Warszawa, dnia 29 kwietnia 2015 r. RZECZPOSPOLITA POLSKA MINISTER ADMINISTRACJI I CYFRYZACJI BM-WP.072.204.2015 Pan Radosław Sikorski Marszałek Sejmu RP Szanowny Panie Marszałku, w nawiązaniu do pisma z dnia 10 kwietnia 2015 r. przekazującego zapytanie Posła na Sejm RP Pani Elżbiety Nawrockiej w sprawie ograniczenia dostępu nieletnich do pornografii (nr 8086), uprzejmie informuję, że problematyka ochrony dzieci przed nieodpowiednimi treściami w Internecie została po części uregulowana ustawowo poprzez wprowadzenie zmian do ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (t.j.: Dz. U. z 2011 r. Nr 43, poz. 226, z późn. zm.), w części dotyczącej ochrony małoletnich przed dostępem do audycji i innych przekazów, udostępnianych w ramach audiowizualnych usług medialnych na żądanie (tzw. VOD Video on Demand) także w Internecie zagrażających ich fizycznemu, psychicznemu lub moralnemu rozwojowi, w szczególności zawierających treści pornograficzne lub w sposób nieuzasadniony eksponujących przemoc. Zgodnie z art. 47e ust. 2 ww. ustawy podmioty udostępniające audiowizualne usługi medialne na żądanie mają obowiązek odpowiedniego kwalifikowania i oznaczania audycji, uwzględniając stopień szkodliwości dla małoletnich w poszczególnych kategoriach wiekowych. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji prowadziło prace legislacyjne nad projektem na poziomie Rządu, natomiast po wejściu przepisów w życie Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji prowadzi monitoring i ocenia sprawozdania dostawców audiowizualnych usług medialnych na żądanie, mających swoją siedzibę w Polsce, z realizacji wymienionych obowiązków. Co więcej, ustawowo wprowadzono nowatorskie, jak na polskie realia, mechanizmy samoregulacyjne, których siła polega na tym, że podmioty zaangażowane w samoregulację są skłonne przestrzegać własnych standardów i wytycznych w stopniu wyższym, aniżeli narzucone odgórnie nakazy prawne. Ustawa przewiduje, że jeśli narzędzia samoregulacyjne zawiodą, władczo może zainterweniować Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Przykładem działającej w praktyce samoregulacji może być przyjęcie przez wiodących dostawców treści wideo Kodeksu dobrych praktyk VoD w zakresie ochrony małoletnich, którzy zobowiązują się do stosowania skutecznych zabezpieczeń technicznych, chroniących małoletnich przed dostępem do szkodliwych dla nich treści. Pozostając w obszarze prawnych aspektów ochrony dzieci przed dostępem w Internecie do nielegalnych lub nieodpowiednich ze względu na wiek treści należy podjąć próbę wyjaśnienia różnicy pomiędzy przestępstwem pornografii dziecięcej, a problemem jakim jest dostęp dzieci do nieodpowiednich ze względu na wiek treści w Internecie (w tym m.in. do 1/6
pornografii i treści erotycznych, które same w sobie nie są nielegalne), gdyż bardzo często te dwie kwestie mieszają się ze sobą w debacie publicznej, ze szkodą dla efektów tej debaty. Pornografia dziecięca jest przestępstwem, które powinno być ścigane z całą mocą i stanowczością organów państwa. Podejmując walkę z pornografią dziecięcą warto pamiętać, że: pornografia dziecięca nie jest wytworem Internetu, niestety istniała dużo wcześniej zanim nastała era Internetu, wcześniej pedofile wymieniali się zdjęciami lub zapisami obrazu na innych nośnikach (wywołane zdjęcia, kasety VHS, dyskietki, płyty itd.); walka ze zjawiskiem powinna odbywać się u źródła organy państwa mają obowiązek chronić dzieci przed wykorzystywaniem seksualnym przez dorosłych. Chronione są zatem dzieci i ich integralność, natomiast karalność rozpowszechniania pornografii dziecięcej jest jednym ze środków do celu, jakim jest zapobieganie oraz karanie za seksualne wykorzystywanie dzieci. Zatem podstawowym celem walki z pornografią dziecięcą nie jest zapewnienie czystego charakteru Internetu, a ma na celu ochronę dzieci przed przestępstwami, które odbywają się poza światem cyfrowym; podstawowym celem państwa powinna być walka z seksualnym wykorzystywaniem dzieci oraz pornografią dziecięcą, bez względu na to, gdzie proceder się odbywa i bez względu na to jak zostanie rozpowszechniony (w Internecie albo poza nim). Zdaniem MAC skuteczne ściganie pedofilów i usuwanie pornografii dziecięcej nie wymaga w chwili obecnej wprowadzania zmian w przepisach prawa, gdyż : sama pedofilia, będąca źródłem problemu, jest już teraz prawnie zakazana. Kodeks karny (art. 200 200b) przewiduje kary, włącznie z karą pozbawienia wolności, za takie działania jak obcowanie płciowe z małoletnim poniżej 15 lat, nawiązywanie kontaktu z małoletnim poniżej 15 lat celem wykorzystania seksualnego czy wreszcie publiczne propagowanie zachowań o charakterze pedofilskim. Kodeks karny przewiduje również kary (włącznie z karą pozbawienia wolności art. 202 3 4b Kodeksu karnego) za zachowania takie jak produkcja, utrwalanie lub sprowadzanie, przechowywanie lub posiadanie albo rozpowszechnianie lub publicznie prezentowanie treści pornograficznej z udziałem małoletniego. Zatem prawo każe ścigać wymienione zachowania bez względu na to, czy materializują się w Internecie, czy poza nim. Poza pornografią nielegalną (pornografia dziecięca i tzw. twarda pornografia) istnieje cały obszar legalnych treści erotycznych, których wytwarzanie, posiadanie, dystrybucja i sprzedaż są w pełni legalne, z zastrzeżeniem pewnych ograniczeń, w szczególności dotyczących odbiorców treści. Owe prawne ograniczenia to przede wszystkim: zakazane jest publiczne prezentowanie treści pornograficznych w taki sposób, że może to narzucić ich odbiór osobie, która tego sobie nie życzy przy czym chodzi tu o odbiorców dorosłych, którzy mogą nie życzyć sobie kontaktu z pornografią (art. 202 1 Kodeks karnego); zakazane jest prezentowanie treści pornograficznych lub udostępnianie małoletniemu poniżej lat 15 przedmiotów mających taki charakter albo rozpowszechnia treści pornograficznych w sposób umożliwiający takiemu małoletniemu zapoznanie się z nimi (art. 202 2 Kodeksu karnego). Oba przepisy razem mogą być skuteczną ochroną, w szczególności małoletnich, przed dostępem do legalnych treści erotycznych, które jednak są nieodpowiednie dla dzieci. Jak wynika bowiem z tych przepisów dostawcy usług elektronicznych, takich jak strony 2/6
internetowe czy sieci społecznościowe muszą dochować szczególnej staranności jeżeli w serwisie dostępne są treści pornograficzne, tak aby rozpowszechnianie tych treści nie odbywało się w sposób umożliwiający małoletniemu zapoznanie się z nimi. Do problematyki ochrony dzieci przed nieodpowiednimi treściami w Internecie odnoszą się również dokumenty strategiczne UE, takie jak Europejska Agenda Cyfrowa (COM(2010)245), czy przyjęta w 2012 r. w formie komunikatu Komisji Europejska strategia na rzecz lepszego Internetu dla dzieci COM(2012)196 final. W swoim stanowisku Rząd RP popiera wymienione w obu dokumentach postulaty prowadzenia działań skierowanych na zwiększanie świadomości o zagrożeniach i prawach w środowisku cyfrowym, m.in. poprzez organizowanie kampanii informacyjnych skierowanych do dzieci, rodziców i osób pracujących z dziećmi oraz zachęcanie do prowadzenia zajęć w szkołach i innych placówkach edukacyjnych i opiekuńczych na temat tego jak bezpiecznie korzystać z Internetu i z mediów. Rząd zachęca również dostawców internetowych treści medialnych, dostawców usług internetowych, serwisy społecznościowe i internetowe fora dyskusyjne do pełnego uwzględniania kwestii ochrony małoletnich podczas projektowania swoich usług. Praktyczne działania zmierzające do ograniczenia dostępu dzieci do pornografii są już od lat prowadzone w Polsce, zarówno bezpośrednio przez Rząd i organy publiczne (MAC, UKE, MSW, policja), instytucje publiczne (Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa, szkoły) jak i podmioty prywatne, w tym operatorów telekomunikacyjnych, a przede wszystkim organizacje pozarządowe (np. stowarzyszenia i fundacje), które otrzymują wsparcie ze strony administracji rządowej na ochronę dzieci w Internecie. Działania prowadzone są m.in. w ramach inicjatywy Safer Internet - Programu Komisji Europejskiej uruchomionego w 1999 r., którego celem była promocja bezpiecznego korzystania z nowych technologii i Internetu wśród dzieci i młodzieży. Polskie Centrum Programu Safer Internet (www.saferinternet.pl) powołane zostało w 2005 r., a obecnie prace są kontynuowane w ramach programu Connecting Europe Facility. Polskie Centrum tworzą Fundacja Dzieci Niczyje oraz Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa. Centrum podejmuje szereg kompleksowych działań na rzecz bezpieczeństwa dzieci i młodzieży korzystających z Internetu i nowych technologii. Partnerem większości realizowanych przez Centrum projektów jest Fundacja Orange. W ramach tego Programu od 2005 r. obchodzony jest w Polsce Dzień Bezpiecznego Internetu, ponadto powstała Ogólnopolska Koalicja na Rzecz Bezpieczeństwa Dzieci w Internecie, do której należą instytucje rządowe i pozarządowe, organizacje społeczne, szkoły, firmy, media oraz inne podmioty, które działają na rzecz bezpieczeństwa najmłodszych użytkowników Internetu. Jej celem jest jak najszersze upowszechnianie wiedzy na temat bezpiecznego korzystania z zasobów Internetu przede wszystkim wśród najmłodszych internautów. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji od 2013 r. prowadzi różne działania mające na celu ochronę dzieci i młodzieży przed nieodpowiednimi treściami w Internecie. MAC ogłasza konkursy dla organizacji pozarządowych na realizację zadań publicznych, których celem jest podnoszenie wiedzy i umiejętności w zakresie bezpiecznego korzystania z Internetu. Działania te kierowane są zarówno do dzieci i młodzieży, jak i nauczycieli oraz rodziców. Dotychczas przez MAC dotowanych zostało 8 tego rodzaju zadań. Obecnie (kwiecień 2015 r.) rozstrzygany jest trzeci otwarty konkurs ofert na realizację zadania publicznego pod nazwą Działania na rzecz bezpiecznego korzystania z Internetu, na który Minister Administracji i Cyfryzacji planuje przekazać środki finansowe w wysokości 1 000 000,00 zł. Ponadto, w ramach projektu System informacyjny o infrastrukturze szerokopasmowej i portal Polska 3/6
Szerokopasmowa (SIPS) przy współpracy z GIODO przygotowany został pakiet edukacyjnoinformacyjny pn. Jak bezpiecznie zwiedzać cyfrowy świat adresowany do osób dorosłych i nauczycieli. Przedstawia on najważniejsze kwestie w zakresie bezpiecznego korzystania z Internetu, w takich obszarach jak: ochrona danych, prawo do prywatności w sieci, serwisy społecznościowe, cyfrowe ślady, komunikacja w sieci, działania niepożądane oraz gry i zabawy. Materiały te uzupełniają filmy animowane promujące zasady bezpiecznego korzystania z Internetu Dzieciaka i Loco przygody w sieci. Filmy adresowane są przede wszystkim do najmłodszych widzów. Przedstawiają problematykę wirusów, spamu, łańcuszków, uzależnienia od Internetu oraz konsekwencje nieprzemyślanych zachowań w sieci. Całość (filmy oraz materiały edukacyjne) stanowi gotowy pakiet dydaktyczny do przeprowadzenia ciekawej lekcji z dziećmi nt. bezpiecznego korzystania z Internetu. Materiały edukacyjne, jak i informacje o przyznanych dotacjach wraz z efektami ich realizacji znajdują się na stronie MAC. Ministerstwo Edukacji Narodowej, w zainagurowanym w 2014 r. Rządowym Programie na lata 2014 2016 Bezpieczna i przyjazna szkoła również przewiduje różnego rodzaju działania, których celem jest m.in. profilaktyka cyberprzemocy, przeciwdziałanie uzależnieniom od Internetu oraz kształtowanie umiejętności prawidłowego funkcjonowania uczniów w cyfrowym środowisku. W działania ukierunkowane na rzecz ograniczenia dostępu dzieci i młodzieży do treści o charakterze pornograficznym w Internecie włączony jest także Urząd Komunikacji Elektronicznej. Od kilku lat Prezes UKE przyznaje certyfikaty podmiotom świadczącym usługi telekomunikacyjne m.in. w zakresie Bezpiecznego Internetu. Certyfikowanie usług telekomunikacyjnych w tym zakresie ma za zadanie przede wszystkim dopingowanie działań przedsiębiorców telekomunikacyjnych związanych z podnoszeniem jakości świadczonych usług oraz zapewnieniem bezpieczeństwa użytkowników, w tym przede wszystkim dzieci i młodzieży. Certyfikat przyznawany jest na okres jednego roku. W 2015 r. laureaci przyznanego przez Prezesa UKE Certyfikatu Bezpieczny Internet zobowiązali się do: prowadzenia w szkołach zajęć informacyjnych dotyczących zagrożeń i przemocy w sieci; udostępniania poradników mających na celu bezpieczne wprowadzenie dziecka w świat Internetu, w formie elektronicznej i papierowej, kierowanych do rodziców i dzieci; udostępnienia adresu mailowego, na który użytkownicy mogą kierować pytania dotyczące bezpieczeństwa w Internecie oraz pomocy w sytuacji zagrożenia w sieci; udostępnienia narzędzi uniemożliwiających dostęp osób nieletnich do treści przeznaczonych dla osób dorosłych (programy filtrujące, antywirusy oraz programy antyspamowe). Niezależnie od wymienionych inicjatyw instytucji publicznych, w dniu 30 września 2013 r. w MAC zainaugurowana została seria spotkań z przedstawicielami organizacji pozarządowych, instytucji i firm telekomunikacyjnych w sprawie działań możliwych do podjęcia w zakresie zapewnienia ochrony dzieci przed dostępem do pornografii w Internecie. Mając na uwadze tak zarysowany cel, w IV kwartale 2013 r. odbyły się w Ministerstwie spotkania merytoryczne, których zadaniem była identyfikacja podejmowanych i koniecznych do podjęcia działań w zakresie edukacji oraz dostarczanych przez rynek rozwiązań technicznych filtrów kontroli rodzicielskiej instalowanych na urządzeniach końcowych użytkownika. Swoistym podsumowaniem dotychczasowego etapu 4/6
prowadzonych spotkań była konferencja w dniu 16 grudnia 2013 r. zorganizowana wspólnie przez MAC i KRRIT po nazwą Ochrona dzieci i młodzieży w Internecie. Kto za to odpowiada. Jak pokazały spotkania w MAC, podstawowym mechanizmem ochronnym służącym bezpieczeństwu dzieci w Internecie jest zainteresowanie rodziców tym, co ich dziecko robi w sieci, edukacja na temat zagrożeń i reagowanie na niepokojące sygnały. Rozwiązania techniczne powinny uzupełniać, a nie zastępować pomoc i zainteresowanie rodzica, nie powinny stanowić alibi do braku zainteresowania z ich strony. Jest to tym bardziej istotne, gdy weźmie się pod uwagę niedoskonałości technologiczne dostępnych rozwiązań. Preferowanym rozwiązaniem powinny być przy tym filtry kontroli rodzicielskiej stosowane na poziomie urządzenia końcowego, a nie rozwiązania cenzurujące Internet na poziomie sieci telekomunikacyjnej, które budzą bardzo wiele zastrzeżeń natury prawnej, społecznej i ekonomicznej. Za cenne uznać przy tym należy oferowanie przez niektórych dostawców usługi dostępu do sieci Internet bezpłatnych programów kontroli rodzicielskiej dla swoich klientów. Jednocześnie informuję, że obecnie na rynku istnieje wiele rozwiązań technicznych, które mogą ograniczać dostęp do tego rodzaju treści. Są to programy, które mogą być instalowane i wykorzystywane przez rodziców na poziomie urządzenia końcowego (PC, smartfon, tablet, router itd.), których znaczna część jest dostępna bezpłatnie. Równocześnie istnieje szereg rozwiązań o charakterze usługi, gdzie kontrola rodzicielska polega na skorzystaniu z odpowiednich ustawień w ramach usług elektronicznych dostępnych w sieci Internet. Rozwiązania takie, w przeciwieństwie do filtrów na poziomie sieci telekomunikacyjnej, działają na urządzeniu końcowym, a więc to rodzic ma pełną kontrolę nad tym, czy rozwiązanie takie stosować i jak je stosować. Jedynie tytułem przykładu można wskazać, że już dzisiaj rodzice mogą korzystać z następujących rozwiązań: darmowe albo odpłatne programy kontroli rodzicielskiej instalowane na urządzeniu końcowym; część dostawców usługi dostępu do sieci Internet (np. UPC) wraz z usługą dostarcza bezpłatne narzędzia kontroli rodzicielskiej; darmowa, bezpieczna przeglądarka BEST, która chroni dzieci przed dostępem do nieodpowiednich treści; liczne nakładki, które można pobrać i zainstalować na przeglądarkę internetową, tak aby przeglądarka blokowała dostęp do nieodpowiednich treści; rozwiązania programowe wbudowane w systemy operacyjne przykładowo system Windows 8 posiada wbudowany program kontroli rodzicielskiej Bezpieczeństwo rodzinne dla konta dziecka ; ustawienia wyszukiwarki (np. usługa Google Safe Search), która pozwala każdemu tak ją skonfigurować, aby nie pokazywała wyników wyszukiwania, które mogą być nieodpowiednie dla dzieci; ustawienia trybu bezpiecznego, aby nie widzieć filmów mogących zawierać nieodpowiednie treści w serwisie Youtube; Rodzinne centrum informacji o bezpieczeństwie oferowane przez portal Facebook https://www.facebook.com/safety. Warto podkreślić, że są to jedynie przykładowe, już istniejące rozwiązania informatyczne, które mogą wspierać, ale nie mogą zastąpić rodziców w opiece nad dziećmi. Tego typu rozwiązań istnieje znacznie więcej, a kluczem do sukcesu wydaje się przede wszystkim uświadomienie dorosłym, że takie rozwiązania istnieją i powinny być stosowane. Dlatego też 5/6
konieczna jest kontynuacja działań edukacyjnych na temat bezpiecznego korzystania z Internetu, skierowanych do dzieci, młodzieży i rodziców, w które zaangażowanych jest obecnie wiele instytucji rządowych i pozarządowych. Z poważaniem, z up. Ministra Administracji i Cyfryzacji Roman Dmowski Podsekretarz Stanu /podpisano elektronicznie/ Do wiadomości: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów 6/6