13T 00 o h i s t o r y c z n Re o: z w ó j u k 00 a d u o k r e s o w e g o p i e r w i a s t k ó w W p r o w a d z e n i e I s t n i e j e w i e l e s u b s t a n c j i i m o g o n e r e a g o w a z e s o b n a w i e l e s p o s o b ó w. J u03 w o k r e s i e a l c h e m i i, p o p r z e d n i c z k i w s p ó 00 c z e s n e j c h e m i i, i s t n i a 00 o u g r u n t o w a n e p r z e k ot na an nc ij e, m03o e g s ub by s k l a s y f i k o w a n e, j e d n a k n i e b y 00 o t o r ó w n o z n a c z n e z i s t n i e n i e m p o j00 c i a p i e r w i a s t k a w e w s p ó r o z u m i e n i u t e g o s 00 o w a. M i m o t o p o j00 c i e t o f u n k c j o n o w a 00 o j a k o n a z w a c z t e r e c h e l e m e n t ó w : W o d y, P o w i e t r z a i O g n i a. B y 00 a t o, p r z e j00 t oa w o03 p ryz te n z ne u r o p00, s p ufl c i z n a p o a n t y c z n e j f i l o z o f i i g r e c k i d e00 c z t e r e c h p i e r w i a s t k ó w z a p o c z t Ek mo pw ea d00 o k l e s ( 4 9 4 C 4 3 4 p. n. e. ), a p o t e m r o z w i n 00 j i u p o w s z e c h n i 00 w s t a r o03 y t n ofl A rcyi s t o t e l e s( 3 8 4 C 3 2 2 p. n. e. ). K a t a l o g w 00 afl c i w ofl c i j a k i e r e p r e z e n t o w o w e c z t e r y p i e r w i a s t k i ( p a t r z t a b e l a n i03 e j ) b y 00 o c z y w ifl c i e z u p e 00 n i e o d m i e n n y o d k a t a l o g u p i e r w i a s t k ó w w s p ó 00 c z e s n y c h. P o z a t y m s t a r o03 y t n e p i e r w i a s t k i r o z u m i a n e b y 00 y b a r d z i e j j a k z a s a d a, j a k o z e s p ó 00 c h a r a k t e r y s t y c z n y c h c e c h a n i03 ei ls i k jo an k o r e tonpe j s u b s t a n c j i. J a k o p r z y k 00 a d p o s 00 u03 y m o03 e W o d a, k t ó r a p o s i a d a c e c h y r z e c z y w i s t e j w o d y w s t a n i e c i e k 00 y m, k i e d y j e d n a z m i e n i a s t a n s k u p i e n i a, s t a j c s i00 n a p r z y k 00 a d l o d e m, w ó w c z a s r e p r e z e n t u j e o n a w 00 afl c i w o n a t o m i a s t g d y p r z e c h o dw z is t a n p a r y m a n i f e s t u j e w 00 afl c i w ofl c i P o w i e t r z a ( p a t r z n p. P r i e s n e r 2 0 1 1 ). E l e m e n t a r n a w 00 afl c i w ofl Z i m n o C i e p 00 S u c h o 00 Z i e m i a O g i e68 W i l g o t n o 00 W o d a P o w i e t r z D y s p o n u j e m y j u03 p o j00 c i e m p i e r w i a s t k a, j e d n a k r o z u m i a n y m o d m i e n n i e n i03 o b e c n i e. S p o t e03 k a l ifl z miy d e s i00 k l a s y f i k a c j i s u b s t a n c j i, k t ó r a d a 00 a p o c z t e k n a z e w n i c t w u c h e m i c z n e m u a k t ó r e j u k o r o n o w a n i e m s t a 00 ws y i00 p iu ek r00 wa id a so tk kr óe w s. o M i m o, i03 a l c h e m i c y d o k o n y w a l i k l a s y f i k a c j i s u b s t a n c j i t o n i e d o p r o w a d z i 00 o i c h t o d o o d ko rs yt ce ij a. zs Peu rsb zs kt oa d n c j i n a p rt e j d r o d z e b y 00 a i d e a t r a n s m u t a c j i i n n y c h s u b s t a n c j i ( w t y m g 00 ó w n i e m e t a l i ) w z 00 o t o, k t ódraa n iza d oamlicnhoewmai00ka ó w b ap r z e z c a 00 e w i e k i. N i e p o w o d z e n i a a l c h e m i k ó w w o t r z y m y w a n i u z 00 o t a d o p r o w a d z i 00 y o s t a t e c z n i e d o i p otr rz au nc se mn ui ta a cijdi deo i u p a d k u a l c h e m i i. A l c h e m i a p o z o s t a w i 00 a w s p a d k u r o d z c e j s i00 c h e m i i s w ó j w a r s z t a t i p r o c e d u r y. U p a d e k i d e i t r a n s m u t a c j i s t w o r z y 00 w a r u n k i k od lo e i m o g' z o s t a00 p o n o w n i e r o z 00 o o n e n a 1 n a r o d z i n p o j00 c i a s u b s t a n c j i e l e m e n t C a r n e j p i e r w i a s t k i s k 00 a d o w( e B. o y l e 1 6 6 1, 1 8 7 ) s u b s t a n c j i n i e d a j c e j s i00 r o z d z i e l i n a s u b spto adnc cz ja e s g d y s a m o p o j00 c i e p i e r w i a s t k a p r o s t s z e j ma ik ki o l w i e k m e t o d a m i i s t a n o w i c e j c h e m i c z n e g o sa tw a 00 o s i00 w y g o d n y m n a r z00 d z i e m s k 00 a d n i k s u b s t a n c j i z 00 o03 o n y c h. P r a w d o p o d o b nc ih e m i c z n e g o m yfl l e n i a, t o n a d a l n i e b y 00 o j a s n y m p i e r w s z y m, k t ó r y w n o w o03 y t n ofl c i w p r o w a d z i 00 ct00 o s t a n o w i p i e r w i a s t e k a c o s u b s t a n c j00 z 00 o03 o n i d e00 b y 00 R o b e r t B o y l e( 1 6 2 7 C 1 6 9 1 ). W s w o i m I l u s t r a c j n i e c h b00 d d w a p r z y k 00 a d y : p o w i e t r z d z i e l e z a t y t u 00 o w a n y m C h e m i k s c e p t y c z n y b y 00 o u z n a w a n e z a p i e r w i a s t e k a03 d o X V I I I w i e k u, p o s t a w i 00 w y r a07 n g r a n i c00 m i00 d z y a l c h e m i k i ei d y t o n a p o d s t a w i e s z e r e g u ob ka ad za68 a 00 o s i00, c h e m i o r a z p o d a 00 d e f i n i c j00 p i e r w i a 03 s te k a j e s t o n o m i e s z a n i n k i l k u r ó03 n y c h g a z ó w. c h e m i c z n e g o, k t ó r a n o s i 00 a j u03 z n a m i o In sa t n i e n i e f l o g i s t o n u ( h i p o t e t y c z n e g o f l u i d d z i s i e j s z e g o r o z u m i e n i a t e g o s 00 o w a. D e f i n i cz j00 a w a rt00 t e g o w m a t e r i a 00 a c h p a l n y c h i w y r a z i 00 w s p o s ó b n a s t00 p u j 67. c. y. j a k o p i e r w i a s t ok di p o w i e d z i a l n e g o z a i c h s p a lc a np ir e z y p. t 00 u m. ) r o z u m i e m p e w n e p r o s t e i p i e r w o t n e, p o z b a w i bo yn 00e o a k c e p t o w a n e p r z e z w i00 k s z ofl f i l o z o f ó w d o m i e s z e k c i a 00 a. N i e s' o n e n e z 00z o o a d n y c h p r z y r o d y, a03 d o k o68 c a X V I IiI e k u w, k i e d y t o i n n y c h c i a 00 a n i j e d n e z d r u g i c h. S' o n e s k 00 a da n it ko ai mn i e L a v o i s i e r( 1 7 4 3 C 1 7 9 4 ) o g 00 o s i 00 w y n i k i w s z y s t k i c h t z w. d o s k o n a l e z m i e s z a n y c h c i a 00, ts e w o zi a c h z b a d a68 n a d s p a l a n i e m i r d z e w i e n i e m w y k a z u j c, 03 e o d p o w i e d z i a l n y m z a t e p r o c e s y j e s 1 P a t r z t a k03he t: t p : / / w w w. c h e m h e r i t a g e. o r g / d i s c o v e r / o-n l i n e r e s o u r c e s / c h e m i s t-i r n-h y i s t o r y / t h e m e s / e a-c r lh ye m i s t r y-a n d - g a s e s / b o y l e. a s, p xo s t a t n i e w e jfl c i e : 0 6. 0r 3.. 2 0 1 2 T00o historyczne: Rozwój uk00adu okresowego pierwiastków 1
13t l e n C s k 00 a d n i k p o w i e t r z a. L a v o i s i e r od we i l a C h i m iz e 1 7 8 9 r o k u. P r z e d s t a w i a o n a p o d z i a 00 z a w d z i00 c z a m y t e03 u s t a n o w i e n i e n a z e w n i c t w sa u b s t a n c j i, u z n a n y c h p r z e z L a v o i s i e r a j a k o c h e m i c z n e g o o r a z s pz o rd z e n i e p i e r w s z e g o s u b s t a n c j e p r o s t e, n a : m e t a l e, n i e m e t a l e, p r o s t e w y k a z u p i e r w i a s t k ó w. W w y k a z i e t y m n i e s u b s t a n c j e z i e m s k i e i n a s u b s t a n c j e p r o s t e f i g u r o w a 00 j u03 f l o g i s t o n. L a v o i s i e r u s u w a j w s c z e c z h o b e c n e w p ry zr o d z i e. P o d z i a 00 t e n c h e m i i j e d e n f l u i d, w p r o w a d z i 00 j e d n a k d o n i e uj w zd gw l00 a d n i a 00 w 00 afl c i w ofl c i s u b s t a n c j i : m a t e r i a 00 y i n n e : f l u i d c i e cp i00 ea p l( i) k i f l u i d fl w i a t 00 a. I s t n ip eo nd io e b n i e z a c h o w u j c e s i00 w o k r efl l o n y c h t y c h f l u i d ó w b y 00 o u z n a w a n e w n a u k a c h r e a k c j a c h c h e m i c z n y c h z o s t a 00 y z a l i c z o n e d o t e j p r z y r o d ni c z y c h j e s z c z e w X I X w i e k u, k i e d y s at mo e j g r u p y. W i00 k s z ofl w y m i e n i o n y c h p r z e z p o j00 c i e e n e r g i i z a c z00 00 o z y s k i w a n a z n a c z e n i u L. a v o i s i e r a s u b s t a n c j i p r o s t y c h t o z n a n e n a m d z i s i a j p i e r wt ik ai s z g r u p y m e t a l i, n i e m e t a l i i g a z ó w. I n n z a s 00 u g L a v o i s i e r a, m a j c p ofl r e d n i w p 00 y w n a u s t a n o w i e n i e u k 00 a d u o k r e s o w e g o p i e r w i a s t k ó w b y 00 o s f o r m u 00 o w a n i e p r a w a z a c h o w a n i a m a s y, g 00 o s z c e, 03 e s u m a m a s r e a g e n t ó w b i o r c y c h u d z i a 00 w r e a k c j i c h e m i c z n e j j e s t r ó w nsa u m i e m a s p r o d u k t ó w r e a k c j i. K o l e j n y m u c z o n y m, k t ó r y w n i ó s 00 s w ó j w k 00 a d w d z i e d z i n i e k l a s y f i k a c j i p i e r w i a s t k ó w c h e m i c z n y c h b y 00 J o h a n n W o l f g a n g D 02 b e r e i n e r ( 1 7 8 0-1 8 4 9 ). B00 d c z w y k s z t a 00 c e n i a f a r m a c e u t p r a c o w a 00 n a s t a n o w i s k u p r o f e s o r a c h e m i i n a U n i we ec ri se y tw J e n i e. N a p o d s t a w i e p r o w a d z o n y c h p r z e z s i e b i e e k s p e r y m e n t ó w d o s z e d 00 d o s p o s t r z e03 e n i a, 03 e wfl r ó d p i e r w i a s t k ó w m o03 n a w y o d r00 b n i s z e r e g g r u p z 00 o03 o n y c h z t r z e c h p i e r w i a s t k ó w o b a r d z o p o d o b n y m z a c h o w a n i u w r e a k c j a c h c h e m i c z n y c h. W j e d n e j z t a k i c h g r uo03 p, o nze00j z w a p n i a, s t r o n t u i b a r u, o d k r y 00 t e03, 03 e m a s a a t o m o w a s t r o n t u j e s t fl r e d n i a r y t m e t y c z n m a s w a p n i a i b a r u. D 02 b e r e i n e r n a z w a 00 t e t r ó j k i p i e r w i a s t k ó w t r i a d a m i. W a r t y k u l e p ofl w i00 c o n y m t e m u o d k r y c i u, o p u b l i k o w a n y m Aw n n a l e n d e r P h y s, i k D 02 b e r e i n e r n a pwo it e r d z e n i e p r a w d z i w ofl c i s w e g o o d k r y c i a p r z y t o c z y 00 w y n i k i B e r z e l i u s a, k t ó r y z a u w a03 y 00 p o d o b n e r e l a c j e p o m i00 d z y m a s a m i a t o m o w y m i w t r i a d z i e z 00 o03 o n e j z c h l o r u, b r o m u i j o d u. W k o68 c u D 02 b e r e i n e r w y k a z a 00 i s t n i e n i e 1 0 t r i a d wfl r ó d 5 3 z n a n y c h w t e d y p i e r w i a s t k ó w c h e m i c z n y c h. W l a t a c h n a s t00 p n y c h p r ó b o w a n o r o z w i n k l a s y f i k a c j00 D 02 b e r e i n e r a p o p r z e z p o s z e r z e n i e t r i a d d o c z t e r e c h e l e m e n t ó w, j e d n a k w o s t a t e c z n ofl c i s y s t e m t e n n i e p r z y j 00 s i00. Z k o l e j n y c h p r ó b k l a s y f i k a c j i p i e r w i a s t k ó w w y m i e n i n a l e03 y p r a cje e a n a B a p t i se t A n d r é h t t p : / / w w w 3. u l. i e / ~ c h i l d s p / C i n A / I s s u e 4 3 / c i a n c t 6. j p g D u m a s a ( 1 8 0 0 C 1 8 8 4 ) i M a x a v o n P e t t e n k o f e r a P r e z e n t o w a n a t a b l i c a p o c h o d z i z a n g i e l s k i( e1 g8 o1 8 C 1 9 0 1 ), w k t ó r y c h m yfl l p r z e w o d n i b y 00 o t 00 u m a c z e n i a d z i e 00 a L a v o i s it er r a ia t é 07 l é m e n t a i r e p o s z u k i w a n i e o d p o w i e d n i e j f o r m u 00 y 2 T00o historyczne: Rozwój uk00adu okresowego pierwiastków
13m a t e m a t y c z n e j n a m a s y a t o m o w e p i e r w i a s t k ó w o w n a u c e a s k a l m u z y c z n n i e b y 00 o w d z i e j a c h z b l i03 o n y c h w 00 afl c i w ofl c i a c h c h e m i c z n y c h. I nnnae u k i n i c z y m w y j t k o w y m, j a k b y s i00 t o o b e c n i e p r o p o n o w a n e w t y m c z a s i e r oz zw ai n i e p o l e g a 00 o m o g 00 o w y d a w a. D l a p r z y k 00 a d u K e p l e r p o s 00 u03 y 00 n a w y k o r z y s t a n i u s t e c h i o m e t r y c z n y c h s t o s u n k ós w i00 a n a l o g i m u z y c z n w y j afl n i a j c H a r m o n i00 w z w i z k a c h p i e r w i a s t k ó w z w o d o r e m, t a k i c h mnwa i a t a - m o d e l s 00 o n e c z n e g o u k 00 a d u p l a n e t a r n e g o. p r z y k 00 a d j a k : 4 C, H N H 3, O H 2 i F H z a w s k a z ó w k00 N e w l a n d s z d a w a 00 s o b i e s p r a w00 z t e g o, 03 e m u s z d l a o k r efl l o n e g o s y s t e m u g r u p o w a n i a i s t n i e j a k i efl u k r y t e r e g u 00 y s y s t e m a t y k p i e r w i a s t k ó w. p i e r w i a s t k ó w, i n n e o d p o d o b i e68 s t w a w 00 afl c i w ofl c i O r y g i n a l n m e t o d00 k l a s y f i k a c j i p i e r w i a s tck hó ew m i c z n y c h, j e d n a k n i e b y 00 w s t a n i e i c h p o d a p r z ed s t a w i 00 f r a n c u s k i c h e ma il k e x a n d r e-e m i l e M i m o, 03 e u p o r z d k o w a 00 p i e r w i a s t k i w e d 00 u g i c h B é g u y e r d e C h a n c o u r t o i s( 1 8 2 0 C 1 8 8 6 ). U 00 o03 y 00 m a s y t o p r z e k o n a 00 s i00, 03 e n i e kn ti óc rh e z za j m u j o n p i e r w i a s t k i w z d 00 u03 l i n i i s p i r a l n e j (fl r u67 b zo 00 w e j ), p o z y c j00 z t e g o w z g l00 d u, 03 e i c h w 00 afl c i w ofl z g o d n i e z e w z r a s t a j c m a s a t o mc osw t r u k t u r00 c h e m i c z n e n i e b y 00 y p o d o b n e d o w 00 afl c i w ofl c i i c h t n a z w a 00 67 v i s t e l l e r i q u e. J e d e n o b r ó t o sd p io rw ai le i d n i k ó w w i n n y c h o k t a w a c h. W o b e j m o w a 00 1 6 j e d n o s t ei k t y l e s a m o w y n o s i 00 s k o k o n s e k w e n c j i d o k o n a 00 p e w n y c h p r z e s u n i00 w s p i r a l i. B é g u y e r d e C h a n c o u r t o i s z a u w a03 y 00, p o 0003o03 e e n i a c h n i e k t ó r y c h p i e r w i a s t k ó w, r e z y g n u j c p i e r w i a s t k i l e03 c e w z d 00 u03 l i n i i z g o d n e j z w to es n i s p o s ó b z m a s y o m ao tw e j j a k o j e d y n e g o s p i r a l i, s p i e r w i a s t k a m i o p o d o b n py ac rh a m e t r u p o r z d k u j c e g o. M i m o, i03 w t a m t y m w 00 afl c i w ofl c i a c h c h e m i c z n y c h. c z a s i e p r o b l e m s y s t e m a t y k i p i e r w i a s t k ó w W r o k u 1 8 6 4 a n g i e l s k i c h e mj io k h n A l e x a n d e r z a j m o w a 00 u m y s 00 y w i e l u z n a m i e n i t y c h c h e m i k ó w, R e i n a N e w l a n d s ( 1 8 3 7 C 1 8 9 8 ) p o d j 00 s i00 n o w e j r o z w i z a n i e N e w l a n d s a n i e z y s k a 00 o p o w s z e c h n e j p r ó b y k l a s y f i k a c j i w c i03 r o s n c e j l ai kc cz eb py t a c 3 j. i p i e r w i a s t k ó w. N e w l a n d s z a u w a03 y 00, 67 03J e e: e l i p i e r w i a s t k i s' u 00 o o n e w e d 00 u g i c h e k w i w a l e n t ó w ( t z n. w z g l00 d e m m a s a t o m o w y c h C w e d 00 u g d z i s i e j s z e j t e r m i n o l ot go i i ) p o d o k o n a n i u k i l k u p r z e s u n i 00 w m t ys z e r e g u m o n a z a u w a y00, e p i e r w i a s t k i p r z y n a l e n e d o t e j s a m e( j g r gu rp uy p y p i e r w i a s t k ó w o p o d o b n y c h w 00 afl c i w ofl c i a c h c h e m i c z n y c h C p r z y p. t 00 u m. p ) o j a w i a j' s i n a t e j s a m e j p o z i o m e j l i n i i. N u m e r y p o r z' d k o w e t y c h p i e r w i a s t k ó w r ó n i' s i o s i e d e m l u b o w i e lo k r o t n o 00 s i e d m i u. R e l a c j e m i d z y e l e m e n t a m i w d a n e j g r u p i e p r z y p o m i n a j' r e l a c j e p o m i d z y d w i k a m i p r z y n a l e n y m i d o r ó n y c h o k t a w. T a k w i c w g r u p i e a z o t o w c ó w f o s f o r w y s t p u j e n a s i ó d m y m m i e j s c u p o a z o c i e, a r s e n j e s t n a c z t e r n a s t y m m i e j s c u p o f o s f o r z e, a n tz ya m o n j e s t t e n a c z t e r n a s t y m m i e j s c u p o a r s e n i e. T e n o s o b l i w y z w i' z e k p r o p o n u j n a z w a00 P r a w e m O k t a w 2 h t t p : / / u p l o a d. w i k i m e d i a. o r g / w i k i p e d i a / e n / 0 / 0 5 / V i s _ t e l l u r i q u. J a k w i d a N e w l a n d s s k o j a r z y 00 p o z y c j e _ d e _ C h a n c o u r t o i s. g i f k o l e j n y c h p i e r w i a s t k ó w w t a b l i c y z p o 00 o03 e n i e m d07 w i00 k ó w w o k t a w a c h. S z u k a n i e p o d o b i e68 s t w p o m i00 d z y o k r efl l o n y m y s t e m e m p o r z d k o w a n i a 3 N a l e03 y w i e d z i e, 03 e w i00 k s z ofl c h e m i k ó w p o r z d k o w a 00 a p i e r w i a s t k i w e d 00 u g a lt fu a bm ei e s z a j c d l a p r z y k 00 a d u m e t a l e z 2 h t t p :/ / w w w. r s c. o r g / E d u c a t i o n / T e a c h e r s / R e s o u r c e s / p e r i o d ni ic e m e t a l a m i. D e c y d u j c y m k r o k i e m w k i e r u n k u w 00 afl c i w e g o t a b l e / p r e 1 6 / d e v e l o p / n e w l a n d s,. h to sm t a t n i e w e jfl c i e 2 2. 0 3. r o z w i z a n i a b y 00 o z r o z u m i e n i e, 03 e z a s a d a p o r z d k o w a n i a 2 0 1 2 r. Z a u w a03 m y, 03 e g a z y s z l a c h e t n e n i e b y 00 y j e s z c z e w t ep do y w i n n a u w z g l00 d n i a z a r ó w n o m a s00 a t o m o w p i e r w i a s t k a j a k z n a n e. i j e g o w 00 afl c i w ofl c i c h e m i c z n e. T00o historyczne: Rozwój uk00adu okresowego pierwiastków 3
13P o d k o n i e c l a t 1 8 6 0 d w a j b a d a c z e p o d sa i00 l i, 03 e p r z e w i d y w a n i a d o t y c z c e i c h m a s n i e z a l e03 n i e o d s i e b i e n o w e i p o d o b n e p r o p o zay tcoj me o w y c h i w 00 a s n ofl c i c h e m i c z n y c h p o t w i e r d z i 00 y d o t y c z c e u p o r z d k o w a n i a p i e r w i a s t kl óo w t : h a r s i00. T o z a d e c y d o w a 00 o o s t a t e c z n i e o s u k c e s i e M e y e r ( 1 8 3 0 C 1 8 9 5 ) i D y m i t r M e n d e l e j e w ( 1 8 3 4 r o z w i z a n i a M e n d e l e j e w a. Z g ib ei m e l a t T a b l i c a C 1 9 0 7 ). M e y e r j a k o p i e r w s z y o p u b l i k o w a 00 s w Po ij e r w i a s t k ó w M e n d e l e j e w a u l e g a 00 a p e w n y m r o z w i z a n i e w g r u d n i u 1 8 6 9 k u r ow A n n a l e n f ü r m o d y f i k a c j o m i u z u p e 00 n i e n i o m. ( c f. H 01 u s l e r C h e m i e u n d P h a r m a z i e, z afl p r a c a M e n d e l e j e w 1a 9 9 0 ). B y 00 o t o r e z u l t a t e m p o z n a w a n i a u k a z a 00 a s i00 w t y m s a m y m c z a s o p ifl m i e w r o kw u e w n00 t r z n e j b u d o w y a t o m ó w o r a z o d k r y 1 8 7 1 b e z p o w o 00 a n i a s i00 n a p r a c00 M e y e rn a o. w y c h p i e r w i a s t k ó w, w t y m p r z e d e w s z y s t k i m P o n i e w a03 p i e r w s z a p u b l i k a c j a M e n d e l e j e w a n a pt ie en r w i a s t k ó w z g r u p y g a z ó w s z l aycchh e. t nw X X s a m t e m a t u k a z a 00 a s i00 w c z a s o p ifl m i e r o s y j s k i m w i je u03 k u o k a z a 00 o s i00, 03 e z a s a d y k l a s y f i k a c j i w m a r c u 1 8 6 9 ork u, M e n d e l e j e w o w i p r z y z n a n o p i e r w i a s t k ó w m a j s w o j e u z a s a d n i e n i e w p r a w o p i e r w s z e68 s t w a w t e j s p r a w i e. p o w 00 o k o w e j b u d o w i e c h m u r y e l e k t r o n o w e j a t o m u, a p e r i o d y c z n ofl w 00 a s n ofl c i c h e m i c z n y c h p i e r w i a s t k ó w j e s t w y n i k i e m r o z b u d o w y w a n i a s i00 k o l e j n y c h, z e w n00 t r z n y c h, p o w 00 o k t reoln eo w y c h a t o m u w m i a r00 w z r o s t u l i c z b y ( i m a s y ) a t o m o w e j p i e r w i a s t k a. T o, 03 e l a t a -t 6e 0 X I X w i e k u z a o w o c o w a 00 y t y l o m a p r o p o z y c j a m i k l a s y f i k a c j i p i e r w i a s t k ó w, w t y m p r z e d e w s z y s t k ic m M a y e r a i M e n d e l e j e w a, h t t p : / / u p l o a d. w i k i m e d i a. o r g / w i k i p e d i a / c o m m o n s / 5 / 5 5 / M e n d e l e j e v s _ p e r i o d i s k a _ s y s t e m 1 _. 1 p8 n7 g n a l e03 y u p a t r y w a w o d k r y c i u s z e r e g u n o w y c h p i e rw i a s t k ó w d o k o n a n y c h w t e d y d z i00 k i S y s t e m M e n d e l e j e w a o p a r t y b y 00 n a k i l sk pu e k t r o s k o p i i w i d m o w e j C n o w e j m e t o d z i e r e g u 00 a c h, b00 d c y c h e f e k t e m j e g o w n i k l i w yb ca h d a w c z e j o p r a c o w a n e j p r zre oz b e r t a B u n s e n a o b s e r w a c j i i a n a l i z d o t y c z c y c h w 00 a s n( ofl 1 8c 1i 1 C 1 8 9 9 ) i G u s t a w a K i r c h h o f f a ( 1 8 2 4 C p i e r w i a s t k ó w. M e n d e l e j e w s t w i e r d z i 00 p r z e1 d8 e 8 7 ). D o s t a t e c z n i e d u03 a l i c z b a p o z n a n y c h w s z y s t k i m w y s t00 p o w a n i e p e w n e j c y k l i c z n ofl cp i e r w i a s t k ó w p o z w o l i 00 a z a u w a03 y i s t n i e n i e wfl r ó d ( o k r e s o w ofl c i ) w e w 00 a s n ofl c i a c h m i c hz en y c h n i c h ok r efl l o n y c h p r a w i d 00 o w ofl c i, c o w c z efl n i e j n i e p i e r w i a s t k ó w. P r a w i d 00 o w ofl t a p o l e g a 00 a n a t y m b, y 0003o e m o03 l i w e, z e w z g l00 d u n a w y s t00 p o w a n i e z b y t p i e r w i a s t k i u 00 o03 o n e w e d 00 u g w z r a s t a j c y c h wm ia es l u l u k. a t o m o w y c h t w o r z y 00 y s z e r e g i, w e w n t r z k t ó r y c h W k 00 a d w u d o s k o n a l e n i e T a b l i c y P i e r w i a s t k ó w w y s t00 p o w a 00 y d u03 e z r ó03 n i c o w a n i a w 00 a s n ofl cwi n i ó s 00 H e n r y M o s e l e y ( 1 8 8 7 C 1 9 1 5 ), m 00 o d y f i z y k, c h e m i c z n y c h p i e r w i a s t k ó w, n a t o m i a s t p o m i00 d zky t ó r y z g i n 00 n a f r o n c i e I w o j n y fl w i a t o w e j. W 1 9 1 3 s z e r e g a m i w y s t00 p o w a 00 yp e w n e p o d o b i e68 s t w a C r o k u o d k ry 00 o n fl c i s 00 w s p ó 00 z a l e03 n ofl p o m i00 d z y p i e r w i a s t k i z a j m u j c e w n i c h t e s a m e p o zty zc w j. e l i c z b a t o m o w ( l i c z b a a t o m o w a b y 00 a m i a 00 y b a r d z o z b l i03 o n e w 00 a s n ofl c i c h e m i c z pn oe c. z t k o w o l i c z b n u m e r u j c a t o m y w t a b l i c y O p r a c o w a n e p r z e z M e n d e l e j e w a k r y t e r i a p i e r w i a s t k ó w, p ó07 n i e j o k a z a 00 o s i00, 03 e m a o n a t a k03 e k l a s y f i k a c j i b y 00 y n a t y l e s p ó j n e, 03 e w s p o r z s edn zs o n fe ij z y c z n y j a k o l i c z b a p r o t o n ó w z a w a r t y c h w p r z e z s i e b i e t a b l i c y m u s i a 00 p o z o s t a w i sj z ed r ez g e a t o m o w y m p i e r w i a s t kc a p r z y p. t 00 u m. ) p u s t y c h mi e j s c, o d p o w i a d a j c y c h n i e z n a n y a m d 00 u g ofl c i f a l i c h a r a k t e r y s t y c z n e g o j e s z c z e w t e d y p i e r w i a s t k o m. 09 c z n i e t y c h m ip er jo sm c i e n i o w a n i a r e n t g e n o w s k i e g o w y s y 00 a n e g o b y 00 o o s i e m. M e n d e l e j e w p r z y p i s a 00 i m o k r efl lpornze e z a t o m y d a n e g o p i e r w i a s t k a. S p o r z d z i w s z y n a z w y, m a s y i w 00 a s n ofl c i p i e r w i a s t k ów w y k r e s i l u s t r u j c y t00 z a l e03 n ofl s t w i e r d z i 00 67 o c z e k u j c y c h n a o d k r y c i e. T r z y s p ofl r ó d nwi yc sh t00, p o w a n i e n a n i m t r z e c h n i e r e g u l a r n ofl c i m i a n o w i c i e e k-g a l i n, e-b k ao r i e -k k ar z e m, z os t a 00 y ( M o s e l e y 1 9 1 3, 1 37), k t ó r e, p o d o b n i e j a k o d k r y t e z a 03 y c i a M e n d e l e j e w a i n a d a n o Mi em n d e l e j e w, p o t r a k t o w a 00 j a k o w s k a z ó w k00 n a o d p o w i e d n i o n a z w y : g a l, s k a n d i g e r m a n ; o k a zi as 00t o n i e n i e t r z e c h n o w y c h p i e r w i a s t k ó w. O d k r y t o j e 4 T00o historyczne: Rozwój uk00adu okresowego pierwiastków
13d o p i e r o w i e l e l a t p o j e g o fl mc i ebr yc 00i y t o a t o m o w a p i e r w i a s t k ó w, n i e k i e d y p i e r w i a s t k i n i e z w y k l e r z a d k i e p i e r w i a s t k i : t e c h n e t, p r og mr eu t p o wi a n o t e03 n a p o d s t a w i e i c h w 00 a s n ofl c i r e n. S w o i m i b a d a n i a m i M o s e l e y w s k a z a 00 n a l i cczhb00 e m i c z n y c h. Z a p r o p o n o w a n y p r z e z nm de e l e j e w a a t o m o w j a k o n a j b a r d z i e j o d p o w i e d n i w s k a07 n is k y s t e m k l a s y f i k a c j i p i e r w i a s t k ó w u w z g l00 d n i 00 w p o r z d k u j c y a t o m y. j e d n a k o w y m s t o p n i u z a r ó w n o m a s00 a t o m o w j a k i T a b l i c a p i e r w i a s t k ó w M e n d e l e j e w a o d n o s z cwa 00 a s n ofl c i c h e m i c z n e p i e r w i a s t k ó w. O s u k c e s i e s w o j e p i e r w s z e s u k c e s y z a c z00 00 a t e03 d o s t a r oc z wa i z a n i a M e n d e l e j e w a p r z e s d z i 00 y m o03 l i w ofl c i n o w y c h p r o b l e m ó w w y m a g a j c y c h i c h p r o g n o z o w a n i a w 00 a s n ofl c i p i e r w i a s t k ó w j e s z c z e n i e r o z w i z a n i a. O k a z a 00 o s i00, 03 e m a s a a t o m o ow da k, r y t y c h. A03d o p o c z t k u X X w i e k u T a b l i c a b00 d c a p o c z t k o w o e djy n y m w s k a07 n i k i e m P i e r w i a s t k ó w M e n d e l e j e w a b y 00 a s y s t e m e m p o r z d k o w a n i a p i e r w i a s t k ó w, n i e z a w s z e jzebsut d o w a n y m n a p r z e s 00 a n k a c h e m p i r y c z n y c h. w i e l k ofl c i m o n o t o n i c z n i e n a r a s t a j c, p o n i e w a03 D o p w i e r o o d k r y c i a w d z i e d z i n i e f i z y k i a t o m o w e j k i l k u m i e j s c a c h t a b l i c y m a s a p i e r w i a j s t dk ra o w e j w p i e r w s z e j p o 00 o w i e X X w i e k u n a s t00 p n e g o j e s t m n i e j s z a o d m a s y p i e r w i a sd to ks a t a r c z y 00 y m o c n y c h t e o r e t y c z n y c h a r g u m e n t ó w p o p r z e d z a j c e g o. P o n a d t o m a s y a t o m o w e n a r z e c z j euj s zsn00 ofl c i. p i e r w i a s t k ó w n i e s z r e g u 00 y c a 00 k o w i t w i e l o k r o t n ofl c i m a s y a t o m u w o d o r u. W y j afl n i e n il e i t e r a t u r a : t e g o p r o b l e m u z a w d z i00 c z a m y p r a c of m r y d e r y k a B e y e r, L. ( 2 0 0 0 ). A b b i l d u n g s f o r m e n d e s P e r i o d e n s y s t e m s d e r E l e m e n t e. N a t u r w i s s e n s c h a f t i m U n t e r r i c h t -11 31 1,. 1 2 5 S o d d y e g o ( 1 8 7 7 C 1 9 5 6 ) i F r a n c i s a A s t o n ( a1 8 7 7 B o y l e, R. ( 1 6 6 1 ). T h e s c e p t i c a l c h y m i s t. L o n d o n, J. M. D e n t C 1 9 4 5 ). S o d d y w y k a z a 00, 03 e s z e r e g r a d i o a k t y w n y Sc oh n s. ( R e p r i n t M i n e o l a, D o v e r 2 0 0 3 ) s u b s t a n c j i z 00 o03 o n y c h j e s t z i z o t o p ó w, t o C ja he n s, t R. z M. 2( 0 0 2 ). H i s t o r i s c h e u n d p h i l o s o p h i s c h e A s p e k t e a t o m ó w o t y c h s a m y c h w 00 afl c i w ofl c i a c h d e s P e r i o d e n s y s t e m s d e r c h e m i s c h e n E l e m e n t e. K a r l s r u h e : H Y L E. c h e m i c z n y c h a l e o n i e c o r ó03 n i c y c h s i00 m a s a c h. D 02 b e r e i n e r, J. W. ( 1 8 2 9 ). 67 V e r s u c h e i n e r G r u p p i r u n g d e r A s t o n r o z w i n 00 s z c z e g ó 00 o w e b a d a n i a m a s e l e m e n t a r e n S t o f f e n a c h i h r e r A n a l o g i e. A n n a l e n d e r a t o m o w y c h p i e r w i a s t k ó w n i e r a d i o a k t y w n y c h P h y s i k 9 1, 3-3 0 10 7. d z i00 k i z b u d o w a n e m u p r z e z s i e b i e s p e k t r o g r a f Fo rwei r c k s, J. ( 2 0 0 6 ). " D i e L e h r e a n d e r U n i v e r s i t 01 t J e n a a l s B e i t r a g z u r d e u t s c h e n D e b a t t e u m L a v o i s i e r s C h e m i e. " m a s o w e m u. W y k a z a 00 o n, 03 e w i00 k s z ofl G e s n e r u s 6 3 (-4 3 ) : 2 0-2 9 3 9 p i e r w i a s tó kw j e s t m i e s z a n i n i z o t o p ó w, k t ó r y c h H 01 u s l e r, K. ( 1 9 9 0 ). 67 E n t d e c k u n g s g e s c h i c h t e d e s m a s y a t o m o w e n i e w i e l e r ó03 n i s i00 o d s i e b i e i Ps e r i ow d e n s y s t e m s. N a t u r w i s s e n s c h a f t i m U n t e r r i c h t 1 ( 5 ), p r z y b l i03 e n i u c a 00 k o w i t w i e l o k r o t n ofl c i m a 1s 7y 8-1 8 3. a t o m u w o d o r u. M a s00 a t o m o w k a03 d e g o z K a u f f m a n, G. B. ( 1 9 9 9 ). F r o m T r i a d s t o C a t a l y s i s : J o h a n n W o l f g a n g D 02 b e r e i n e r ( 1 7C 8108 4 9 ) o n t h e 1 5 0 t h p i e r w i a s t k ó w n a l e03 y t r a k t o w a j a k o fl r e d n i A n n i v e r s a r y o f H i s D e a t h. C h e m. E d u c a t o r C 149: 7 1 8 6 w a03 o n m a s i z o t o p ó w s k 00 a d o w y c h. M a l l e y, M. C. ( 2 0 1 1 ). R a d i o a c t i v i t y : a h i s t o r y o f a m y s t e r P o d s u m o w u j c, p o z n a l ifl m y r ó03 n o r o d n e s c i e n c e N. e w Y o r k, O x f o r d U n i v e r s i t y P r e s s. k o n c e p c j e i i c h u w a r u n k o w a n i a n a p r z e s t r zmeeni i n e l, C. ( 1 9 8 7 ). Z u r S o z i a l g e s c h i c h t e d e s c h e m i s c h e n H o c h s c h u l f a c h e s i m 1 8. J a h r h u n d e r t. B e r i c h t e z u r w i e k ó w, p r o w a d z c e d o u k s z t a 00 t o w a n i a s i00 W i s s e n s c h a f t s g e s c h i c h t e 1 0 C, 1 61 84 7 d z i s i e j s z e g o r o z u m i e n i a T a b l i c y U k 00 a d u M o s e l e y, H. G. J. ( 1 9 1 3 ) : T h-f e rheiq gu he n c y S p e c t r a o f t h e O k r e s o w e g o P i e r w i a s t k ó w. P o c z t k o w o E l e m e n t s. P h i l M a g. 2 7,-7 17 30. 3 r ó03 n o r o d n e e k s p e r y m e n t y j a k i m p o d d a w a n o P r i e s n e r, C. ( 2 0 1 1 ). G e s c h i c h t e d e r A l c h e m i e. M ü n c h e n, s u b s t a n c j e z r o d z i 00 y p o t r iz ce h b00 k l a s y f i k a c j i. W B e c k. S c e r r i, E. R. ( 2 0 0 7 ). T h e p e r i o d i c t a b l e : i t s s t o r y a n d i t X V I I I w i e k u p o j a w i e n i e s i00 n o w e j, i l ofl c i o w e j s i g n i f i c a n c e. O x f o r d ; N e w Y o r k, O x f o r d U n i v e r s i t y P r e s s. m e t o d y a n a l i z y r e a k c j i c h e m i c z n y c h d o p r o w a d z i 00 o T 00 o h i s t o r y c z n: er o z w ó j u k 00 a d u o k r e s o we g o p i e r w i a s t k ó w d o w y o d r00 b n i e n i a s i00 p o j00 c i a p i e r w ic a s t k a z o s t a 00 o n a p i s a n e p r z e z p r o f. H ep e rt ie nr g a,p r z y w s p a r c i u p o d s t a w o w e g o p o j00 c i a n o w o03 y t n e j c h ec m ii d o K o m i s j i E u r o p e j s k i e j ( p r o j e k t n r -L5L1P8-1 0 9-2 4 0 1 1-1 -G R - p o s z u k i w a68 s u b s t a n c j i s p e 00 n i a j c y c h t o k r y t e Cr OiMuE m N I. U S -C M P ) i U n i w e r s y t e t u w e F l e n s b u r g u, N i e. m c y R ó w n o l e g l e p o d e j m o w a n e b y 00 y r ó03 n o r o d n e p r ó b y P u b l i k a c j a d zo w i e r c i e d l a j e d y n i e p o g l d y a u t o r ó w i K o m i s j a u s y s t e m a t y z o w a n i a o d k r y w a n y c h p i e r w i a s t k ó w E. u r o p e js k a ne i m o03 e b y o d p o w i e d z i a l n a z a j a k i e k o l w i e k w y k o r z y s t a n i e o p a r t e n a i n f o r m a c j a c h w n i e j z a w a r t y c h. C z y n n i k i e m p o r z d k u j c y m b y 00 a n a j c z00fl c i e j m a s a T00o historyczne: Rozwój uk00adu okresowego pierwiastków 5