚCI. TOM 1. AKTA CYWILNE I KARNE, wyd. 7 D. Kupryjańczyk, M. Rojewski, E. Stawicka, G. Witczak EGZAMINY PRAWNICZE MINISTERSTWA SPRAWIEDLIWOŚCI. TOM 2. AKTA GOSPODARCZE I ADMINISTRACYJNE, wyd. 7 K. Gorzelnik EGZAMINY PRAWNICZE MINISTERSTWA SPRAWIEDLIWOŚCI. TOM 3. KAZUSY PRZYGOTOWUJĄCE DO EGZAMINU ADWOKACKIEGO I RADCOWSKIEGO, wyd. 4 A. Matuszewska, B. Morawska, K. Prusak-Górniak, A. Szymańska EGZAMINY PRAWNICZE MINISTERSTWA SPRAWIEDLIWOŚCI. TOM 4. WZORY PISM Z KOMENTARZAMI, wyd. 7 Z. Kapiński APELACJE KARNE. ZAGADNIENIA PRAKTYCZNE, AKTA I KAZUSY, wyd. 4 S. Jaworski APELACJE CYWILNE I KARNE. 69 WZORÓW PISM, wyd. 5 www.ksiegarnia.beck.pl
Kodeks karny Wydawnictwo C.H.Beck Warszawa 2016
Kodeks karny 1. wydanie Stan prawny: marzec 2017 r. Wybór orzeczeń i opracowanie merytoryczne: Karol Sala i Marek Antas Wydawca: Joanna Ablewicz Projekt okładki: Robert Rogiński Wydawnictwo C.H.Beck 2016 Wszelkie prawa zastrzeżone. Opinie zawarte w niniejszej publikacji wyrażają osobisty punkt widzenia Autorów. Wydawnictwo C.H.Beck nie ponosi odpowiedzialności za zawarte w niej informacje. Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H.Beck Druk i oprawa: P.W.P. Interdruk, Warszawa ISBN 978-83-255-8721-5 ISBN e-book 978-83-255-8722-2
Spis treści Wstęp XIII Wykaz skrótów XV Ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1137) (wyciąg) 1 Część ogólna Artykuł 1. [Warunki odpowiedzialności] Artykuł 2. [Przestępstwo skutkowe przez zaniechanie] Artykuł 3. [Zasada humanitaryzmu] Artykuł 4. [Zmiana ustawy] Artykuł 6. [Czas i miejsce przestępstwa] Artykuł 7. [Zbrodnia i występek] Artykuł 8. [Umyślność i nieumyślność] Artykuł 9. [Rozwinięcie] Artykuł 10. [Wiek] Artykuł 11. [Zbieg przepisów] Artykuł 12. [Czyn ciągły] Artykuł 13. [Usiłowanie] Artykuł 14. [Karalność] Artykuł 15. [Czynny żal i odstąpienie] Artykuł 16. [Przygotowanie] Artykuł 17. [Odstąpienie] Artykuł 18. [Sprawstwo, podżeganie i pomocnictwo] Artykuł 19. [Karalność] Artykuł 20. [Nieakcesoryjność odpowiedzialności] Artykuł 21. [Okoliczności osobiste] Artykuł 22. [Akcesoryjność odpowiedzialności] Artykuł 23. [Czynny żal] Artykuł 24. [Prowokacja] Artykuł 25. [Obrona konieczna] Artykuł 26. [Stan wyższej konieczności] Artykuł 27. [Eksperyment] Artykuł 28. [Błąd co do znamion] Artykuł 29. [Błąd co do okoliczności wyłączającej] Artykuł 30. [Nieświadomość bezprawności] Artykuł 31. [Niepoczytalność i poczytalność ograniczona] 1 1 4 6 7 11 13 14 14 19 20 23 26 30 30 33 34 35 42 42 44 45 45 46 47 53 55 55 57 58 59 V
Spis treści Artykuł 32. [Katalog] Artykuł 33. [Grzywna] Artykuł 34. [Ograniczenie wolności] Artykuł 35. [Praca na cele społeczne] Artykuł 37. [Pozbawienie wolności] Artykuł 38. [Obniżenie i nadzwyczajne obostrzenie] Artykuł 39. [Katalog] Artykuł 40. [Prawa publiczne] Artykuł 41. [Zajmowanie stanowiska, wykonywanie zawodu] Artykuł 41a. [Zakaz kontaktowania się, zbliżania, opuszczania miejsca] Artykuł 41b. [Zakaz wstępu na imprezę masową orzeczony przez sąd] Artykuł 42. [Prowadzenie pojazdów] Artykuł 43. [Okresy obowiązywania nakazów, zakazów i obowiązków] Artykuł 44. [Przepadek przedmiotów] Artykuł 45. [Przepadek korzyści] Artykuł 45a. [Przepadek] Artykuł 46. [Naprawienie szkody] Artykuł 47. [Nawiązka] Artykuł 48. [Wysokość nawiązki] Artykuł 53. [Ogólne dyrektywy] Artykuł 54. [Wymiar dla nieletniego i młodocianego] Artykuł 55. [Indywidualizacja] Artykuł 56. [Odpowiednie stosowanie] Artykuł 57. [Zbieg podstaw złagodzenia lub obostrzenia] Artykuł 57a. [Nawiązka] Artykuł 58. [Wybór kary] Artykuł 59. [Odstąpienie] Artykuł 60. [Nadzwyczajne złagodzenie] Artykuł 61. [Odstąpienie] Artykuł 62. [Wybór zakładu i systemu terapeutycznego] Artykuł 63. [Zaliczenie] Artykuł 64. [Recydywa] Artykuł 65. [Stały dochód, działanie w grupie lub w związku] Artykuł 66. [Warunkowe umorzenie] Artykuł 67. [Okres próby, dozór i obowiązki] Artykuł 68. [Podjęcie postępowania] Artykuł 69. [Warunkowe zawieszenie] Artykuł 70. [Okres próby] Artykuł 71. [Grzywna] Artykuł 72. [Obowiązki] Artykuł 73. [Dozór] Artykuł 74. [Rozwinięcie] Artykuł 75. [Wykonanie kary] Artykuł 76. [Zatarcie skazania] VI 61 63 65 66 67 68 68 71 72 74 75 77 80 83 86 89 90 95 96 96 102 105 106 106 108 108 109 109 117 118 118 121 125 128 130 132 133 136 136 138 142 143 144 147
Spis treści Artykuł 77. [Warunkowe zwolnienie] Artykuł 78. [Przesłanki] Artykuł 79. [Przesłanki] Artykuł 80. [Okres próby] Artykuł 81. [Ponowne warunkowe zwolnienie] Artykuł 82. [Uznanie kary za odbytą] Artykuł 83. [Skrócenie kary ograniczenia wolności] Artykuł 84. [Skrócenie wykonywania środków karnych] Artykuł 85. [Kara łączna] Artykuł 86. [Wymiar] Artykuł 88. [Łączenie z karami najsurowszymi] Artykuł 89. [Zawieszenie wykonania] Artykuł 90. [Środki karne i środki zabezpieczające] Artykuł 91. [Ciąg przestępstw] Artykuł 93b. [Orzeczenie, uchylenie środka zabezpieczającego] Artykuł 93d. [Czas stosowania środka zabezpieczającego] Artykuł 93g. [Orzeczenie pobytu w zakładzie psychiatrycznym] Artykuł 99. [Zakazy i przepadek] Artykuł 101. [Przedawnienie karalności] Artykuł 102. [Przedłużenie przedawnienia karalności] Artykuł 103. [Przedawnienie wykonania kary] Artykuł 104. [Spoczywanie biegu przedawnienia] Artykuł 105. [Wyłączenie przedawnienia] Artykuł 106. [Skutki] Artykuł 107. [Przesłanki] Artykuł 108. [Zbieg skazań] Artykuł 109. [Obywatel polski] Artykuł 111. [Czyn popełniony za granicą] Artykuł 112. [Bezwzględne stosowanie ustawy polskiej] Artykuł 113. [Ściganie na mocy umów międzynarodowych] Artykuł 114. [Ukaranie za granicą] Artykuł 115. [Czyn zabroniony] Artykuł 116. [Stosowanie przepisów] 148 153 156 157 157 158 159 159 160 162 165 166 167 168 169 170 171 172 172 176 176 177 178 179 181 183 184 184 185 185 185 187 203 Część szczególna Artykuł 119. [Przemoc i groźba bezprawna] Artykuł 130. [Szpiegostwo] Artykuł 135. [Napaść i znieważenie Prezydenta] Artykuł 137. [Znaki państwowe] Artykuł 141. [Służba w obcym wojsku] Artykuł 142. [Zaciąg do obcego wojska] Artykuł 143. [Uchylenie się od służby wojskowej] Artykuł 144. [Uchylenie się od poboru] Artykuł 148. [Zabójstwo] Artykuł 149. [Dzieciobójstwo] 204 204 205 206 207 208 208 209 209 210 218 VII
Spis treści Artykuł 150 [Eutanazja] Artykuł 151. [Namowa i pomoc do samobójstwa] Artykuł 152. [Przerwanie ciąży za zgodą] Artykuł 155. [Nieumyślne spowodowanie śmierci] Artykuł 156. [Ciężki uszczerbek na zdrowiu] Artykuł 157. [Inne uszkodzenie ciała] Artykuł 158. [Bójka i pobicie] Artykuł 159. [Niebezpieczne przedmioty] Artykuł 160. [Narażenie na niebezpieczeństwo] Artykuł 162. [Nieudzielenie pomocy] Artykuł 163. [Spowodowanie niebezpiecznych zdarzeń] Artykuł 164. [Bezpośrednie niebezpieczeństwo] Artykuł 165. [Inne niebezpieczeństwa] Artykuł 166. [Piractwo] Artykuł 167. [Niebezpieczne urządzenia lub substancje] Artykuł 169. [Czynny żal] Artykuł 171. [Niebezpieczne środki] Artykuł 173. [Katastrofa] Artykuł 174. [Niebezpieczeństwo katastrofy] Artykuł 177. [Wypadek] Artykuł 178. [Surowsza odpowiedzialność] Artykuł 178a. [Nietrzeźwość kierowcy] Artykuł 179. [Odpowiedzialność dyspozytora] Artykuł 181. [Zniszczenie] Artykuł 186. [Niedopełnienie obowiązku] Artykuł 189. [Pozbawienie wolności] Artykuł 189a. [Handel ludźmi] Artykuł 190. [Groźba karalna] Artykuł 190a. [Uporczywe nękanie] Artykuł 191. [Zmuszenie] Artykuł 192. [Zabieg leczniczy bez zgody] Artykuł 193. [Mir domowy] Artykuł 196. [Obraza uczuć religijnych] Artykuł 197. [Zgwałcenie] Artykuł 198. [Wykorzystanie bezradności, upośledzenia] Artykuł 199. [Nadużycie zależności] Artykuł 200. [Obcowanie płciowe z małoletnim] Artykuł 200a. [Zakazane nawiązanie kontaktu z małoletnim] Artykuł 201. [Kazirodztwo] Artykuł 202. [Pornografia] Artykuł 203. [Zmuszanie do prostytucji] Artykuł 204. [Stręczycielstwo i sutenerstwo] Artykuł 207. [Znęcanie się] Artykuł 209. [Uchylanie się od alimentów] VIII 219 220 220 221 223 226 227 232 233 235 236 238 239 241 241 241 242 244 245 246 253 254 256 256 257 257 258 259 261 262 264 266 266 268 272 274 275 276 277 277 278 278 279 282
Spis treści Artykuł 210. [Porzucenie] Artykuł 211. [Uprowadzenie] Artykuł 212. [Zniesławienie] Artykuł 213. [Brak przestępstwa] Artykuł 216. [Zniewaga] Artykuł 217. [Naruszenie nietykalności] Artykuł 218. [Złośliwe naruszanie praw] Artykuł 219. [Niezgłoszenie danych] Artykuł 220. [Narażenie na niebezpieczeństwo] Artykuł 221. [Niezawiadomienie o wypadku] Artykuł 222. [Naruszenie nietykalności funkcjonariusza] Artykuł 223. [Czynna napaść] Artykuł 224. [Wymuszenie] Artykuł 226. [Znieważenie funkcjonariusza] Artykuł 228. [Sprzedajność] Artykuł 229. [Przekupstwo] Artykuł 230. [Płatna protekcja] Artykuł 231. [Nadużycie funkcji] Artykuł 232. [Przemoc i groźba bezprawna] Artykuł 233. [Fałszywe zeznania] Artykuł 234. [Fałszywe oskarżenie] Artykuł 235. [Fałszywe dowody] Artykuł 238. [Zawiadomienie o przestępstwie niepopełnionym] Artykuł 239. [Poplecznictwo] Artykuł 240. [Niezawiadomienie o przestępstwie] Artykuł 241. [Rozpowszechnianie wiadomości] Artykuł 242. [Samouwolnienie się] Artykuł 244. [Naruszenie zakazu sądowego] Artykuł 245. [Zmuszanie świadka] Artykuł 246. [Znęcanie się w celu uzyskania oświadczenia] Artykuł 248. [Nadużycia] Artykuł 250. [Naruszenie swobody głosowania] Artykuł 252. [Wzięcie zakładnika] Artykuł 254. [Zbiegowisko publiczne] Artykuł 254a. [Zakłócenie działania sieci; uszkodzenie] Artykuł 255. [Nawoływanie i pochwalanie przestępstwa] Artykuł 256. [Propagowanie faszyzmu i totalitaryzmu] Artykuł 257. [Znieważenie grupy lub osoby] Artykuł 258. [Zorganizowana grupa i związek przestępczy] Artykuł 262. [Znieważenie zwłok, prochów lub grobu] Artykuł 263. [Broń palna i amunicja] Artykuł 264. [Przekroczenie granicy] Artykuł 264a. [Umożliwienie pobytu w RP] Artykuł 265. [Tajemnica państwowa] 284 284 285 288 289 291 291 292 292 293 293 294 295 296 297 299 301 302 304 304 307 308 309 310 312 314 314 315 316 317 318 319 320 322 323 323 323 325 326 329 329 331 333 333 IX
Spis treści Artykuł 266. [Tajemnica służbowa] Artykuł 267. [Nielegalne uzyskanie informacji] Artykuł 268. [Niszczenie informacji] Artykuł 268a. [Szkoda w bazach danych] Artykuł 270. [Fałszowanie] Artykuł 271. [Fałszerstwo intelektualne] Artykuł 272. [Wyłudzenie poświadczenia nieprawdy] Artykuł 273. [Użycie poświadczeń nieprawdy] Artykuł 274. [Zbycie dowodu tożsamości] Artykuł 275. [Posługiwanie się, kradzież, przywłaszczenie] Artykuł 276. [Niszczenie, ukrycie] Artykuł 277. [Niszczenie znaków granicznych] Artykuł 278. [Kradzież] Artykuł 279. [Kradzież z włamaniem] Artykuł 280. [Rozbój] Artykuł 281. [Kradzież rozbójnicza] Artykuł 282. [Wymuszenie rozbójnicze] Artykuł 283. [Wypadek mniejszej wagi] Artykuł 284. [Przywłaszczenie] Artykuł 286. [Oszustwo] Artykuł 287. [Oszustwo komputerowe] Artykuł 288. [Uszkodzenie rzeczy] Artykuł 289. [Zabór pojazdu] Artykuł 290. [Wyrąb drzewa] Artykuł 291. [Paserstwo] Artykuł 292. [Paserstwo nieumyślne] Artykuł 293. [Paserstwo komputerowe] Artykuł 294. [Typy kwalifikowane] Artykuł 295. [Czynny żal] Artykuł 296. [Nadużycie zaufania] Artykuł 296a. [Łapownictwo menedżerskie] Artykuł 297. [Oszustwo kapitałowe] Artykuł 298. [Oszustwo ubezpieczeniowe] Artykuł 299. [Pranie brudnych pieniędzy] Artykuł 300. [Utrudnianie dochodzenia roszczeń] Artykuł 301. [Pozorne bankructwo] Artykuł 302. [Dowolne zaspokajanie wierzycieli] Artykuł 303. [Nierzetelna dokumentacja] Artykuł 304. [Wyzysk] Artykuł 305. [Utrudnianie przetargu publicznego] Artykuł 306. [Znaki identyfikacyjne] Artykuł 308. [Nieuczciwość zarządców] Artykuł 310. [Fałszowanie pieniędzy] Artykuł 316. [Przepadek] X 334 335 336 337 337 340 343 344 345 345 346 348 348 351 353 357 358 361 362 365 371 372 373 376 378 380 381 382 384 386 389 390 392 392 396 399 399 400 401 402 403 404 405 408
Spis treści Część wojskowa Artykuł 317. [Właściwe przepisy] Artykuł 318. [Rozkaz] Artykuł 320. [Karanie niezdolnego do służby] Artykuł 323. [Ograniczenie wolności] Artykuł 324. [Środki karne] Artykuł 327. [Degradacja] Artykuł 329. [Zamienna kara aresztu] Artykuł 330. [Zamienna kara ograniczenia wolności] Artykuł 331. [Odstąpienie od kary] Artykuł 336. [Odroczenie wykonania kary] Artykuł 338. [Samowolne oddalenie] Artykuł 339. [Dezercja] Artykuł 341. [Odmowa pełnienia służby] Artykuł 343. [Niewykonanie rozkazu] Artykuł 344. [Wyłączenie lub złagodzenie odpowiedzialności] Artykuł 345. [Czynna napaść] Artykuł 346. [Zmuszenie przełożonego] Artykuł 347. [Znieważenie przełożonego] Artykuł 348. [Odpowiednie stosowanie] Artykuł 350. [Poniżenie i znieważenie] Artykuł 351. [Naruszenie nietykalności cielesnej] Artykuł 352. [Znęcanie się] Artykuł 354. [Nieostrożność z bronią] Artykuł 356. [Naruszenie obowiązku] Artykuł 357. [Nietrzeźwość] Artykuł 358. [Dysponowanie uzbrojeniem] Artykuł 362. [Użycie pojazdu] Artykuł 363. [Rozporządzenie wyposażeniem] 408 408 409 409 411 413 414 414 415 415 416 416 418 418 419 420 420 421 422 422 423 423 423 424 424 425 426 426 427 XI
Wstęp Aplikancie, trzymasz w ręku Orzecznictwo Aplikanta Kodeks karny. Zawiera ono tezy orzeczeń do wybranych, poszczególnych artykułów KK. Cały zbiór składa się z 6 części: Orzecznictwa do Kodeksu cywilnego, Orzecznictwa do Kodeksu postępowania cywilnego, Orzecznictwa do Kodeksu spółek handlowych, Orzecznictwa do Kodeksu postępowania administracyjnego, Orzecznictwa do Kodeksu postępowania karnego oraz właśnie Orzecznictwa do Kodeksu karnego. W niniejszym opracowaniu znajdziesz tezy najważniejszych orzeczeń Sądu Najwyższego, sądów apelacyjnych oraz sądów okręgowych. Pełną treść orzeczenia wraz z uzasadnieniem możesz następnie wyszukać w dostępnym na egzaminie systemie informacji prawnej. Orzecznictwo Aplikanta jest wyjątkowe, ponieważ nasze materiały możesz spokojnie zabrać na egzamin, a ponadto artykuły i przyporządkowane im tezy pozwolą Ci na szybkie znalezienie właściwego orzeczenia. Dzięki temu unikniesz kolejek do komputerów w trakcie egzaminu. Co więcej, nie martw się, że przed egzaminem zostaną opublikowane nowe orzeczenia, których niniejsza książka nie zawiera, a które będą podstawą do prawidłowego rozwiązania kazusów. Gwarantujemy aktualność stanu prawnego do dnia egzaminu zawodowego w 2017 r. Zbiór będzie aktualizowany przez dodawanie nowych, ważnych tez do orzeczeń szukaj aktualizacji na stronie www.testy-prawnicze.pl w zakładce Aktualizacje Aplikacyjne. Jeśli zatem jesteś aplikantem tuż przed końcowym egzaminem prawniczym zawodowym, oto zestaw książek z Orzecznictwem Aplikanta, które musisz mieć każdego dnia pod ręką, aby zdać egzamin adwokacki lub radcowski w 2017 r. Pozycja ta przyda się również Aplikantom, którzy chcą poszerzyć swoją wiedzę z poszczególnych dziedzin prawa w trakcie aplikacji. Redakcja XIII
Wykaz skrótów 1. Akty prawne KC KK KKW KPA ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 380 ze zm.) ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1137) ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) ustawa z 14.6.1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 23 ze zm.) KPC ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.) KPK ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) PostSądAdmPr ustawa z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 718 ze zm.) 2. Organy i publikatory Dz.U. Dziennik Ustaw ETS Europejski Trybunał Sprawiedliwości EP Edukacja Prawnicza GS Gazeta Sądowa KZS Krakowskie Zeszyty Sądowe NSA Naczelny Sąd Administracyjny OSNKW Orzecznictwo Sądu najwyższego Izba Karna i Wojskowa OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Pal. Palestra Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo PPiA Przegląd Prawa i Administracji RP Rzeczpospolita Polska RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Społeczny RPO Rzecznik Praw Obywatelskich SA Sąd Apelacyjny SKO Samorządowe Kolegium Odwoławcze SN Sąd Najwyższy TK Trybunał Konstytucyjny WSA wojewódzki sąd administracyjny ŻW Żandarmeria Wojskowa XV
Wykaz skrótów 3. Pozostałe skróty art. artykuł Nr numer pkt punkt poz. pozycja ust. ustęp t.j. tekst jednolity ze zm. ze zmianami XVI
Ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1137) (wyciąg) Część ogólna Artykuł 1. [Warunki odpowiedzialności] 1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. 2. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma. 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu. 1 Konstytucyjne pojęcie odpowiedzialności karnej Zakres stosowania art. 42 Konstytucji obejmuje nie tylko odpowiedzialność karną w ścisłym tego słowa znaczeniu, a więc odpowiedzialność za przestępstwa, ale również inne formy odpowiedzialności prawnej związane z wymierzaniem kar wobec jednostki. Przedstawione zasady konstytucyjne obejmują różne dziedziny prawa represyjnego, w tym m.in. prawo wykroczeń. (wyrok TK z 8.7.2003 r., P 10/02) Zgodnie z art. 42 ust. 1 zd. 1 Konstytucji, odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego. (wyrok TK z 26.11.2003 r., SK 22/02) Czyn jako podstawowa przesłanka odpowiedzialności Czynem może być tylko zachowanie się człowieka będące wytworem jego woli, a zachowania (ruchy) wykonywane wyłącznie pod wpływem siły zewnętrznej przymusu fizycznego czynem nie są, o ile sprawca sile tej nie mógł się oprzeć (vis absoluta). (wyrok SA w Warszawie z 23.6.1999 r., II AKa 154/99) Zobacz również: wyrok SA w Gdańsku z 14.3.2012 r., II AKa 54/12; uchwała SN z 10.5.2006 r., SNO 15/06; wyrok SN z 1.12.2005 r., IV KK 122/05; postanowienie SN z 17.4.2003 r., WZP 1/03. 1
Kodeks karny Czyn sprawcy nie musi być wyłączną przyczyną skutku (ze względu na wszechzwiązek zjawisk taka wyłączność jest w ogóle nie do pomyślenia) i współdziałanie innych warunków nie wyłącza przyczynowości nawet wtedy, gdy rola tych warunków według ocen doświadczenia życiowego była przeważająca. (wyrok SN z 31.8.1973 r., III KR 197/73) Odpowiedzialność za przestępstwo skutkowe W orzecznictwie SN dominuje pogląd, że spowodowanie przez sprawcę skutku musi być następstwem naruszenia zasad ostrożności. Spowodowanie skutku może być tylko wtedy obiektywnie przypisane sprawcy, gdy urzeczywistnia się w nim niebezpieczeństwo, któremu zapobiec miałoby przestrzeganie naruszonego obowiązku ostrożności. Koncepcja obiektywnego przypisania opiera się na założeniu, że sprawcy spowodowanego skutku przestępnego można ów skutek obiektywnie przypisać tylko wtedy, gdy zachowanie owego sprawcy stwarzało lub istotnie zwiększyło prawnie nieakceptowane niebezpieczeństwo (ryzyko) dla dobra prawnego stanowiącego przedmiot zamachu i niebezpieczeństwo (ryzyko) to realizowało się w postaci nastąpienia danego skutku przestępnego. (wyrok SN z 3.10.2006 r., IV KK 290/06) Zobacz również: wyrok SN z 4.7.2013 r., III KK 33/13. Wymóg opublikowania aktu w dzienniku urzędowym Opublikowanie ustawy w inny sposób, np. w środkach masowego przekazu, nie może powodować żadnych skutków prawnych. Dopiero udostępnienie takiego aktu w urzędowym środku rozpowszechniania uprawnia do pociągania do odpowiedzialności karnej za czyny, które ustawa (dekret) uznaje za czyny karalne. W przypadku antydatowania Dziennika Ustaw tekst ustawy karnej w nim zawarty staje się ogłoszonym, a więc obowiązującym tekstem prawnym, dopiero z momentem jego faktycznej publikacji i przekazania do rozpowszechnienia. (postanowienie SN z 20.1.2004 r., IV KK 438/03) Ograniczone konsekwencje zasady nullum crimen sine lege Zasada nullum crimen sine lege oznacza, że odpowiedzialność karną może ponieść tylko sprawca czynu zabronionego przez ustawę, nie zaś, że ustawa taka będzie zawierała opis każdego możliwego zachowania, które wyczerpuje znamiona tego czynu. Nie można zatem stawiać znaku równości pomiędzy sformułowaniem czyn, użytym w art. 1 1 KK, a koniecznością stworzenia kompletnego ustawowego katalogu zachowań określających poszczególne czynności sprawcze realizujące znamiona typów czynów zabronionych. (postanowienie SN z 29.7.2009 r., I KZP 8/09) Podstawowa zasada odpowiedzialności karnej nullum crimen sine lege (art. 1 1 dawnego i obecnie obowiązującego KK) nakazuje, aby czyn zabroniony był określony szczegółowo przez ustawę oraz zakazuje stosowania w prawie karnym analogii i wykładni rozszerzającej na niekorzyść sprawcy. (wyrok SN z 4.4.2000 r., II KKN 335/99) Dopuszczalność odwoływania się do sformułowań ocennych Wyłączność ustawy i maksymalna określoność znamion przestępstw nie oznacza jednak, że wszelkie elementy opisujące czyny zabronione muszą i mogą być wyczerpująco ustalone w ustawie. Także w zakresie typizacji przestępstw dopuszczalne jest odwoływanie się do sformułowań ocennych (np. ciężkie, lekkie, istotne, podobne, wielka, znaczna, silne, znikomy itp.). Ostatecznie na sądach ciąży obowiązek interpretacji przepisu zgodnie z zasadami konstytucyjnymi. (postanowienie SN z 19.12.2007 r., V KK 101/07) 2
Artykuł 1. [Warunki odpowiedzialności] Zasada określoności czynu karalnego Jakiekolwiek wskazanie ogólnika, umożliwiające daleko idącą swobodę interpretacji co do zakresu znamion czynu zabronionego czy pewnego typu kategorii zachowań, nie może być traktowane jako spełniające wymóg określoności na gruncie art. 42 ust. 1 Konstytucji RP. (wyrok TK z 26.11.2003 r., SK 22/02) Zobacz również: wyrok SN z 11.7.2012 r., II KK 179/12; wyrok SA w Gdańsku z 7.3.2012 r., II AKa 52/12. Dopuszczalność doprecyzowania znamion w aktach rangi podustawowej Dopuszczalne, a niekiedy nawet konieczne, jest doprecyzowanie znamion ustawowych niektórych czynów zabronionych w aktach rangi podustawowej, tj. w rozporządzeniach. Takie działanie ustawodawcy nie narusza zasady nullum crimen sine lege zawartej w art. 1 1 KK. (postanowienie SN z 29.1.2009 r., I KZP 29/08) Zobacz również: wyrok TK z 8.7.2003 r., P 10/02, wyrok TK z 20.2.2001 r., P 2/00, wyrok SN z 1.12.2005 r., IV KK 122/05. 2 Obiektywna aspołeczność czynu Przestępstwem jest czyn nie tylko formalnie wyczerpujący znamiona określone w ustawie karnej, ale godzący w substancjalne dobra społeczne uznawane przez społeczeństwo i pozostające pod protekcją nie tylko prawa karnego, ale i innych systemów normatywnych, w tym moralności, powinności wynikającej z poczucia tradycji i tożsamości narodowej. Czyn ten musi wykazywać obiektywną aspołeczność w tym sensie, że zawsze występuje przeciwko wartościom akceptowanym przez daną zbiorowość. (wyrok SN z 26.9.2003 r., WK 18/03) Konieczność wykazania, że czyn narusza istotne wartości społeczne Samo formalne naruszenie przepisu nie jest wystarczające do przypisania odpowiedzialności karnej. Dla uznania jakiegoś czynu za przestępstwo konieczne jest wykazanie, że narusza on istotne wartości społeczne, stając się przez to czynem karygodnym. (postanowienie SN z 20.6.2006 r., II KK 242/05) Zobacz również: postanowienie SN z 9.10.2012 r., III KK 132/12; wyrok SA w Gdańsku z 14.3.2012 r., II AKa 54/12; wyrok SN z 19.5.2011 r., WA 6/11; wyrok SN z 11.4.2012 r., IV KK 382/10; wyrok SA we Wrocławiu z 24.4.2008 r., II AKa 102/08; wyrok SA w Lublinie z 22.11.2005 r., II AKa 227/05; postanowienie SN z 27.1.2009 r., II KK 5/09; uchwała SN z 27.2.2008 r., SNO 8/08; wyrok SN z 18.5.2006 r., WA 9/06; wyrok SN z 4.4.2006 r., III KK 339/05; postanowienie SN z 10.6.2003 r., II KK 87/03; wyrok SN z 4.10.2002 r., V KKN 199/01; postanowienie SN z 25.2.2002 r., I KZP 1/02. 3