Vademecum Marynarza Wydanie I poprawione Stowarzyszenie Edukacja pod Żaglami 2006 2
Witajcie w załodze STS Pogoria! Macie przed sobą I wydanie Vademecum Uczestnika Szkoły pod Żaglami. Tworząc ten miniprzewodnik, chcieliśmy ułatwić Wam poznanie statku oraz zwyczajów panujących podczas rejsu. Oczywiście nie mogliśmy (i nie chcieliśmy!) zawrzeć w nim wszystkiego, czego dowiecie się w ciągu najbliższego miesiąca. Mamy jednak nadzieję, że to Vademecum ułatwi Wam życie na pokładzie przynajmniej przez pierwsze dni rejsu. Miłej lektury! Spis treści 1. Życie na statku 4 2. Nauka...7 3. STS Pogoria 8 4. Plan pomieszczeń.12 5. Historia statku 13 6. Alarmy.14 7. Zamiast regulaminu... 16 8. Po rejsie.18 9. O Stowarzyszeniu Edukacja pod Żaglami.19 3
1. Życie na statku Już w trakcie podróży autobusem zostaniecie podzieleni na wachty i grupy edukacyjne. (ważny termin wachta ma dwa znaczenia jest to zarówno zespół żeglarzy pracujących razem, jak i służba pełniona przez nich). Dowiecie się też w którym miejscu na statku zamieszkacie (plan pomieszczeń statku na stronie 12). Cztery osoby zostaną starszymi wacht będą rozdzielać między pozostałych zadania do wykonania podczas wacht nawigacyjnych, kambuzowych i bosmańskich. Pamiętajcie, że jesteście im winni posłuszeństwo. Na czele każdej wachty stanie oficer członek kadry z uprawnieniami, pod okiem którego prowadzić będziecie statek, a także zajmować się innymi rzeczami podczas rejsu. Oczywiście wszystkim kieruje kapitan. Ponadto na pokładzie spotkacie też kucharza, bosmana, mechanika oraz nauczycieli. Trudno powiedzieć jak wyglądać będzie typowy dzień na statku. Zależy to od tego, czy statek stoi w porcie, czy jest w morzu oraz od tego jaką wachtę przypada wam pełnić. Trochę porządku w ten pozornie skomplikowany system wprowadza plan dnia oraz grafik wacht (na str. 5). 0700 pobudka; 0700-0730 toaleta poranna; 0730-0755 śniadanie dla wacht wolnych od służby; 0800 podniesienie bandery i apel poranny; po apelu śniadanie wachty nawigacyjnej i wachty gospodarczej; klar osobisty, kontrola porządku pod pokładem; 0900-1300 lekcje lub prace bosmańskie; 1330 obiad; 1500-1800 nauka indywidualna lub prace bosmańskie 1830 kolacja; 2300 cisza nocna do godz. 0700 4
5
Rodzaje służby Wachta nawigacyjna trwa zawsze 4 godziny, przypada w różnych porach dnia. Polega na służbie na oku (obserwacji), sterowaniu, prowadzeniu nawigacji, obsłudze żagli itd. Wachta bosmańska przypada co 4 dni i trwa 12 godzin. Polega na prowadzeniu prac konserwacyjnych i naprawie urządzeń statku pod okiem bosmana (szycie i wymiana żagli, malowanie, mycie pokładu itp.) Wachta gospodarcza przypada co 4 dni i trwa od godz. 16 do godz. 16 następnej doby. Tę wachtę przekazują sobie starsi wacht po kontroli porządku. Tzw. kambuz polega na sprzątaniu statku pod pokładem, pomocy kucharzowi w gotowaniu, zmywaniu, a w porcie także na służbie przy trapie w ciągu dnia. Dzień w porcie Podstawowa sprawa to fakt, że nie ma lekcji! Edukacja odbywa się przez wycieczki i inne zajęcia. Podczas postoju w porcie dwie osoby z załogi pełnią służbę przy trapie. W godzinach 0800-2000 są to marynarze z wachty kambuzowej, a w nocy ci, którym przypada wachta nawigacyjna. Do obowiązku trapowych należy pilnowanie, czy nikt obcy nie wchodzi na statek oraz czy wszystko na pokładzie (cumy, odbijacze itd.) działa prawidłowo. Oczywiście podczas organizowanych dla Was wycieczek i innych akcji służbę trapową przejmą nauczyciele lub załoga stała. Dzień w morzu Podczas żeglugi wachty nawigacyjne zmieniają się według grafika (str. 5). Wachtę nawigacyjną przekazują sobie oficerowie do Was należy punktualne przybycie oraz sprawna zmian na stanowiskach. Czasem zmianę wacht wykorzystuje się, aby wykonać jakiś manewr siłą dwóch wacht. W czasie lekcji służbę pełnić będzie oficer wachtowy, bosman i wolni nauczyciele, ale możecie zostać poproszeni na pokład jeżeli sytuacja będzie tego wymagać, np. aby szybko zrzucić żagle. 6
2. Nauka Lekcje W zajęciach uczestniczysz razem ze swoją grupą edukacyjną. Podczas rejsu zaplanowano XV dni lekcyjnych każdego z nich trzy 60-minutowe lekcję: o 1000, 1105 i 1210. Ponieważ przerwy są krótkie (i nie ma dzwonków) postarajcie się już rano zapoznać się z planem na konkretny dzień oraz sprawnie przechodzić do odpowiedniego pomieszczenia. Zajęcia dodatkowe i nauka indywidualna Twój nauczyciel od PO przepyta Cię po powrocie z doktryny obronnej ZSRR? Zamiast ślęczeć z książką po nocnej wachcie przyjdź do nas z odpowiednim nauczycielem szybciej opanujesz materiał z macierzystej szkoły. Z niektórych przedmiotów zorganizujemy dodatkowe zajęcia popołudniu dla grup kilkuosobowych. Oceny i świadectwo Twoją naukę podczas Szkoły pod Żaglami dokumentuje wystawiane na statku świadectwo, które otrzymasz pod koniec rejsu i które pocztą trafi do Twojej szkoły. Oprócz ogólnych informacji o przebiegu rejsu będzie ono zawierać zrealizowane treści programowe i oceny z przedmiotów. 7
3. Sail Training Ship Pogoria Dane techniczne: bandera: polska armator: Sail Training Association Poland rok budowy: 1980 typ ożaglowania: barkentyna powierzchnia ożaglowania: 1000 m2 wysokość masztów: 32 m długość kadłuba: 47 m szerokość kadłuba: - 8 m zanurzenie - 3.5 m wyporność - 342 tony moc silnika - 255 kw (348 KM) Takielunek Aby sprawnie obsługiwać żaglowiec, będziecie musieli opanować nazwy i rozmieszczenie wszystkich jego lin. Oto podstawowe rodzaje olinowania ruchomego: Fały służą do podnoszenia żagli skośnych Kontrafały służą do opuszczania żagli skośnych Szoty służą do ustawiania żagli skośnych w stosunku do wiatru i stawiania żagli rejowych Gejtawy służą do podciągania rogów szotowych żagli rejowych Gordingi służą do podciągania liku dolnego i bocznego żagli rejowych do reji Brasy służą do ustawiania rei w stosunku do wiatru Dirki służą do podtrzymywania bomów Sejzingi (krawaty) służą do mocowania zwiniętych żagli do drzewc 8
9
10
11
4. Plan pomieszczeń 1 zejściówka 2 forpik 3 magazynek dziobowy (farby) 4 łazienka 5 toaleta 6 kubryk dziobowy 7 kubryk przejściowy 8 rękaw 9 magazynek bosmański 10 mesa 11 kambuz 12 pentra 13 korytarz 14 maszynownia 15 kabina mechanika 16 ósemka 17 GTR 18 kabina bosmana 19 kabina kucharza 20 mesa oficerska 21 - czwórka 22 dwójka 23 - magazynek 24 salon kapitański 12
5. Historia statku Pogoria, zwodowana w 1980 roku w Gdańskiej stoczni im. Lenina dla Bractwa Żelaznej Szekli, była pierwszym żaglowcem zaprojektowanym i zbudowanym całkowici w Polsce. Stanowiła własność Telewizji Polskiej, która sfinansowała jej budowę i zapewniła środki na eksploatację. Jednostka okazała się szybka, dzielna i bezpieczna, w pełni spełniając nadzieje swego konstruktora Zygmunta Chorenia oraz pierwszego kapitana - Krzysztofa Baranowskiego. Ocenę tę potwierdziły następne długie rejsy statku - wyprawa na Antarktydę, gdzie żaglowiec spełniał rolę transportowca, przewożąc ludzi i sprzęt ze stacji PAN na wyspie King George (1980/81.) oraz rejs z młodzieżą do Sri Lanki i z powrotem (1983-1984), znany jako Szkoła pod Żaglami, jako że jej uczestnicy godzili zwykłe obowiązki załogi żaglowca z nauką szkolną. Wielki sukces Szkoły sprawił, że przedsięwzięciem i statkiem zainteresowali się Kanadyjczycy, którzy zorganizowali na jego pokładzie podobną Szkołę, podczas której żaglowiec szczęśliwie opłynął świat. Kolejnym przedsięwzięciem tego typu była międzynarodowa Szkoła w latach 1988-1989 z młodzieżą z Polski, Stanów Zjednoczonych oraz Związku Radzieckiego, podczas której Pogoria pokonała Przylądek Horn. Na początku lat dziewięćdziesiątych brak środków finansowych uniemożliwił przeprowadzenie niezbędnego remontu. Sytuację uratowała jednak grupa żeglarzy z Gdyni, dzięki których inicjatywie żaglowiec został objęty opieką tego miasta. Wkrótce po tym założyli oni stowarzyszenie Sail Training Association Poland, które jest obecnie armatorem żaglowca. W latach dziewięćdziesiątych Pogoria pływała w rejsach czarterowych i co roku brała udział w regatach Cutty Sark Tall Ships` Races wygrywając w 1999 r. główną nagrodę - The Cutty Sark Trophy. W 2000r. Pogoria popłynęła z miesięczną Szkołą pod Żaglami zorganizowaną przez grupę żeglarzy, którzy rok później utworzyli Stowarzyszenie Edukacja pod Żaglami. Od tej pory żaglowiec co roku gości na swoim pokładzie uczniów kolejnych Szkół pod Żaglami z całej Polski. 13
6. Alarmy Alarmy to sygnały dawane dzwonkiem, używane na statku do powiadamiania załogi o konkretnej sytuacji. Na alarm dzwoni zazwyczaj oficer wachtowy lub kapitan, ale w sytuacji zagrożenia alarm może i powinien ogłosić każdy członek załogi. Alarm do żagli Na sygnał alarmu do żagli cała załoga jak najszybciej wychodzi na pokład wyposażona w pasy bezpieczeństwa. Wachty zajmują swoje stanowiska manewrowe: Wachta I dziób (sztaksle dziobowe) Wachta II śródokręcie (żagle rejowe oraz sztaksle międzymasztowe) Wachta III śródokręcie (brasy, grotżagiel) Wachta IV rufa (grotżagiel, bezanżagiel) Dalej załoga postępuje według poleceń kapitana, bosmana i oficerów (stawia, zrzuca żagle itp.) Alarm manewrowy Ogłaszany jest dla przeprowadzenia manewrów odejścia bądź dojścia do kei. Na sygnał alarmu do żagli cała załoga jak najszybciej wychodzi na pokład. Wachty zajmują swoje stanowiska manewrowe: Wachta I dziób (cumy i szpringi dziobowe, rzutki) Wachta II śródokręcie (obsługa pontonu, odbijacze) Wachta III śródokręcie (obsługa pontonu, odbijacze) Wachta IV rufa (cumy i szpringi rufowe, rzutki) Dalej załoga postępuje według poleceń kapitana, bosmana i oficerów. Bardzo ważne jest, aby marynarze nie ograniczali pola widzenia sternikowi załoga powinna stać blisko osi statku. 14
W sytuacji zagrożenia, a także w celach ćwiczebnych, na statku mogą zostać ogłoszone także następujące alarmy: Pożarowy.. _.. _.. _ Innych zagrożeń.. _.... _.... _.. (człowiek za burtą lub wodny) Opuszczenia statku....... _ Alarm pożarowy Członek załogi, który pierwszy zauważy ogień lub poczuje dym podnosi alarm okrzykiem pożar określając równocześnie jego miejsce i niezwłocznie powiadamia załogę stałą. Na sygnał alarmu pożarowego załoga szkolna opuszcza pomieszczenia zabierając ze sobą, w miarę możliwości, pasy ratunkowe i zbiera się wachtami przy swoich tratwach ratunkowych. Alarm człowiek za burta Każdy, kto zauważy człowieka za burtą woła donośnie CZŁOWIEK ZA BURTĄ i wyrzuca najbliższe koło ratunkowe do wody, a następnie obserwuje człowieka, wskazując na niego ręką tak długo, aż zostanie z tej funkcji zwolniony. Po ogłoszeniu alarmu wachty zajmują stanowiska jak dla alarmu manewrowego i działają zgodnie z poleceniami. Alarm opuszczenia statku Alarm opuszczenia statku jest ogłaszany na polecenie kapitana przez osobę przez niego wyznaczoną. Natychmiast po ogłoszeniu alarmu cala załoga, możliwie jak najcieplej ubrana (bez względu na porę roku, dnia oraz pogodę i strefę klimatyczną), w pasach ratunkowych, zbiera się przy wyznaczonych tratwach ratunkowych. Wachta nawigacyjna korzysta z pasów umieszczonych w zejściówkach. Oficerowie wachtowi sprawdzają stan wacht i prawidłowość założenia pasów ratunkowych przez żeglarzy danej wachty. Dowódcy tratew ratunkowych kierują przygotowaniem ich do wodowania. Rozkaz opuszczenia statku może wydać tylko kapitan sygnałem opuszczenia statku 15 sekundowy sygnał dźwiękowy na przemian z głosowym rozkazem opuszczać statek. 15
7. Zamiast regulaminu Parę Zakazów Ten fragment vademecum najtrudniej było napisać. Pamiętajcie, że my tez nie przepadamy za zakazami te jednak są konieczne i prosimy o ich respektowanie. palenia tytoniu na statku jest zabronione (naruszenie zakazu może skutkować odesłaniem do domu na własny koszt) zarówno picie jak i posiadanie napojów alkoholowych jest zabronione (naruszenie zakazu może skutkować odesłaniem do domu na własny koszt) nie używaj żadnych urządzeń mechanicznych, elektrycznych, nawigacyjnych i radiowych bez przeszkolenia oraz wiedzy oficera bądź innego członka kadry bez wyraźnego pozwolenia nie wchodź do maszynowni, kambuza i magazynu bosmańskiego nie przebywaj niepotrzebnie na mostku jest to obszar pracy oficera wachtowego bez wyraźnego polecenia nie zamykaj drzwi wodoszczelnych (w kubryku i mesie oficerskiej) nie przechowuj osobistych rzeczy w szafkach na kamizelki ratunkowe gdy wychodzisz z toalety lub łazienki, światło pozostaw zapalone, a drzwi zawsze otwarte i zablokowane (oznacza to, że łazienka jest wolna); papier toaletowy jest jedynym odpadkiem, jaki można wyrzucać do toalety; wody do spłukiwania toalet nie oszczędzamy (chodzi o ryzyko zatkania instalacji ścieków); nie wynoś naczyń z mesy. Jeśli korzystasz się z naczyń między posiłkami, pozmywaj je po sobie; nie wynoś koców na pokład jeżeli namokną słoną wodą, nigdy ich nie wysuszysz 16
Trochę dobrej praktyki morskiej Na pokładzie na wachtę nawigacyjną przychodź punktualnie; nie zabieraj ze sobą discmanów itp. sprzętów lub książek nie będą ci potrzebne na wachtę nawigacyjną i alarm do żagli zawsze zabieraj szelki bezpieczeństwa nie zostawiaj ich w przypadkowych miejscach i używaj na polecenie oficera oraz zawsze, gdy uznasz to za potrzebne; podczas ciężkiej pogody przestrzegaj zasady jedna ręka dla statku trzymaj się! maszty i bukszpryt możesz wejść dopiero po przeszkoleniu i zawsze za zgodą oficera wachtowego; przed odknagowaniem każdej liny upewnij się, do czego ta lina służy; nie biegaj po pokładzie nie chodź boso ani w klapkach. Na maszcie zawsze zakładaj szelki bezpieczeństwa, na platformach i na rejach używaj lifelin przed wejściem na maszt sprawdź, czy radar jest wyłączony; upewnij się, czy w kieszeniach nie masz przedmiotów, które mogą wypaść; jeżeli wchodzisz w grupie, ustalcie kto gdzie wchodzi jeszcze na pokładzie; przed wejściem i zejściem na reję uprzedź o tym osoby, które na rei już się znajdują. Pod pokładem pamiętaj, że wskutek kiwania statku różne przedmioty (także potrawy i naczynia na stole) mogą Cię zaskoczyć dlatego Twoje osobiste rzeczy muszą być zaształowane, koja sklarowana, a drzwi na statku zawsze albo całkowicie zamknięte, albo otwarte i zablokowane; zapas wody słodkiej jest ograniczony, oszczędzaj ją; respektuj ciszę nocną każdy chce odpocząć po wachcie; 17
8. Po rejsie... Grupa mailingowa Po powrocie z rejsu otrzymasz na swoją skrzynkę mailową zaproszenie do grupy mailingowej SEpŻ. Jeżeli jesteś zainteresowany naszą bieżącą działalnością, chcesz otrzymywać wszelkie najnowsze informacje, wymieniać opinie na różne tematy z innymi uczestnikami Szkół pod Żaglami odpowiedz na zaproszenie! Nowe rejsy Jeżeli podobało Ci się na Szkole i masz ochotę dalej z nami pływać, zapraszamy do odwiedzenia naszej strony internetowej www.epz.pl. Znajdziesz tam informacje o innych organizowanych przez nas rejsach. W tym sezonie organizujemy rejsy na jachcie Nasz Dom (plan rejsów i wszystkie informacje znajdziesz na stronie w dziale Morze). Współpraca z SEpŻ Jeżeli zainteresowała Cię idea edukacji pod żaglami i działalność Stowarzyszenia i chciałbyś zacząć z nami współpracować zostań wolontariuszem SEpŻ. W ten sposób poznasz kolejnych młodych ludzi o podobnych zainteresowaniach i pasjach oraz będziesz mieć szansę realizowania różnych, ciekawych projektów. O innych korzyściach płynących z bycia wolontariuszem i o zasadach współpracy możesz przeczytać na naszej stronie internetowej (w dziale Stowarzyszenie Wolontariat). 18
9. O Stowarzyszeniu Edukacja pod Żaglami Stowarzyszenie Edukacja pod Żaglami zostało założone latem 2000 roku. Pomysł jego utworzenia powstał pół roku wcześniej, podczas pierwszej po wielu latach zorganizowanej na żaglowcu Pogoria Szkoły pod Żaglami - był to rejs z młodzieżą i nauczycielami 42. Autorskiego Liceum Ogólnokształcącego z Warszawy. Mimo że nikt spośród 40-osobowej grupy uczniów i nauczycieli nie był wcześniej na morzu, rejs okazał się wielkim sukcesem. Potwierdza to fakt, że rok później, zimą 2001, uczniowie warszawskiego liceum wrócili na pokład Pogorii. Tym razem organizatorem rejsu było działające już Stowarzyszenie Edukacja pod Żaglami. Sama idea edukacji i wychowania młodzieży pod żaglami nie jest nowa. Pierwszym kapitanem, który zorganizował rejs z młodymi ludźmi w celach edukacyjnych był Alain Villiers. W Polsce przed wojną kształceniem młodzieży zajmował się gen. Mariusz Zaruski, wykorzystując do tego celu szkuner Zawisza Czarny. Po wojnie inicjatywę nauki pod żaglami podjął Kapitan Krzysztof Baranowski organizując Szkoły pod Żaglami na żaglowcach Pogoria i Fryderyk Chopin. Pomysł ten jest również realizowany przez Kanadyjczyków pod nazwą Class Afloat na zbudowanym w Polsce żaglowcu Concordia Działające od 2000 roku niekomercyjne Stowarzyszenie Edukacja pod Żaglami, zawiązane przez kapitanów, którzy już niejeden raz uczestniczyli w szkoleniu młodzieży, wychodzi naprzeciw nowym potrzebom stawianym szkołom i edukacji. Wyjątkową cechą organizowanych przez Stowarzyszenie Szkół pod Żaglami jest nasz autorski program edukacyjny, inaczej niż tradycyjna szkoła traktujący problem wychowania i kształcenia młodzieży. Oprócz realizacji Szkół pod Żaglami do zadań Stowarzyszenia należy też przygotowanie załóg szkolnych i kadry pedagogicznej do udziału w Szkołach pod Żaglami, organizacja rejsów stażowo-szkoleniowych na małych i średnich jachtach, prowadzenie szkoleń i kursów żeglarskich oraz integracja środowiska żeglarskiego poprzez organizowanie wystaw, pokazów i odczytów. 19
20