Wykaz skrótów... 11 ROZDZIAŁ 1. Zagadnienia wstępne... 13 1.1. Pojęcie rasy, rasizmu i ksenofobii... 13 1.2. Przestępstwa motywowane uprzedzeniem (bias/prejudice crimes) oraz przestępstwa z nienawiści (hate crimes)... 22 1.3. Pojęcie mowy nienawiści... 30 1.4. Wolność słowa w aspekcie prawnokonstytucyjnym... 33 1.5. Przedmiot opracowania i zagadnienia badawcze... 47 ROZDZIAŁ 2. Prawnomiędzynarodowe i konstytucyjne standardy dotyczące zwalczania mowy nienawiści oraz gwarancje ochrony wolności słowa... 50 2.1. Zobowiązania propenalizacyjne dotyczące mowy nienawiści.... 51 2.1.1. Karta Międzynarodowego Trybunału Wojskowego... 52 2.1.2. Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa z 9 grudnia 1948 r.... 53 2.1.3. Konwencja nowojorska z 7 marca 1966 r. w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej.... 54 2.1.4. Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego.... 55 2.1.5. Wspólne działanie Rady w celu zwalczania rasizmu i ksenofobii z 15 lipca 1996 r.... 56 2.1.6. Protokół dodatkowy z 28 stycznia 2003 r. do Konwencji o cyberprzestępczości z 2001 r....................... 58 2.1.7. Decyzja ramowa Rady 2008/913/WSiSW z 28 listopada 2008 r. w sprawie zwalczania pewnych form i przejawów rasizmu i ksenofobii za pomocą środków prawnokarnych. 60 2.1.8. Uwagi podsumowujące... 63 2.2. Standardy ochrony wolności słowa... 66 2.2.1. Karta Narodów Zjednoczonych i Powszechna Deklaracja Praw Człowieka... 66 5
2.2.2. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4 listopada 1950 r.... 68 2.2.2.1. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka... 70 2.2.3. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych.... 89 2.2.4. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej... 90 2.2.5. Uwagi podsumowujące.... 91 2.3. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego dotyczące prawnokarnych interwencji w sferę wolności słowa... 98 2.3.1. Wyrok TK z 11 października 2006 r., P 3/06... 98 2.3.2. Wyrok TK z 30 października 2006 r., P 10/06... 103 2.3.3. Wyrok TK z 19 lipca 2011 r., K 11/10... 107 2.3.4. Uwagi podsumowujące... 114 ROZDZIAŁ 3. Analiza dogmatyczna przepisów typizujących tzw. przestępstwa mowy nienawiści... 118 3.1. Analiza dogmatyczna art. 256 k.k.... 121 3.1.1. Rys historyczny... 121 3.1.2. Publiczne propagowanie ustroju faszystowskiego lub innego totalitarnego oraz nawoływanie do nienawiści na tle różnic rasowych i innych art. 256 1 k.k.... 123 3.1.2.1. Przedmiot ochrony... 123 3.1.2.2. Podmiot.... 126 3.1.2.3. Strona przedmiotowa... 126 3.1.2.4. Strona podmiotowa... 140 3.1.2.5. Zagrożenie karą i środkami karnymi, tryb ścigania... 141 3.1.3. Niedozwolone postępowanie z materiałami propagandowymi art. 256 2 k.k.... 141 3.1.3.1. Przedmiot ochrony... 141 3.1.3.2. Podmiot.... 142 3.1.3.3. Strona przedmiotowa... 142 3.1.3.4. Strona podmiotowa... 151 3.1.3.5. Zagrożenie karą i środkami karnymi, tryb ścigania... 151 3.1.4. Kontratypy określone w art. 256 3 k.k.... 151 3.1.5. Obligatoryjny przepadek przedmiotów art. 256 4 k.k.... 155 3.2. Publiczne znieważenie grupy ludności lub jej członka ze względu na szczególną cechę art. 257 k.k.... 156 6
3.2.1. Rys historyczny... 156 3.2.2. Przedmiot ochrony... 158 3.2.3. Podmiot... 159 3.2.4. Strona przedmiotowa... 159 3.2.5. Strona podmiotowa... 175 3.2.6. Zagrożenie karą i środkami karnymi, tryb ścigania... 175 3.2.7. Zbieg przepisów.................................. 176 3.3. Przestępstwo groźby bezprawnej skierowanej wobec grupy osób lub osoby z powodu jej przynależności do określonej grupy art. 119 1 k.k.... 177 3.3.1. Rys historyczny... 177 3.3.2. Uwagi ogólne. Przedmiot ochrony i strona podmiotowa.. 178 3.3.3. Podmiot... 179 3.3.4. Strona przedmiotowa... 179 3.3.5. Zagrożenie karą i środkami karnymi oraz tryb ścigania.. 190 3.4. Przestępstwo tzw. negacjonizmu (kłamstwo oświęcimskie) art. 55 ustawy o IPN... 190 3.4.1. Zagadnienia historyczne... 190 3.4.2. Przedmiot ochrony... 191 3.4.3. Podmiot... 193 3.4.4. Strona przedmiotowa... 193 3.4.5. Strona podmiotowa... 198 3.4.6. Zagrożenie karą i środkami karnymi, tryb ścigania... 199 3.4.7. Wątpliwości co do konstytucyjności przepisu... 200 3.5. Uwagi podsumowujące.... 204 ROZDZIAŁ 4. Wyniki badania akt postępowań sądowych i przygotowawczych o czyny z art. 256 k.k. i z art. 257 k.k.... 208 4.1. Wyniki badania akt postępowania sądowego... 208 4.1.1. Wyniki badań akt postępowania o czyny z art. 256 k.k... 208 4.1.1.1. Dane statystyczne... 208 4.1.1.2. Problemy interpretacyjne w praktyce stosowania art. 256 k.k.... 213 4.1.2. Wyniki badań akt postępowania o czyny z art. 257 k.k... 224 4.1.2.1. Dane statystyczne... 224 4.1.2.2. Problemy interpretacyjne w praktyce stosowania art. 257 k.k.... 230 4.1.3. Wyniki badań akt postępowania o czyny z art. 256 k.k. w zb. z art. 257 k.k.... 247 4.1.3.1. Dane statystyczne... 247 7
4.2. Wyniki badania akt postępowania przygotowawczego.... 252 4.2.1. Wyniki badania akt postępowań przygotowawczych kończących postępowanie z art. 256 k.k.... 253 4.2.2. Wyniki badania akt postępowań przygotowawczych kończących postępowanie z art. 257 k.k.... 271 4.2.3. Wyniki badania akt postępowań przygotowawczych kończących postępowanie z art. 256 k.k. w zb. z art. 257 k.k.... 283 4.3. Uwagi podsumowujące.... 290 ROZDZIAŁ 5. Prawnokarne aspekty zwalczania mowy nienawiści w systemach prawnych wybranych państw.... 296 5.1. Prawo Stanów Zjednoczonych Ameryki... 296 5.1.1. Prawo ogólnopaństwowe (federalne)... 296 5.1.2. Prawo stanowe... 308 5.1.3. Problem konstytucyjności prawnokarnej ingerencji w sferę mowy nienawiści... 313 5.2. Prawo Hiszpanii... 330 5.2.1. Zagadnienia wstępne... 330 5.2.2. Motyw dyskryminacyjny jako ustawowa okoliczność obciążająca (zaostrzająca wymiar kary) art. 22 ust. 4 CP... 333 5.2.3. Przepisy typizujące przestępstwa mowy nienawiści... 341 5.2.3.1. Typ kwalifikowany groźby art. 170 ust. 2 CP.. 341 5.2.3.2. Przestępstwo podburzania do dyskryminacji, nienawiści lub przemocy oraz rozpowszechniania obraźliwych informacji art. 510 CP... 344 5.2.3.3. Przestępstwo apologii, negacjonizmu i rehabilitacji reżimu ludobójczego art. 607 ust. 2 CP.... 348 5.2.4. Problem konstytucyjności prawnokarnej ingerencji w sferę mowy nienawiści... 353 5.3. Prawo Niemiec... 357 5.3.1. Przepisy typizujące przestępstwa mowy nienawiści... 357 5.3.1.1. Rozpowszechnianie materiałów propagandowych organizacji niezgodnych z ustawą zasadniczą 86 StGB... 357 5.3.1.2. Przestępstwo niedozwolonego postępowania z oznaczeniami organizacji niezgodnymi z ustawą zasadniczą 86a StGB... 365 8
5.3.1.3. Przestępstwo podburzania do nienawiści albo przemocy rasowej 130 StGB............... 373 5.3.2. Problem konstytucyjności prawnokarnej ingerencji w sferę mowy nienawiści... 386 5.4. Uwagi podsumowujące.... 389 ROZDZIAŁ 6. Wnioski końcowe. Uwagi de lege lata i postulaty de lege ferenda... 396 Bibliografia... 411