Analiza skali migracji osób bezdomnych do Gdańska Raport z analizy desk research Opracowanie: Paweł Stec Pomorskie Forum Na Rzecz Wychodzenia z Bezdomności Gdańsk 2015
Wstęp informacje o badaniu Niniejszy dokument stanowi produkt badania Analiza skali migracji osób bezdomnych do Gdańska zrealizowanego w ramach projektu pt. Partycypacyjna analiza potencjału, szans i zagrożeń gdańskich organizacji zajmujących się problemem bezdomności realizowanego przez Pomorskie Forum na Rzecz Wychodzenia z Bezdomności, na zlecenie Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Gdańsku. Głównym celem realizowanego zadania jest analiza potencjału, szans oraz zagrożeń gdańskiego systemu rozwiązywania problemu bezdomności. Kluczowym w zadaniu jest jego partycypacyjny aspekt, w którym każdy z podmiotów systemu pomocy ma swój udział w tworzeniu analizy. Zrealizowane badanie stanowi uzupełnienie powyższej analizy, mając na celu określenie skali zjawiska migracji osób bezdomnych do Gdańska, które może stanowić wyzwanie dla gdańskiego systemu zajmującego się problemem bezdomności, z uwagi na nadchodzącą zmianę prawa meldunkowego. Badanie metoda, cel analizy, analizowane dokumenty Badanie zrealizowano w oparciu o metodę desk research, tj. zbieranie i analizę danych zza biurka, bez konieczności pracy w terenie, generowania nowych danych przy wykorzystaniu kwestionariuszy czy ankiet. Analizie poddawane są wszelkiego rodzaju źródła wtórne: dane statystyczne, raporty, publikacje, informacje dostępne na stronach WWW czy wyniki innych badań społecznych. Głównym celem analizy było określenie skali migracji osób bezdomnych do Gdańska, by tego dokonać, należało opisać dwie kwestie. Po pierwsze, określono ilość osób bezdomnych korzystających z systemu pomocy w Gdańsku (np. schroniska, noclegownie), z uwzględnieniem ich miejsca ostatniego meldunku. Po drugie, określono ogólną skalę osób bezdomnych w Gdańsku (w tym osób funkcjonujących poza systemem pomocy), również uwzględniając miejscowość ostatniego zameldowania tychże osób. W tym celu analizie poddano następujące dokumenty oraz zbiory danych: I. Analizowane dokumenty: 1. Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Gdańsku za rok 2014 2. Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Gdańsku za rok 2013 3. Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Gdańsku za rok 2012 4. Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Gdańsku za rok 2011 5. Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Gdańsku za rok 2010 6. Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Gdańsku za rok 2009 7. Pismo Ogólnopolskiej Federacji Na Rzecz Rozwiązywania Problemu Bezdomności do MSW w sprawie likwidacji zameldowań z dnia 19.12.2014 r. 8. Odpowiedź MSW na pismo w sprawie likwidacji zameldowań z dnia 30.12.2014 r. 9. Informator o instytucjach niosących pomoc osobom bezdomnym w województwie pomorskim z 2014 r. II. Analizowane zbiory danych: 2
1. Raporty dobowe Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Gdańsku dotyczące osób bezdomnych przebywających w gdańskich placówkach z dni: 29.12.2014 r. 31.12.2014 r., 28.01.2015 r., 27.02.2015 r., 30.03.2015 r., 31.03.2015 r., 30.04.2015 r., 30.05.2015 r., 02.06.2015 r. 2. Dane placówek niosących pomoc osobom bezdomnym w Gdańsku. 3. Baza danych badanie socjodemograficzne osób bezdomnych 2013 r. 4. Baza danych badanie socjodemograficzne osób bezdomnych 2011 r. 5. Baza danych badanie socjodemograficzne osób bezdomnych 2009 r. 6. Baza danych badanie socjodemograficzne osób bezdomnych 2007 r. 7. Baza danych badanie socjodemograficzne osób bezdomnych 2005 r. 8. Baza danych badanie socjodemograficzne osób bezdomnych 2003 r. Zmiany w prawie meldunkowym - potencjalne zagrożenia W kontekście bezdomności głównym dokumentem określającym działanie w zakresie pomocy osobom bezdomnym jest Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. Ustawa w pierwszym względzie definiuje osobę bezdomną, tj. jako: osobę niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym w rozumieniu przepisów o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy i niezameldowaną na pobyt stały, w rozumieniu przepisów o ewidencji ludności, a także osobę niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym i zameldowaną na pobyt stały w lokalu, w którym nie ma możliwości zamieszkania 1. Ustawa określa również kryteria możliwości korzystania z usług, uzyskania świadczeń. W tym przypadku, miejsce zameldowania stanowi kryterium możliwości skorzystania z pomocy (kryterium właściwości gminy). W zakresie świadczeń z tytułu bezdomności, zgodnie z art. 101 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej, w przypadku osoby bezdomnej właściwą miejscowo jest gmina ostatniego miejsca zameldowania tej osoby na pobyt stały. To gmina ostatniego zameldowania, tj. gmina właściwa pokrywa koszty schronienia, posiłku itd. osobom bezdomnym. Sejm Rzeczpospolitej Polskiej w dniu 24 września 2010 r., uchwalił nową ustawę o ewidencji ludności, która weszła w życie zgodnie z ustawą o zmianie ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych oraz niektórych innych ustaw 1 stycznia 2015 r. Nowa ustawa zmieniła przytoczoną wyżej definicję osoby bezdomnej na następującą: osoba bezdomna to osoba niezamieszkująca w lokalu mieszkalnym w rozumieniu przepisów o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy i niezameldowana na pobyt stały, w rozumieniu przepisów o ewidencji ludności, a także osoba niezamieszkująca w lokalu mieszkalnym i zameldowana na pobyt stały w lokalu, w którym nie ma możliwości zamieszkania 2. Pierwotnie, zgodnie z art. 74 ust. 1 tejże ustawy, z dniem 1 stycznia 2016 r. zniesieniu miał ulec również obowiązek meldunkowy. Jednak zgodnie z Ustawą z dnia 23 lipca 2015 r., o zmianie ustawy o ewidencji ludności, data zniesienia obowiązku meldunkowego została przesunięta na 1 stycznia 2018 r. Zgodnie z ust. 2, o ile przepisy mówią o zameldowaniu na pobyt stały lub na pobyt czasowy to należy przez to rozumieć miejsce zamieszkania, o którym mowa w art. 25 Kodeksu cywilnego, tj. miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu 3. Zachodzące 1 Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, Dz.U. Nr 64 poz. 593. 2 Ustawa z dnia 24 września 2010 o ewidencji ludności, Dz.U. Nr 217, poz. 1427 z późn. zm. 3 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późn zm. 3
zmiany stwarzają pewne potencjalne zagrożenia dotychczasowego systemu pomocy osobom bezdomnym. Po pierwsze, niepokój może wiązać się z procedurą rejestracji miejsca zamieszkania osób bezdomnych w innych miejscach, niż miejsce ostatniego dotychczasowego zameldowania. Pytanie dotyczy tego, na ile osoby bezdomne mogłyby rejestrować się w placówkach oraz kwestii, na ile placówki będą mogły nie zgadzać się na taką rejestrację. Co więcej, wątpliwości wzbudza również sytuacja możliwej rejestracji bezdomnych w miejscach nienadających się do zamieszkania tj. działkach, altanach czy pustostanach. To z kolei rodzi pytanie dotyczące tego, na ile wprowadzenie miejsca zamieszkania, będzie związane z przejęciem na daną gminę (gminę, w której właśnie przebywa osoba bezdomna) obowiązków udzielania świadczeń - pomocy społecznej, stanowiących dodatkowe obciążenie finansowe. Tym bardziej, że już w obecnej chwili zgodnie ze zmianami jakie niesie Ustawa z dnia 9 lipca 2015 r., o zmianie ustawy o pomocy społecznej, wydatki poniesione na świadczenia w postaci schronienia w ogrzewalni lub noclegowni udzielone na podstawie art. 101 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej (tj. w miejscu pobytu) nie będą podlegać zwrotowi przez gminę właściwą ze względu na miejsce zamieszkania albo miejsce ostatniego meldunku 4. Zachodzące zmiany mogą doprowadzić do sytuacji szybkiego zwiększenia liczby osób bezdomnych w dużych ośrodkach miejskich, a dodatkowo wraz ze zmianami w Ustawie o pomocy społecznej mogą skutkować przeniesieniem na gminy dodatkowych kosztów wynikających z udzielania świadczeń i usług, stanowiących spore obciążenie dla danego systemu pomocy. Osoby bezdomne migrują głównie do dużych ośrodków miejskich, posiadających większą infrastrukturę systemu pomocy. Szacuje się, że w dużych miastach ok. 30-40% ludzi bezdomnych stanowią osoby, które pochodzą z poza miasta pobytu, a te mogłyby stać się dodatkowym obciążeniem systemu pomocy danej gminy. Problem ten dotyczy w dużej mierze Gdańska, dane z badania zrealizowanego na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki społecznej w 2015 roku pokazują liczbę 821 osób bezdomnych, i jest to 20% wszystkich osób bezdomnych w województwie pomorskim. Miasto obecnie ponosi już ogromne koszty związane z udzielaniem pomocy osobom bezdomnym. Stąd ważną kwestią jest określenie zasobów systemu pomocy w Gdańsku, określenie wykorzystania gdańskich placówek przez osoby bezdomne oraz zbadanie liczby osób bezdomnych, uwzględniającą kwestie miejsca ostatniego meldunku tychże osób. Pomoc osobom bezdomnym w Gdańsku zasoby placówkowe oraz formy pomocy Główną instytucją podejmującą działania na rzecz osób bezdomnych oraz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym jest Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Gdańsku (MOPR). MOPR, w ramach funkcjonującego Działu ds. Osób Bezdomnych podejmuje zintensyfikowane działania mające na celu zmianę obecnej sytuacji osób dotkniętych bezdomnością oraz tych zagrożonych marginalizacją społeczną. Do kluczowych działań MOPR w tej materii należą: organizacja schronienia osobom bezdomnym (np. noclegownie, schroniska), w tym określanie zasad przyjmowania klientów, organizacja pomocy doraźnej osobom bezdomnym, które mimo trudnych warunków decydują się na pozostanie w dotychczasowych miejscach pobytu, głównie miejscach 4 O ile ustawa zostanie opublikowana jeszcze tej kadencji, nowe przepisy zaczną obowiązywać na przełomie III/IV kwartału 2016 r. 4
niemieszkalnych np. altanach, działkach ogrodniczych, dworcach (m. in. posiłki, zabezpieczenie odzieży, kąpiel), prowadzenie akcji informacyjnej o możliwościach skorzystania z pomocy społecznej 5. Na terenie Gdańska funkcjonuje 10 placówek niosących pomoc osobom bezdomnym, zapewniające ok. 600 miejsc noclegowych (w tym dostawki) oraz ok. 39 miejsc interwencyjnych 6. Dodatkowo osoby bezdomne mogą liczyć na pomoc doraźną w postaci posiłku (np. Stowarzyszenie Gdański Komitet Obywatelski), kąpieli (Noclegownia TPBA przy ul. Żaglowej 1), odzieży (Polski Komitet Pomocy Społecznej Stowarzyszenie Charytatywne) 7. Ponadto na terenie Gdańska, Towarzystwo Pomocy im. Św. Brata Alberta prowadzi streetworking z osobami bezdomnymi. Podkreślenia wymaga również współpraca MOPRu Policją, Strażą Miejską oraz Straż Ochroną Kolei w zakresie informowania o wolnych miejscach w schroniskach i noclegowniach, przewozu osób bezdomnych, wspólnych patroli w miejscach niemieszkalnych oraz podczas interwencji. Tabela nr 1: Placówki zapewniające schronienie osobom bezdomnym w Gdańsku L.p. Nazwa placówki 1 Noclegownia Św. Brata Alberta dla Bezdomnych Mężczyzn Towarzystwo Pomocy im. Św. Brata Alberta przy ul. Żaglowej 1 2 Schronisko Dla Bezdomnych Mężczyzn Św. Brata Alberta - Towarzystwo Pomocy im. Św. Brata Alberta przy ul. Równej 14 3 Dom Wspólnotowy Św. Brata Alberta - Towarzystwo Pomocy im. Św. Brata Alberta przy ul. Przegalińskiej 135 4 Schronisko Św. Brata Alberta dla Bezdomnych Mężczyzn - Towarzystwo Pomocy im. Św. Brata Alberta przy ul. Starowiślnej 3 5 Noclegownia Dla Bezdomnych Mężczyzn - Towarzystwo Wspierania Potrzebujących Przystań przy ul. Mostowej 1 6 Schronisko dla Bezdomnych Kobiet i Matek z Dziećmi - Stowarzyszenie Opiekuńczo-Resocjalizacyjne Prometeusz przy ul. Sucharskiego 1 7 Dom dla Osób Bezdomnych i Najuboższych PCPB - Pomorskie Centrum Pomocy Bliźniemu MONAR-MARKOT przy ul. Sztutowskiej 16a 8 Dom dla Samotnych Matek z Dziećmi i Osób Starszych PCPB - Pomorskie Centrum Pomocy Bliźniemu przy ul. Kochanowskiego 7A 9 Dom Samotnej Matki Caritas Sanktuarium Matki Bożej Brzemiennej przy ul. Matemblewskiej 67 10 Dom Brata Alberta, Towarzystwo Pomocy im. Św. Brata Alberta, ul. Równa 14 Opracowanie własne na podstawie Informatora o instytucjach niosących pomoc osobom bezdomnym w województwie pomorskim 5 http://mopr.gda.pl/wsparcie-dla/osoby-bezdomne Dostęp: 24.07.2015 r. godz. 21.39. 6 Dane z raportów dobowych Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Gdańsku z dnia 2.06.2015 r. 7 Informator o instytucjach niosących pomoc osobom bezdomnym w województwie pomorskim, red. Anna Kwaśnik, Pomorskie Forum Na Rzecz Wychodzenia z Bezdomności, Gdańsk 2014, s. 11-26. 5
Osoby bezdomne przebywające w placówkach niosących pomoc osobom bezdomnym Głównym źródłem danych, pozwalającym na określenie liczby osób bezdomnych korzystających z usług placówek są codzienne raporty dobowe o ilości miejsc noclegowych oraz osobach korzystających z tychże. Analizie poddano zebrane dane z dni: 29.12, 31.12, 28.01, 27.02, 30.03, 31.03, 30.04, 30.05, 02.06. Średnio w każdym dniu, w którym sporządzano raport z usług Gdańskich placówek korzystało 566 osób bezdomnych. Wśród wszystkich beneficjentów 342 osoby bezdomne stanowiły osoby posiadające meldunek na terenie gminy miasta Gdańsk, z kolei liczba osób posiadających meldunek poza Gdańskiem to 224. Analizując dane dla poszczególnych dni można dostrzec stałą proporcję pomiędzy osobami z ostatnim meldunkiem w Gdańsku a osobami z meldunkiem poza Gdańskiem, wynoszącą odpowiednio 60% do 40%. Procentowy odsetek tychże jest niemalże identyczny dla każdego dnia w którym sporządzono raporty, bez względu na ilość osób, jak również ilość placówek, które przekazały dane (w poszczególnych dniach występowały braki wynikające z braku danych z poszczególnych placówek). Jedynym dniem w którym można zaobserwować zrównanie proporcji pomiędzy grupami to 30 maja 2015 r. Należy wskazać, że wśród analizowanych placówek są takie, które swoje usługi kierują jedynie do osób posiadających swój ostatni meldunek w Gdańsku (np. Noclegownia Towarzystwa Pomocy im. Św. Brata Alberta przy ul. Żaglowej 1), a także takie, których większość klientów stanowią osoby z meldunkiem poza Gdańskiem (Schronisko dla Bezdomnych Kobiet i Matek z Dziećmi - Stowarzyszenie Opiekuńczo- Resocjalizacyjne Prometeusz ). Dane za poszczególne dni prezentuje tabela nr 2. Tabela nr 2: Osoby bezdomne w gdańskich placówkach w poszczególnych dniach w 2014-2015 r. Data Ogólna liczba osób bezdomnych przebywających w placówkach Liczba osób z ostatnim meldunkiem w Gdańsku % Liczba osób z ostatnim meldunkiem poza Gdańskiem 29.12.2014 r. 530 318 60% 212 40% 31.12.2014 r. 539 328 61% 211 39% 28.01.2015 r. 642 393 61% 249 39% 27.02.2015 r. 621 382 62% 239 38% 30.03.2015 r. 577 357 62% 220 38% 31.03.2015 r. 579 357 62% 222 38% % 6
30.04.2015 r. 550 341 62% 209 38% 30.05.2015 r. 608 309 51% 299 49% 02.06.2015 r. 446 292 65% 154 35% Opracowanie własne na podstawie danych Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Gdańsku Osoby bezdomne w Gdańsku na podstawie badań socjodemograficznych Kolejnym źródłem mówiącym o liczbie osób bezdomnych na terenie Gdańska, również z uwzględnieniem informacji o korzystaniu przez te osoby z usług placówek, są wyniki badań socjodemograficznych osób bezdomnych w województwie pomorskim. Dzięki realizowanym co dwa lata badaniom (począwszy od 2003 r.), można dokonać pogłębionej diagnozy osób bezdomnych na terenie województwa. Informacje te pozwalają na regularny monitoring skali bezdomności w województwie, ponadto umożliwiają poznanie szczegółowych informacji dotyczących sytuacji osób bezdomnych (np. kwestie zdrowotne). Należy zaznaczyć, że w ramach badania udaje się dotrzeć do osób bezdomnych nie tylko korzystających ze wsparcia placówek (np. schroniska, noclegownie), ale także i osób funkcjonujących poza systemem (np. pustostany, działki ogrodnicze). Dzięki temu, dane stanowią znaczne uzupełnienie informacji z raportów dobowych MOPR. Na przestrzeni dziesięciu lat realizacji badań socjodemograficznych osób bezdomnych w województwie pomorskim, można dostrzec, że liczba bezdomnych w Gdańsku oscyluje na dość zbliżonym poziomie. Średnio w każdym roku realizacji badania na terenie Gdańska ankieterom udało się dotrzeć do ok. 645 osób bezdomnych, przebywających zarówno w placówkach jak i poza nimi. Jedynie w 2005 i 2013 r. liczba ta znacząco odbiegała od przestawionej średniej i wynosiła odpowiednio 713 i 565 osób. Wyniki dla poszczególnych lat prezentuje wykres nr 1. Wykres nr 1: Osoby bezdomne na terenie Gdańska na podstawie badań socjodemograficznych 800 600 400 200 0 713 629 686 621 656 565 2003 r. 2005 r. 2007 r. 2009 r. 2011 r. 2013 r. Liczba osób bezdomnych na terenie Gdańska Opracowanie własne na podstawie danych z badań socjodemograficznych w latach 2003 2013. Uwzględniając w uzyskanych wskazaniach osób bezdomnych, kwestię miejsca ostatniego zameldowania, obrazującą migrację osób bezdomnych do Gdańska, można stwierdzić, że proporcje pomiędzy osobami z Gdańska a osobami z poza są bardzo zbliżone do tych uzyskanych z raportów dobowych MOPR. Podobnie jak w przypadku raportów, wyniki badań socjodemograficznych pokazują, że wśród osób bezdomnych przebywających w Gdańsku średnio ok. 60% z nich stanowiły osoby, które posiadały swój ostatni meldunek na terenie Gdańska, pozostałe 40% to osoby, których ostatnie miejsce zameldowanie było poza Gdańskiem. Proporcje pomiędzy dwoma grupami były bardzo zbliżone w każdym roku realizacji badania, bez względu na ogólną liczbę bezdomnych. Dane dla poszczególnych lat prezentuje tabela nr 3. 7
Rok badania Tabela nr 3: Osoby bezdomne w Gdańsku w świetle badań socjodemograficznych w latach 2003-2013 Osoby bezdomne w Gdańsku w czasie badania Ostatni meldunek Gdańsk % Poza Gdańskiem % 2013 565 351 62% 215 38% 2011 656 390 59% 266 41% 2009 686 426 61% 260 38% 2007 621 377 61% 244 39% 2005 713 418 59% 295 41% 2003 629 345 55% 284 45% Średnia 645 384 59,5% 261 40,5% Opracowanie własne na podstawie danych z badań socjodemograficznych w latach 2003 2013. Przedstawione wyżej dane odnoszące się do ogólnej liczby osób bezdomnych na terenie Gdańska, bez uwzględnienia miejsca ich przebywania, wpisywały się w trend z danych z raportów dobowych MOPR z roku 2015 r., opierających się na osobach korzystających z placówek dla bezdomnych. Analizując zjawisko bezdomności w Gdańsku nie można pominąć danych dotyczących osób bezdomnych przebywających w miejscach nie mieszkalnych jak pustostany, altany działkowe, klatki schodowe czy przestrzeń publiczna. Dane te przedstawia tabela nr 4. Ich analiza pozwala wskazać, że wśród osób przebywających w miejscach niemieszkalnych w latach 2007 2013 osoby gdańskie dominowały, stanowiąc ok. 60% ogółu. Jedynie w 2003 i 2005 r. stosunek ten uległ zmianie i osoby posiadające swój ostatni meldunek poza Gdańskiem stanowiły większość. Pozwala to na stwierdzenie, że od 2007 r., bez względu na to czy osoby bezdomne znajdowały się w placówkach czy poza nimi, osoby z poza Gdańska stanowią znaczny odsetek osób bezdomnych na terenie Gdańska. Tabela nr 4: Osoby bezdomne w Gdańsku w świetle badań socjodemograficznych w latach 2003-2013 przebywające w miejscach niemieszkalnych Rok badania Ostatni meldunek osób bezdomnych Miejsca niemieszkalne (np. działki, altany) 2013 Gdańsk 54 Poza Gdańskiem 32 2011 Gdańsk 77 Poza Gdańskiem 49 2009 Gdańsk 58 Poza Gdańskiem 50 2007 Gdańsk 81 Poza Gdańskiem 69 2005 Gdańsk 90 Poza Gdańskiem 96 8
2003 Gdańsk 73 Poza Gdańskiem 85 Opracowanie własne na podstawie danych z badań socjodemograficznych w latach 2003 2013. Podsumowanie i wnioski Resumując, analiza danych z różnych źródeł informujących o osobach bezdomnych na terenie Gdańska, pozwala na stwierdzenie, że znaczna część ogółu osób bezdomnych w Gdańsku, to osoby posiadające swój ostatni meldunek poza granicami Gdańska. Zestawiając ze sobą dane z badań socjodemograficznych oraz raportów dostrzega się, że bez względu na rok, osoby posiadające swój ostatni meldunek poza Gdańskiem stanowią ok. 40% wszystkich osób bezdomnych. Można powiedzieć, że to właśnie ten odsetek określa skalę migracji osób bezdomnych do Gdańska i wniosek ten stanowi odpowiedź na główne pytanie zrealizowanej analizy. Gdańsk wydaje olbrzymie, sięgające w skali roku miliony złotych, środki na pomoc w zakresie zapewnienia schronienia osobom bezdomnym. W przeliczeniu na dzienną stawkę jednostkową są one nie wielkie, dla porównania stawka w Domu dla Bezdomnych czyli placówce dla osób bezdomnych wymagających dodatkowego wsparcia wynosi 34 zł (w przypadku Domów Pomocy Społecznej jest to ok. 80 zł). Opierając się na danych z raportów dobowych oraz stawkach za schronienie osób bezdomnych w gdańskich placówkach, na potrzeby analizy dokonano obliczeń, obrazujących średnie koszty utrzymania osób bezdomnych w placówkach. Gdańsk w ciągu jednego dnia ponosi średnie koszty w wysokości ok. 8,5 tys. zł., związane z przebywaniem osób bezdomnych w placówkach (osoby posiadające ostatni meldunek w Gdańsku). Uwzględniając sytuację, w której osoby bezdomne mogłyby rejestrować się na terenie placówek lub innych miejsc w Gdańsku, a na gminy spadłby obowiązek ponoszenia kosztów utrzymania tych osób, kwota ta wzrosłyby do ok. 13 tys. zł. Analogicznie, roczny koszt utrzymania gdańszczan w placówkach wynosi ok. 3,1 mln zł, w sytuacji wejścia ww. zmian, w skali roku kwota ta wzrasta do ok. 4,9 mln zł. Przy obecnie, już ogromnych, środkach przeznaczanych na utrzymanie osób bezdomnych w placówkach, dodatkowy koszt ok. 1,8 mln zł rocznie, może stać się ogromnym wyzwaniem dla systemu pomocy, a przede wszystkim stanowić ogromne obciążenie dla Gdańska. Zapewnienie schronienia i posiłku to nie jedyny koszt związany ze zwiększeniem liczby osób przebywających w Gdańsku, w świetle zaplanowanych zmian należy pamiętać również o wydatkach związanych z zasiłkami oraz kosztami dodatkowych osób, udzielających wsparcia np. pracowników socjalnych. W przypadku wszelkiego rodzaju zasiłków przekazywanych osobom bezdomnym ich roczny koszt to ponad 1,8 mln zł może on ulec zwiększeniu do kwoty 2,5 mln zł. Do czasu reorganizacji Działu Osób Bezdomnych do obsługi osób bezdomnych dedykowanych było 17 etatów, zwiększona ilość pracy może spowodować konieczność powiększenia ich liczby o kolejne 7 etatów (17 etatów*0,4). Średnie koszty (wraz z kosztami pracodawcy) w przeliczeniu na 1 etat na miesiąc zatrudnienia pracownika socjalnego wynoszą niecałe 4 tys. zł. w skali roku może być to dodatkowy koszt rzędu 382 tys. zł 8. Poniższa tabela obrazuje dokładniejsze wyliczenia w oparciu o procentowy wskaźnik osób spoza Gdańska. 8 Wyliczenia dokonano na podstawie danych z raportów dobowych MOPR z dnia 2 czerwca 2015 r. oraz dziennych stawek utrzymania osób bezdomnych w placówkach. Wysokość poszczególnych dobowych stawek to: 22 zł osoby samotne w schroniskach i noclegowniach, 34 zł osoby w doma dla bezdomnych), 28 zł matki z dziećmi, 40 zł kobiety w ciąży lub z dziećmi do 2 lat. W wyliczeniach uwzględniono kwoty adekwatne do form placówek, w jakich przebywały osoby bezdomne. 9
Tabela nr 5: Obecne i prognozowane koszty wsparcia udzielanego osobom bezdomnym w Gdańsku Rodzaj wsparcia udzielanego Osobom Bezdomnym Zapewnienie schronienia i posiłku Wsparcie w postaci udzielanych zasiłków Praca socjalna - dodatkowe 7 etatów obecny średni koszt w zł Miesięczne koszty prognozowany średni koszt w zł prognozowany dodatkowy koszt w zł obecny średni koszt w zł Roczne koszty prognozowany średni koszt w zł prognozowany dodatkowy koszt w zł 264430,00 414532,00 15012,00 3173160,00 4974384,00 1801224,00 151277,58 211788,61 60511,03 1815330,96 2541463,34 726132,38 66555,00 93960,00 27405,00 798660,00 1127520,00 328860,00 Mając na uwadze zachodzące zmiany, koszty związane z funkcjonowaniem systemu pomocy mogą wzrosnąć niemal o jedną trzecią. Duże miasta, posiadające dobrze rozbudowaną infrastrukturę systemu pomocy, stanowią atrakcyjne miejsca dla osób bezdomnych. Choć omawiane zmiany wprowadzane ustawą weszły w życie, a obowiązek meldunkowy ma zostać zniesiony 1 stycznia 2018 r., część przytoczonych wyżej zagrożeń w kwestii problemu bezdomności zostaje niejako odroczona. Zgodnie z zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 czerwca 2014 r., powołano Międzyresortowy Zespół ds. Przygotowania Administracji Rządowej do Zniesienia Obowiązku Meldunkowego. Do jego zadań należało między innymi dokonanie analizy regulacji prawnych w celu określenia obszarów wymagających dostosowania, w związku ze zniesieniem obowiązku meldunkowego z dniem 1 stycznia 2018 r. 9 W czasie jego prac, przedstawiciele resortów wskazali na wiele trudności, w tym również te opisane powyżej, np. kwestię weryfikacji miejsc zamieszkania osób fizycznych. Zgodnie z rekomendacją Zespołu, obowiązek meldunkowy pozostaje w obecnym kształcie, gdyż w takiej formie jest najlepszym sposobem gromadzenia danych adresowych osób fizycznych. Opracowana rekomendacja zakłada również modyfikację i standaryzację rejestrów dziedzinowych prowadzonych przez poszczególne resorty 10. Rada Ministrów przyjęła sprawozdanie z prac Zespołu, w którym zakłada się opracowanie m. in. koncepcji prostej rejestracji pobytu 11. Zgodnie z koncepcją wdrożenia rejestracji miejsca pobytu, obywatele polscy przebywający w lokalu dłużej niż 3 miesiące, będą mieli prawo zgłoszenia adresu, pod którym aktualnie przebywają. Adres będzie można zgłosić: osobiście w gminie, elektronicznie za pośrednictwem profilu zaufanego epuap lub za pomocą podpisu elektronicznego weryfikowanego certyfikatem kwalifikowanym. Adres ten zostanie wówczas zarejestrowany w bazie PESEL 12. Łatwość procesu zgłaszania miejsca pobyty może w szybkim tempie zwiększyć liczbę gdańszczan. Z punktu widzenia ośrodków pomocy społecznej kluczowym zagadnieniem staje się również sama procedura związana z rejestracją miejsca pobytu. Jej organizacja i techniczne rozwiązania mogą w wysokim stopniu wpłynąć na dodatkowe obciążenie finansowe lub ich brak w kontekście pomocy społecznej. Dodatkową kwestią związaną z rejestracją pobytu w przypadku osób bezdomnych jest rejestracja osób bezdomnych w placówkach. Dlatego też istotne jest przygotowanie się przez Gminę Gdańsk na nowe zapisy ustaw, ich analizę i baczne śledzenie zmian w tym zakresie, jak również kwestie związane ze zmianami z ustawy o pomocy społecznej. 9 http://bip.kprm.gov.pl/kpr/bip-rady-ministrow/organy-pomocnicze/organy-pomocnicze-rady/2708,miedzyresortowy-zespol-do-spraw- Przygotowania-Administracji-Rzadowej-do-Zniesien.html Dostęp: 24.07.2015 r., godz. 21.50 10 http://www.bezdomnosc.pl/images/dokumenty/stanowiska/2014.12.30_odpowiedz_msw_zameldowania.pdf Dostęp: 24.07.2015 r., godz. 22.00 11 http://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/877659,zniesienie-obowiazku-meldunkowego-dopiero-od-2018-r.html Dostęp: 25.07.2015 r. godz. 10.00 12 https://www.premier.gov.pl/wydarzenia/decyzje-rzadu/koncepcja-wdrozenia-rejestracji-miejsca-pobytu.html Dostęp 25.07.2015 r. godz. 12.00 10
Źródła: Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, Dz.U. Nr 64 poz. 593. Z późn. zm. Ustawa z dnia 24 września 2010 o ewidencji ludności, Dz.U. Nr 217, poz. 1427 z późn. zm. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późn zm. Informator o instytucjach niosących pomoc osobom bezdomnym w województwie pomorskim, red. Anna Kwaśnik, Pomorskie Forum Na Rzecz Wychodzenia z Bezdomności, Gdańsk 2014 Ogólnopolska Federacja na rzecz Rozwiązywania Problemu Bezdomności Pismo do MSW w sprawie likwidacji zameldowań z dnia 19.12.2014 r. Pomorskie Forum na Rzecz Wychodzenia z Bezdomności bazy danych z badań socjodemograficznych osób bezdomnych w województwie pomorskim w latach 2003 2013 Ministerstwo Pracy I Polityki Społecznej - Ogólnopolskie badanie liczby osób bezdomnych w nocy z 21 na 22 stycznia 2015 r. Źródła internetowe: Biuletyn Rady Ministrów i Kancelarii Prezesa Rady Ministrów www.bip.kprm.gov.pl Kancelaria Prezesa Rady Ministrów www.premier.gov.pl Gazeta Prawna Prawo www.prawo.gazetaprawna.pl 11