Sposoby zawierania umów w obrocie gospodarczym Mateusz Krzysztof Maciejczuk Prawnik Swoboda zawierania umów jest przymiotem autonomiczności podmiotów prawa. Umowa jest czynnością prawną kreującą stosunek cywilnoprawny. Istotnym elementem w umowie jest zgodność oświadczeń woli (jawnej) a nie zgodność woli wewnętrznej. Umowy mają największe znaczenie gospodarcze spośród czynności prawnych. Umowa jest podstawowym mechanizmem wymiany dóbr i usług, gdyż dzięki umowom możemy nawiązywać stosunki stanowiące o dynamice obrotu gospodarczego np. kredytowe bądź ubezpieczeniowe. Negocjacje. Negocjacje, jak sama nazwa wskazuje, są procesem, w którym nadrzędnym celem jest osiągnięcie porozumienia. Każda ze stron uczestnicząca w negocjacjach stara się realizować własny interes tak by druga strona potwierdziła zawarcie porozumienia. Zgodnie z zasadą autonomii woli stron, kontrahenci sami decydują czy i kiedy zostaje między nimi zawarta umowa. Artykuł 72 1 Kodeksu Cywilnego, dalej jako KC, wprowadza regułę interpretacyjną, która znajduje zastosowanie, jeśli wykładnia oświadczeń woli stron w oparciu o kryterium zasad współżycia społecznego, ustalone zwyczaje jak i okoliczności złożenia oświadczenia o zawarciu umowy (art. 65 KC) nie pozwala na jednoznaczne rozstrzygnięcie czy w toku negocjacji doszło do zawarcia umowy. 1 Negocjacje są idealnym sposobem do przeprowadzenia transakcji gospodarczych o nietypowej i złożonej tożsamości. Należy pamiętać, że strony w toku negocjacji nie są związane swoimi oświadczeniami, w czym zawiera się 1 Z. Radwański, Zawarcie umowy, [w:] System PrPryw, t. 2, Nb 7
swoboda decyzji co do zawarcia negocjowanej umowy. Umowa zostaje zawarta, gdy strony ustalą wszystkie warunki, przy czym należy pamiętać, iż warunki te nie mogą naruszać obowiązku uczciwego postępowania, zgodnie z zasadami dobrej wiary i obyczajów (art. 72 KC). W przypadku rozpoczęcia lub prowadzenia negocjacji z naruszeniem dobrych obyczajów, powstaje obowiązek naprawienia szkody. Powstała szkoda jaką drugą strona poniosła (przez to, że liczyła na zawarcie umowy) charakteryzuje tzw. ujemny interes umowny. Sporne jest, czy w wypadku art. 72 2 KC ujemny interes umowny obejmuje tylko damnum emergens (rzeczywista szkoda) czy może także lucrum cessans (utracone korzyści). Rozstrzygnięcie tej kwestii powinno uwzględniać fakt istnienia ryzyka negocjacyjnego, z którym musi się liczyć każdy podmiot działający na rynku, i związanego z tym obowiązku odpowiedniej dbałości o własne interesy. Wspomniany obowiązek jest silniejszy w przypadku profesjonalnych uczestników obrotu - może to prowadzić do ograniczenia w pewnych sytuacjach odpowiedzialności do damnum emergens. 2 Zgodnie z art. 72 1 KC, partnerzy prowadzący negocjacje są obowiązani do zachowania w tajemnicy udostępnionych, z zastrzeżeniem poufności, przez drugą stronę informacji. W razie nienależytego wykonania bądź niewykonania tego obowiązku, uprawiony może żądać od drugiej strony naprawienia szkody i wydania uzyskanych przez nią korzyści (art. 72 1 2 KC). Oferta i jej przyjęcie. Do zawarcia umowy w trybie oferty dochodzi, gdy jedna strona (oferent) składa ofertę a druga (oblat) przyjmuje złożoną ofertę. Zgodnie z art. 66 1 1 KC, oferta złożona w postaci elektronicznej wiąże składającego, gdy druga strona niezwłocznie potwierdzi jej otrzymanie. Przed zawarciem umowy w drodze przekazu elektronicznego, oblat powinien uprzedzić oferenta, że otrzymał daną propozycję i traktuje ją jako ofertę. Jeżeli chodzi o przedsiębiorców to muszą oni przed zawarciem umowy uprzedzić drugą 2 Konrad Osajda, Komentarz. Kodeks Cywilny. 2/5
stronę w sposób jednoznaczny i zrozumiały o: 1. czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy; 2. skutkach prawnych potwierdzenia przez drugą stronę otrzymania oferty; 3. zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i udostępniania przez przedsiębiorcę drugiej stronie treści zawieranej umowy; 4. metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i korygowaniu błędów we wprowadzanych danych, które jest obowiązany udostępnić drugiej stronie; 5. językach, w których umowa może być zawarta; 6. kodeksach etycznych, które stosuje, oraz o ich dostępności w postaci elektronicznej. Powyższe regulacje nie mają zastosowania do umów zawieranych za pomocą poczty elektronicznej albo podobnych środków indywidualnego porozumiewania na odległość. Jeżeli przedsiębiorcy postanowili nie stosować tych regulacji, to wtedy także nie mają one zastosowania. W stosunkach między przedsiębiorcami oferta może być odwołana przed zawarciem umowy, jeżeli oświadczenie o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty (art. 66 2 2 KC). Wyjątek stanowi sytuacja, gdy z treści umowy wynika, iż nie można odwołać oferty. Jak stanowi art. 68 1 KC, w obrocie profesjonalnym, między przedsiębiorcami, odpowiedź na ofertę z zastrzeżeniem zmian nie zmieniających istotnie treści oferty poczytuję się za jej przyjęcie. Konstrukcja modyfikacyjnego trybu oferty jest niedopuszczalna, gdy z treści oferty wynika, że może być ona przyjęta jedynie bez zastrzeżeń. Jeżeli przedsiębiorca otrzymał od osoby, z którą pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych, ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności, to brak niezwłocznej odpowiedzi poczytuję się za przyjęcie oferty (art. 68 2 KC). W myśli reguły interpretacyjnej wyrażonej w art. 70 KC, umowę poczytuję się za zawartą w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę 3/5
oświadczenia o jej przyjęciu nie jest konieczne to przyjmujemy moment przystąpienia do wykonywania umowy przez drugą stronę. Przetarg i aukcja. Aukcja i przetarg to postępowania wielostronne i eliminacyjne, które prowadzą do wyboru oferenta, z którym ogłaszający aukcje lub przetarg zawrze umowę. Postępowanie aukcyjne jak i przetargowe składa się z 3 etapów: 1) ogłoszenie aukcji lub przetargu; 2) składanie ofert; 3) wybór oferty. Jeżeli chodzi o ogłoszenie aukcji lub przetargu należy określić: czas, miejsce, przedmiot oraz warunki aukcji albo przetargu. Odwołanie aukcji lub przetargu jest możliwe, gdy taką możliwość stwarza zastrzeżenie uwzględnione w pierwotnych warunkach aukcji lub przetargu. W etapie składnia ofert, zgodnych z warunkami przedstawionymi w ogłoszeniu aukcji lub przetargu, uczestnik musi postępować zgodnie z postanowieniami ogłoszenia. Złożenie oferty wywołuje takie skutki prawne jak związanie ofertą uczestnika aukcji lub przetargu, akceptacja ogłoszonych reguł postępowania. Oferta złożona w trakcie aukcji przestaje wiązać, gdy licytant złoży korzystniejszą ofertę. W przetargu oferta przestaje obowiązywać, gdy wybrano inną ofertę albo przetarg został zamknięty bez wybrania jakiejkolwiek oferty ( art. 70 3 1 KC ). W oparciu o art. 70 4 KC można zastrzec, że przystępujący do aukcji albo przetargu powinien pod rygorem niedopuszczenia do nich wpłacić organizatorowi odpowiednią sumę albo ustanowić odpowiednie zabezpieczenie jej zapłaty (wadium). Niezapłacenie wadium skutkuje odrzuceniem oferty składającego. Wadium jest gwarancją, że do przetargu lub aukcji przystępują osoby, które chcą zawrzeć umowę. Jeżeli organizator aukcji lub przetargu uchyla się od zawarcia umowy, ich uczestnik może żądać zapłaty podwójnego wadium albo naprawienia szkody. Natomiast jeżeli od zawarcia umowy uchyla się uczestnik aukcji lub przetargu przez niespełnienie szczególnych wymagań wskazanych w ustawie to wtedy organizator aukcji lub przetargu może pobraną sumę zachować albo dochodzić zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia. 4/5
Szczególną konstrukcją prawną związaną z umową jest jej roszczenie o unieważnienie. Prawo do unieważnienia umowy ograniczone jest terminem zawitym, gdyż wygasa z upływem miesiąca od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później jednak niż z upływem roku od dnia zawarcia umowy. Organizator oraz uczestnik aukcji może żądać unieważnienia zawartej umowy, gdy: 1) strona tej umowy, inny uczestnik lub osoba działająca w porozumieniu z nimi wpłynęła na wynik aukcji albo przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami; 2) jeżeli umowa została zawarta na cudzy rachunek, jej unieważnienia może żądać także, ten na czyj rachunek umowa została zawarta, lub dający zlecenie. Coraz popularniejsze reklamy, cenniki i inne informacje skierowane do ogółu lub poszczególnych osób nie poczytuję się za ofertę, lecz za zaproszenie do zawarcia umowy, o czym należy pamiętać w kontekście potencjalnych roszczeń z tytułu nie zawarcia umowy. 5/5