Stan prawny na czerwiec 2010 r.

4 Poradnik antykorupcyjny dla urz dników Stan prawny na czerwiec 2010 r. Projekt ok adki Danuta CZERSKA Sk ad komputerowy Lilianna KRÓLAK ISBN 978-83-89999-96-2 Wydawnictwo Centrum Szkolenia Policji w Legionowie zam. nr 61/2010; nak ad 1000 egz.

Zagro enie korupcj w Polsce w wietle bada zarys 3 Spis tre ci 1. Zagro enie korupcj w Polsce w wietle bada zarys... 5 2. Wyja nienie podstawowych poj u ytych w opracowaniu... 8 2.1. Poj cie korupcji w uj ciu ogólnym i prawnym... 9 2.2. Funkcjonariusz publiczny a osoba pe ni ca funkcj publiczn, zagraniczny funkcjonariusz publiczny... 10 2.3. Korzy maj tkowa a korzy osobista, obietnica korzy ci maj tkowej lub osobistej... 14 3. Formy korupcji w uj ciu prawnym... 16 3.1. Regulacje prawne dotycz ce przest pstw korupcyjnych... 17 3.1.1. Sprzedajno urz dnicza i przekupstwo... 17 3.1.2. P atna protekcja, handel wp ywami, przekroczenie uprawnie lub niedope nienie obowi zków... 19 3.1.3. Pozosta e czyny korupcyjne... 22 3.1.4. Pozosta e przepisy antykorupcyjne... 27 3.2. Niekaralne formy korupcji... 28 3.2.1. Nepotyzm a kumoterstwo... 28 3.2.2. Konflikt interesów... 28 4. Prawne konsekwencje korupcji... 29 4.1. Odpowiedzialno karna... 30 4.1.1. Okoliczno ci wy czaj ce odpowiedzialno karn (klauzule bezkarno ci)... 32 4.1.2. Okoliczno ci agodz ce... 35 4.1.3. Wypadki mniejszej wagi (typy uprzywilejowane) 37 4.1.4. Okoliczno ci zaostrzaj ce (typy kwalifikowane)... 38 4.2. Odpowiedzialno cywilna... 39 4.3. Odpowiedzialno dyscyplinarna... 40 5. Przyk ady zachowa korupcyjnych... 43 5.1. Przyk ad nr 1 [art. 228 k.k.]... 44 5.2. Przyk ad nr 2 [art. 228 k.k., 231 k.k.]... 44

4 Poradnik antykorupcyjny dla urz dników 5.3. Przyk ad nr 3 [art. 230 k.k.]... 45 5.4. Przyk ad nr 4 [art. 271 3 k.k.]... 45 5.5. Przyk ad nr 5 [art. 231 k.k., 228 k.k., 230 k.k.]... 45 5.6. Przyk ad nr 6 [art. 228 k.k., 229 k.k., 271 3 k.k., 286 k.k.].. 46 5.7. Przyk ad nr 7 [art. 230 k.k., 229 k.k.]... 46 5.8. Przyk ad nr 8 [art. 230 k.k.]... 47 5.9. Przyk ad nr 9 [art. 231 2 k.k.]... 47 6. Sposoby zachowa w sytuacji korupcyjnej... 48 6.1. Algorytm post powania urz dnika, wobec którego podj to prób skorumpowania... 49 6.2. Algorytm post powania urz dnika poddawanego presji korupcyjnej lub posiadaj cego informacje na temat korupcyjnego zachowania innego urz dnika... 52 6.3. Symptomy ryzyka wyst pienia korupcji... 53 6.4. Profilaktyka antykorupcyjna sposoby ograniczenia korupcji... 55 7. Prawne i instytucjonalne mo liwo ci cigania korupcji w Polsce... 57 7.1. Mo liwo ci prawne... 58 7.2. Mo liwo ci instytucjonalne... 59 8. U yteczne linki... 61

6 Poradnik antykorupcyjny dla urz dników Korupcja w Polsce fraza, która wpisana do przegl darki Google daje ponad 600 tysi cy wyników; korupcja s owo, które rednio pada 4 razy w ka dym wydaniu Gazety Wyborczej, najwi kszego ogólnopolskiego dziennika opiniotwórczego; korupcja zjawisko, które 89% Polaków uznaje za du y problem naszego kraju 1. Trzy czwarte Polaków uwa a, e pomi dzy 2007 a 2009 rokiem poziom korupcji powi kszy si lub nie zmieni. Z bada zawartych w raporcie Transparency International za 2009 rok wynika, e Polacy za najbardziej skorumpowan grup uwa aj funkcjonariuszy publicznych. Jak pokazuj badania, przekonanie o powszechno ci korupcji w yciu publicznym w Polsce utrzymuje si niezmiennie na wysokim poziomie. Równie w innych pa stwach Unii Europejskiej obywatele w zdecydowanej wi kszo ci wskazuj, e korupcja jest realnym problemem. Powy sze dane pokazuj skal zagro e oraz spo eczny odbiór. Korupcja jest zjawiskiem, które prowadzi do marnotrawienia rodków publicznych, narusza zasad wolnej konkurencji. Pozwala na realizacj partykularnych celów osób lub grup wbrew prawu i dobru ogólnemu. Korupcja jest zjawiskiem nie tylko nieetycznym, ma tak e negatywne dla pa stwa skutki ekonomiczne. Ogranicza inwestycje, hamuje rozwój, skutkuje podejmowaniem z ych decyzji alokacyjnych 2. O korupcji napisano ju wiele rozpraw. Jest to zjawisko od zawsze obecne w dziejach ludzko ci, zjawisko niepokoj ce, budz ce uzasadniony sprzeciw. Jego negatywny wp yw na stosunki mi dzyludzkie i funkcjonowanie pa stwa spowodowa o intensyfikacj dzia- a zmierzaj cych do ograniczenia tej patologii. Celem niniejszej publikacji nie jest naukowo-badawcza analiza zjawiska korupcji ani kompleksowe omówienie zagadnie prawnych zwi zanych ze ciganiem sprawców przest pstw. Intencj autorów jest przekazanie najwa niejszych i praktycznych informacji zwi zanych 1 Wyniki za: Opinia spo eczna o korupcji w Polsce komunikat z bada, CBOS kwiecie 2009. 2 Strategia antykorupcyjna Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2008, s. 4.

Zagro enie korupcj w Polsce w wietle bada zarys 7 z tematyk korupcyjn. Zdajemy sobie spraw z faktu, e dla niektórych z Pa stwa cz zawartych poni ej informacji nie jest nowo ci, niemniej jednak uwa amy, e warto, aby osoby pe ni ce funkcje publiczne dysponowa y podr cznym vademecum antykorupcyjnym. W niniejszym tek cie skupimy si na tych aspektach obowi zuj cych w Polsce przepisów antykorupcyjnych, które mog mie du e znaczenie dla funkcjonariuszy publicznych. Prawo antykorupcyjne, podobnie jak w innych krajach, zak ada pewn asymetri pomi dzy korumpuj cym a korumpowanym. Osoby wr czaj ce korzy maj tkow mog unikn oskar enia, je li ujawni okoliczno ci przest pstwa pogr aj c jednocze nie urz dnika dopuszczaj cego si przyj cia takiej korzy ci. Mo e prowadzi to wr cz do sytuacji szanta u, kiedy to jeden czyn korupcyjny staje si pocz tkiem kolejnych. Mi dzy innymi z tego powodu tak wa na jest znajomo przepisów prawa i konsekwencji jego amania. Wierzymy, e omówienie obowi zuj cego stanu prawnego, zobrazowane przyk adami, przybli y czytelnikom konsekwencje gro ce za pope nienie czynu korupcyjnego, a tym samym spowoduje, e niniejsza publikacja b dzie stanowi jeden z elementów profilaktyki antykorupcyjnej.

Wyja nienie podstawowych poj u ytych w opracowaniu 9 2.1. Poj cie korupcji w uj ciu ogólnym i prawnym 3 Korupcja ( ac. corruptio, ang. corupt, coruption) wed ug S ownika wyrazów obcych oznacza zepsucie, demoralizacj, rozk ad spo- eczny, zgnilizn, przekupstwo, apownictwo, sprzedajno. Rozró niamy korupcj w w szym znaczeniu, tj. na u ytek prawa karnego materialnego, oraz korupcj w znaczeniu spo eczno-ekonomicznym. Rozró nienie takie stosuje si, poniewa prawo karne wymaga precyzyjnego, jednoznacznego j zyka, za dla celów np. zapobiegania zjawisku korupcji wystarczaj ce jest u ywanie szerszego, ogólnego poj cia. Korupcja w sensie spo eczno-ekonomicznym (ogólnym) okre lana jest jako: wykorzystywanie w adzy publicznej dla celów prywatnych; zachowanie w adz publicznych, polityków i urz dników s u by cywilnej, w wyniku którego wzbogacaj si oni w sposób bezprawny i nieuzasadniony lub przyczyniaj si do wzbogacenia osób sobie bliskich, poprzez niew a ciwe wykorzystanie powierzonej im w adzy; czyn, który pope nia ka dy, kto powodowany swoimi bezpo rednimi lub po rednimi interesami narusza system regu, za realizacj których sam jest odpowiedzialny; sprzeniewierzenie si zasadzie oddzielenia ycia prywatnego od ycia zawodowego. Korupcja w sensie ogólnym nie jest terminem j zyka prawnego. W jej sk ad wchodz równie te postaci korupcji, które nie s spenalizowane w kodeksie karnym, a wi c te, których pope nienie co najwy ej narusza zasady etyki, moralno ci, kultury, nie narusza natomiast przepisów prawa karnego materialnego, np. nepotyzm czy kumoterstwo 4. Jedna z definicji korupcji w sensie prawnym zosta a przedstawiona w art. 2 podpisanej przez Polsk mi dzynarodowej Konwencji Cywil- - 3 Por. http://cba.gov.pl/portal/pl/44/421/abc_korupcji.html. 4 Por. Z. Bielecki, Korupcja w wietle bada wybrane aspekty, [w:] Policja, 2005, nr 1, s. 67.

10 Poradnik antykorupcyjny dla urz dników noprawnej o korupcji 5 danie, proponowanie, wr czanie lub przyjmowanie bezpo rednio lub po rednio apówki lub jakiejkolwiek innej nienale nej korzy ci lub jej obietnicy, które wypacza prawid owe wykonywanie jakiegokolwiek obowi zku lub zachowanie wymagane od osoby otrzymuj cej apówk, nienale n korzy lub jej obietnic. 2.2. Funkcjonariusz publiczny a osoba pe ni ca funkcj publiczn, zagraniczny funkcjonariusz publiczny Dla lepszego zrozumienia istoty korupcji i zakresu jej penalizacji niezb dne jest wyja nienie definicji funkcjonariusza publicznego i osoby pe ni cej funkcj publiczn 6. Poj cia te dotycz osób, które z racji pe nionych funkcji lub profesji mog by podmiotem apownictwa biernego, tzw. urz dniczego. W przypadkach stanowisk prezesa spó dzielni mieszkaniowej, dyrektora przedsi biorstwa pa stwowego wypowiedzia si S d Najwy szy. Ustawodawca enumeratywnie wymieni osoby b d ce funkcjonariuszami publicznymi w artykule 115 13 k.k. Zgodnie z tym przepisem funkcjonariuszem publicznym jest: 1) Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej; 2) pose, senator, radny; 3) pose do Parlamentu Europejskiego; 4) s dzia, awnik, prokurator, funkcjonariusz finansowego organu post powania przygotowawczego lub organu nadrz dnego nad finansowym organem post powania przygotowawczego, notariusz, komornik, kurator s dowy, syndyk, nadzorca s dowy i zarz dca, osoba orzekaj ca w organach dyscyplinarnych dzia aj cych na podstawie ustawy; 5) osoba b d ca pracownikiem administracji rz dowej innego 5 Sporz dzona w Strasburgu dnia 4.11.1999 r. (Dz. U. z dnia 16.11.2004 r.), http://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wdu20042442443. 6 Uchwa a 7 s dziów SN: z 3.07.1970 r. (VI KZP 27/70, OSNKW 1970, nr 9, poz. 98) oraz z 20.06.2-1 r. (I KZP 5/01, OSNKW 2001, nr 9-10, poz. 71).

Wyja nienie podstawowych poj u ytych w opracowaniu 11 organu pa stwowego lub samorz du terytorialnego 7, chyba e pe ni wy cznie czynno ci us ugowe, a tak e inna osoba w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych; 6) osoba b d ca pracownikiem organu kontroli pa stwowej lub organu kontroli samorz du terytorialnego, chyba e pe ni wy cznie czynno ci us ugowe, np. pracownicy sekretariatu, go cy, kierowcy, konserwatorzy urz dze elektrycznych; 7) osoba zajmuj ca kierownicze stanowisko w innej instytucji pa stwowej; 8) funkcjonariusz organu powo anego do ochrony bezpiecze stwa publicznego albo funkcjonariusz S u by Wi ziennej; 9) osoba pe ni ca czynn s u b wojskow. Wed ug aktualnej doktryny i orzecznictwa, funkcjonariuszem publicznym jest tak e le niczy, który zajmuje kierownicze stanowisko w instytucji pa stwowej (art. 115 13 pkt 6 k.k.). Nie jest natomiast funkcjonariuszem publicznym le niczy Lasów Pa stwowych. S d Najwy szy stwierdzi 8, e chocia na mocy ustawy z 28 wrze nia 1991 r. o lasach 9 le niczy jako pracownik organu S u by Le nej mo e korzysta z ochrony prawnej przewidzianej w przepisach prawa karnego dla funkcjonariusza publicznego, to organ ten nie jest powo any do ochrony bezpiecze stwa publicznego. Równie asesor komorniczy nie nale y do grupy funkcjonariuszy publicznych, chyba e pe ni obowi zki zast pcy komornika na podstawie art. 26 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach s dowych i egzekucji b d prowadzi czynno ci zlecone mu przez komornika w trybie art. 33 tej ustawy 10. Natomiast lekarz, aby zosta uznanym za funkcjonariusza publicznego, musia by czy wykonywanie zawodu lekarza z pe nieniem innej funkcji. I tak funkcjonariuszem publicznym b dzie lekarz, który jest pracownikiem 7 Postanowienie SN z dn. 21.09.2005 r. (I KZP 28/05, OSNKW 2005, nr 10, poz. 94). 8 Postanowienie z 8 grudnia 2004 r. (IV KK 126/04, OSNKW 2005, nr 1, poz. 9). 9 Dz.U. 1991 nr 101 poz. 444, ttp://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wdu19911010444. 10 Uchwa a SN z 30 kwietnia 2003 r. (I KZP 12/03, KZS 2003 r., nr 5, poz. 2).

12 Poradnik antykorupcyjny dla urz dników administracji rz dowej lub samorz dowej, chyba e pe ni funkcje wy- cznie us ugowe 11. Za funkcjonariuszy publicznych nale y równie uzna lekarzy pe ni cych funkcje kierownicze w publicznych zak adach opieki zdrowotnej lub b d cych pracownikami Narodowego Funduszu Zdrowia oraz lekarzy wchodz cych w sk ad zarz du oddzia- ów wojewódzkich NFZ. Funkcjonariuszem publicznym jest równie osoba orzekaj ca w organach dyscyplinarnych dzia aj cych na podstawie ustawy, a wi c za funkcjonariusza publicznego nale y uzna cz onka s du lekarskiego dzia aj cego przy danej izbie lekarskiej. Podobnie przedstawia si sytuacja cz onków okr gowej rady lekarskiej w zakresie, w jakim s oni uprawnieni do wydawania decyzji administracyjnych (np. przyznaj c prawo wykonywania zawodu), bowiem w wietle pkt 4 13 powo anego wy ej artyku u osoby te, w zakresie, w jakim wydaj decyzje administracyjne, s funkcjonariuszami publicznymi 12. Do kr gu takich osób móg by zatem zosta zaliczony np. dyrektor szpitala, lekarz zatrudniony w urz dzie wojewody. Wymienieni s wi c funkcjonariuszami publicznymi z tego powodu, e b d c lekarzami, równolegle pe ni okre lone funkcje administracyjne 13. Znacznie szerszy charakter znaczeniowy ma poj cie osoby pe ni cej funkcj publiczn. Zgodnie z art. 115 19 k.k. 14 osob pe ni c funkcj publiczn jest: 1) funkcjonariusz publiczny art. 115 13 k.k.; 2) cz onek organu samorz dowego, np. samorz du lekarskiego, gospodarczego, adwokackiego; 3) osoba zatrudniona w jednostce organizacyjnej dysponuj cej rodkami 11 Wyrok S du Najwy szego z dn. 27 listopada 2000 r. (WKN 27/00, OSNKW 2001, nr 3-4, poz. 21). 12 B. Niemiec, Lekarz a funkcjonariusz publiczny, www.nil.org.pl. 13 Ibidem. Zob. te : uchwa a 7 s dziów SN z 20.06.2001 r. (KZP 5/01, OSNKW 2001, nr 9-10). 14 Zosta a wprowadzona do kodeksu karnego ustaw z 13.06.2003 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 111, poz. 1061).

Wyja nienie podstawowych poj u ytych w opracowaniu 13 publicznymi 15 (z wyj tkiem osób wykonuj cych wy cznie czynno ci us ugowe, np. pracowników sekretariatu, kierowców, go ców); 4) osoba, której uprawnienia i obowi zki w zakresie dzia alno ci publicznej s okre lone lub uznane przez wi c Rzeczpospolit Polsk umow mi dzynarodow ; 5) osoba, której uprawnienia i obowi zki w zakresie dzia alno ci publicznej s okre lone lub uznane przez ustaw, tj.: diagnosta uprawniony do wpisywania w dowodzie rejestracyjnym pojazdu terminu kolejnego badania technicznego 16 ; dyrektor przedsi biorstwa pa stwowego w zakresie zarz dzania i reprezentowania przedsi biorstwa na zewn trz 17 ; prezes Zarz du Spó dzielni Mieszkaniowej w zakresie tylko takich czynno ci, które wi si z dysponowaniem rodkami publicznymi 18 ; osoba dokonuj ca z upowa nienia przewo nika kontroli dokumentów przewozu osób lub baga u w rodkach komunikacji publicznej 19 ; nauczyciel akademicki 20. Prokuratura Krajowa w swoim stanowisku (PR I 820-8/08) wypowiedzia a si z kolei, e nauczyciele praktycznej nauki zawodu nie s osobami pe ni cymi funkcj publiczn w zakresie prowadzenia praktycznej nauki zawodu m odocianych. Ze wzgl du na Konwencj OECD nale y tak e wspomnie 15 Wyrok S du Apelacyjnego we Wroc awiu z dn. 6.10.2005 r. (II Aka 195/05, OSA 2006, nr 1, poz. 12). 16 Wyrok SN z 22 listopada 1999 r. (II KKN 346/97, OSNKW 2000, nr 1-2, poz. 10). 17 Uchwa a sk adu 7 s dziów SN z 18 pa dziernika 2001 r. (I KZP 9/01, OSNKW 2001, nr 11-12, poz. 87). 18 Uchwa a sk adu 7 s dziów SN z 28 marca 2002 r. (I KZP 35/01, OSNKW 2002, nr 5-6, poz. 29), oraz Wyrok S du Najwy szego z 19 czerwca 2002 r. (V KKN 195/00). 19 Postanowienie SN z 23 pa dziernika 2003 r. (IV KK 265/02, OSNKW 2004, nr 2, poz. 17). 20 Postanowienie SN z 25 czerwca 2004 r. (V KK 74/04, OSNKW 2004, nr 7-8, poz. 79).

14 Poradnik antykorupcyjny dla urz dników o zagranicznym funkcjonariuszu publicznym, którym jest ka da osoba zajmuj ca stanowisko ustawodawcze, administracyjne lub s dowe w obcym pa stwie, zarówno mianowana, jak i wybrana, a tak e ka da osoba wykonuj ca funkcje publiczne na rzecz pa stwa obcego, w czaj c funkcjonariusza agendy publicznej lub przedsi biorstwa publicznego i ka dego funkcjonariusza lub przedstawiciela publicznej organizacji mi dzynarodowej 21. 2.3. Korzy maj tkowa a korzy osobista, obietnica korzy ci maj tkowej lub osobistej Korzy maj tkowa (art. 115 4 k.k.) to ka de dobro, które jest w stanie zaspokoi okre lon potrzeb, a jego warto da si wyrazi w pieni dzu. Korzy ci t mo e by nie tylko przyrost maj tku, ale i wszystkie korzystne umowy, np. po yczka udzielona na korzystnych warunkach, darowizna, zwolnienie z d ugu, wygranie przetargu. Korzy osobista to wiadczenie o charakterze niemaj tkowym, polepszaj ce sytuacj osoby, która je uzyskuje (np. obietnica awansu, odznaczenie orderem, wyuczenie zawodu, ograniczenie obowi zków zawodowych, przyj cie na praktyk, na sta, wys anie na zagraniczne stypendium, wykreowanie korzystnego wizerunku w mediach). Przyj cie korzy ci maj tkowej lub osobistej oznacza zaw adni cie ni przez sprawc, np. przyj cie pieni dzy, drogiego prezentu, obietnicy awansu. Przyj cie obietnicy korzy ci maj tkowej lub osobistej polega na zaakceptowaniu przez sprawc przyrzeczenia udzielenia którejkolwiek z tych korzy ci dla siebie, ewentualnie osoby wskazanej. Niewa ne jest wi c, czy proceder ten realizowany jest osobi cie, czy z pomoc po redników w ka dym przypadku jest to przest pstwo. 21 Art. 1 pkt 4a Konwencji OECD o zwalczaniu przekupstwa zagranicznych funkcjonariuszy publicznych w mi dzynarodowych transakcjach handlowych, sporz dzona w Pary u dnia 17 grudnia 1997 r. (Dz. U. 2001 Nr 23, poz. 264), http://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wdu20010230264.

Wyja nienie podstawowych poj u ytych w opracowaniu 15 Mienie znacznej warto ci 22 (art. 115 5 k.k.) to mienie, którego warto w czasie pope nienia czynu zabronionego przekracza 200 tys. z. Zgodnie z definicj obowi zuj c do 8.06.2010 r. by o to mienie, którego warto w chwili pope nienia czynu zabronionego przekracza a dwustukrotn wysoko najni szego miesi cznego wynagrodzenia 23. Mienie wielkiej warto ci 24 (art. 115 6 k.k.) to mienie, którego warto w czasie pope nienia czynu zabronionego przekracza 1 milion z. Zgodnie z definicj obowi zuj c do 8.06.2010 r. by o to mienie, którego warto w chwili pope nienia czynu zabronionego przekracza a tysi ckrotn wysoko najni szego miesi cznego wynagrodzenia. 22 Art. 115 5 k.k. w brzmieniu ustalonym ustaw : Dz.U. z 2009 r. Nr 206, poz. 1589, wszed w ycie w dn. 8.06.2010 r. 23 Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dn. 24.07.2009 r. w sprawie wysoko ci minimalnego wynagrodzenia za prac w 2010 r. (M.P. z dn. 31.07.2009 r.). Minimalne wynagrodzenie za prac od dn. 1.01.2010 r. wynosi 1317 z. 24 Art. 115 6 k.k. w brzmieniu ustalonym ustaw : Dz.U. z 2009 r. Nr 206, poz. 1589, wszed w ycie w dn. 8.06.2010 r.

Formy korupcji w uj ciu prawnym 17 3.1. Regulacje prawne dotycz ce przest pstw korupcyjnych Zasadniczym aktem prawnym, na podstawie którego zwalcza si przest pczo korupcyjn w Polsce, jest uchwalony w dniu 6 czerwca 1997 r. kodeks karny 25. W ustawie tej przepisy dotycz ce przest pstw korupcyjnych zawarto w rozdzia ach: XXIX Przest pstwa przeciwko dzia alno ci instytucji pa stwowych oraz samorz du terytorialnego (art. 228 231 k.k.), XXI Przest pstwa przeciwko wyborom i referendum (art. 250a k.k.) oraz XXXVI Przest pstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu (296, 296a, 296b, 302, 305 k.k.). W rozdziale XXIX kodeksu karnego wyró niono pi podstawowych form korupcji: sprzedajno urz dnicza, przekupstwo, p atna protekcja, handel wp ywami, przekroczenie uprawnie lub niedope nienie obowi zków. 3.1.1. Sprzedajno urz dnicza i przekupstwo Najcz ciej spotykan form korupcji jest apownictwo. W prawie karnym spotyka si dwie jego odmiany: biern, tzw. sprzedajno urz dnicz (dotycz c bior cych), i czynn, tzw. przekupstwo (dotycz c wr czaj cych) 26. Bardziej adekwatne dla apownictwa biernego wydaje si okre lenie sprzedajno, gdy tak naprawd apownictwo bierne cz sto wcale nie jest takie bierne, szczególnie wtedy, gdy osoba pe ni ca funkcj publiczn da korzy ci. Nazwa apownictwo czynne jest równie myl ca. Trudno bowiem mówi o aktywno ci i zaanga owaniu tej osoby, w sytuacji kiedy inicjatywa przyj cia korzy ci pochodzi od osoby pe ni cej funkcj publiczn. Art. 228 k.k. [sprzedajno urz dnicza] przest pstwo to polega na przyj ciu korzy ci maj tkowej lub osobistej albo jej obietnicy w zwi zku z pe nieniem funkcji publicznej. Korzy przyj mo na zarówno przed, jak i po dokonaniu czynno ci s u bowej 27, natomiast w wypadku uzale nienia wykonania czynno ci od wr czenia korzy ci maj tkowej, 25 Dz.U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553. 26 Znalaz e si w sytuacji korupcyjnej? Dowiedz si, co robi! Zatrzymajmy korupcj, s. 5, www.antykorupcja.gov.pl. 27 Wyrok S du Najwy szego z dn. 8.11.1974 r. (Rw 522/74, OSNPG 1975, nr 2, poz. 20).

18 Poradnik antykorupcyjny dla urz dników przyj cie korzy ci jest warunkiem podj cia czynno ci. Sprawc tego przest pstwa (podmiotem) mo e by osoba pe ni ca funkcj publiczn oraz tzw. zagraniczny funkcjonariusz publiczny. Ustawodawca przewiduje sze podstawowych postaci (typów) apownictwa biernego: 1 typ podstawowy; sprawca czynu podlega karze pozbawienia wolno ci od 6 miesi cy do lat 8; 2 typ uprzywilejowany (wypadek mniejszej wagi) okoliczno ci pope nienia przest pstwa i cechy sprawcy sprawiaj, e czyn zas uguje na agodniejsz kar 28 ; czyn zagro ony jest grzywn, kar ograniczenia wolno ci albo pozbawienia wolno ci do lat 2; w tym kwalifikowane 29 : 3 przyj cie korzy ci maj tkowej lub osobistej w zwi zku z naruszeniem przepisów prawa; czyn zagro ony jest kar pozbawienia wolno ci od 1 roku do lat 10; 4 uzale nienie wykonania czynno ci s u bowej od otrzymania korzy ci maj tkowej 30 ; czyn zagro ony jest kar pozbawienia wolno ci od 1 roku do lat 10; 5 przyj cie korzy ci maj tkowej znacznej warto ci lub jej obietnicy; czyn zagro ony jest kar pozbawienia wolno ci od 2 do 12 lat; 6 przyj cie korzy ci przez zagranicznego funkcjonariusza publicznego; czyn zagro ony jest kar okre lon odpowiednio w 1-5. Art. 229 k.k. [przekupstwo] polega na umy lnym udzieleniu korzy ci maj tkowej lub osobistej albo jej obietnicy osobie pe ni cej funkcj publiczn 31. Udzielenie korzy ci polega na bezpo rednim lub po rednim wr czeniu korzy ci. Natomiast udzielenie obietnicy oznacza, e sprawca dzia a równie np. u ywaj c powszechnie zrozumia ych 28 Wyrok S du Apelacyjnego w Krakowie z dn. 3.12.1998 r. (II Aka 196/98, KZS 1998, nr 12, poz. 31). 29 Obok cech podstawowych czyn zawiera jeszcze cechy, które wp ywaj na zwi kszenie stopnia spo ecznej szkodliwo ci i zaostrzenie kary. 30 Postanowienie SN z dn. 3.12.2002 r. (II KKN 208/01, OSNKW 2003, nr 3-4, poz. 37). 31 Wyrok SN z dn. 7.11.1994 r. (WR 186/94, OSNKW 1995, nr 3-4, poz. 20).

Formy korupcji w uj ciu prawnym 19 gestów 32. Sprawc tego przest pstwa mo e by ka dy. Zachowanie przekupuj cego stanowi drug stron sprzedajno ci, okre lonej w art. 228 k.k. Wr czaj cy korzy lub jej obietnic odpowiada tak samo jak ten, który korzy przyjmuje. Ustawodawca przewiduje pi typów apownictwa czynnego: 1 podstawowy udzielenie lub obietnic korzy ci maj tkowej lub osobistej osobie pe ni cej funkcj publiczn ; czyn zagro ony jest kar pozbawienia wolno ci od 6 miesi cy do lat 8; 2 uprzywilejowany; czyn zagro ony jest grzywn, kar ograniczenia wolno ci albo pozbawienia wolno ci do lat 2; w tym kwalifikowane: 3 udzielenie lub obietnic korzy ci maj tkowej w zamian za naruszenie obowi zku s u bowego; czyn zagro ony jest kar pozbawienia wolno ci od roku do lat 10; 4 udzielenie lub obietnic korzy ci maj tkowej znacznej warto ci; czyn zagro ony kar pozbawienia wolno ci od 2 do 12 lat; 5 udzielenie lub obietnic udzielenia korzy ci maj tkowej lub osobistej zagranicznemu funkcjonariuszowi publicznemu w zwi zku z pe nieniem tej funkcji; 6 klauzul bezkarno ci problematyka odpowiedzialno ci karnej oraz klauzuli bezkarno ci zosta a omówiona w dalszej cz ci podr cznika (rozdzia 4.1.). 3.1.2. P atna protekcja, handel wp ywami, przekroczenie uprawnie lub niedope nienie obowi zków Art. 230 k.k. [p atna protekcja] podj cie si po rednictwa w za atwieniu sprawy w instytucji pa stwowej lub samorz du terytorialnego, organizacji mi dzynarodowej albo te krajowej lub zagranicznej organizacji dysponuj cej rodkami publicznymi w zamian za korzy maj tkow lub osobist b d jej obietnic. Dzia anie sprawcy mo e polega jedynie na powo ywaniu si na wp ywy lub na wywo aniu u osoby zainteresowanej przekonania o istnieniu takich wp ywów 32 Wyrok SN z dn. 5.11.1997 r. (V KKN 105/97, OSNKW 1998, nr 1-2, poz. 7).

20 Poradnik antykorupcyjny dla urz dników albo na utwierdzeniu jej w takim przekonaniu 33, bowiem dla bytu przest pstwa nieistotne jest, czy osoba powo uj ca si na wp ywy takie posiada i czy rzeczywi cie zostan podj te dzia ania po rednictwa 34. Inicjatywa pope nienia przest pstwa mo e pochodzi zarówno od osoby, która podejmuje si za atwienia sprawy, jak i osoby, której zale y na korzystnym dla siebie rozwi zaniu. W przeciwie stwie do przest pstwa sprzedajno ci, p atna protekcja jest przest pstwem, którego sprawc mo e by ka dy. Ustawodawca przewiduje dwa typy p atnej protekcji: 1 podstawowy; czyn zagro ony jest kar pozbawienia wolno- ci od 6 miesi cy do lat 8; 2 uprzywilejowany; czyn zagro ony jest kar grzywny, ograniczenia wolno ci albo pozbawienia wolno ci do lat 2. Art. 230a k.k. [czynna p atna protekcja, handel wp ywami] przest pstwo to polega na udzieleniu lub obietnicy udzielenia po rednikowi korzy ci maj tkowej lub osobistej w zamian za po rednictwo w za atwieniu sprawy w instytucji pa stwowej, samorz dowej, organizacji mi dzynarodowej albo krajowej lub w zagranicznej jednostce organizacyjnej dysponuj cej rodkami publicznymi. Dzia anie sprawcy ma sk oni po rednika do bezprawnego wywarcia wp ywu na decyzj osoby pe ni cej funkcj publiczn. A wi c dzia anie polega na tym samym, co przekupstwo (art. 229 k.k.), z tym wyj tkiem, e w przypadku art. 230a k.k. celem dzia ania sprawcy jest op acenie po rednictwa, a niekoniecznie osoby podejmuj cej decyzj. Sprawc tego przest pstwa mo e by ka dy. Ustawodawca przewiduje dwa typy czynnej p atnej protekcji: 1 podstawowy; czyn zagro ony jest kar pozbawienia wolno- ci od 6 miesi cy do 8 lat; 2 uprzywilejowany; czyn zagro ony jest kar grzywny, ogra- 33 Wyrok SN z dn. 2.03.1972 r. (II KR 4/71, OSNPG 1972, nr 2, poz. 156). 34 Postanowienie SN z 20.10. 2005 r. (II KK 184/05, OSNKW 2005, nr 12, poz. 120), oraz wyrok z 29.02.1984 r. (Rw 53/84, OSNKW 1984, nr 9-10, poz. 94).

Formy korupcji w uj ciu prawnym 21 niczenia wolno ci lub pozbawienia wolno ci do lat 2; 3 klauzula bezkarno ci. Art. 231 k.k. [przekroczenie uprawnie, niedope nienie obowi zków] przest pstwo to mo e pope ni wy cznie funkcjonariusz publiczny, który przekraczaj c swoje uprawnienia lub nie dope niaj c obowi zków, dzia a na szkod interesu publicznego lub prywatnego. Wynika st d, e zakres podmiotowy uleg tutaj w porównaniu z przest pstwem apownictwa istotnemu ograniczeniu. Je eli motywem dzia ania sprawcy jest osi gni cie korzy ci maj tkowej lub osobistej, przepis przewiduje surowsz odpowiedzialno karn. Ustawodawca przewiduje tutaj klauzul subsydiarno ci, stanowi c, i art. 231 2 k.k. nie stosuje si, gdy czyn sprawcy wype nia znamiona czynu zabronionego okre lonego w art. 228 k.k. Dla bytu przest pstwa okre- lonego w art. 231 1 k.k. nie jest wymagane wyst pienie rzeczywistej szkody. Sprawca wype nia znamiona poprzez dzia anie lub zaniechanie, stwarzaj c stan zagro enia dla dobra prawnego. Dla w a ciwego przypisania odpowiedzialno ci za to przest pstwo niezb dne jest ustalenie podstawy i zakresu uprawnie funkcjonariusza 35. Ustawodawca przewiduje trzy typy tego przest pstwa: 1 podstawowy; czyn zagro ony kar pobawienia wolno ci do lat 3; 2 kwalifikowany, sprawca dopuszcza si czynu w celu osi gni cia korzy ci maj tkowej lub osobistej; sprawca czynu podlega karze pozbawienia wolno ci od roku do lat 10; 3 uprzywilejowany, nieumy lne wyrz dzenie istotnej szkody, za któr ustawodawca przewidzia grzywn, kar ograniczenia wolno ci lub pozbawienia wolno ci do lat 2. 35 Wyrok SN z dn. 23.04.1977 r. (VI KRN 70/77, OSNKW 1977, nr 6, poz. 63).

22 Poradnik antykorupcyjny dla urz dników 3.1.3. Pozosta e czyny korupcyjne Korupcja przejawia si tak e w apownictwie wyborczym (art. 250a k.k.), w apownictwie w obrocie gospodarczym (art. 296a k.k.), w apownictwie w sporcie (art. 296b k.k.), po wiadczaniu nieprawdy (art. 271 3 k.k.), nadu yciu zaufania (art. 296 2 k.k.), w przekupstwie wierzycieli (art. 302 2 i 3 k.k.) oraz w udaremnianiu lub utrudnianiu przetargu publicznego (art. 305 1 k.k.). W rozdziale XXI kodeksu karnego spenalizowano korupcj wyborcz. Art. 250a k.k. [korupcja wyborcza] dotyczy g osowania w wyborach do parlamentów: krajowego, europejskiego, organów wybieralnych samorz dów, ale równie w referendach krajowych i lokalnych. Nie odnosi si do g osowa w organach spó ek, spó dzielni czy organizacji spo- ecznych. Przest pstwo apownictwa wyborczego biernego ( 1) jest przest pstwem indywidualnym. Sprawc mo e by tylko osoba posiadaj ca czynne prawo wyborcze. W przepisie tym ustawodawca nie przewidzia odpowiedzialno ci karnej za udzielenie i przyj cie obietnicy korzy- ci maj tkowej lub osobistej. Z kolei przest pstwo apownictwa wyborczego czynnego ( 2) jest przest pstwem powszechnym, jego sprawc mo e by ka dy. Ustawodawca wprowadzi w art. 250a k.k. nast puj ce typy korupcji wyborczej: 1 podstawowy, sprzedajno wyborcza ( apownictwo bierne); czyn zagro ony jest kar pozbawienia wolno ci od 3 miesi cy do lat 5; 2 podstawowy, przekupstwo wyborcze; podlega tej samej karze j.w.; 3 uprzywilejowane zarówno sprzedajno ci, jak i przekupstwa; czyn zagro ony jest kar grzywny, ograniczenia wolno ci albo pozbawienia wolno ci do lat 2; 4 nadzwyczajne z agodzenie kary lub odst pienie od jej wymierzenia (omówione w dalszej cz ci podr cznika rozdz. 4.1.2). W rozdziale XXXVI kodeksu karnego spenalizowano nadu ycie zaufania, korupcj gospodarcz i korupcj mened erów, korupcj w profe-

Formy korupcji w uj ciu prawnym 23 sjonalnych zawodach sportowych, korupcj wierzycieli, udaremnianie lub utrudnianie przetargu publicznego, natomiast w rozdziale XXXIV po wiadczenie nieprawdy. Art. 296 k.k. [nadu ycie zaufania]: 2 typ kwalifikowany; polega na wyrz dzeniu przez zobowi zanego na podstawie ustawy, decyzji w a ciwego organu lub umowy do prowadzenia spraw maj tkowych lub dzia alno ci innego podmiotu znacznej szkody maj tkowej 36 w maj tku tego podmiotu na skutek nadu ycia udzielonych uprawnie lub niedope nienia ci cego na nim obowi zku; podmiotem tego przest pstwa mo e by tylko osoba zobowi zana na podstawie przepisu ustawy, decyzji w a ciwego organu lub umowy do zajmowania si sprawami maj tkowymi lub dzia alno ci gospodarcz innego podmiotu; czyn zagro ony jest kar pozbawienia wolno ci od 6 miesi cy do lat 8. Art. 296a k.k. [korupcja gospodarcza, korupcja mened erów]: 1 sprzedajno, typ podstawowy; sprawc apownictwa gospodarczego w dzia alno ci gospodarczej mo e by osoba, która w jednostce organizacyjnej 37 pe ni funkcj kierownicz (np. dyrektor firmy) b d funkcj maj c istotny wp yw na decyzje zwi zane z dzia alno ci tej jednostki (np. ksi gowy), a tak e ka da osoba pozostaj ca z ni w stosunku pracy, umowy zlecenia lub umowy o dzie o; zabronione zachowanie sprawcy polega na przyjmowaniu korzy ci maj tkowej b d osobistej albo obietnicy w zamian za dzia anie lub zaniechanie, które mo e wyrz dzi szkod maj tkow jednostce organizacyjnej; korzy ta mo e by równie udzielona za czyn nieuczciwej konkurencji 38 lub za niedopuszczaln 36 Uchwa a S du Najwy szego z dn. 21.06.1995 r. (I KZP 22/95, OSNKW 1995, nr 9-10, poz. 58). 37 Jednostka organizacyjna osoba fizyczna, osoba prawna lub inna jednostka nieposiadaj ca osobowo ci prawnej, prowadz ca dzia alno gospodarcz w oparciu o przepisy ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dzia alno ci gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz. 1807). 38 Czynem nieuczciwej konkurencji, zgodnie z artyku em 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. Nr 153 poz. 1503), jest dzia anie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, je eli zagra a lub narusza interes innego przedsi biorcy lub klienta.

24 Poradnik antykorupcyjny dla urz dników czynno preferencyjn 39 na rzecz którego z uczestników obrotu gospodarczego; czyn zagro ony jest kar pozbawienia wolno ci od 3 miesi cy do lat 5; 2 przekupstwo, typ podstawowy dotyczy osoby, która udziela lub obiecuje udzieli korzy ci maj tkowej lub osobistej w zamian za zachowania okre lone w 1; sprawc tego przest pstwa mo e by ka dy; czyn zagro ony jest kar pozbawienia wolno ci jak w 1; 3 typ uprzywilejowany dla sprzedajno ci i przekupstwa gospodarczego; sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolno ci albo pozbawienia wolno ci do lat 2; 4 typ kwalifikowany apownictwa biernego; sprawca swoim zachowaniem wyrz dzi jednostce, która go zatrudnia lub któr reprezentuje, znaczn szkod maj tkow 40 ; czyn zagro ony jest kar pozbawienia wolno ci od 6 miesi cy do lat 8; 5 klauzula bezkarno ci. 39 Niedopuszczalna czynno preferencyjna bezprawne, nieuczciwe lub nierzetelne zachowanie przynosz ce korzy innemu podmiotowi kosztem przedsi biorstwa reprezentowanego przez mened era. Przyk adami takiego zachowania mog by : zbycie mienia lub w asno ci przedsi biorstwa (spó ki) po ra co niskiej cenie oraz bezprawne uprzywilejowanie oferenta w zwi zku z realizacj zamówie publicznych. 40 Szkoda maj tkowa dotyczy zarówno straty, jak poszkodowany poniós, jak i korzy ci, które móg by osi gn, gdyby nie wyrz dzono mu szkody. W tym przypadku mamy do czynienia ze szkod maj tkow w znaczeniu cywilnoprawnym.

Formy korupcji w uj ciu prawnym 25 Art. 296b k.k. [korupcja w profesjonalnych 41 zawodach sportowych]: 1 sprzedajno, typ podstawowy; sprawc tego przest pstwa mo e by organizator zawodów sportowych (np. prezes klubu), jak i ich uczestnik (np. zawodnik, s dzia), który odpowiada za zachowanie polegaj ce na przyj ciu korzy ci maj tkowej lub osobistej albo jej obietnicy w zamian za nieuczciwe zachowanie mog ce mie wp yw na wynik zawodów; karane jest samo nara enie na skutek w postaci wypaczenia wyników zawodów; ustawodawca nie wymaga natomiast, aby skutek w postaci wypaczenia tego wyniku faktycznie nast pi ; czyn zagro ony jest kar pozbawienia wolno ci od 3 miesi cy do lat 5; 2 przekupstwo, typ podstawowy; sprawc przekupstwa w sporcie jest ka dy, kto za nieuczciwe zachowanie mog ce mie wp yw na wynik zawodów wr cza b d sk ada obietnic wr czenia apówki organizatorowi lub uczestnikowi zawodów sportowych; jest to przest pstwo powszechne, mo e je pope ni ka dy, kto dzia- a w celu nieuczciwego wp yni cia na wynik zawodów; czyn zagro ony jest kar jak w 1; 3 typ uprzywilejowany, dotyczy przekupstwa i sprzedajno ci; sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolno ci oraz pozbawienia wolno ci do lat 2; 41 Sport profesjonalny jest rodzajem dzia alno ci gospodarczej niewymagaj cym uzyskania koncesji lub zezwolenia. Dzia alno gospodarcza w zakresie organizacji profesjonalnego wspó zawodnictwa sportowego jest regulowana przepisami ustawy o swobodzie dzia alno ci gospodarczej i wymaga wpisu do rejestru organizatorów profesjonalnego wspó zawodnictwa sportowego. Na podstawie art. 29 ust. 3 pkt 1-5 cytowanej ustawy, dzia alno w zakresie sportu profesjonalnego mog prowadzi jedynie sportowe spó ki akcyjne i polskie zwi zki sportowe. Podmioty te, wykonuj c dzia alno gospodarcz w omawianym zakresie, obowi zane s spe ni warunki formalne okre lone w art. 29 ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej (Dz.U. Nr 25, poz. 113). Profesjonalnymi zawodami sportowymi s zawody organizowane i prowadzone zgodnie z zasadami ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o sporcie kwalifikowanym (Dz.U. Nr 155, poz. 1298). Pomocne w ustaleniu tej definicji b d równie inne przepisy ustawy o kulturze fizycznej, w szczególno ci art. 3 pkt 5, który mówi, e sport profesjonalny jest rodzajem sportu wyczynowego, uprawianego w celach zarobkowych.

26 Poradnik antykorupcyjny dla urz dników 4 klauzula bezkarno ci. Art. 302 2 i 3 k.k. [korupcja wierzycieli]: 2 przekupstwo wierzyciela lub wierzycieli polega na udzieleniu wierzycielowi przez d u nika lub inn osob dzia aj c na jego rzecz korzy ci maj tkowej lub jej obietnicy w zamian za dzia anie na szkod innych wierzycieli; przekupstwa wierzyciela mo e si dopu ci zarówno d u nik, jak i ka da inna osoba, dzia aj ca na jego pro b ; przedmiotem apówki udzielanej lub obiecywanej wierzycielowi za dzia anie opisane w 2 jest korzy maj tkowa; czyn zagro ony jest kar pozbawienia wolno ci do lat 3; 3 sprzedajno wierzyciela polega na przyj ciu od d u nika lub innej dzia aj cej na jego rzecz osoby korzy ci albo na daniu takiej korzy ci w zamian za dzia anie na szkod innych wierzycieli; sprawc sprzedajno ci mo e by jedynie wierzyciel, natomiast przedmiotem apówki przyjmowanej przez wierzyciela jest korzy w ka dej postaci; czyn jest zagro ony kar pozbawienia wolno ci do lat 3. Art. 305 1 k.k. [udaremnianie lub utrudnianie przetargu publicznego]: 1 przest pstwo to polega na udaremnianiu lub utrudnianiu przetargu publicznego albo wchodzeniu w porozumienie z inn osob, przez co sprawca dzia a na szkod w a ciciela mienia albo osoby b d instytucji, na rzecz której przetarg jest organizowany; do dokonania przest pstwa nie jest potrzebne osi gni cie przez sprawc zamierzonego celu w postaci osi gni cia korzy ci maj tkowej; czyn dokonany jest ju z chwil udaremnienia b d utrudnienia przetargu; mo e by dokonany zarówno przez dzia anie, jak i przez zaniechanie; podmiotem przest pstwa stypizowanego w 1 mo e by ka dy, czyn jest zagro ony kar pozbawienia wolno ci od miesi ca do lat 3. Art. 271 3 k.k. [po wiadczenie nieprawdy]: 3 typ kwalifikowany przest pstwo po wiadczenia nieprawdy w celu osi gni cia korzy ci maj tkowej lub osobistej; warunkiem

Formy korupcji w uj ciu prawnym 27 karalno ci sprawcy na podstawie tego przepisu nie jest uzyskanie okre lonej tam korzy ci, ale dzia anie w celu jej osi gni cia 42 ; podmiotem przest pstwa po wiadczenia nieprawdy mo e by tylko osoba, która jest upowa niona do wystawienia konkretnego dokumentu w cudzej sprawie 43 ; czyn jest zagro ony kar pozbawienia wolno ci od 6 miesi cy do lat 8. 3.1.4. Pozosta e przepisy antykorupcyjne Kodeks karny nie jest jedyn ustaw w polskim prawodawstwie, w której zawarte s przepisy maj ce na celu zapewnienie prawid owo ci funkcjonowania i ochron organów pa stwowych i samorz dowych. Przepisy zapobiegaj ce korupcji zosta y tak e umieszczone np. w: ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia dzia alno ci gospodarczej przez osoby pe ni ce funkcje publiczne (Dz. U. Nr 106, poz. 679, z pó n. zm.) zawieraj cej regulacje zapobiegaj ce mo liwo ci wykorzystania funkcji publicznych do realizacji interesów osobistych b d grupowych zwi zanych np. z zatrudnieniem osoby zajmuj cej kierownicze stanowisko pa stwowe w spó ce handlowej; ustawodawca, wprowadzaj c ograniczenie zatrudnienia i prowadzenia dzia alno ci przez osoby wymienione w art. 2 ustawy, mia na celu wyeliminowanie kolizji interesów w przypadku równoczesnego pe nienia funkcji publicznych i uzyskiwania korzy ci materialnych w zwi zku z zatrudnieniem w sektorze gospodarczym: art. 14 ust. 1 typ podstawowy podanie nieprawdy w o wiadczeniu maj tkowym; czyn zagro ony jest kar pozbawienia do lat 5; ust. 2 wypadek mniejszej wagi podlega grzywnie, karze ograniczenia wolno ci albo pozbawienia wolno ci do roku; art. 15 zabrania zatrudniania osób wymienionych w ustawie i stanowi wykroczenie; podlega karze aresztu albo karze grzywny; 42 S d Najwy szy w wyroku z dn. 13.08.1976 r. (IV KR 148/76, OSNPG 1976, nr 11, poz. 104). 43 Wyrok SA w Katowicach z 26.03.1998 r. (OSP 1998, nr 12, poz. 225).

28 Poradnik antykorupcyjny dla urz dników ustawie z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówie publicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 19, poz. 177), która ma na celu zapewnienie prawid owo ci przeprowadzania przetargów publicznych oraz zapewnienie w a ciwego gospodarowania rodkami pochodz cymi z bud etu pa stwa. Odpowiedzialno za naruszenie przepisów ustawy dzia VII, art. 200 201. 3.2. Niekaralne formy korupcji 3.2.1. Nepotyzm a kumoterstwo Nepotyzm ( ac. nepos, nepotis bratanek, wnuk) oznacza nadu ywanie zajmowanego stanowiska poprzez protegowanie krewnych. Natomiast kumoterstwo to faworyzowanie oparte nie na pokrewie stwie, ale na powi zaniach towarzyskich. Protegowane s osoby, które najcz ciej nie posiadaj odpowiednich zdolno ci lub kwalifikacji. 3.2.2. Konflikt interesów Wed ug prof. Antoniego Z. Kami skiego, konflikt interesów to pe nienie przez osob publiczn albo cz onków jej najbli ej rodziny funkcji lub utrzymywanie kontaktów o charakterze prywatnym, które wp ywa mog na tre urz dowych zachowa w sposób rodz cy w tpliwo ci co do ich bezstronno ci. Polskie prawo przewiduje ustawowe ograniczenia w podejmowaniu dzia alno ci gospodarczej przez ci le wymienione w ustawach osoby 44. 44 Art. 22 Konstytucji RP (Dz.U. Nr 78, poz. 483) oraz art. 30 i 31 ustawy z dn. 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorz dowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 223, poz. 1458), art. 19 ust. 1 i 2 ustawy z dn. 16 wrze nia 1982 r. o pracownikach urz dów pa stwowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953, z pó n. zm.), art. 2 ustawy z dn. 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia dzia alno ci gospodarczej przez osoby pe ni ce funkcje publiczne (Dz. U. z 1997 r. Nr 106, poz. 679, z pó n. zm.).

30 Poradnik antykorupcyjny dla urz dników 4.1. Odpowiedzialno karna Przyj te przez ustawodawc uregulowania maj na celu skuteczne zwalczanie korupcji poprzez zastosowanie sankcji karnej oraz pozbawienie sprawców takich dzia a owoców przest pstw. Uregulowania te maj spe nia równie funkcj profilaktyczn. Korupcja w sensie prawnym jest przest pstwem ciganym z urz du i podlega karze. Kary dotycz zarówno osoby oferuj cej, jak i przyjmuj cej korzy. Do sankcji nale y zaliczy : kar pozbawienia wolno ci, kar ograniczenia wolno ci, kar grzywny art. 33 2 k.k. oraz rodki karne w postaci: zakazu zajmowania okre lonego stanowiska (np. kontrolera ruchu, diagnosty samochodowego), wykonywania zawodu (np. lekarza, nauczyciela), prowadzenia okre lonej dzia alno ci gospodarczej art. 41 k.k. (np. dzia alno ci budowlanej czy organizowania zawodów sportowych, gdy sprawca dopuszcza si przekupstw np. s dziów), przepadku przedmiotów art. 44 k.k., przepadku korzy ci art. 45 k.k., podania wyroku do publicznej wiadomo ci, wiadczenia pieni nego na okre lony cel spo eczny. S dy w przypadku wydawania wyroków za przest pstwa korupcyjne orzekaj zwykle kar pozbawienia wolno ci, ewentualnie z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, oraz kar grzywny. Grzywna orzekana niezale nie od kary pozbawienia wolno ci stanowi dodatkow dolegliwo o charakterze materialnym. Nak adana jest, gdy sprawca osi gn z przest pstwa korzy maj tkow. rodek karny w postaci przepadku przedmiotów pochodz cych z przest pstwa oraz korzy ci (lub ich równowarto ci), np. przepadek samochodu otrzymanego jako apówka, a tak e przedmiotów b d cych produktem przest pstwa, np. rodek karny w postaci przepadku samochodu zakupionego za apówk, ma na celu przede wszystkim pozbawienie sprawcy tzw. owoców przest pstwa. S u y temu przewidziany

Prawne konsekwencje korupcji 31 przez ustawodawc obowi zek orzeczenia przez s d takiego przepadku w sytuacji wydania za przest pstwo korupcji wyroku skazuj cego. Za przest pstwa korupcyjne okre lone w przepisach: art. 228 k.k., art. 230 k.k., art. 296a k.k., art. 296b k.k., art. 302 2 i 3 k.k., na zasadzie przepisów ustawy z dnia 28 pa dziernika 2002 r. o odpowiedzialno ci podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod gro b kary (Dz. U. Nr 197, poz. 1661, z pó n. zm.), odpowiedzialno ponosi równie podmiot zbiorowy 45 za czyn, którym jest zachowanie osoby fizycznej dzia aj cej w interesie tego podmiotu gospodarczego, je eli zachowanie to przynios o lub mog o przynie podmiotowi zbiorowemu korzy 46. Wobec podmiotu zbiorowego, oprócz kary grzywny, s d orzeka przepadek 47 : przedmiotów, które pochodz chocia by po rednio z czynu zabronionego lub które s u y y lub by y przeznaczone do pope nienia czynu zabronionego; korzy ci maj tkowej pochodz cej chocia by po rednio z czynu zabronionego; równowarto ci przedmiotów lub korzy ci maj tkowej pochodz cych chocia by po rednio z czynu zabronionego, jak równie wy- czenie prawa do korzystania ze wiadcze publicznych lub pomocy publicznej. S d mo e orzec zakaz: promocji lub reklamy prowadzonej dzia alno ci, wytwarzanych lub 45 Podmiotem zbiorowym jest osoba prawna (np. spó ka akcyjna) oraz jednostka organizacyjna niemaj ca osobowo ci prawnej (np. spó ka partnerska, komandytowa), z wy czeniem Skarbu Pa stwa, jednostek samorz du terytorialnego i ich zwi zków oraz organów pa stwowych i samorz du terytorialnego. Podmiotem zbiorowym jest równie spó ka handlowa z udzia em Skarbu Pa stwa, jednostki samorz du terytorialnego lub zwi zku takich jednostek, przedsi biorca nieb d cy osob fizyczn, a tak e zagraniczna jednostka organizacyjna. 46 B. Kolasi ski, op. cit., s. 15-22. 47 Art. 8, ustawy z dnia 28 pa dziernika 2002 r. o odpowiedzialno ci podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod gro b kary (Dz.U. Nr 197, poz.1661, z pó n. zm.).

32 Poradnik antykorupcyjny dla urz dników sprzedawanych wyrobów, wiadczonych us ug lub udzielanych wiadcze ; korzystania z dotacji, subwencji lub innych form wsparcia finansowego rodkami publicznymi; korzystania z pomocy organizacji mi dzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest cz onkiem; ubiegania si o zamówienia publiczne; prowadzenia okre lonej dzia alno ci podstawowej lub ubocznej, a tak e podanie wyroku do publicznej wiadomo ci, a tak e czasowy lub sta y zakaz prowadzenia dzia alno ci gospodarczej, przekazanie pod nadzór s dowy, wzgl dnie s dowy nakaz likwidacji 48. 4.1.1. Okoliczno ci wy czaj ce odpowiedzialno karn (klauzule bezkarno ci) Przepisy przewiduj mo liwo unikni cia kary przez osob, która wr czy a apówk. Sprawca tego przest pstwa nie podlega karze, je eli zostan spe nione ni ej wymienione warunki: sprawca oka e tzw. czynny al tzn. daj cy apówk ujawni organom cigania wszystkie istotne okoliczno ci przest pstwa, zanim te organy same je wykryj ; niewystarczaj ce jest przekazanie przez sprawc tylko niektórych okoliczno ci b d fragmentów zdarze, a zatajenie innych 49 ; w sytuacji, gdy sprawca wielokrotnie udziela korzy ci maj tkowej lub osobistej tej samej osobie, to mo liwe jest skorzystanie z instytucji bezkarno ci tylko wtedy, gdy ujawni wszystkie okoliczno ci sk adaj ce si na czyn ci g y 50 ; zg oszenia takiego nale y dokona osobi cie na policji, w prokuraturze, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym b d innym organie cigania; ustawa nie przes dza formy zawiadomienia o fakcie wr czenia apówki, co oznacza, e mo e by dokonane w dowolnej formie, a wi c pisemnie 48 B. Kolasi ski, op. cit., s. 6. 49 Wyrok S.A. w Poznaniu (II AKa 16/02, OSA 2002/9/69). 50 Wyrok SN z dn. 8 marca 1985 r. (IV KR 41/85, OSNKW 1985, nr 11 12, poz. 88) wraz z glos M. Surkonta, Nowe Prawo 1986, nr 11 12, s. 138 139.

Prawne konsekwencje korupcji 33 lub ustnie do protoko u; doniesienie anonimowe nie spe nia warunków stawianych tego rodzaju czynno ci; zgodnie z art. 119 1 pkt 4 k.p.k. pismo procesowe musi zawiera podpis sk adaj cego 51 ; korzy maj tkowa lub osobista albo jej obietnica zostan przyj te; przyj cie korzy ci lub jej obietnicy mo e mie charakter dorozumiany, np. gestem; je eli apówka nie zosta a przyj ta, osoba odpowiada za apownictwo czynne, a je eli do przyj cia dosz o, a sprawca dzia a w celu skierowania przeciwko tej osobie post powania karnego, to na podstawie art. 24 k.k. pozostaje odpowiedzialno za prowokacj, jednak przepis ten nie wy cza bezkarno- ci daj cego apówk okre lonej w art. 229 6 k.k. Ocen, czy wszystkie przedstawione wy ej warunki zosta y spe nione, ustawodawca pozostawia organowi powo anemu do cigania przest pstw, który zosta poinformowany przez sprawc o pope nieniu przest pstwa, np. CBA, je li to ono przyj o zawiadomienie. Celem wprowadzenia tego rozwi zania jest rozbicie powsta ej na gruncie przest pstwa tzw. solidarno ci sprawców korupcji, tj. zmowy milczenia pomi dzy przyjmuj cym korzy maj tkow lub osobist albo jej obietnic oraz udzielaj cym jej. Poni ej przedstawiono przepisy pozwalaj ce pod ww. okre lonymi przez ustaw warunkami na korzystanie z bezkarno ci przez sprawców przest pstw: art. 229 1-5 k.k. (przekupstwo w sektorze publicznym), art. 230a 1 i 2 k.k. (handel wp ywami), art. 296a 2 albo 3 k.k. w zw. z 2 (przekupstwo gospodarcze), art. 296b 2 albo 3 k.k. w zw. z 2 (przekupstwo sportowe). Bezkarno we wskazanych wy ej przepisach oznacza zgodnie z art. 17 1 pkt 4 k.p.k., e organ cigania nie wszczyna post powania karnego przeciwko osobie, która wr czy a apówk, natomiast wszcz te umarza. Ustalenie, e sprawca nie podlega karze w toku post powania przygotowawczego, powoduje wydanie postanowienia umarzaj cego lub je eli okoliczno ta zosta a ustalona do- 51 R. A. Stefa ski, Zawiadomienie o niepope nionym przest pstwie w wietle prawa karnego, Prokuratura i Prawo 2005, nr 10, s. 35.

34 Poradnik antykorupcyjny dla urz dników piero po rozpocz ciu przewodu s dowego wyroku umarzaj cego na rozprawie. Sprawca przekupstwa natomiast wyst puje w sprawie przeciwko przyjmuj cemu apówk w charakterze wiadka 52. Z dobrodziejstwa bezkarno ci mog skorzysta jedynie sprawcy przekupstwa, natomiast ustawodawca odmówi takiej mo liwo ci osobom przyjmuj cym apówki. Instytucja bezkarno ci przekupstwa posz a tak daleko, i nawet, gdy z inicjatyw apówki wyszed daj cy który nast pnie z o y stosowne zawiadomienie stosuje si wobec niego przepisy uwalniaj ce go od odpowiedzialno ci karnej. Dla urz dnika nara onego na sytuacje korupcyjne najbardziej istotne wydaje si jednak stwierdzenie, e przyjmuj c apówk nie tylko amie prawo w okoliczno ciach konkretnej sprawy, ale równie nara a si na ryzyko, e w przysz o ci mo e by szanta owany przez osob wr czaj c lub grup przest pcz i znajdzie si w sytuacji, któr mo na okre li jako spiral korupcji. W doktrynie pojawiaj si równie koncepcje dotycz ce bezkarno- ci przest pstwa przekupstwa w sytuacjach wyst pienia: kontratypów, tj. typowych okoliczno ci wy czaj cych bezprawno czynu (g ównie stanu wy szej konieczno ci); sytuacji, w których czyn apówkarski charakteryzuje znikoma szkodliwo spo eczna 53. O ile w wyj tkowych okoliczno ciach i z powa nymi zastrze eniami kontratypy i znikoma szkodliwo spo eczna czynu mog 52 B. Kolasi ski, op. cit., s. 23-24., G. Kobuszewski, Z. Bielecki, Przes anki wy czenia lub z agodzenia odpowiedzialno ci karnej sprawcy przest pstwa korupcji [w:] Zwalczanie przest pczo ci korupcyjnej w Polsce, red. Z. Bielecki, J. Szafra ski, Szczytno 2007 r., s. 96-98. 53 Znikoma szkodliwo spo eczna. W my l art. 1 2 k.k. nie stanowi przest pstwa czyn zabroniony, którego spo eczna szkodliwo jest znikoma. Pope nienie takiego czynu nie poci ga zatem za sob odpowiedzialno ci karnej. Przy ocenie stopnia spo ecznej szkodliwo ci czynu s d bierze pod uwag rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrz dzonej lub gro cej szkody, sposób i okoliczno ci pope nienia czynu, wag naruszonych przez sprawc obowi zków, jak równie posta zamiaru, motywacj sprawcy, rodzaj naruszonych regu ostro no ci i stopie ich naruszenia.