INFORMACJA NA TEMAT REALIZACJI ZADANIA 5 Podstawowym celem zadania badawczego nr 5 pt. Opracowanie zasad zatrudniania pracowników w warunkach zagrożenia klimatycznego w podziemnych zakładach górniczych, realizowanego w ramach projektu strategicznego Poprawa bezpieczeństwa pracy w kopalniach było opracowanie i dostarczenie przedsiębiorcom i służbom odpowiedzialnym za bezpieczeństwo górników, zasad identyfikacji i kwalifikacji zagrożenia klimatycznego oraz metod kwalifikacji pracowników i organizacji pracy w warunkach zagrożenie klimatycznego. Identyfikacja i kwalifikacja zagrożenia klimatycznego zrealizowana została przez propozycję górniczej normy klimatycznej regulującej zasady pracy w środowiskach górniczych, opartej na temperaturze zastępczej śląskiej TŚ oraz przez zdefiniowanie stopni niebezpieczeństwa klimatycznego (3 stopnie niebezpieczeństwa klimatycznego) dla środowisk pracy (przodków ścianowych, przodków korytarzowych, komór funkcyjnych i innych miejsc pracy) oraz dróg poruszania się górników (wyrobisk górniczych, zwłaszcza pochylń), opartych na wskaźniku dyskomfortu cieplnego δ. Metody kwalifikacji pracowników do pracy w środowiskach gorących oparte zostały o harmonogrami wytyczne badań medycznych stanu zdrowia pracowników. Cele te zostały zrealizowane przez wykonanie 27 etapów badań i analiz wykonywanych przez siedem ośrodków naukowych i przemysłowych w ramach umowy konsorcjum z Politechniką Śląską jako liderem. Konsorcjantami niniejszego zadania byli: AGH, ITI EMAG, IMPiZŚ, Cen-Med., KW, KHW i JSW. Powyższe zadanie zostało rozpoczęte 1 września 2011 r. i trwało do 30 listopada 2013 r. W trakcie realizacji zadania wprowadzono trzy aneksy dotyczące: Aneks 1: zmian finansowych w firmie Cen-Med. Aneks 2: 22.06.2012 zasadniczej zmiany merytorycznej harmonogramu zadania związanej z pisemną rezygnacją ze współpracy KGHM S.A. Zmiana harmonogramu skutkowała zmniejszeniem kwoty dofinansowania zadania nr 5 z pierwotnej 1 800 000 zł na 1 615 500 zł Aneks 3: 13.08.2013 przedłużenia realizacji 5 końcowych etapów zadania do 30 listopada 2013 r. Końcowym wynikiem opracowania niniejszego zadania badawczego jest propozycja zmian przepisów klimatycznych w górnictwie polegająca na określeniu bezpiecznych parametrów klimatu w środowiskach górniczych i czasu pracy. Bezpieczne parametry klimatu w kopalniach wyznaczono na podstawie wartości zdefiniowanego wskaźnika klimatycznego, tzw. temperatury zastępczej śląskiej, w skrócie temperatury śląskiej TŚ. Oprócz kryteriów klimatycznych w propozycji zmian przepisów górniczych uwzględniono również dane medyczne odnoszące się do pracowników. Dla realizacji podstawowych powyższych celów pracy wykonano liczne badania i analizy, których wynikami były: 4
- informacje związane z zatrudnieniem w kopalniach węgla, takie jak - liczba osób zatrudnionych w przodkach górniczych na szczeblu poszczególnych przodków, kopalń, spółek i resortu, a także wiek i staż pracy pracowników. - zebrane dane dotyczące parametrów klimatu na wszystkich czynnych ścianach i przodkach wyrobisk korytarzowych kopalń węgla należących do trzech spółek węglowych w roku 2012, które pozwoliły ocenić mikroklimat i klimatyczne warunki pracy w tych wyrobiskach. - wyznaczenie, na podstawie licznych serii pomiarów, tętna pracowników rejestrowanego w czasie od zjazdu do wyjazdu z dołu kopalni i obliczenie na jego podstawie, średnich wielkości wydatków energetycznych dla grup zawodowych górników pracujących w przodkach ścianowych i korytarzowych. Opracowanie i zestawienie wyników badań średnich wydatków energetycznych górników dla określonych grup zawodowych dokonał Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu. (IMPiZŚ). - wyznaczenie, na podstawie pomiarów na manekinie termicznym, izolacyjności całkowitej górniczych zestawów odzieży nowej i używanej. Badania wykonał Centralny Instytut Ochrony Pracy w Warszawie. - wyznaczenie reakcji organizmu człowieka w postaci zmian parametrów fizjologicznych w trakcie badań w komorze klimatycznej w Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego, w ustalonych cyklach praca (ergometr rowerowy) i odpoczynek. Analizowanymi parametrami fizjologicznymi były częstotliwość uderzeń serca i ubytek wody z organizmu. - opracowanie wg normy PN-EN ISO 7933:2005 programu komputerowego pozwalającego obliczyć temperaturę rektalną organizmu ludzkiego i ilość wydzielonego potu w zależności od klimatu, ciężkości pracy (wydatek energetyczny), ubioru i aklimatyzacji. - skonstruowanie przez ITI EMAG i przeprowadzenie wstępnych badań prototypu pulsoksymetru górniczego. Przyrząd ten mierzy tętno, temperaturę wewnętrzną organizmu (w uchu) oraz wysycenie krwi tlenem. Nowatorskie dane dotyczące określenia wydatku energetycznego grup zawodowych górników wyznaczone przez (IMPiZŚ) oraz opory cieplne autentycznych zestawów odzieży roboczej czystej i zabrudzonej, suchej i mokrej - (CIOP), pozwalają z większą dokładnością ocenić klimatyczne warunki pracy górników na ścianie oraz w przodkach wyrobisk korytarzowych w oparciu o wartości wskaźnika dyskomfortu cieplnego. Badania izolacyjności cieplnej aktualnej odzieży górniczej, uwzględniające odzież nową i używaną (zabrudzoną) oraz suchą i mokrą wykonywane były w komorze klimatycznej na manekinie pomiarowym. Wyznaczona przez CIOP izolacyjność całkowita zastawów odzieży górniczej I T została przeliczona na izolacyjność podstawową I cl na podstawie zależności wg normy PN-EN ISO 9920 z 2008 r. AGH dokonała opracowania programu komputerowego (zgodnie z normą PN-EN ISO 7933), który na podstawie bilansu cieplnego człowieka, wyznacza temperaturę wewnętrzną i ilość wydzielanego potu. Na podstawie przeprowadzonych obliczeń przedstawiono zależności zmian temperatury wewnętrznej człowieka i ilości utraty wody przez odparowanie potu z organizmu człowieka od temperatury śląskiej TŚ. Obliczenia te wykonano dla zmiennej izolacyjności odzieży oraz sześcio- i siedmio- i półgodzinnej dniówki roboczej. Analiza zależności tych parametrów człowieka od temperatury zastępczej śląskiej (w skrócie 5
temperatury śląskiej) pozwoliła sprecyzować podaną w pracy propozycję górniczych przepisów klimatycznych. Etapy Zadania Badawczego nr 5: 1. Przegląd i analiza obowiązujących przepisów oraz opracowań w zakresie identyfikacji i kwalifikacji zagrożenia klimatycznego pracowników podziemnych zakładów górniczych. 2. Analizy statystyczne dot. struktury wiekowej, stażu pracy dla kopalń miedzi. 3. Analizy statystyczne dot. struktury wiekowej, stażu pracy dla kopalń Jastrzębskiej Spółki Węglowej. 4. Analizy statystyczne dot. struktury wiekowej, stażu pracy dla kopalń Katowickiego Holdingu Węglowego. 5. Analizy statystyczne dot. struktury wiekowej, stażu pracy dla kopalń Kompanii Węglowej. 6. Określenie rodzaju i ciężkości pracy wykonywanej przez górników pod względem jej uciążliwości w kopalniach podziemnych dla kopalń węgla. 7. Opracowanie metodyki badań parametrów fizycznych powietrza oraz pomiary mikroklimatu i weryfikacja wyników pomiarowych w kopalniach Katowickiego Holdingu Węglowego i Kompanii Węglowej. 8. Pomiary mikroklimatu w kopalniach Jastrzębskiej Spółki Węglowej 9. Pomiary mikroklimatu i weryfikacja wyników pomiarowych w kopalniach Jastrzębskiej Spółki Węglowej. 10. Pomiary mikroklimatu w kopalniach Katowickiego Holdingu Węglowego. 11. Pomiary mikroklimatu w kopalniach Kompanii Węglowej. 12. Dokonanie (na podstawie analiz i badań) oceny struktury wiekowej, stażu pracy i ciężkości pracy wykonywanej przez górników w kopalniach podziemnych dla kopalń węgla. 13. Opracowanie metodyki badań wydatku energetycznego oraz okresowych obciążenia cieplnego górników w komorach klimatycznych. Wykonywanie badań wydatku energetycznego i ciężkości pracy oraz okresowych obciążenia cieplnego górników w komorach klimatycznych. Opracowanie wyników badań. Sporządzenie wniosków do Komisji Bioetyki wraz z ich złożeniem i obroną. 14. Opracowanie metodyki badań wydatku energetycznego i ciężkości pracy górników In situ w kopalniach. Kontrola medyczna badań górników w kopalniach miedzi, Jastrzębskiej Spółce Węglowej, Katowickim Holdingu Węglowym i Kompanii Węglowej oraz opracowanie wyników pomiarów wydatku energetycznego i ciężkości pracy. 15. Badania górników In situ w kopalniach Jastrzębskiej Spółki Węglowej. 16. Badania górników In situ w kopalniach Katowickiego Holdingu Węglowego. 17. Badania górników In situ w kopalniach Kompanii Węglowej. 18. Nadzór i gromadzenie danych pomiarowych z kopalń węgla. 19. Badanie oporu cieplnego odzieży górników. 6
20. Określenie możliwości wykonywania pracy fizycznej w warunkach gorącego środowiska w zależności od wieku, budowy ciała i wydolności fizycznej wraz z analizą możliwości dostosowania aktualnie stosowanych wytycznych. 21. Weryfikacja wytycznych dotyczących kwalifikacji pracowników do pracy w kopalniach podziemnych w warunkach zagrożenia klimatycznego dla kopalń węgla. 22. Analiza istniejących narzędzi do przeprowadzenia kwalifikacji pracowników do pracy w kopalniach węgla kamiennego, uwzględniających predyspozycje psychofizyczne do pracy w trudnych warunkach mikroklimatu oraz opracowanie metodyki badań lekarskich i zasad kwalifikacji górników do pracy w trudnych warunkach mikroklimatu. 23. Opracowanie zasad zatrudniania pracowników w środowiskach o trudnych warunkach mikroklimatu w oparciu o wartości wskaźnika dyskomfortu cieplnego. 24. Weryfikacja narzędzia badawczego kwalifikacji górników do pracy w trudnych warunkach klimatycznych kopalń podziemnych w oparciu o pomiary w komorach klimatycznych i in situ. 25. Opracowanie prototypu przyrządu pomiarowego do wyznaczania parametrów fizjologicznych organizmu człowieka przebywającego i pracującego w gorącym klimacie (komora klimatyczna). 26. Bilans cieplny człowieka obliczenia numeryczne. 27. Opracowanie metod redukcji obciążenia termicznego i metod poprawy warunków klimatycznych w kopalniach węgla. Stworzenie zasad identyfikacji i kwalifikacji zagrożenia klimatycznego pracowników. Etap 1 dotyczył zestawienia i przeglądu literatury, przepisów i norm klimatycznych na świecie i w Polsce. Ogółem zebrano ponad 400 pozycji literatury w światowej i polskiej dotyczącej klimatu i klimatycznych warunków pracy. Dla większości pozycji artykułów przetłumaczono ich streszczenia na język polski. Oprócz artykułów dokonano zestawienia norm polskich i międzynarodowych ISO. 30 pozycji. Najnowsze normy zostały wykorzystane w niniejszej pracy. Etap 2. Według tytułu etapu 2 powinien on dotyczyć danych statystycznych struktury wiekowej, stażu pracy górników w kopalniach miedzi. Ze względu na odmowę współpracy KGHM S.A. dane te przed zakończeniem etapu nie zostały dostarczone. Etap ten został więc zrealizowany na podstawie dostępnej literatury i własnego doświadczenia wykonawców z Politechniki Śląskiej. Uwzględniono dane terytorialne kopalń KGHM całkowitą liczbę załogi, systemy eksploatacji złoża rudy miedzi i systemy wentylacji. Odniesiono się również do klimatu i klimatycznych warunków pracy jakie panują w kopalniach KGHM S. A. wyciągając wniosek, że jest on podobny do klimatu panującego w kopalniach węgla. 7
Etapy 3, 4, 5 to etapy ściśle ankietowe związane z pozyskaniem informacji dotyczącej struktury wiekowej, stażu pracy górników w kopalniach trzech spółek węglowych. Lider opracował tabele zweryfikowane na posiedzeniu Komitetu Sterującego Zadania 5, a kopalnie te tabele wypełniły. Dane te zostały wykorzystane i opracowane w ramach etapu 12. Etap 6 dotyczył wyszczególnienia rodzajów pracy wykonywanych przez górników o różnych zawodach i stanowiskach. Rodzaje prac dla poszczególnych stanowisk górnicy wyszczególnili w ankietach. Dokonano usystematyzowanie tych prac i oceny ich ciężkości. Ocenę tę przeprowadzono w oparciu o opinię ekspertów, czyli samych górników i pracowników BHP na kopalni oraz własnych opinii. Etapy od 7 do 11 to etapy poświęcone pomiarom parametrów klimatu w kopalniach. Na podstawie instrukcji pomiarowych i sporządzonych przez lidera tabel kopalnie przeprowadziły pomiary temperatur psychrometrycznych, prędkości i ilości powietrza w oddziałach eksploatacyjnych, wyrobiskach korytarzowych, komorach funkcyjnych i szybach. Weryfikacja tych danych polegała na obserwacji wykonywania pomiarów, wywiadów z załogą pracującą w gorących środowiskach i wyznaczeniu wskaźników klimatu i wskaźnika dyskomfortu cieplnego. Pracownicy kopalń i spółek wykazali tutaj dużą pracę logistyczną związaną z organizacją pomiarów i ich prawidłowym dokumentowaniem. Etap 12 był końcowym etapem zbierania danych kopalnianych dotyczących wieku, stażu pracy górników z powiązaniu z klimatem w kopalniach. Wyniki sporządzono na licznych wykresach i w tabelach dających pogląd na stan zatrudnienia i klimatycznych warunków pracy na poszczególnych kopalniach, spółkach i w resorcie. Etap 13 obejmował badania górników w komorze klimatycznej. Badania te zostały wykonane przez Cen-Medn Sp. z o.o. na podstawie opracowanej metodyki badań wydatku energetycznego oraz okresowych obciążenia cieplnego górników w komorach klimatycznych oraz pozytywnej opinii Komisji Bioetycznej. Badaniami objęto 27 osób w trzech wiekowych (po 9 osób w każdej): 20-29 lat, 30 39 lat i 40 49 lat. Jednorazowy czas badania wynosił 2 godziny i polegał na pomiarach parametrów fizjologicznych badanych, wykonujących na przemian prace lekką, umiarkowaną i ciężką. Badania wykonywano na trzech cykloergometrach o stałej zaprogramowanej mocy: 75W, 100W i 125W. Na każdym stanowisku górnicy wykonywali prace przez 5 min. Zmiana stanowiska następowała po upływie pięciominutowego odpoczynku (zgodnie z ustalonym harmonogramem). Badanie w każdej grupie wiekowej zostało przeprowadzone w komorze klimatycznej w czterech stanach pomiarowych, różniących się temperaturą suchą oraz wilgotnością i bez wymuszonego ruchu powietrza. W pierwszym stanie pomiarowym badanie wykonano w warunkach normotermii (temperatura 23 C i wilgotność 50%), a następne w warunkach podwyższonej temperatury (26,9 C, 30,0 C, 32,9 C) ze stałą wilgotnością 80%. Ćwiczenia te były wykonywane przez górników zarówno w lekkiej odzieży roboczej, jak i bez odzieży wierzchniej, a ubranych jedynie w bieliznę, spodenki gimnastyczne i obuwie sportowe, bez hełmu i lampy. Łącznie w komorze klimatycznej wykonano 216 osobobadań. Podczas wykonywania pracy w komorze klimatycznej badani byli poddawani ciągłemu monitoringowi zapisu: czynności 8
elektrokardiograficznej serca, w tym częstotliwości uderzeń serca, temperatury wewnętrznej ciała mierzonej w okolicy błony bębenkowej oraz cyklicznie pomiarom ubytku masy ciała. Po przeliczeniu średnich wartości skurczów serca badanych podczas ćwiczeń w komorze klimatycznej uzyskano dane dotyczące kosztu energetycznego pracy. Etapy od 14 do 18. Etap 14 zadania badawczego był jednym w ważniejszych etapów tej pracy. Należało wyznaczyć wydatki energetyczne i na ich podstawie określić ciężkość pracy górników różnych zawodów pracujących w przodkach ścianowych i korytarzowych. Temat ten prowadził Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego we współpracy ze spółkami górniczymi, Jastrzębską Spółką Węglową S.A. (etap 15), Katowickim Holdingiem Węglowym S.A. (etap 16) i Kompanią Węglową S.A. (etap 17). W rozwiązaniu tego problemu uczestniczyli również pracownicy Politechniki Śląskiej (etap 18). Wybrano w sposób losowy 6 kopalń, po dwie z każdej spółki węglowej, na których prowadzono badania. Pomiary polegały na mierzeniu tętna pracowników w ciągu zmiany roboczej pulsometrami firmy Suunto Memory Belt. Ogółem wybrano 10 grup zawodowych górników pracujących w ścianach, przodkach korytarzowych i na odstawie urobku. Efektem pracy było sporządzenie tabeli średnich wydatków energetycznych 10 grup zawodowych górników oraz określenie średnich czasów pracy górników na swoich stanowiskach pracy. Średni ten czas pracy wynosił około 5 godzin. Etap 19 dotyczył wyznaczenia izolacyjności cieplnej odzieży. Lider zadania zlecił ten temat do wykonania Centralnemu Instytutowi Pracy w Warszawie dysponującemu nowoczesnym sprzętem pomiarowym. Badano autentyczną odzież górniczą dostarczoną z kopalni Halemba. Wyznaczono izolacyjności całkowite zestawów odzieży czystej i zabrudzonej oraz suchej i zwilżonej według normy PN-EN ISO 15831:2006. Izolacyjność całkowita definiowana jest jako izolacyjność pomiędzy skórą a otaczającą atmosferą (uwzględniającą warstwy odzieży oraz graniczną warstwę powietrza mierzoną na nieruchomym manekinie. Ponieważ w obliczeniach dotyczących bilansu cieplnego człowieka i wskaźnika dyskomfortu cieplnego wymagana jest izolacyjność podstawowa, czyli izolacyjność odzieży bez izolacyjności warstwy powietrza, dlatego zgodnie z normą PN-EN ISO 9920:2008 dokonano przeliczeń izolacyjności całkowitej na izolacyjność podstawową. Z przeliczeń wynika, że dla człowieka nieubranego (spodenki, buty, hełm, pokrowiec na lampę) izolacyjność podstawowa wynosi I cl = 0,12 clo, ubranego w lekką odzież (koszula z krótkimi rękawami, spodnie, buty, hełm, pokrowiec na lampę) I cl = 0,5 clo, ubranego w pełną odzież roboczą (koszula flanelowa z długimi rękawami, spodnie, bluza, buty, hełm, pokrowiec na lampę) I cl = 1 clo. Przeliczenia izolacyjności całkowitej odzieży roboczej górników na izolacyjność statyczną zamieszczono w etapie 23. Etapy 20, i 22 polegały między innymi na wykonaniu analiz związanych z pracą fizyczną górników w warunkach gorącego środowiska, z uwzględnieniem ich wieku, budowy ciała i wydolności fizycznej, a także w odniesieniu do aktualnie stosowanych wytycznych wraz z propozycją uzupełnienia obecnie stosowanych narzędzi do przeprowadzania 9
kwalifikacji pracowników do pracy w kopalniach węgla kamiennego. Wyniki tych analiz zostały zweryfikowane w etapie 21 i 24 przez Instytut Medycyny pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu. Opracowano wskazówki metodyczne badań lekarskich i zasad kwalifikacji górników do pracy w trudnych warunkach mikroklimatu. Etap 23 to etap w którym przedstawiono wzory i izolinie zmienności wskaźników klimatycznych na podstawie których dopuszcza się pracę i precyzuje czas pracy w górniczych środowiskach gorących. Rozpatrywano przebiegi zmienności (izolinie) takich wskaźników jak temperatura efektywna amerykańska ATE, występująca w górniczych normach niemieckich, temperatura zastępcza klimatu t zk, proponowana w projekcie nowych przepisów polskich, temperatura zastępcza śląska TŚ zaproponowana w niniejszej pracy jako parametr normowania czasu pracy górników w środowiskach gorących kopalń podziemnych, natężenie chłodzenia w katastopniach wilgotnych K w oraz wskaźnik mocy chłodzącej środowiska CP (cooling power) stosowany w kopalniach Republiki Południowej Afryki. W tym etapie opisano i dokonano analizy wskaźnika dyskomfortu cieplnego jako wskaźnika pozwalającego ocenić klimatyczne warunki pracy człowieka, górnika, ponieważ wskaźnik ten uwzględnia parametry klimatu, wydatek energetyczny pracownika, ubiór i aklimatyzację. Po wstępnym opisie wymienionych wskaźników klimatu i wskaźnika dyskomfortu cieplnego jako wskaźnika określającego klimatyczne warunki pracy, dokonano porównania tych wskaźników pod względem łatwości ich wyznaczenia i przebiegu ich izolinii dla przyjętych wartości oraz ich korelacji ze wskaźnikiem dyskomfortu cieplnego i wynikami obliczeń numerycznych ilości wyparowanej wody z organizmu ludzkiego i temperatury wewnętrznej wyznaczonych z obliczeń bilansu cieplnego człowieka według normy PN-EN ISO 7933:2005 przeprowadzonych przez pracowników AGH. Z dokonanych analiz stwierdzono, że najwłaściwszym wskaźnikiem dla określenia norm klimatycznych w kopalniach jest temperatura zastępcza śląska TŚ. Temperaturę tę wyznacza się z prostego wzoru: TŚ = 0,7t w + 0,3t s (1,7 ) w gdzie: t s temperatura powietrza (termometr suchy psychrometru aspiracyjnego), C, t w temperatura powietrza (termometr wilgotny psychrometru aspiracyjnego), C, wilgotność względna powietrza, w prędkość przepływu powietrza, m/s. Po przyjęciu wskaźnika TŚ jako podstawy oceny klimatu w środowiskach ciepłych i gorących w kopalniach zaproponowano zapis w przepisach górniczych dopuszczający pracę i regulujący bezpieczny czas pracy w środowiskach gorących kopalń podziemnych. TŚ 26 C 26 C TŚ 30 C TŚ 30 C - nieograniczony czas pracy - 6-ciogodzinny czas pracy - praca zabroniona z wyjątkiem prowadzenia akcji ratowniczych. 10
Ograniczony czas pracy (6 godzin) przysługuje pracownikowi, który co najmniej 3 godziny przebywa w środowisku, w którym temperatura śląska jest większa od 26 C. W etapie tym przedstawiono również propozycję klasyfikacji środowisk pod względem niebezpieczeństwa klimatycznego pracowników na stopnie niebezpieczeństwa klimatycznego NK. Podział środowisk górniczych pod względem niebezpieczeństwa klimatycznego dla górników dokonano ze względu na wskaźniki dyskomfortu cieplnego C, U i L. Stopnie niebezpieczeństwa klimatycznego górników - NK. NK-I NK-II NK-III I stopień niebezpieczeństwa klimatycznego górników II stopień niebezpieczeństwa klimatycznego górników III stopień niebezpieczeństwa klimatycznego górników C 1 U 1 L 1 U 1 L 1 L 1 Definicje wskaźników dyskomfortu cieplnego są następujące: C - ludzie zaaklimatyzowani, nieubrani, wykonujący pracę ciężką U - ludzie zaaklimatyzowani, nieubrani, wykonujący pracę umiarkowaną L - ludzie zaaklimatyzowani, nieubrani, wykonujący pracę lekką Podział środowisk na stopnie niebezpieczeństwa klimatycznego obejmuje środowiska pracy oraz drogi dojścia i wyjścia z przodków górniczych. Etap 24. Etap poświęcony analizie danych parametrów fizjologicznych górników w trakcie badań w komorach klimatycznych i in situ w kopalniach. Wynikami tego etapu są wskazania i wytyczne dla służb medycznych w kopaniach i ośrodkach badań górników pod kątem kwalifikacji osób do pracy w gorących środowiskach kopalń. Etap ten prowadził Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego. Etap 25. Etap ten dotyczy wykonania prototypu pulsoksymetu górniczego. Etap zrealizowany został przez Instytut Technik Innowacyjnych EMAG w Katowicach. Pulsoksymetr mierzy parametry fizjologiczne człowieka a mianowicie tętno, temperaturę wewnętrzną organizmu (w uchu) oraz wysycenie krwi tlenem. Przyrząd ten może być wykorzystany do kontroli parametrów fizjologicznych pracowników podczas pracy oraz w akcjach ratowniczych. Etap 26. Etap prowadzony przez AGH poświęcony był obliczeniom numerycznym parametrów fizjologicznych człowieka (górnika) na podstawie bilansu cieplnego. W etapie tym dla przyjętych założeń wyznaczono ilość wydzielonej wody z organizmu człowieka i temperaturę rektalną. Dokonano również analizy zależności wskaźników klimatu, 11
temperatury zastępczej klimatu i temperatury śląskiej oraz wskaźnika dyskomfortu cieplnego od ilości wydalonej wody i temperatury rektalnej. Wyniki tego etapu pozwoliły ustalić zaproponowane w pracy normy klimatyczne oparte na temperaturze zastępczej śląskiej TŚ. Etap 27 Etap ten jest końcowym etapem pracy. Poświęcony jest głównie określeniu i analizie metod poprawy warunków klimatycznych w kopalniach. W oparciu o wartości wskaźnika dyskomfortu cieplnego można również dokonywać analizy skuteczności stosowania różnych metod poprawy warunków klimatycznych. Do podstawowych z nich należą: 1. Obniżenie temperatury powietrza, czyli popularna obecnie klimatyzacja kopalń. 2. Zwiększenie prędkości przepływu powietrza usprawnienie wentylacji kopalń, stosowanie lokalnych nadmuchów (wentylatory lutniowe, strumienice powietrza) 3. Osuszenie powietrza, czyli zmniejszenie zawartości wilgoci w powietrze aktualnie prowadzone jest przez ochłodzenie z wykropleniem pary wodnej w chłodnicy. 4. Zmniejszenie średniej temperatury promieniowania otoczenia (zasłony chłodzące) metoda nie stosowana. 5. Zmniejszenie wydatku energetycznego pracowników planowe przerwy w pracy. Człowiek również może wpływać na poprawę swoich klimatycznych warunków pracy. Posiada jedynie dwie takie możliwości: może odpoczywać w trakcie wykonywanej pracy oraz rozebrać się, czyli zmniejszyć izolacyjność odzieży. Górnicy często stosują te metody odczuwając poprawę swoich warunków klimatycznych. Uważamy, że pod tym względem należy zostawić im swobodę decyzji. Istnieje jednak potrzeba na indywidualne wspomaganie organizmu człowieka do zwiększenia ilości wydalanego ciepła w trakcie pracy w trudnych i bardzo trudnych warunkach klimatycznych. Należy więc pracować nad wynalezieniem nisko izolacyjnej odzieży i indywidualnego chłodzenia pracownika. 12