Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych miasta Tychy

R A P O R T Z B A D A Ń Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych miasta Tychy Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz środków budżetu Państwa w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007-2013

Raport współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz środków budżetu Państwa w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007 2013. Raport został opracowany na zlecenie Górnośląskiego Związku Metropolitalnego ul. Barbary 21 a 40 053 Katowice tel. 32 253 04 25 www.silesiametropolia.eu Raport opracowany przez Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych sp. z o.o. sp. k. ul. Polskiej Organizacji Wojskowej 17 90 248 Łódź tel. 42 633 17 19 www.inse.org.pl 2

Spis treści SPIS TABEL... 3 SPIS WYKRESÓW... 3 WSTĘP... 5 1. ANALIZA POTENCJAŁU LUDZKIEGO W TYCHACH... 7 2. ANALIZA KONKURENCYJNOŚCI GOSPODARKI W TYCHACH... 12 2.1. RYNEK PRACY... 12 2.2. DOCHODY LUDNOŚCI... 15 2.3. PODMIOTY GOSPODARCZE... 18 2.4. RYNEK NIERUCHOMOŚCI... 21 3. ANALIZA SYTUACJI FINANSOWEJ GMINY TYCHY... 23 PODSUMOWANIE... 27 BIBLIOGRAFIA... 29 ŹRÓDŁA DANYCH... 30 Spis tabel Tabela 1. Procesy demograficzne w Tychach w latach 2002 2012... 7 Tabela 2. Procesy migracyjne w Tychach w latach 2002 2012... 8 Tabela 3. Średnie roczne dochody osób fizycznych w Tychach (w tys. zł) w latach 2004 2011... 17 Tabela 4. Największe firmy w Tychach w 2011 r.... 18 Tabela 5. Miasta GZM z najwyższą i najniższą ceną mieszkań za 1 m 2 w latach 2008 2010... 22 Tabela 6. Rynek nieruchomości w Tychach w latach 2008 2012... 22 Spis wykresów Wykres 1. Liczba ludności i przyrost naturalny w Tychach w latach 2002 2012... 8 Wykres 2. Współczynnik salda migracji w Tychach i GZM (w promilach) w latach 2002 2012... 9 Wykres 3. Struktura ludności według wieku produkcyjnego (Tychy) za rok 2002, 2007, 2012... 10 Wykres 4. Struktura ludności według wieku produkcyjnego (GZM) za rok 2002, 2007, 2012... 10 Wykres 5. Struktura ludności Tychów według wieku w 2012 r.... 10 Wykres 6. Struktura ludności według wykształcenia w Tychach za rok 2002 i 2011... 11 Wykres 7. Liczba pracujących w Tychach (w tys. osób) w latach 2005 2012... 12 Wykres 8. Struktura pracujących według płci (Tychy) za rok 2007, 2010, 2012... 13 Wykres 9. Struktura pracujących według płci (GZM) za rok 2007, 2010, 2012... 13 Wykres 10. Struktura zatrudnionych w Tychach i GZM według sekcji PKD w 2012 r.... 13 3

Wykres 11. Liczba bezrobotnych w Tychach (w tys. osób) w latach 2003 2012... 14 Wykres 12. Stopa bezrobocia rejestrowanego w Tychach, woj. śląskim i Polsce w latach 2004 201215 Wykres 13. Średni roczny dochód mieszkańców Tychów PIT (w tys. zł), w ujęciu nominalnym oraz realnym (w cenach stałych z 2003 r.) oraz dynamika zmian (rok poprzedni = 100) w latach 2004 2011... 16 Wykres 14. Średni roczny dochód mieszkańców PIT (w tys. zł) w Tychach i GZM w latach 2004 2011... 16 Wykres 15. Struktura dochodów ludności według źródła dochodów w Tychach za rok 2004, 2008, 2011... 17 Wykres 16. Średnie roczne dochody na 1 firmę CIT (w tys. zł) w Tychach i GZM w latach 2007 2011... 19 Wykres 17. Stopa przedsiębiorczości (liczba podmiotów prywatnych w przeliczeniu na 1000 osób w wieku produkcyjnym) w Tychach i GZM w latach 2002 2012... 20 Wykres 18. Stopa wejścia i wyjścia przedsiębiorstw w Tychach w latach 2010 2012... 21 Wykres 19. Cena za 1 m 2 mieszkania w Tychach i GZM w latach 2008 2010... 21 Wykres 20. Dochody i wydatki Tychów ogółem (ceny bieżące) w latach 2002 2012... 23 Wykres 21. Udział wydatków majątkowych inwestycyjnych w wydatkach ogółem w Tychach i GZM... 24 w latach 2002 2012... 24 Wykres 22. Nadwyżka operacyjna (w mln zł) w Tychach w latach 2006 2012... 24 Wykres 23. Nadwyżka operacyjna na mieszkańca (w zł) w Tychach i GZM w latach 2006 2012... 25 Wykres 24. Dochody własne na mieszkańca w Tychach i GZM w latach 2002 2012... 26 4

Wstęp Przedmiotowy Raport opracowany został w ramach I etapu prac nad realizacją w latach 2012 2014 tzw. projektu gospodarczego, pt.: Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych w kontekście dynamiki rozwoju społeczno-gospodarczego miast Górnośląskiego Związku Metropolitalnego wraz z opracowaniem Programu Rozwoju Gospodarczego Metropolii "Silesia" do 2025 roku, na wniosek Górnośląskiego Związku Metropolitalnego. Projekt był współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz środków budżetu Państwa w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007 2013. I etap prac w projekcie gospodarczym to: Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych miast GZM przeprowadzona na podstawie danych pozyskanych z różnych źródeł, m.in.: Izba Skarbowa w Katowicach, Główny Urząd Statystyczny, w tym Narodowy Spis Powszechny. W ramach tego zadania wykonano: a) narzędzie internetowe (http://statystyka.gzm.org.pl/) stanowiące bazę danych społeczno-ekonomicznych dla miast GZM i gmin sąsiednich, b) Syntezę z badań Oceny kondycji ekonomicznej obejmującą łącznie wszystkie miasta GZM oraz c) Przedmiotowy Raport (sporządzony indywidualnie dla każdego z miast GZM). Raport składa się z trzech rozdziałów: pierwszy przedstawia dane dotyczące struktury oraz procesów demograficznych i migracyjnych na potrzeby analizy potencjału ludzkiego w opisywanym mieście; drugi zawiera analizę konkurencyjności gospodarki uwzględniono w nim m.in. opis sytuacji na rynku pracy i nieruchomości; trzeci prezentuje analizę sytuacji finansowej opisywanego miasta (w szczególności skoncentrowano się na strukturze dochodów i wydatków w budżecie miasta). Wartości wskaźników dla danego miasta przedstawiono w Raporcie na tle GZM oraz w wybranych przypadkach województwa śląskiego i Polski, w celu określenia pozycji i potencjału każdego z miast. II etap prac w projekcie gospodarczym to opracowanie pt.: Ekspertyza globalnych trendów gospodarczych w kontekście potrzeb rozwojowych Metropolii Silesia. Wyniki i wnioski z analiz z I i II etapu stanowią materiał bazowy do docelowego III etapu projektu, tj. opracowania pt.: Program Rozwoju Gospodarczego Metropolii Silesia do 2025 r., ukierunkowanego na poprawę sytuacji społeczno-gospodarczej i na dalszy rozwój tego obszaru. 5

TYCHY liczba mieszkańców (stan na 2012 r.) 129112 powierzchnia miasta 81,91 km 2 jednostki sąsiadujące 1. Katowice 2. gminy spoza GZM Rysunek 1. Tychy na tle GZM Bytom Piekary Śląskie Dąbrowa Górnicza Gliwice Zabrze (1) Ruda Śląska Chorzów (2) Sosnowiec Katowice Jaworzno (1) Świętochłowice (2) Siemianowice Śląskie Mysłowice Tychy Źródło: opracowanie własne 6

1. Analiza potencjału ludzkiego w Tychach W 2002 r. Tychy zamieszkiwało 132 550 osób, natomiast w 2012 r. już 129 112 osób. W ciągu 10 lat liczba ludności miasta zmniejszyła się więc o 3438 osób, tj. o 2,6%. Co jednak istotne, wyludnianiu się miasta nie towarzyszyło jak w większości miast GZM zjawisko ujemnego przyrostu naturalnego. We wszystkich analizowanych latach liczba urodzeń w Tychach przewyższała liczbę zgonów, występował więc dodatni przyrost naturalny, oscylujący między 1,1 a 2,8. Powyższe zjawisko należy ocenić jako zdecydowanie pozytywne, nie tylko na tle Metropolii Silesia, ale i całego kraju. Przewaga urodzeń w Tychach stopniowo zwiększała się, a najsilniejszy wzrost notowano w okresie 2008 2010. Ta pozytywna tendencja uległa jednak załamaniu w kolejnych latach. W 2012 r. wskaźnik przyrostu naturalnego wyniósł 1,1, co stanowiło znaczny spadek w stosunku do lat ubiegłych i najniższą wartość notowaną od 2002 r. Pomimo pogorszenia sytuacji, procesy demograficzne obserwowane w Tychach były wciąż korzystniejsze niż w GZM i Polsce. Wskaźnik przyrostu naturalnego w Tychach przyjmował wyższe, dodatnie wartości, podczas gdy w GZM notowano jedynie wartości ujemne. Z kolei w całym kraju, gdzie od 2006 r. również występował dodatni przyrost naturalny, wskaźniki były wciąż niższe niż w Tychach, także w 2012 r. (0,04 wobec 1,1 dla Tychów). Liczba ludności* Tabela 1. Procesy demograficzne w Tychach w latach 2002 2012 Liczba urodzeń Liczba zgonów Przyrost naturalny Wskaźnik przyrostu naturalnego Wskaźnik przyrostu naturalnego dla GZM Wskaźnik przyrostu naturalnego dla Polski 2002 132550 1154 977 177 1,3-2,04-0,15 2003 132151 1134 940 194 1,5-2,10-0,37 2004 131547 1217 973 244 1,9-1,97-0,19 2005 131153 1241 991 250 1,9-2,09-0,10 2006 130492 1250 1003 247 1,9-1,70 0,12 2007 129776 1333 1100 233 1,8-1,64 0,28 2008 129475 1463 1112 351 2,7-1,01 0,92 2009 129449 1430 1083 347 2,7-1,05 0,86 2010 129507 1483 1114 369 2,8-0,88 0,90 2011 129322 1326 1147 179 1,4-1,88 0,34 2012 129112 1351 1206 145 1,1-1,97 0,04 * według faktycznego miejsca zamieszkania 7

tys. osób promile Wykres 1. Liczba ludności i przyrost naturalny w Tychach w latach 2002 2012 140 120 100 80 60 40 20 0,4 0,4 0,3 0,3 0,2 0,2 0,1 0,1 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 0,0 Liczba ludności Przyrost naturalny Zmniejszaniu się liczby ludności Tychów towarzyszyło natomiast ujemne saldo migracji oznaczające, że w każdym roku analizowanego okresu wymeldowania z miasta przeważały zameldowania. Saldo migracji w podanym przedziale czasowym wynosiło od 354 do 951 osób, przy czym najniższe saldo migracji odnotowano w 2006 i 2007 r. wyniosło ono wtedy odpowiednio 951 i 812 osób (tabela 2.). Napływ ludności (zameldowania) Tabela 2. Procesy migracyjne w Tychach w latach 2002 2012 Odpływ ludności (wymeldowania) Saldo migracji Wskaźnik salda migracji Wskaźnik salda migracji dla GZM Wskaźnik przyrostu rzeczywistego 2002 940 1532-592 -4,47-3,71-3,74 2003 894 1568-674 -5,10-3,63-3,02 2004 828 1589-761 -5,79-3,65-4,59 2005 824 1484-660 -5,03-3,72-3,00 2006 853 1804-951 -7,29-4,63-5,07 2007 993 1805-812 -6,26-4,61-5,52 2008 861 1525-664 -5,13-3,36-2,32 2009 1001 1355-354 -2,73-3,26-0,20 2010 1057 1489-432 -3,34-3,38 0,45 2011 995 1359-364 -2,81-3,33-1,43 2012 876 1293-417 -3,23-3,41-1,63 W porównaniu do GZM, wskaźniki salda migracji były znacznie niższe. Przykładowo, w latach 2006 i 2007 w Metropolii Silesia również odnotowano najniższe w całym analizowa- 8

promile nym okresie wartości wskaźnika, jednak wyniósł on wtedy odpowiednio 4,63 i 4,61, podczas gdy w Tychach 7,29 i 6,26. Oznacza to, że przewaga odpływu ludności nad jej napływem w Tychach jest większa niż w GZM. Powyższa, negatywna tendencja wpływa na ujemny wskaźnik przyrostu rzeczywistego, który informuje o rzeczywistej zmianie liczby ludności na 1000 mieszkańców na określonym terenie. W latach 2002 2012 współczynnik ten dla Tychów oscylował między 5,52 a 0,45, przy czym najniższy poziom przypadł na okres 2006 2007 wtedy liczba mieszkańców zmniejszyła się o około 5 osób na każde 1000 mieszkańców. Dodatnią wartość wskaźnika przyrostu rzeczywistego odnotowano jedynie w 2010 r. Wykres 2. Współczynnik salda migracji w Tychach i GZM (w promilach) w latach 2002 2012 0,00 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012-1,00-2,00-3,00-4,00-5,00-6,00-7,00-8,00 Tychy GZM Zmiany demograficzne obserwowane w Tychach znajdują odzwierciedlenie także w strukturze ludności według wieku produkcyjnego (wykres 3). W latach 2002 2012 w Tychach zwiększył się odsetek mieszkańców w wieku poprodukcyjnym (o 4,9 pkt. proc) oraz zmniejszył odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym (o 1,1 pkt. proc.) i produkcyjnym (o 3,8 pkt. proc.). Tendencja ta charakterystyczna jest dla całego GZM (wykres 4.), gdzie w analogicznym okresie udział mieszkańców w wieku poprodukcyjnym w ogóle ludności miasta zwiększył się (o 4,5 pkt. proc), zaś udział osób w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym zmniejszył się (odpowiednio o 2 pkt. proc. i 2,6 pkt. proc.). 9

lata Wykres 3. Struktura ludności według wieku produkcyjnego (Tychy) za rok 2002, 2007, 2012 Wykres 4. Struktura ludności według wieku produkcyjnego (GZM) za rok 2002, 2007, 2012 12,2% 14,0% 17,1% 15,0% 17,0% 19,5% 72,8% 72,9% 69,0% 70,0% 69,9% 67,4% 15,0% 13,1% 13,9% 2002 2007 2012 ludność w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym ludność w wieku produkcyjnym 15,0% 13,1% 13,0% 2002 2007 2012 ludność w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym ludność w wieku produkcyjnym Dane dla Tychów i GZM, prezentowane na wykresie 3. i 4. potwierdzają zatem ogólnokrajowe tendencje, wskazujące na systematyczne postępowanie procesu starzenia się polskiego społeczeństwa. Wykres 5. Struktura ludności Tychów według wieku w 2012 r. 85 i więcej 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 -10-5 0 5 10 10 5 0 5 10 mężczyźni kobiety tys. osób 10

Poddając analizie strukturę ludności Tychów według wieku, można również zauważyć, że liczba kobiet i mężczyzn do 45. roku życia jest wyrównana. Mężczyźni nieznacznie przeważają w następujących grupach wiekowych: 15 19, 25 29, 30 34, 35 39, 40 44, natomiast ich udział w ogólnej liczbie ludności znacząco maleje po 45. roku życia. Wśród osób powyżej 70. roku życia liczba kobiet jest zdecydowanie większa niż liczba mężczyzn (wykres 5.). Analogiczne zmiany w strukturze wiekowej społeczeństwa zaobserwowano w innych miastach GZM i w całej Polsce. Wykres 6. Struktura ludności według wykształcenia w Tychach za rok 2002 i 2011 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Odsetek osób z wyksz. wyższym w populacji 20+ 12% 20% Odsetek osób z wyksz. średnim i wyższym w populacji 20+ 48% 58% Odsetek osób z wyksz. zasadniczym zawodowym w populacji 20+ 29% 25% 2002 2011 Zmiany w strukturze mieszkańców Tychów dotyczą także poziomu wykształcenia. W okresie 2002 2011 w populacji osób po 20 roku życia w Tychach liczba osób z wykształceniem średnim i wyższym zwiększyła się o 10 pkt. proc., przy czym odsetek mieszkańców z wykształceniem wyższym wzrósł o 8 pkt. proc. Jednocześnie udział osób legitymujących się kwalifikacjami na poziomie zasadniczym zawodowym zmalał o 4 pkt. proc. Analogiczne tendencje obserwowano w całej Metropolii Silesia, gdzie między 2002 a 2011 r. odsetek osób z wykształceniem średnim i wyższym zwiększył się o 10 pkt. proc., a z wykształceniem wyższym o 8 pkt. proc. W przypadku odsetka osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym zmiany były podobne (spadek o 2 pkt. proc.). Wszystkie analizowane wskaźniki były jednak wyższe w Tychach niż w całym GZM. 11

tys. osób 2. Analiza konkurencyjności gospodarki w Tychach 2.1. Rynek pracy Analizując sytuację na rynku pracy w Tychach, uwzględniono dane dotyczące zarówno osób pracujących, jak również zarejestrowanych jako bezrobotne. W latach 2005 2012 liczba osób pracujących w przedsiębiorstwach zatrudniających powyżej 9 osób wzrastała. W 2005 r. wyniosła 38,1 tys. osób i do 2010 r. zwiększyła się do 49,6 tys. osób, tj. łącznie o 30,2%. Kolejne dwa lata przerwały obserwowaną dotąd tendencję wzrostową do 2012 r. liczba osób pracujących zmalała o 3 tys. osób tj. o 6% w stosunku do 2010 r. Analogiczne zmiany dotyczyły udziału osób pracujących wśród ogółu mieszkańców w wieku produkcyjnym między 2005 a 2010 r. odnotowano wzrost o 14 pkt. proc., a w okresie 2010 2012 spadek o 3 pkt. proc. Wykres 7. Liczba pracujących w Tychach (w tys. osób) w latach 2005 2012 60 100% 50 40 38,1 40,1 44,2 48,1 49,3 49,6 47,0 46,6 90% 80% 70% 30 20 10 40% 42% 47% 51% 53% 54% 52% 52% 60% 50% 40% 30% 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 20% liczba pracujących udział pracujących w ludności w wieku produkcyjnym Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDL. Dotyczy podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących powyżej 9 osób. Strukturę osób pracujących w Tychach cechuje zróżnicowanie ze względu na płeć. Dane przedstawione na wykresie 8. pokazują, że w ostatnich latach kobiety stanowiły mniejszość na rynku pracy (od 43,2% w 2007 r. do 44,8% w 2012 r.), jednak ich udział stopniowo zwiększał się (łącznie o 1,6 pkt. proc.). Powyższe stanowi odzwierciedlenie sytuacji w całej Metropolii Silesia, gdzie odsetek pracujących kobiet między 2007 a 2012 r. również zwiększył się o 1,6 pkt. proc. (wykres 9.). Wskaźniki dla Tychów wciąż pozostają jednak niższe, a więc udział kobiet wśród osób pracujących jest tam wciąż mniejszy niż w innych miastach GZM. 12

Wykres 8. Struktura pracujących według płci (Tychy) za rok 2007, 2010, 2012 100% Wykres 9. Struktura pracujących według płci (GZM) za rok 2007, 2010, 2012 100% 75% 56,8% 57,4% 55,2% 75% 55,8% 54,8% 54,2% 50% 50% 25% 43,2% 42,6% 44,8% 25% 44,2% 45,2% 45,8% 0% 2007 2010 2012 0% 2007 2010 2012 kobiety mężczyźni kobiety mężczyźni Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDL. Wykres 10. Struktura zatrudnionych w Tychach i GZM według sekcji PKD w 2012 r.1 60% 50% 49% 40% 30% 20% 10% 0% 8% 0,1% 0,1% 0% 21% 12% 11% 6% 2% 2% 6% 6% 5% 4% 5% 5% 1% 1% 1% 1% 3% 4% 4% 2% 3% 4% 3% 1% 2% 10% 7% 6% 4% 2% 0,2% 1% 0,2% Tychy GZM Wśród ogółu pracujących, najwięcej osób w 2012 r. zatrudniano w przetwórstwie przemysłowym (sekcja C) zarówno w Tychach, jak i GZM (odpowiednio 49% i 21% pracujących), przy czym jest to obszar zatrudnienia dominujący zwłaszcza w Tychach (wskaźnik dla miasta 1 A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo, B Górnictwo i wydobywanie, C Przetwórstwo przemysłowe, D wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych, E dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją, F Budownictwo, G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle, H Transport i gospodarka magazynowa, I Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, J Informacja i komunikacja, K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa, L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości, M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, N Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca, O Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne, P Edukacja, Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna, R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją, S Pozostała działalność usługowa, T Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby, U Organizacje i zespoły eksterytorialne. 13

tys. osób dwukrotnie przewyższa wartość wskaźnika dla GZM). Dominację przetwórstwa przemysłowego w Tychach determinuje głównie silny rozwój przemysłu motoryzacyjnego (m.in. Fiat Auto Poland), rolno-spożywczego (m.in. obecność spółki Tyskie Browary Książęce S.A) oraz elektronicznego i elektrotechnicznego (Zakład Elektroniki Górniczej i Carboautomatyka). Prowadzenie działalności w Tychach przez spółki o dużym znaczeniu na rynku krajowym (a także zagranicznym Fiat) stanowi znaczący potencjał rozwojowy dla miasta i jego mieszkańców. Oprócz przetwórstwa przemysłowego dość istotne znaczenie ma też handel hurtowy i detaliczny (sekcja G) zatrudniający 11% pracujących w Tychach (12% w GZM). Pozostałe rodzaje działalności zatrudniają od 0,1% do 6% pracujących mieszkańców miasta. Analizie poddano również zmiany w strukturze i liczbie bezrobotnych w latach 2003 2012. Zilustrowane na wykresie 11. dane wskazują dwie główne tendencje spadek liczby bezrobotnych w latach 2003 2008 i wzrost w okresie 2008 2012. Między 2003 a 2008 r. liczba zarejestrowanych w PUP w Tychach zmalała aż o 71,8%, przy czym najbardziej dynamiczne zmiany zaobserwowano na przełomie 2006 i 2007 r. (spadek o 38%). Po 2008 r. nastąpiło załamanie tego pozytywnego trendu w 2009 r. liczba bezrobotnych wzrosła aż o 45,5%, a do 2012 r. o kolejne 34%, czyli łącznie rejestry bezrobotnych między 2008 a 2012 r. zasiliło 2,1 tys. osób. Gwałtowny wzrost odsetka bezrobotnych w Tychach na przełomie 2008 i 2009 r. był związany z odczuwalnymi w Polsce efektami kryzysu gospodarczego. Wykres 11. Liczba bezrobotnych w Tychach (w tys. osób) w latach 2003 2012 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 7,8 7,2 6,6 5,0 4,3 3,7 3,1 3,2 3,6 2,2 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Liczba osób bezrobotnych Powyższe zmiany odzwierciedla także notowana w latach 2004 2012 stopa bezrobocia rejestrowanego. Podobnie jak w przypadku liczby osób bezrobotnych, zaobserwowano spadek stopy bezrobocia w latach 2004 2008 oraz jej wzrost w okresie 2008 2012. Najniższy współ- 14

czynnik przypadł tym samym na 2008 r. wyniósł wtedy zaledwie 3,6%. Warto w tym miejscu także zaznaczyć, że każdego roku analizowanego okresu wskaźnik bezrobocia w Tychach był niższy niż w województwie śląskim średnio o 4 pkt. proc. i niż w całym kraju średnio o 6,2 pkt. proc. Co więcej, mimo wzrostu stopy bezrobocia w Tychach od 2008 r., jest ona nadal stosunkowo niska w porównaniu do wartości tego wskaźnika notowanych dla województwa śląskiego i dla kraju. Świadczy to o dobrej sytuacji na rynku pracy w Tychach i wiąże się m.in. z istnieniem Tyskiej Podstrefy Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, w której prowadzą działalność podmioty o dużym znaczeniu dla lokalnego rynku pracy. Wykres 12. Stopa bezrobocia rejestrowanego w Tychach, woj. śląskim i Polsce w latach 2004 2012 20% 18% 16% 14% 12% 10% 19,0% 16,9% 13,1% 17,6% 15,5% 12,0% 14,8% 12,7% 11,2% 9,2% 9,5% 12,1% 12,4% 12,5% 9,4% 10,0% 10,2% 13,4% 11,1% 8% 6% 4% 8,8% 5,2% 6,9% 3,6% 5,1% 5,8% 5,8% 6,9% 2% 0% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Tychy województwo śląskie Polska 2.2. Dochody ludności Lata 2004 2011 przyniosły wzrost dochodów nominalnych mieszkańców Tychów i całego GZM (wykres 13.). W 2004 r. średni roczny dochód ludności miasta wyniósł 20,7 tys. zł, zaś do 2011 r. wzrósł do 33,3 tys. zł tj. o 60,8%. Jednak aby stwierdzić faktyczny wzrost zamożności mieszkańców Tychów, należy poddać analizie średnie roczne dochody w ujęciu realnym, tzn. w oparciu o wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych (ang. Consumer Price Index, CPI) oraz przez zamianę indeksów łańcuchowych na indeksy jednopodstawowe (rok 2003 = 100). Dochody realne mieszkańców Tychów w 2004 r. wyniosły 20,1 tys. zł rocznie i do 2012 r. wzrosły do poziomu 26,9 tys. zł rocznie, tj. łącznie o 34%. Analizując dynamikę zmian, należy zauważyć, że po 2008 r. nastąpił gwałtowny spadek dochodów realnych (do 2,91%) i nominalnych (do 6,92% w 2009 r.) 15

tys. zł dochody w tys. zł dynamika zmian Wykres 13. Średni roczny dochód mieszkańców Tychów PIT (w tys. zł), w ujęciu nominalnym oraz realnym (w cenach stałych z 2003 r.) oraz dynamika zmian (rok poprzedni = 100) w latach 2004 2011 35 33 31 29 27 25 23 21 19 17 15 33,322 31,482 30,315 28,353 25,072 26,340 26,885 20,746 23,209 25,972 21,543 25,239 23,189 21,937 20,103 20,526 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 dochody nominalne dochody realne dynamika zmian - nominalnie dynamika zmian - realnie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej oraz GUS, BDL. 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% W porównaniu z GZM, średni roczny dochód mieszkańców Tychów był w każdym z analizowanych lat wyższy średnio o 1,5 tys. zł i każdego roku przewaga Tychów w tym zakresie zwiększała się (wykres 13.). Powyższe pozwala wnioskować o dobrej sytuacji finansowej mieszkańców Tychów na tle GZM. Wykres 14. Średni roczny dochód mieszkańców PIT (w tys. zł) w Tychach i GZM w latach 2004 2011 35 30 25 20 20,7 21,5 20,7 19,6 23,2 22,2 25,1 24,1 28,4 26,7 31,5 30,3 28,4 29,1 33,3 30,8 15 10 5-2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Tychy GZM Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej. Najwyższe dochody dostarczały mieszkańcom Tychów prace na własny rachunek (średnio 80,8 tys. zł rocznie w okresie 2004 2011), przy czym ich wartość stale rosła (łącznie o 84%). Drugie miejsce pod względem dochodowości zajęła praca najemna (średnio 30,5 tys. zł rocz- 16

nie w analizowanym okresie), jednak cechował ją najmniejszy stopień wzrostu (52%). Na podobnym poziomie dochody przynosiły renty i emerytury (średnio 21,6 tys. zł) oraz zyski kapitałowe (średnio 19,8 tys. zł rocznie w omawianym okresie), jednak te ostatnie cechował najsilniejszy wzrost (na poziomie 145%). Dość znaczący wzrost między 2004 a 2011 r. odnotowano też w odniesieniu do dochodów z umów zleceń i o dzieło (65,7%), jednak praca w ramach tych umów nadal była najmniej dochodowym źródłem utrzymania dla mieszkańców Tychów zapewniała średnio tylko 4,5 tys. zł rocznie. Tabela 3. Średnie roczne dochody osób fizycznych w Tychach (w tys. zł) w latach 2004 2011 z pracy na własny rachunek z pracy najemnej z rent i emerytur z zysków kapitałowych z umów zlecenie i o dzieło 2004 55,3 24,6 17,0 8,0 3,5 2005 60,4 25,3 18,0 12,2 3,7 2006 70,1 26,3 19,4 40,5 3,8 2007 86,7 28,1 20,2 40,6 4,1 2008 93,0 32,0 22,0 15,4 4,7 2009 86,1 34,5 24,1 13,2 5,3 2010 93,1 36,0 25,5 9,0 5,5 2011 102,0 37,4 26,9 19,6 5,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej. Wykres 15. Struktura dochodów ludności według źródła dochodów w Tychach za rok 2004, 2008, 2011 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 2004 13,5% 62,9% 2,7% 20,6% 0,4% 2008 17,8% 63,8% 3,0% 15,2% 0,2% 2011 17,7% 62,5% 3,0% 16,1% 0,8% z pracy na własny rachunek z pracy najemnej z umów zlecenie i o dzieło z rent i emerytur z zysków kapitałowych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej. Analizując strukturę dochodów mieszkańców Tychów, należy zauważyć, że ich głównym źródłem zarobków jest praca najemna (62,5% w 2011 r.). W dość znacznym stopniu mieszkańcy miasta polegają też na dochodach z tytułu pracy na własny rachunek (17,7% w 2011 r. wobec 13,5% w 2004 r.) oraz z rent i emerytur, jednak te ostatnie stanowią źródło 17

dochodów dla coraz mniejszej części pracującej ludności miasta (16,1% w 2011 r. wobec 20,6% w 2011 r.). Fakt zwiększenia odsetka ludności czerpiącej dochody z tytułu pracy na własny rachunek należy uznać za zdecydowanie pozytywne zjawisko, świadczące o rozwoju przedsiębiorczości wśród mieszkańców miasta. 2.3. Podmioty gospodarcze W Tychach dominuje przemysł samochodowy, gdyż największym pracodawcą w mieście jest Zakład Tychy należący do spółki Fiat Auto Poland S.A. (produkcja i montaż samochodów osobowych) zatrudniający ponad 3,3 tys. osób i generujący przychód ze sprzedaży przewyższający 13 mld zł. Do pozostałych firm z branży motoryzacyjnej o przychodach przewyższających 1 mld zł w 2012 roku należą: Nexteer Automotive Poland (produkcja układów kierowniczych), Denso Thermal Systems Polska (produkcja części zamiennych do samochodów osobowych) oraz Lear Corporation Poland II (produkcja siedzeń i systemów elektronicznych dla branży motoryzacyjnej). Oprócz branży motoryzacyjnej, miasto znane jest również z Tyskich Browarów Książęcych tj. przedsiębiorstwa produkcyjnego z branży piwowarskiej należących do koncernu Kompania Piwowarska S.A., zarejestrowanego w Poznaniu. Nazwa firmy Tabela 4. Największe firmy w Tychach w 2012 r. Przychody ze sprzedaży (w tys. zł) Liczba pracujących Fiat Auto Poland S.A. Zakład Tychy* 13 200 000 3 300 Nexteer Automotive Poland sp. z o.o. 1 334 885 1243 Denso Thermal Systems Polska sp. z o.o. 1 262 177 b.d. Lear Corporation Poland II sp. z o.o. 1 243 036 b.d. Kompania Piwowarska S.A. Tyskie Browary Książęce* b.d. 700 Navo Polska Grupa Dystrybucyjna sp. z o.o. 824 568 629 DP Metal Processing sp. z o.o. 821 155 b.d. Hilton Foods Ltd sp. z o.o. 444 463 442 Moris sp. z o.o. 314 518 b.d. Ekoland sp. z o.o. 297 303 500 Sandvik Mining And Construction sp. z o.o. 278 886 b.d. Huf Polska sp. z o.o. 274 486 b.d. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z listy 2000 największych firm w Polsce. Dane dotyczą przychodów oraz zatrudnienia w całej spółce, bądź (*) oddziałów/zakładów zlokalizowanych na terenie miasta.. Zmiany sytuacji finansowej wszystkich podmiotów gospodarczych działających na terenie Tychów ilustruje natomiast wykres 16. Średnie roczne dochody przypadające na 1 tyską firmę 18

tys. zł zmniejszyły się między 2007 a 2011 r. łącznie o 23,8 tys. zł., tj. o 23,4%, przy czym najbardziej intensywny spadek odnotowano na przełomie 2007 i 2008 r. (o 16,6 tys. zł). W tym samym czasie w GZM średnie roczne dochody w przeliczeniu na 1 firmę podlegały wahaniom wzrost odnotowano w latach 2007 2008 (o 4,2%) i 2009 2010 (o 8%), zaś spadek w okresie 2008 2009 (o 22%) i 2010 2011 (o 35%). W niektórych latach średnie roczne dochody firm w GZM były wyższe niż w Tychach (2008, 2010 i 2011), a w niektórych niższe (2007 i 2009). O ile więc trudno jednoznacznie stwierdzić, że sytuacja dochodowa firm w GZM jest lepsza od sytuacji tyskich przedsiębiorstw, o tyle różnice w dochodach podmiotów z Tychów i z GZM w ostatnich dwóch latach analizowanego okresu zwiększają się średnie roczne dochody tyskich przedsiębiorstw w 2010 r. były o 4,8 tys. zł niższe niż w GZM, a w 2011 r. już o 6,5 tys. zł w przeliczeniu na 1 firmę. Na tej podstawie można wnioskować o pogarszającej się kondycji ekonomicznej przedsiębiorstw z Tychów na tle pozostałych firm w Metropolii Silesia. Wykres 16. Średnie roczne dochody na 1 firmę CIT (w tys. zł) w Tychach i GZM w latach 2007 2011 120 100 80 101,9 97,4 85,3 101,5 85,2 80,0 78,8 80,4 84,6 78,1 60 40 20 0 2007 2008 2009 2010 2011 Tychy GZM Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej. Korzystniej wypada natomiast analiza innego wskaźnika kondycji ekonomicznej podmiotów gospodarczych z Tychów stopy przedsiębiorczości, tj. liczby podmiotów prywatnych w przeliczeniu na 1000 osób w wieku produkcyjnym. Notowana dla Tychów stopa przedsiębiorczości właściwie w każdym analizowanym roku była wyższa niż stopa przedsiębiorczości w GZM (średnio o 6,1 firm na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym w latach 2002 2008). Wyjątek stanowiły lata 2010 i 2011, kiedy analizowany wskaźnik przyjmował niższe wartości niż w GZM, jednak różnice te były niewielkie (odpowiednio na poziomie 3 i 1 firmy na 1000 mieszkańców). 19

liczba podmiotów prywatnych na 1000 osób w wieku produkcyjnym Zarówno w Tychach, jak i w GZM, w latach 2002 2012 poziom stopy przedsiębiorczości zwiększał się (wykres 17.) łącznie o 9,2% w przypadku analizowanego miasta i o 16,6% w przypadku GZM. Jest to zdecydowanie pozytywne zjawisko, świadczące o rozwoju inicjatywności i przedsiębiorczości w Tychach i zwiększonym zainteresowaniu mieszkańców prowadzeniem własnej działalności gospodarczej. Wykres 17. Stopa przedsiębiorczości (liczba podmiotów prywatnych w przeliczeniu na 1000 osób w wieku produkcyjnym) w Tychach i GZM w latach 2002 2012 160 155 150 145 140 135 141 132 142 134 146 143 143 144 144 138 138 138 140 140 142 142 151 148 148 149 154 154 130 125 120 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Tychy GZM W tym miejscu warto również przeanalizować stopę wejścia netto, tj. różnicę między firmami, które rozpoczęły działalność w danym roku, a tymi, które ją zakończyły, w stosunku do liczby jednostek według stanu na koniec roku poprzedzającego. W latach 2010 2012 stopa wejścia w Tychach podlegała wahaniom. W 2010 r. na 10 tys. mieszkańców zarejestrowano 100 nowych podmiotów gospodarczych, a 62 wyrejestrowano, czego efektem była dodatnia stopa wejścia netto (o wartości 4). W kolejnym roku więcej przedsiębiorstw zakończyło działalność (94 firmy), niż ją rozpoczęło (87 firm), przez co analizowany wskaźnik przyjął ujemną wartość ( 1). 2012 r. przyniósł ponowny wzrost analizowanego wskaźnika (86 firm rozpoczęło działalność, a 61 ją zakończyło), jednak nie osiągnął on już wartości sprzed 2011 r. 20