Prawo w ochronie środowiska Małgorzata Stępniewska stepniew@amu.edu.pl Zakład Geografii Kompleksowej, pokój 301
Prawne uwarunkowania gospodarki ściekowej Źródło: http://www.aquanet.pl
RACJONALIZACJA POTRZEB WYBÓR ROZWIĄZAŃ TECHNICZNYCH - kanalizacja sieciowa - systemy indywidualne - zagospodarowanie osadów ściekowych UKŁAD ORGANIZACYJNY TARYFY ZA ŚCIEKI PROGRAMOWANIE DZIAŁAŃ
Struktura nakładów inwestycyjnych na ochronę środowiska w Polsce w 2014 r. (GUS) zmniejszenie hałasu i wibracji 4% pozostałe 6% gospodarka odpadami 14% gospodarka ściekowa 44% ochrona powietrza i klimatu 32% Gospodarka ściekowa na tle innych kierunków inwestowania w ochronę środowiska
Udział ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej w 2014 r. (GUS) ogółem w miastach na wsi POMORSKIE 82,0 94,7 58,5 ZACHODNIOPOMORSKIE 80,4 91,5 55,9 ŚLĄSKIE 75,8 85,6 42,6 DOLNOŚLĄSKIE 75,0 90,0 41,1 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 73,4 95,5 41,3 LUBUSKIE 70,4 91,7 34,1 WIELKOPOLSKIE 69,7 90,9 43,7 OPOLSKIE 69,7 90,5 47,1 KUJAWSKO-POMORSKIE 69,3 90,9 37,0 PODKARPACKIE 68,7 89,0 54,5 MAZOWIECKIE 66,7 89,1 26,5 PODLASKIE 63,2 91,1 20,5 ŁÓDZKIE 62,6 85,9 22,5 MAŁOPOLSKIE 59,8 87,1 33,9 ŚWIĘTOKRZYSKIE 56,1 86,6 31,5 LUBELSKIE 51,5 88,3 19,9 POLSKA 68,7 89,3 37,4
Trend czasowy - Liczba mieszkańców na 1 km sieci kanalizacyjnej w Polsce w latach 2002-2014 (GUS)
m3/dobę 10 000 000 8 826 154 8 000 000 6 000 000 3 387 805 4 000 000 2 000 000 0 przepustowość oczyszczalni ścieki oczyszczane Obciążenie oczyszczalni komunalnych w Polsce w 2014 r. (GUS). Obciążenie oczyszczalni: 38% Obiekty niedociążone hydraulicznie borykają się z problemem utrzymania w dobrej kondycji osadu czynnego przy niskim dopływie ścieków;
Efektywność techniczno-ekonomiczna realizacja sieci kanalizacyjnej powinna być uzasadniona finansowo i technicznie; 120 mieszkańców na 1 km sieci (8,3 m sieci na 1 mieszkańca) 90 mieszkańców na 1 km sieci : tereny o przynajmniej jednoprocentowym średnim spadku w kierunku istniejącej lub przewidywanej do budowy oczyszczalni ścieków, przy zastosowaniu grawitacyjnego odbioru ścieków strefy ochronne ujęć wody (tereny ochrony bezpośredniej oraz pośredniej); obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych obszary objęte co najmniej jedną formą ochrony przyrody lub ujęte w projekcie listy obszarów Natura 2000. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 lipca 2014 r. w sprawie sposobu wyznaczania obszaru i granic aglomeracji
Efektywność techniczno-ekonomiczna Wybudowanie infrastruktury nieefektywnej z punktu widzenia techniczno-ekonomicznego tworzy ryzyko, że koszty jej utrzymania będą nie do udźwignięcia przez mieszkańców. Realizacja zasady zanieczyszczający płaci wymaga wliczania w taryfę za ścieki wszystkich kosztów ponoszonych przez operatora sieci i oczyszczalni ścieków, w tym amortyzacji. Amortyzacja powinna być uwzględniona w taryfach za ścieki nawet jeśli systemy kanalizacyjne były dotowane w fazie inwestycyjnej. (Rozporządzenie Ministra Budownictwa z dnia 28 czerwca 2006 r. w sprawie określania taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków). Dlatego też ustalając potrzeby inwestycyjne, trzeba mieć na uwadze możliwość pokrywania taryf przez ludność.
Tab. Struktura kosztów rodzajowych spółki (%) Podhalańskie Przedsiębiorstwo Komunalne Źródło: L. Latawiec 2014, Gdzie budować kanalizację?, Wodociągi i kanalizacja 7-8/2014 Amortyzacja ma na celu pokrycie nie tylko kosztów bieżącej eksploatacji czy remontów, ale również zapewnienie możliwości odtworzenia majątku w przyszłości. Koszty odmajątkowe mogą stanowić nawet 50% kosztów ogólnych (a w szczególnych przypadkach nawet 80%).
Inwestycje zrealizowane przez spółkę wraz z lokalnymi (teoretycznymi) taryfami, obliczonymi dla tych zakresów inwestycyjnych Podhalańskie Przedsiębiorstwo Komunalne Długość wybudowana [km] Podłączenia wykonane [szt.] Koszt [zł] inwestycji MK/km Taryfa [zł/m 3 ] 0,6 9 328 000 60 18,81 22,5 267 10 769 200 47 21,87 13,0 290 5 912 400 89 11,28 10,2 140 3 918 800 55 16,62 11,3 194 3 989 200 69 12,68 23,3 447 10 651 200 77 13,16 6,9 157 2 572 000 91 9,86 11,0 129 3 158 400 47 16,69 3,1 70 2 404 800 90 15,88 Źródło: L. Latawiec 2014, Gdzie budować kanalizację?, Wodociągi i kanalizacja 7-8/2014 Duża część z tych inwestycji nie była racjonalnie zaplanowana, w efekcie przyczyniła się do wzrostu taryf na poszczególnych obszarach
LP. Taryfowe grupy odbiorów w poszczególnych gminach Cena taryfowa zł/m3 Dopłata Gminy zł/m3 Cena za ścieki zł/m3 1 Biały Dunajec (grupa I i grupa II) 12,74 0,74* 12,00 2 Czarny Dunajec (grupa I i grupa II) 15,83 7,38* 8,45 3 Czorsztyn (grupa I i grupa II) 12,46 1,50* 10,96 - grupa III 12,99-12,99 4 Kościelisko (grupa I i grupa II) 22,38 16,18 6,20 - grupa III 22,85-22,85 5 Krościenko n/d (grupa I i grupa II) 11,93 2,74 9,19 - grupa III 12,45-12,45 6 Łapsze Niżne (grupa I i grupa II) 11,22 1,00* 10,22 7 Nowy Targ (grupa I i grupa II) 8,07 1,20* 6,87 - grupa III 8,52-8,52 * dopłata dla gospodarstw domowych grupa I - odbiorcy usług odprowadzający ścieki bytowe rozliczani na podstawie wskazań wodomierzy. grupa II - Odbiorcy usług odprowadzający ścieki bytowe rozliczani na podstawie norm zużycia wody. grupa III - Odbiorcy usług odprowadzający ścieki przemysłowe. 8 Poronin (grupa I i grupa II) 11,71-11,71 - grupa III 12,25-12,25 9 Szaflary (grupa I i grupa II) 11,82 2,13* 9,69 - grupa III 12,35-12,35 10 Szczawnica (grupa I i grupa II) 8,12-8,12 - grupa III 8,64-8,64 http://www.ppkpodhale.pl/
Kanalizacja indywidualna zielone światło (ustawodawca) W miejscach, gdzie budowa kanalizacji zbiorczej powodowałaby nadmierne koszty, należy stosować systemy indywidualne (art. 42 ust. 4 ustawy Prawo Wodne) Jeżeli nieruchomość wyposażona jest w oczyszczalnię przydomową, przyłączenie do sieci kanalizacyjnej nie jest obowiązkowe (art.. 5 ust. 1 pkt. 2 Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach)
Kanalizacja indywidualna oczyszczalnie przydomowe 181,3 tys. szt. w Polsce w 2014 r. zbiorniki bezodpływowe 2,2 mln szt. w Polsce w 2014 r. Wybór modelu kanalizacji indywidualnej
Kanalizacja indywidualna w 2014 r. (GUS) Województwa Zbiorniki bezodpływowe Oczyszczalnie przydomowe Stacje zlewne liczba POLSKA 2 192 116 181 295 2 305 Łódzkie 168 568 17 456 135 Mazowieckie 373 674 24 409 249 Małopolskie 293 061 13 429 173 Śląskie 226 785 12 192 158 Lubelskie 172 983 20 607 174 Podkarpackie 118 363 2 069 154 Podlaskie 73 263 13 072 93 Świętokrzyskie 90 766 7 786 85 Lubuskie 54 127 4 240 82 Wielkopolskie 202 016 18 297 266 Zachodniopomorskie 40 439 4 600 128 Dolnośląskie 103 487 7 494 157 Opolskie 56 277 3 562 62 Kujawsko-pomorskie 101 095 22 316 150 Pomorskie 68 149 5 014 117 Warmińsko-mazurskie 49 063 4 752 122
Warianty oczyszczalni przydomowych osadnik gnilny + drenaż rozsączający filtr piaskowy złoże biologiczne komora osadu czynnego oczysz. hydrobotaniczna
Oczyszczalnia z drenażem rozsączającym Dominują wśród oczyszczalni przydomowych w Polsce ze względów ekonomicznych. Jako odbiornik ścieków oczyszczonych mogą służyć piaski grube, średnie i drobne, lessy oraz - z dużą ostrożnością - piaski pylaste i gliniaste.
Oczyszczalnia z filtrem piaskowym
Oczyszczalnia ze złożem biologicznym Błona biologiczna przytwierdzona do kształtek lub rusztu z tworzyw sztucznych, do włókien tekstylnych lub materiału naturalnego (np. skała wulkaniczna, kamienie).
Oczyszczalnia z osadem czynnym
Oczyszczalnia hydrofitowa Wykorzystują rośliny wodne lub bagienne, gł. trzcinę pospolitą, turzyce, pałkę wodną, sit, wierzbę krzewiastą
Urządzenie Czynność 1 m-c Częstotliwość: raz na... 6 m-c 1 rok 2 lata 4 lata Osadnik gnilny Drenaż Separator tłuszczu Wywóz osadu Wywóz osadu (system z separatorem tłuszczu Płukanie filtra z puzzolaną Czyszczenie studzienki rozdzielczej Płukanie nitek drenażu Czyszczenie separatora X X X X X X Przepompownia Czyszczenie przepompowni X WC Stosowanie biopreparatów (cel i skuteczność stosowania) X
Poziom wód gruntowych wylot ze studzienki studzienka rozdzielcza poziom drenażu 1,5 m zwierciadło wody gruntowej Odległość miejsca wprowadzania ścieków od najwyższego użytkowego poziomu wodonośnego wód podziemnych: 3 m (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego)
Wymagania prawne - budowa oczyszczalni przydomowej Pozwolenie na budowę: Indywidualna oczyszczalnia o przepustowości do 7,5 m 3 /d nie wymagane (konieczne zgłoszenie staroście) (Art. 29 ust. 1 pkt. 3 ustawy Prawo Budowlane) Pozwolenie wodnoprawne: oczyszczalnia do 5 m 3 /d, na potrzeby gospodarstwa domowego lub rolnego w ramach zwykłego korzystania z wód, zrzut ścieków oczyszczonych w granicach działki nie wymagane (art. 2 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia)
oczyszczalnia do 5 m 3 /d wymagane, z uwagi na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, zgłoszenie instalacji wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta (może wnieść sprzeciw w drodze decyzji w terminie 30 dni od dnia zgłoszenia) (Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia) Umowa o dofinansowanie budowy oczyszczalni przydomowych (prawo kontroli eksploatacji oczyszczalni przez przedstawicieli urzędu gminy; zwrot dofinansowania w przypadku eksploatacji oczyszczalni niezgodnie z warunkami określonymi przez producenta)
Kontrola systemów indywidualnych Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach Art.3. ust. 3. Gminy prowadzą ewidencję: 1) zbiorników bezodpływowych w celu kontroli częstotliwości ich opróżniania oraz w celu opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej; 2) przydomowych oczyszczalni ścieków w celu kontroli częstotliwości i sposobu pozbywania się komunalnych osadów ściekowych oraz w celu opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej;
SYSTEMY INDYWIDUALNE W OPINII ADMINISTRACJI GMIN Pytanie 1 Czy w przypadku konieczności stosowania kanalizacji indywidualnej oczyszczalnie przydomowe są w porównaniu z szambami rozwiązaniem: 12% 8% Ankietowani: wójtowie, burmistrzowie Obszar: województwo wielkopolskie 80% lepszym gorszym bez różnicy/zależy
Pytanie 2 Czy w przypadku konieczności stosowania kanalizacji indywidualnej oczyszczalnie przydomowe są w porównaniu z szambami rozwiązaniem: Lepszym: eliminują transport ścieków - względy ekonomiczne sprawdzają się przy zabudowie rozproszonej lepiej chronią środowisko - szamba budzą wątpliwości co do szczelności wysoka sprawność oczyszczania, zwł. w oczyszczalniach zaawansowanych technologicznie; ścieki świeże łatwiej oczyścić nie trzeba tak często opróżniać praktycznie bezobsługowe, wymagają jedynie konserwowania elementów składowych oraz kontroli osadów Gorszym: problem zagniłego osadu z czasem użytkowania oczyszczalnia przestaje być skuteczna brak kontroli nad jakością odprowadzanych oczyszczonych ścieków do gruntu większość właścicieli nie stosuje się do instrukcji eksploatacji; ma zerowe koszty eksploatacji, a nieoczyszczony ściek rozprowadzany jest w gruncie właściciele oczyszczalni przydomowych nie mają obowiązku podłączenia do kanalizacji
Pytanie 2 Czy w przypadku konieczności stosowania kanalizacji indywidualnej oczyszczalnie przydomowe są w porównaniu z szambami rozwiązaniem: Bez różnicy/zależy: jeżeli użytkownik wykonuje wszystkie zalecane przeglądy i konserwacje wszystko zależy od sposobu użytkowania szamb i oczyszczalni wybór szambo/oczyszczalnia przydomowa uwarunkowany jest lokalizacją nieruchomości, gęstością zabudowy, perspektywą skanalizowania terenu, ukształtowaniem terenu, rodzajem podłoża, wielkością działki, odległością od oczyszczalni ścieków
Średnia liczba punktów wg kryteriów Pytanie 3 Jakimi kryteriami kierują się Państwa zdaniem właściciele nieruchomości przy wyborze rodzaju oczyszczalni przydomowej? Proszę ponumerować podane kryteria od 1 (kryterium najbardziej ważne) do 5 (kryterium najmniej ważne) 4 3,3 3,6 3,8 3 2 1,8 2,2 1 0 Koszt inwestycji Koszt eksploatacji Wymagania techniczne (np. przepuszczalność gruntu, niezbędna powierzchnia) Poziom niedogodności związanych z eksploatacją i konserwacją Standardy ochrony środowiska
Pytanie 4 Czy gmina kontrolowała opróżnianie zbiorników bezodpływowych lub wywóz osadów z oczyszczalni przydomowych przez właścicieli nieruchomości? Stwierdzone nieprawidłowości: zbyt mała częstotliwość wywozu brak regularnych rachunków za 49% 51% opróżnianie szamb lub posiadania umowy na tę usługę wywóz ścieków na pola uprawne nieszczelne szamba nie tak brak zbiorników
Zagospodarowanie osadów ściekowych zanieczyszczenia oczyszczanie ścieków zanieczyszczenia Nakłady na gospodarkę osadową to: 30-40% nakładów inwestycyjnych na całą oczyszczalnię ścieków do 50% kosztów eksploatacji oczyszczalni
Komunalne osady ściekowe wytworzone w Polsce (tys. ton suchej masy) DANE GUS PROGNOZA - KPGO 2014 2003 r. 2014 r. 2018 r. 2022 r. 446,5 556,0 726,0 746,0
Cele w gospodarce osadami ściekowymi wg. Krajowego Planu Gospodarowania Odpadami 2014 KPGO 2014 formułuje następujące cele w gospodarce komunalnymi osadami ściekowymi: a) ograniczenie składowania osadów ściekowych, b) rozwój termicznego przekształcania osadów (współspalanie - w cementowniach, kotłach energetycznych; spalanie - w spalarniach osadów ściekowych), c) wykorzystanie substancji biogennych zawartych w osadach - przy jednoczesnym spełnieniu wszystkich wymogów dotyczących bezpieczeństwa sanitarnego i chemicznego.
Kierunki zagospodarowania komunalnych osadów ściekowych w Polsce w 2014 r. (GUS) W wielu oczyszczalniach eksploatatorzy mają poważne trudności z pozbywaniem się osadów (kosztowna i złożona obróbka).
Składowanie osadów ściekowych: zakaz składowania nieprzetworzonych osadów na składowiskach odpadów od 1 stycznia 2016 roku (tj. osadów, dla których ogólny węgiel organiczny > 5% s.m., strata przy prażeniu > 8% s.m., ciepło spalania > 6 MJ/kg s.m.) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 stycznia 2013 r. w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów do składowania na składowisku odpadów danego typu
Rozporządzenie Ministra Środowiska z 13 lipca 2010 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych Komunalne osady ściekowe mogą być stosowane, jeżeli spełnione są następujące warunki: 1) w przypadku stosowania ich w rolnictwie i do rekultywacji gruntów na cele rolne - nie wyizolowano bakterii z rodzaju Salmonella w 100 g osadów przeznaczonych do badań; 2) łączna liczba żywych jaj pasożytów jelitowych Ascaris sp., Trichuris sp., Toxocara sp. w 1 kg suchej masy osadów wynosi: 0 osady stosowane w rolnictwie jest nie większa niż 300 osady stosowane do rekultywacji terenów; uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu; uprawy roślin nieprzeznaczonych do spożycia i do produkcji pasz;
3) ilość metali ciężkich w wierzchniej warstwie gruntu (0-25 cm), na którym te osady być stosowane, nie przekracza wartości dopuszczalnych określonych w załącznikach nr 2 i 3 do rozporządzenia; 4) odczyn ph gleby na terenach użytkowanych rolniczo, na których te osady mają być stosowane, jest nie mniejszy niż 5,6; 5) ich stosowanie nie powoduje pogorszenia jakości gleby oraz jakości wód powierzchniowych i podziemnych; 6) są wykorzystywane poza okresem wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi.