POWIATOWY URZĄD PRACY Ul. Piłsudskiego 33 33-200 Dąbrowa Tarnowska tel. Tel. (0-14 )642-31-78 Fax. (0-14) 642 24-78 e-mail: krda@praca.gov.pl RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE DĄBROWSKIM W I PÓŁROCZU 2009 ROKU Dąbrowa Tarnowska, październik 2009 r.
SPIS TREŚCI: 1. WSTĘP...3 1.1 CEL OPRACOWANIA.. 4 1.2 PODSTAWA OPRACOWANIA...4 1.3 METODOLOGIA OPRACOWANIA....5 2. ANALIZA BEZROBOCIA WG ZAWODÓW (GRUP ZAWODÓW) W POWIECIE DĄBROWSKIM W I PÓŁROCZU 2009 ROKU...6 3. ANALIZA OFERT PRACY WG ZAWODÓW (GRUP ZAWODÓW) W POWIECIE DĄBROWSKIM W I PÓŁROCZU 2009 ROKU...9 3.1. ANALIZA ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH....10 4. WNIOSKI...14 2
Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie dąbrowskim w I półroczu 2009 r. 1. WSTĘP Bezrobocie od kilkunastu lat jest jednym z najbardziej dotkliwych problemów społecznych, gospodarczych i politycznych w Polsce. Przeobrażenia społeczno-gospodarcze powodują, że popyt i podaż na określone zawody ulega zmianie. Powstawanie nowych firm, zmiany w funkcjonowaniu już istniejących, potrzeba dostosowania do nowych technologii generują nowe wymagania pracodawców wobec pracowników. Niezbędna jest szybka ewaluacja kwalifikacji zawodowych, a nawet zupełna zmiana zawodu. Dla jego rozwiązania obok wzrostu ilości miejsc pracy, konieczne jest prowadzenie prawidłowej polityki rynku pracy. Dla właściwej realizacji polityki niezbędne jest stosowanie różnorodnych instrumentów adekwatnych do zakładanych celów. Jednym z ważniejszych instrumentów dla realizacji tej polityki jest sprawny system informacyjny, którego elementem jest Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych. Są to badania łączące w syntetyczną całość informacje o popycie i podaży na rynku pracy. Niniejsze opracowanie będzie stanowić sprawozdanie z monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych dla powiatu dąbrowskiego za I półrocze 2009 roku. 3
1.1. Cel opracowania Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie dąbrowskim w I półroczu 2009 r. Monitoring zawodów deficytowych łączy wiedzę z zakresu popytu i podaży siły roboczej w przekroju zawodowym. Informacje o bezrobociu i ofertach pracy posłużą w szczególności jako źródło informacji do: doskonalenia jakości usług rynku pracy w zakresie pośrednictwa zawodowego, poprzez dostarczanie szczegółowej informacji w zakresie zawodów poszukiwanych przez pracodawców oraz zawodów, na które wygasa zapotrzebowanie na rynku pracy, właściwego planowania i prowadzenia działań w zakresie przeciwdziałania bezrobociu przez samorządy oraz instytucje i organizacje zajmujące się problematyką bezrobocia, inicjowania zgodnie z potrzebami rynku pracy kierunków szkoleń osób bezrobotnych, prowadzenia racjonalnego i zgodnego z potrzebami rynku gospodarowania środkami Funduszu Pracy, planowania poziomu i kierunków kształcenia zawodowego dostosowanego do potrzeb rynku pracy, sporządzania wykazu zawodów, za które może być dokonywana refundacja wynagrodzeń i składek na ubezpieczenia społeczne pracowników młodocianych zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w celach przygotowania zawodowego. 1.2. Podstawa opracowania. Zgodnie z Ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (art. 8, ust. 1 pkt 3 i art. 9, ust. 1 pkt 9) jednym z zadań samorządu województwa oraz samorządu powiatu w zakresie polityki rynku pracy jest opracowanie analiz rynku pracy, w tym prowadzenie monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych. Podstawowym źródłem informacji do prowadzenia monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych są dane PUP, dotyczące osób zarejestrowanych oraz zgłoszonych ofert pracy według zawodów i specjalności, a także według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Struktura klasyfikacji jest oparta o system pojęć, gdzie najważniejsze to: zawód i specjalność. Definicja zawodu - zbiór zadań (zespół czynności) wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wykonywanych stale lub z niewielkimi zmianami przez poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kwalifikacji (wiedzy i umiejętności), zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki. Zawód można 4
Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie dąbrowskim w I półroczu 2009 r. podzielić na specjalności. Specjalność różni się tym, że wymaga pogłębionej lub dodatkowej wiedzy i umiejętności, zdobytych w wyniku dodatkowego szkolenia lub praktyki. 1.3. Metodologia opracowania Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych jest prowadzony w oparciu o ujednolicone dla całego kraju zalecenia metodyczne opracowane przez Departament Rynku Pracy Ministerstwa Gospodarki i Pracy. Co pół roku na poziomie powiatu, województwa i kraju przez publiczne służby zatrudnienia opracowywane są raporty z monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych. Źródłem informacji są dane statystyczne zawarte w sprawozdaniu MIPS sprawozdań do MPIPS-01. Używane w tekście nazwy symbole zawodów zgodne są z Klasyfikacją zawodów i specjalności wprowadzoną Rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz.U. Nr 265, poz. 2644, z późn. zm.). Użyte w tekście opracowania określenia: zawód, zawody i specjalności, grupa zawodów wynika z nazewnictwa stosowanego w Klasyfikacji zawodów i specjalności. Struktura klasyfikacji jest wynikiem grupowania zawodów na podstawie podobieństwa klasyfikacji zawodowych wymaganych dla realizacji zadań danego zawodu (specjalności), z uwzględnieniem obydwu aspektów kwalifikacji, tj. ich poziomu i specjalizacji. Podstawą określenia rodzaju działalności prowadzonej przez pracodawcę jest Polska Klasyfikacja Działalności (PKD)wprowadzona Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 20 stycznia 2004 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (Dz. U. Nr 33, poz. 289, z późn. zm.). 5
Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie dąbrowskim w I półroczu 2009 r. 2. ANALIZA BEZROBOCIA WG ZAWODÓW (GRUP ZAWODÓW) W POWIECIE DĄBROWSKIM W I PÓŁROCZU 2009 ROKU. Według stanu na dzień 30 czerwca 2009r. w Powiatowym Urzędzie Pracy w Dąbrowie Tarnowskiej zarejestrowanych było 4141 osób bezrobotnych, w tym 3525 tj. 85,12% ogółu to osoby bez prawa do zasiłku, a 616 (14,88% ogółu), z prawem do zasiłku. Jest to o 390 osób więcej niż w analogicznym okresie poprzedniego roku. Zdecydowaną większość zarejestrowanych stanowią osoby, które pracowały przed uzyskaniem statusu bezrobotnego, bo 2948 czyli 71,19% ogółu bezrobotnych. Natomiast osób, które dotychczas nie pracowały było 1193 tj. 28,81% bezrobotnych. W ewidencji bezrobotnych pozostawało 161 (3,89%) osób zwolnionych z przyczyn dotyczących zakładu pracy. W Powiatowym Urzędzie Pracy w Dąbrowie Tarnowskiej została przeprowadzona analiza wśród osób zarejestrowanych według zawodów stan na I półrocze 2009 roku. Na czele rankingu według Klasyfikacji zawodów i specjalności według 6 cyfrowego symbolu zawodu znalazła się grupa osób posiadających niskie kwalifikacje zawodowe ( bez zawodu - pierwsze miejsce w rankingu według zawodów ). Do grupy tej zalicza się osoby niespełniające jednocześnie dwóch warunków: nie posiadające świadectwa (dyplomu) ukończenia kształcenia szkolnego lub kursowego, nie posiadające udokumentowanej ciągłości pracy w okresie minimum 1 roku w tym zawodzie. Grupa bez zawodu to przede wszystkim osoby z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym oraz osoby posiadające wykształcenie średnie ogólnokształcące, jeżeli nie ukończyły kursu, na którym zdobyły odpowiednie kwalifikacje zawodowe oraz dyplomu, który uprawniałby do wykonywania danego zawodu. Do grupy tej zalicza się także osoby, które nie przepracowały w danym zawodzie minimum 1 roku ale także te osoby, które przepracowały w danym zawodzie 1 rok lecz nie miały ciągłości pracy w tym zawodzie. 6
Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie dąbrowskim w I półroczu 2009 r. Struktura bezrobotnych wg zawodów W I półroczu 2009r. jak i w latach wcześniejszych w rejestrach powiatowego urzędu pracy najwięcej osób pozostawało w kategorii zaszeregowania bez zawodu. Kolejną pod względem liczebności grupę stanowi zawód sprzedawca, którego liczba jest nadal bardzo wysoka. Od 2005 roku zajmuje drugie miejsce wśród struktury osób bezrobotnych wg zawodów. Kolejnymi grupami pod względem liczebności stanowią: robotnik gospodarczy, asystent ekonomiczny, ślusarz, monter podzespołów i zespołów elektronicznych, technik mechanik, mechanik samochodu osobowego, piekarz, murarz, pracownik biurowy, tokarz. Od roku 2005 znajdują się one w czołówce 10 najliczniej reprezentowanych zawodów przez osoby bezrobotne zarejestrowane w Powiatowym Urzędzie Pracy w Dąbrowie Tarnowskiej. robotnik gospodarczy monter podzespołów i zespołów elektronicznych piekarz mechanik samochodu osobowego tokarz ślusarz murarz pracownik biurowy asystent ekonomiczny technik mechanik sprzedawca bez zawodu 55 98 97 73 10 87 0 60 7 30 72 0 64 60 89 15 197 175 184 165 379 326 451 773 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 ogółem kobiety 7
Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie dąbrowskim w I półroczu 2009 r Napływ bezrobotnych w I półroczu 2009 r. wg zawodów W I półroczu 2009 r. w PUP w Dąbrowie Tarnowskiej wśród osób zarejestrowanych, najliczniejszą grupę stanowiły osoby bez kwalifikacji zawodowych - w kategorii określanej bez zawodu. Napływ osób bezrobotnych w 10 najliczniej reprezentowanych zawodach nie uległ większym zmianom. Od 2005 roku najwięcej osób rejestruje się w zawodach: sprzedawca, robotnik gospodarczy, asystent ekonomiczny, ślusarz, technik mechanik, handlowiec, pracownik biurowy, piekarz, technik budownictwa, robotnik budowlany. robotnik budowlany technik budownictwa robotnik gospodarczy piekarz ślusarz pracownik biurowy asystent ekonomiczny handlowiec technik mechanik sprzedawca 0 2 2 6 3 26 44 41 46 46 40 48 36 48 84 89 99 124 147 185 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 ogółem kobiety 8
Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie dąbrowskim w I półroczu 2009 r 3. ANALIZA OFERT PRACY WG ZAWODÓW (GRUP ZAWODÓW) W POWIECIE DĄBROWSKIM W I PÓŁROCZU 2009 ROKU. W I półroczu 2009 roku do PUP w Dąbrowie Tarnowskiej zgłoszono 842 oferty pracy. Spośród nich najwięcej ofert zostało zgłoszonych w zawodach: robotnik gospodarczy 182 oferty pracy, sprzedawca 122 oferty pracy, pracownik biurowy 115 ofert pracy, pracownik administracyjny 59 ofert pracy, brukarz- 22 oferty pracy, robotnik drogowy 20 ofert pracy, przedstawiciel handlowy 12 ofert pracy, robotnik pomocniczy w przemyśle przetwórczym 12 ofert pracy, kierowca samochodu osobowego 10 ofert pracy, mechanik pojazdów samochodowych 10 ofert pracy. Poniższa tabela zawiera dane dotyczące liczby osób bezrobotnych i ofert pracy w podziale na zawody i specjalności. Zestawienie to obejmuje 20 zawodów, w których pracodawcy najczęściej zgłaszają wolne miejsca pracy. Lp. Kod zawodu Nazwa zawodu Liczba ofert pracy Liczba osób bezrobotnych Ilość osób na 1 ofertę 1 914103 Robotnik gospodarczy 182 197 1,08 2 522107 Sprzedawca 122 379 3,11 3 419101 Pracownik biurowy 115 64 0,56 4 343101 Pracownik administracyjny 59 13 0,22 5 712401 Brukarz 22 1 0,05 6 914103 Robotnik drogowy 20 197 9,85 Robotnik pomocniczy w przemyśle przetwórczym 12 32 2,67 7 932104 8 723106 Mechanik pojazdów samochodowych 10 8 0,80 9 832101 Kierowca samochodu osobowego 10 10 1 10 341503 Przedstawiciel handlowy 12 2 0,17 11 312102 Technik informatyk 5 15 3 12 341501 Handlowiec 8 57 7,13 13 343201 Księgowy (samodzielny) 5 5 1 14 513301 Opiekunka domowa 5 2 0,40 15 514102 Fryzjer 7 29 4,14 16 722204 Ślusarz 7 175 25 17 742204 Stolarz 5 33 6,60 18 832301 Kierowca ciągnika siodłowego 6 0 0 19 832302 Kierowca samochodu ciężarowego 10 21 2,10 20 913204 Pomoc kuchenna 6 10 1,67 9
Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie dąbrowskim w I półroczu 2009 r 3.1. ANALIZA ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W rankingu zawodów deficytowych i nadwyżkowych dokonanym przez Powiatowy Urząd Pracy w Dąbrowie Tarnowskiej w I półroczu 2009 roku wyodrębnionych zostało 80 zawodów, w których zgłaszano oferty pracy i/lub rejestrowali się bezrobotni. Wśród tych zawodów znalazły się 43 zawody nadwyżkowe, 18 deficytowych oraz 19 zrównoważonych. W grupie zawodów deficytowych, których wartość wskaźnika intensywności deficytu wynosiła więcej, niż 1,1 przedstawiono 19 zawodów. Najwyższą wartość wskaźnika zanotowano w następujących zawodach: robotnik drogowy, pracownik administracyjny, przedstawiciel handlowy, brukarz, fakturzystka. Lista Zawodów deficytowych Lp Kod zawodu Nazwa zawodu Wskaźnik intensywności deficytu 1 233201 Nauczyciel przedszkola 2 Wychowawca w placówkach oświatowych, 2 235908 wychowawczych i opiekuńczych 3 3 322301 Asystentka stomatologiczna 2 4 341503 Przedstawiciel handlowy 6 5 343101 Pracownik administracyjny 8,4286 6 343201 Księgowy samodzielny 1,2500 7 411101 Sekretarka 1,5000 8 412104 Fakturzystka 3 9 419101 Pracownik biurowy 2,5000 10 514103 Kosmetyczka 1,3333 11 712401 Brukarz 5,5000 12 721202 Spawacz ręczny gazowy 2,5000 13 723106 Mechanik pojazdów samochodowych 2,5000 14 811102 Operator koparek i zwołowarek 1,5000 15 832101 Kierowca samochodu osobowego 1,1111 16 913204 Pomoc kuchenna 1,2000 17 914103 Robotnik gospodarczy 1,4677 18 931203 Robotnik drogowy 20,0000 19 932103 Pakowacz 1,5000 10
Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie dąbrowskim w I półroczu 2009 r Wśród zawodów wskazujących na równowagę na rynku pracy (zrównoważonych), dla których wskaźnik intensywności deficytu/nadwyżki kształtuje się pomiędzy wartością 0,9 a 1,1 występuje 19 zawodów. Przedstawia je poniższa tabela. Lp Kod zawodu Lista zawodów zrównoważonych Nazwa zawodu Wskaźnik intensywności deficytu 1 122301 Kierownik wewnętrznej jednostki działalności podstawowej w budownictwie 1 2 123301 Kierownik działu marketingu i sprzedaży 1 3 213901 Administrator sieci informatycznej 1 4 224101 Pielęgniarka 1 5 224201 Położna 1 6 232106 Nauczyciel historii 1 7 311990 Pozostali technicy gdzie indziej niesklasyfikowani 1 8 315201 Diagnosta Samochodowy 1 9 331102 Instruktor nauki jazdy 1 10 341401 Organizator obsługi turystycznej 1 11 421301 Asystent usług pocztowych 1 12 522108 Sprzedawca w stacji paliw 1 13 621201 Ogrodnik terenów zieleni 1 14 713203 Posadzkarz 1 15 713704 Monter sieci wodnych i kanalizacyjnych 1 Technolog robót wykończeniowych w 16 713901 budownictwie 1 17 741402 Przetwórca owoców i warzyw 1 18 828501 Monter mebli 1 19 915206 Woźny 1 Większość zawodów na dąbrowskim rynku pracy to zawody nadwyżkowe. Oznacza to mniejsze zapotrzebowanie na pracowników o takich czy innych kwalifikacjach niż rzeczywista liczba ludzi, która je posiada. Poniższa tabela przedstawia 43 zawody, w których liczba poszukujących pracy przewyższa liczbę zgłoszonych ofert pracy. Najwyższą wartość wskaźnika zanotowano w następujących zawodach: specjalista ds. marketingu i handlu, pracownik socjalny, magazynier, kelner, sprzedawca, tapicer. 11
Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie dąbrowskim w I półroczu 2009 r. Lista zawodów nadwyżkowych Lp Kod zawodu Nazwa zawodu Wskaźnik intensywności nadwyżki 1 223903 Fizjoterapeuta 0,5556 2 232111 Nauczyciel muzyki 0,5000 3 235907 Pedagog szkolny 0,5000 4 241102 Ekonomista 0,1111 5 241912 Specjalista ds. marketingu i handlu 0,0625 6 311104 Technik geodeta 0,3333 7 311502 Technik mechanik 0,0208 8 312102 Technik informatyk 0,5000 9 341501 Handlowiec 0,1667 10 346104 Pracownik socjalny 0,8000 11 413103 Magazynier 0,6000 12 512301 Bufetowy 0,3333 13 512303 Kelner 0,5000 14 513102 Opiekunka dziecięca 0,3333 15 514102 Fryzjer 0,3889 16 522107 Sprzedawca 0,6595 17 712102 Murarz 0,1000 18 712302 Stolarz budowlany 0,0526 19 712501 Meliorant 0,2857 20 713101 Dekarz 0,5000 21 713601 Monter instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody 0,2000 22 713604 Monter instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych 0,0370 23 721303 Blacharz samochodowy 0,1429 24 722204 Ślusarz 0,0787 25 723105 Mechanik samochodów osobowych 0,0323 Mechanik maszyn i urządzeń przemysłowych 26 723306 0,5000 27 724201 Elektromonter 0,1429 28 741103 Rozbieracz-wykrawacz 0,3333 12
Lp Kod zawodu Nazwa zawodu Wskaźnik intensywności nadwyżki 29 741104 Rzeźnik- wędliniarz 0,4000 30 741201 Cukiernik 0,1765 13
Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie dąbrowskim w I półroczu 2009 r. 4. WNIOSKI Przeprowadzona analiza pozwala na sformułowanie następujących konkluzji: 1. W porównaniu do I półrocza 2008 roku liczba osób zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Dąbrowie Tarnowskiej w I półroczu 2009 r. wzrosła o 390 osób. 2. Podobnie jak w roku ubiegłym większość rejestrujących się osób w powiecie dąbrowskim to osoby nie posiadające prawa do zasiłku. 3. Znaczna część bezrobotnych to osoby bez kwalifikacji (bez zawodu) lub posiadający je na poziomie średnim lub zasadniczym zawodowym (sprzedawca, robotnik gospodarczy, ślusarz, technik mechanik, handlowiec, pracownik biurowy, piekarz, robotnik budowlany). Oznacza to, że w bazie osób bezrobotnych najwięcej jest osób o niskich kwalifikacjach zawodowych, co utrudnia wejście na rynek pracy. 4. Osoby bezrobotne z grupy zawodów: robotnik przemysłowy, rzemieślnik, oraz wykonujący zadania przy pracach prostych najdłużej pozostają w ewidencji PUP, zaś najkrócej technicy i specjaliści. 5. Najliczniej reprezentowane zawody wśród bezrobotnych kobiet to kategoria bez zawodu 451 kobiet, w zawodzie sprzedawca 326 kobiet, asystent ekonomiczny 165 kobiet, monter podzespołów i zespołów elektronicznych 97 kobiet, pracownik biurowy 60 kobiet, robotnik gospodarczy 55 kobiet, ślusarz 30 kobiet, technik mechanik 15 kobiet, piekarz 10 kobiet. 6. Według różnych danych do PUP napływa ok. 20-30% ofert z rynku. Dominują oferty dla zawodów związanych z pracami prostymi oraz niewymagającymi wysokich kwalifikacji. Sytuacja taka stawia pod znakiem zapytania adekwatność wyników monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych do rzeczywistości. Struktura ofert w rejestrach PUP pozwoliłaby, co najwyżej na sformułowanie rekomendacji dla szkół zasadniczych zawodowych. 7. Pracodawcy zgłaszali do urzędów pracy chęć zatrudnienia osób bezrobotnych przede wszystkim w grupach zawodów takich jak: pracownicy obsługi biurowej, pracownicy przy pracach prostych w handlu i usługach. Są to grupy, których aktywność skoncentrowana jest na wsparciu prowadzenia firmy oraz usługach. 8. Istnieje wiele zawodów, na które nie zgłoszono żadnego zapotrzebowania do PUP. Spowodowane jest to tym, że w klasyfikacji zawodów istnieją martwe kategorie, w których nie występują bezrobotni czy oferty pracy oraz tym, że dla potrzeb rekrutacji pracodawcy zwracają się do instytucji zajmujących się prywatnym pośrednictwem, nie korzystają zaś z usług powiatowych urzędów pracy. 14
Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie dąbrowskim w I półroczu 2009 r. 9. W I półroczu 2009 roku wpłynęło 842 oferty pracy. Najwięcej ofert pracy zgłoszono w zawodach: sprzedawca, pracownik biurowy, brukarz, kierowca samochodu osobowego, robotnik drogowy, pracownik administracyjny, mechanik pojazdów samochodowych. 10. Istnieją zawody, w których oferty pracy przewyższają liczebnie ilość osób bezrobotnych. Wśród tych profesji są: pracownicy obsługi biurowej, pracownicy administracyjni, brukarze, mechanicy pojazdów samochodowych, przedstawiciele handlowi. 11. W grupie zawodów deficytowych największe niedobory pracowników utrzymywały się w zawodach: przedstawiciel handlowy, pracownik administracyjny, fakturzystka, brukarz, robotnik drogowy. 12. Wśród zawodów występowało 19 kategorii, które można określić mianem zrównoważonych. Są to między innymi pielęgniarka, nauczyciel historii, diagnosta samochodowy, sprzedawca w stacji paliw, posadzkarz, monter mebli, woźny. Rynek pracy ulega ciągłym zmianom i staje się coraz bardziej wymagający. Wzrasta popyt na pracowników wszechstronnie wykształconych, posiadających wiedzę i doświadczenie charakterystyczne dla wielu różnych dziedzin. Powstają nowe zawody, na które popyt będzie wzrastał, inne tradycyjne odchodzić będą w zapomnienie, stąd niezbędne staje się monitorowanie rynku pracy od strony struktury zawodowej podaży oraz popytu na pracę. 15