Cele, granice, metody i koszty lokalnych konsultacji społecznych

KANCELARIA PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ BIULETYN FORUM DEBATY PUBLICZNEJ SAMORZĄD TERYTORIALNY DLA POLSKI Cele, granice, metody i koszty lokalnych konsultacji społecznych NUMER 33 MAJ 2014

BIULETYN FORUM DEBATY PUBLICZNEJ Cele, granice, metody i koszty lokalnych konsultacji społecznych Numer 33 Maj 2014

Rada programowa: Olgierd Dziekoński, Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP (redaktor naczelny) Irena Wóycicka, Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP Maciej Klimczak, Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP Sekretarz redakcji: Anna Jórasz Adres redakcji: Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ul. Wiejska 10, 00-902 Warszawa (22) 695-29-00, fax: 695-22-38 Projekt graficzny okładki, skład i łamanie: Studio MOT Wydawca: Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ul. Wiejska 10, 00-902 Warszawa (22) 695-29-00, fax: 695-22-38 Druk, oprawa: Centrum Obsługi KPRP, Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ul. Wiejska 10, 00-902 Warszawa Warszawa 2014 Redakcja zastrzega sobie prawo do dokonywania skrótów. Kopiowanie całości bądź części artykułów może odbywać się za zgodą redakcji. Biuletyn zawiera teksty autoryzowane, na podstawie stenogramu z debaty. Treści zawarte w referatach uczestników debaty stanowią wyraz poglądów ich autorów. Opracowanie w formie elektronicznej jest dostępne na oficjalnej stronie internetowej Prezydenta RP (prezydent.pl) w zakładce Forum Debaty Publicznej

Spis treści Olgierd Dziekoński, Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP...5 Skład Kapituły Nagrody Obywatelskiej Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej...6 Bronisław Komorowski, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej...7 Jerzy Regulski, Doradca Społeczny Prezydenta RP, Przewodniczący Kapituły Nagrody Obywatelskiej Prezydenta RP...8 Paweł Orłowski, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego...10 Bronisław Komorowski, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej...11 Ryszard Brejza, Prezydent Inowrocławia...12 Jacek Lewinowski, Prezes Zarządu Stowarzyszenia Kielce Nasz Dom...15 Renata Szczepańska, Wójt Gminy Cisna...17 Marek Romaniec, Prezes Zarządu Fundacji Naszyjnik Północy...19 Piotr Grzymowicz, Prezydent Olsztyna...21 Przemysław Radwan-Röhrenschef, Dyrektor Generalny Stowarzyszenia Szkoła Liderów...23 Wanda Ostrowska, Zastępca Burmistrza Dzierżoniowa... 25 Tomasz Bystroński, Wójt Gminy Nowosolna...27 Maciej Milewicz, Kierownik Oddziału Dialogu Społecznego Urzędu Miasta Poznania... 29 Grzegorz Makowski, Kierownik Programu Społeczeństwa Obywatelskiego w Instytucie Spraw Publicznych...31 Cezary Trutkowski, Starszy Wykładowca w Instytucie Socjologii na Wydziale Filozofii i Socjologii na Uniwersytecie Warszawskim...34 Anna Giza-Poleszczuk, Pracownik Naukowy Instytutu Socjologii na Wydziale Filozofii i Socjologii na Uniwersytecie Warszawskim...37 Jerzy Regulski, Doradca Społeczny Prezydenta RP...40 Anna Rozicka, Dyrektor do spraw Programów Dotacyjnych w Fundacji im. Stefana Batorego...41 Jerzy Regulski, Doradca Społeczny Prezydenta RP...42 Krzysztof Bańka...43 Krzysztof Kwatera, Wiceprezes Zarządu Polskiej Sieci Lokalnych Grup Działania...44 Ryszard Grobelny, Prezydent Poznania...45 Alina Kozińska-Bałdyga, Prezes Zarządu Federacji Inicjatyw Oświatowych...47 Wojciech Murdzek, Prezydent Świdnicy...48 Janusz Król, Redaktor Naczelny Pisma Samorządu Terytorialnego Wspólnota...50 Jerzy Regulski, Doradca Społeczny Prezydenta RP...51 Stanisław Cybula, Starosta Drawski...52 Paweł Kuczyński, Prezes Zarządu Fundacji Zespołu Analizy Ruchów Społecznych...53 Sebastian Michalski, Skarbnik Stowarzyszenia Kielce Nasz Dom...55 Otolia Siemieniec, Burmistrz Mrągowa...56 Krzysztof Soska, Zastępca Prezydenta Miasta Szczecina...57 Bartosz Kamiński, Koordynator Konsultacji Społecznych w Urzędzie Miasta Olsztyna...58 Danuta Szczepanik, Sekretarz Miasta Legionowa...59

Przemysław Sadura, Prezes Zarządu Fundacji Pole Dialogu...60 Tomasz Gajewski, Przedstawiciel Stowarzyszenia Szkoła Liderów...61 Jerzy Regulski, Doradca Społeczny Prezydenta RP...62 Ryszard Brejza, Prezydent Inowrocławia...63 Piotr Grzymowicz, Prezydent Olsztyna...64 Jacek Lewinowski, Prezes Zarządu Stowarzyszenia Kielce Nasz Dom...65 Marek Romaniec, Prezes Zarządu Fundacji Naszyjnik Północy...66 Przemysław Radwan-Röhrenschef, Dyrektor Generalny Stowarzyszenia Szkoła Liderów...67 Renata Szczepańska, Wójt Gminy Cisna...68 Anna Giza-Poleszczuk, Pracownik Naukowy Instytutu Socjologii na Wydziale Filozofii i Socjologii na Uniwersytecie Warszawskim...69 Cezary Trutkowski, Starszy Wykładowca w Instytucie Socjologii na Wydziale Filozofii i Socjologii na Uniwersytecie Warszawskim...70 Anna Giza-Poleszczuk, Prorektor do spraw Rozwoju i Polityki Finansowej Uniwersytetu Warszawskiego...71 Grzegorz Makowski, Kierownik Programu Społeczeństwa Obywatelskiego w Instytucie Spraw Publicznych...72 Paweł Orłowski, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego...73 Jerzy Regulski, Doradca Społeczny Prezydenta RP...74

OLGIERD DZIEKOŃSKI Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP Serdecznie witam na konferencji w ramach Forum Debaty Publicznej Samorząd terytorialny dla Polski. Dzisiaj będziemy mówili o kwestiach celów, granic, metod i kosztów mechanizmów lokalnych konsultacji społecznych. Projekt ten jest realizowany wspólnie z projektem Decydujmy razem, organizowanym przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, za który odpowiada obecny tutaj pan minister Orłowski bardzo serdecznie go witam. Cieszymy się również z obecności wszystkich prelegentów, którzy będą dzisiaj brali udział w przedstawieniu stanowisk za i przeciw, jeśli chodzi o formuły dotyczące konsultacji społecznych. Pierwszą, bardzo ważną częścią naszego dzisiejszego spotkania jest wręczenie przez Prezydenta Bronisława Komorowskiego nominacji członkom zorganizowanej przez Pana Prezydenta na wniosek samorządów terytorialnych, na wniosek organizacji pozarządowych, Kapituły Nagrody Obywatelskiej Prezydenta RP. Ta Nagroda pozwoli, mamy nadzieję, na wybranie najlepszych praktyk dotyczących mechanizmów i form współpracy. Bardzo proszę, Panie Prezydencie, o wręczenie członkom Kapituły nominacji. 5

Skład Kapituły Nagrody Obywatelskiej Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej: prof. Jerzy REGULSKI Doradca Prezydenta RP Przewodniczący Kapituły Henryk WUJEC Doradca Prezydenta RP Paweł ADAMOWICZ Prezes Unii Metropolii Polskich, Prezydent Miasta Gdańska Ewa BARLIK Dyrektor Biura Stowarzyszenia Gazet Lokalnych Wojciech DŁUGOBORSKI Prezes Unii Miasteczek Polskich, Zastępca Burmistrza Gminy Chojna Piotr FRĄCZAK Prezes Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych prof. Małgorzata FUSZARA Dyrektor Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych UW Ryszard GROBELNY Prezes Związku Miast Polskich, Prezydent Miasta Poznania Renata KOŹLICKA-GLIŃSKA Dyrektor Programowy Polsko - Amerykańskiej Fundacji Wolności Janusz KRÓL Redaktor Naczelny Pisma Samorządu Terytorialnego Wspólnota Krzysztof MARGOL Prezes Zarządu Nidzickiej Fundacji Rozwoju NIDA Marta MILLER Redaktor, Polskie Radio Program 1 Ireneusz NIEWIAROWSKI Prezes Krajowego Stowarzyszenia Sołtysów, Senator RP Jacek OSTROWSKI Członek Zarządu Fundacji Fundusz Współpracy Mariusz POZNAŃSKI Przewodniczący Związku Gmin Wiejskich RP, Wójt Gminy Czerwonak Jacek PROTAS Prezes Związku Województw RP, Marszałek Województwa Warmińsko-Mazurskiego Anna ROZICKA Dyrektor Programu Dotacyjnego Fundacji im. Stefana Batorego Tomasz SCHIMANEK Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce Bohdan SKRZYPCZAK Prezes Stowarzyszenia Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL Zdzisław SROKA Prezes Zarządu Polskiego Stowarzyszenia Prasy Lokalnej Piotr SZCZEPAŃSKI Prezes Fundacji Wspomagania Wsi Jan SZUL Dyrektor Ośrodka Programów Regionalnych TVP Info Marek TRAMŚ Prezes Związku Powiatów Polskich, Starosta Polkowicki Jan Jakub WYGNAŃSKI Prezes Zarządu Pracowni Badań i Innowacji Społecznych Stocznia Jolanta ZIENTEK-VARGA Redaktor, Gazeta Samorządu i Administracji 6

BRONISŁAW KOMOROWSKI Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Proszę Państwa! Miło widzieć tyle osób zasłużonych, tyle osób znanych i uznanych za osoby aktywne w szeroko pojętym obszarze obywatelskości. Cieszę się, że możemy się spotkać i razem myśleć o tym, co można i warto zrobić, aby postawy obywatelskie się umacniały, aby umacniało się przekonanie, że obywatelskość jest czymś absolutnie niezbędnym dla nowoczesnego rozwoju naszego kraju, zarówno w wymiarze samorządowym, jak i indywidualnym, dotyczącym postawy każdego człowieka. Dlatego cieszę się, że mogłem zrealizować płynące z różnych kierunków sugestie, aby powołać Kapitułę, która nominować będzie najwybitniejsze działania obywatelskie do Nagrody Obywatelskiej Prezydenta RP. Uważam, że to jest wielkie wyzwanie. Wielkim dokonaniem jest to, co udało nam się zrobić przez te dwadzieścia parę lat zmian w Polsce w zakresie budowania postaw obywatelskich, w zakresie budowania państwa obywateli. Ale niewątpliwie czujemy, że trzeba kontynuować te wysiłki i uczyć się, jak budować w sobie samych postawę zaangażowanego obywatela na poziomie gminy, na poziomie lokalnym, na poziomie całego kraju. Mamy pod tym względem wielkie zaległości, bo historia nas nie rozpieszczała. Były czasy, kiedy nie byliśmy obywatelami we własnym państwie albo kiedy poczucie obywatelskości było eliminowane przez zupełnie inny sposób widzenia roli jednostki w państwie. Dzisiaj musimy te wszystkie zaległości nadrobić. Robimy to i powinniśmy robić coraz lepiej, korzystając z jak najlepszych wzorców. Dlatego chciałbym bardzo, aby prezydencka Nagroda Obywatelska była adresowana do tych osób i instytucji, które potrafią w wymiarze praktycznym w sposób ponadstandardowy wskazywać rozwiązania budujące postawy obywatelskie. Bardzo tu liczę na powołaną Kapitułę. Jestem przekonany, że potrafi ona wynieść bardzo wiele wiedzy ze współpracy z samorządami, z organizacjami pozarządowymi, a także z indywidualnymi osobami. Są dobre przykłady, warte pokazywania i upowszechniania, aby ta obywatelska Polska była coraz silniejsza i coraz piękniejsza. Bardzo bym chciał, aby finał pierwszej edycji prezydenckiej Nagrody Obywatelskiej miał miejsce w maju, w Dniu Samorządu Terytorialnego, bo niewątpliwie przede wszystkim w tym obszarze warto szukać tych mechanizmów, które mogą budować nas, Polaków, jako obywateli. Serdecznie dziękuję wszystkim osobom, które przyjęły propozycję pracy w Kapitule. Życzę jak najlepszej obywatelskiej postawy w pracy, a także znajdowania przyjemności w kontaktowaniu się z ludźmi i wspomaganiu rozsianych po całej Polsce ludzi, którzy są obywatelami i chcą, żeby inni też byli obywatelami w szerokim i pięknym tego słowa znaczeniu. Państwu i sobie, Polsce obywatelskiej życzę sukcesu. Dziękuję. 7

JERZY REGULSKI Doradca Społeczny Prezydenta RP, Przewodniczący Kapituły Nagrody Obywatelskiej Prezydenta RP Polska będzie się rozwijać, jeśli zbudujemy odpowiedni kapitał społeczny, jeśli ludzie będą mogli i chcieli uczestniczyć w życiu publicznym, jeśli zbudujemy społeczeństwo obywatelskie zdolne do kierowania, świadomego kierowania własnym państwem oczywiście poprzez swoje konstytucyjne władze. To jest wielkie wyzwanie. Od tego zależy przyszłość kraju. Obywatelska Nagroda Prezydenta jest jak gdyby ukoronowaniem programu upowszechniania dobrych praktyk, o których Pan Prezydent był łaskaw powiedzieć. Informacje o nich mają być gromadzone na Witrynie Obywatelskiej, aby ułatwić ich powszechne zastosowanie. Polacy mogą zaufać inicjatywom społecznym, zamiast sięgać po jakieś wzorce narzucane z zewnątrz. Trzeba jednak ludzi zachęcić do tego, aby takie inicjatywy podejmowali i stworzyć odpowiednie warunki, aby rzeczywiście dawały one korzyści społeczne. W ramach programu przewidywane jest również zorganizowanie konferencji programowych. Dzisiaj mamy pierwszą z nich, dotyczącą konsultacji społecznych. Konsultacje społeczne są potrzebne co do tego chyba nie może być żadnych wątpliwości. Ludzie muszą mieć możliwość uczestniczenia we władzy, muszą mieć poczucie, że państwo jest ich państwem, za które ponoszą odpowiedzialność, ale jednocześnie muszą mieć wpływ na kształtowanie kierunków jego działalności. Dzisiaj chcemy się tu zajmować konsultacjami lokalnymi, konsultacjami dotyczącymi bezpośrednio spraw każdego z nas, naszych warunków życia. Wokół narosło dużo nieporozumień, jest dużo sprzecznych interesów, poglądów i opinii, napięć, a nawet konfliktów, dlatego musimy poszukać właściwych rozwiązań, kompromisowych oczywiście, które by z jednej strony zapewniały możliwość udziału obywateli w podejmowaniu decyzji i do tego ich zachęcałem a z drugiej strony nie naruszały odpowiedzialności konstytucyjnych władz lokalnych, bo jedynie one ponoszą odpowiedzialność za rozwój swoich miejscowości. Nasuwa się więc wiele pytań, na które bardzo byśmy chcieli poszukać odpowiedzi w ciągu dzisiejszej dyskusji. Korzystając z opinii przedstawicieli różnych środowisk, mających różne doświadczenia, moglibyśmy poszukiwać właściwych rozwiązań. Pytanie podstawowe brzmi: czemu konsultacje mają służyć? O co w tym chodzi? Odpowiedź na to pytanie wydawałaby się oczywista, ale tak nie jest. Czy konsultacje mają być dodatkowym kanałem informacyjnym dla wybranych władz lokalnych, które muszą mieć różne, uzupełniające kanały zbierania informacji, poglądów dotyczących różnych grup ludzi? Czy też istnieje pewien dualizm, to znaczy jest strona społeczna i strona samorządowa, jak czytamy w niektórych dokumentach? Wtedy konsultacja społeczna prowadziłaby do tworzenia alternatywnego systemu władzy i decyzji. Jak znaleźć tu kompromis? Czy rzeczywiście istnieje podział na stronę samorządową i społeczną? Przecież jedynie władze samorządowe, władze lokalne reprezentują całość społeczności lokalnej, posiadając mandat uzyskany w wyborach. Trzeba więc poszukiwać właściwych, kompromisowych rozwiązań trzeba znaleźć takie rozwiązania, które byłyby dostosowane do wszystkich. Obywatele będą uczestniczyć w konsultacjach jedynie wtedy, gdy będą mieli świadomość, że coś z tego wynika, że te konsultacje czemuś służą. Istnieje więc problem: jak obywatele powinni być informowani, jak powinny być formułowane pytania, w jaki sposób mają być wykorzystywane wnioski z konsultacji 8

i z kim należy je prowadzić? Znamy, niestety, przykłady, że milcząca większość zainteresowana wynikami jest w jakiś sposób alienowana z udziału, a opinie tworzą najbardziej aktywne grupy, które nie zawsze reprezentują lokalną większość. Problem jest też wówczas, gdy opinia społeczna jest formułowana przez środowiska, które nie ponoszą bezpośrednich skutków podejmowanych przez siebie decyzji. Przykładem są sprawy ekologiczne i ochrony środowiska. Jakie więc formy konsultacji należy tworzyć? Jakie są graniczne koszty konsultacji społecznych, których ponoszenie jest uzasadnione właśnie ze względów społecznych? W obecnej sytuacji finansowej każdy koszt, każda złotówka ma w budżetach lokalnych specjalne znaczenie. Jakie można ponieść koszty budowania systemów konsultacji społecznych, aby nie wpłynęło to negatywnie na inne zadania lokalne? Takie pytania się mnożą. Trudno je wszystkie sformułować. Wydaje mi się, że trzeba sobie odpowiedzieć na pytania w kluczowych sprawach, żeby doprowadzić do znalezienia właściwego kompromisu. Trzeba się wreszcie zastanowić, czy zakres i formy konsultacji społecznych powinny być regulowane ustawowo. Z referatu, z którym Państwo będą mogli się zapoznać, wynika, że w kilkunastu ustawach jest mowa o konsultacjach lokalnych, ale w każdej ustawie mówi się o nieco innej formie konsultacji. Czy ma to być jedna forma, czy różne formy? Czy należy jeszcze coś uzasadniać, coś wprowadzać? Przecież trzeba sobie zdać sprawę, że każda regulacja ustawowa jest ograniczeniem samorządności. Jeżeli więc dopuszczamy samorządność jako formę i chcemy, aby ludzie sami decydowali o lokalnych sprawach, to tych regulacji powinno być jak najmniej i powinny być ukierunkowane na kluczowe kwestie. Jest to ważne pytanie, na które trzeba znaleźć odpowiedź. Liczę, że w tej dzisiejszej dyskusji będziemy mogli sformułować jakieś zasady albo zainicjować prace nad ich sformułowaniem po to, żeby na tym ważnym odcinku życia publicznego, kluczowym dla udziału obywateli w życiu publicznym, pójść parę kroków naprzód, usunąć niepotrzebne bariery i stworzyć szersze możliwości udziału obywateli w podejmowaniu decyzji, zwiększyć ich odpowiedzialność za decyzje. Rozumiem, że będzie to jeden z kroków w kierunku realizacji tych celów, które Pan Prezydent zechciał nam wyznaczyć. 9

PAWEŁ ORŁOWSKI Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego Pan Profesor w jasny sposób przedstawił ideę naszego spotkania, cel konsultacji społecznych i partycypacji publicznej, a także problemy oraz wyzwania związane z nimi. Chciałbym podziękować Panu Prezydentowi Komorowskiemu za zaszczyt, jakim jest możliwość współpracy przy okazji projektu Decydujmy razem, realizowanego z funduszy Programu Kapitał Ludzki przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego wspólnie z partnerami z organizacji pozarządowych. Autorytet Pana Prezydenta podnosi rangę naszej wspólnej pracy i całego projektu. Tak samo inicjatywa Pana Prezydenta, czyli Witryna Obywatelska, pokazuje wagę partycypacji publicznej w rozwoju naszego kraju. Podczas dzisiejszego spotkania będziemy szukać odpowiedzi na to, jak zwiększyć skuteczność i jakość administracji publicznej. Pewną barierą, którą musimy pokonać, jest z pewnością ciągle zbyt małe zaangażowanie społeczności lokalnych w proces współdecydowania. Jedną z metod mogą być i są konsultacje społeczne, będące tematem naszego dzisiejszego spotkania. Europejski Fundusz Społeczny wspiera nie tylko projekty dotyczące poprawy sytuacji na rynku pracy, zatrudnienia, szkoleń czy edukacji, czyli te przede wszystkim kojarzone z Programem Kapitał Ludzki. Warto podkreślić, że EFS finansuje inicjatywy związane z dobrym rządzeniem, w tym partycypacją publiczną. Dlatego też, tak ważne jest przedsięwzięcie Decydujmy razem, w ramach którego we współpracy z organizacjami pozarządowymi, wspieramy samorządy w planowaniu strategicznym. Nasz projekt zrodził się z przekonania, że poprzez włączenie społeczności lokalnych, możemy zwiększyć skuteczność oraz polepszyć jakość decyzji podejmowanych na poziomie samorządowym. Konsultacje społeczne nie są w tym przypadku metodą prowadzenia sporów są forum wymiany poglądów, podejmowania wspólnych decyzji. Często mówimy o tym, że nie warto wyważać otwartych drzwi w tych dziedzinach, które są powszechnie znane, dlatego korzystamy również z doświadczeń europejskich. W ramach projektu została przygotowana baza różnorodnych dobrych praktyk, odnoszących się też do polskich doświadczeń, udokumentowanych także na Witrynie Obywatelskiej Pana Prezydenta. Warto pokazać też wymiar praktyczny partycypacji publicznej. Już dzisiaj współpracujemy ze 108 samorządami w zakresie tworzenia i wdrażania polityk publicznych. Kolejnych 312 jest wspieranych w ramach szkoleń, forów dyskusyjnych, warsztatów czy wizyt studyjnych. Już dziś mogę zapowiedzieć, że samorządy wyróżnione za upowszechnianie dobrych praktyk na Witrynie Obywatelskiej, zostaną objęte także dodatkowym wsparciem w ramach projektu Decydujmy razem. Warto z niego korzystać, ponieważ podejmowane działania są kompleksowe pokazywane są gotowe narzędzia, dobre przykłady partycypacji, modele rozwiązań adekwatne do sytuacji gmin oraz powiatów. Stwarzane są także możliwości dokształcania liderów opinii, pracowników samorządowych. Posiadanie dobrej bazy eksperckiej, obejmującej animatorów współpracy ze społecznością lokalną, jest kluczowe dla powodzenia konsultacji społecznych przynoszących wymierne korzyści. Z rozwiązań które przygotowujemy w ramach projektu, będziemy mogli korzystać w kolejnej perspektywie finansowanej Unii Europejskiej, głównie poprzez szersze zastosowanie instrumentu Community Led Local Development (Rozwój lokalny kierowany przez społeczność). Podczas dyskusji poznamy wiele diagnoz związanych z partycypacją publiczną. Wnioski, które z niej wyciągniemy z pewnością przydadzą nam się w praktyce, zarówno w pracy samorządów jak i administracji centralnej. 10

BRONISŁAW KOMOROWSKI Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Proszę Państwa! Chciałbym jeszcze raz podziękować wszystkim. Dziękuję panu profesorowi Jerzemu Regulskiemu za objęcie funkcji [przewodniczącego Kapituły]. Chciałbym też jeszcze raz życzyć dobrej i ciekawej pracy, owocnej z punktu widzenia kształtowania postaw obywatelskich. Mam świadomość, że dzisiaj będą Państwo już kolejny raz rozmawiali na bardzo ważny temat, co można realnie zrobić, także w zakresie przepisów prawa, aby zachęcić do funkcjonowania w jak najszerszym stopniu i aby stworzyć pewne obliga związane z budowaniem szerokiej partycypacji obywateli w sprawowaniu władzy na poziomie lokalnym. Droga do tego jest bardzo trudna. Jest wąska ścieżka pomiędzy tym, co byśmy chcieli, a tym, co jest możliwe z punktu widzenia kosztów, o których Pan Profesor wspominał. Te koszty są szeroko pojęte, mieszczą się tutaj także różne obawy nie mówię tylko o wymiarze finansowym, ale przede wszystkim o sprawności działania samorządów. Niemniej jednak wszyscy mamy świadomość, że do tego, żeby zbudować postawy obywatelskie w Polsce, żeby je rozbudować na większą skalę, konieczne jest stworzenie realnych możliwości partycypacji w sprawowaniu władzy czy współdecydowaniu o wielu kwestiach lokalnych. Życzę Państwu owocnych obrad. Mam nadzieję, że doprowadzą do szczęśliwego określenia nie tylko tego, co byśmy chcieli, ale i tego, co jest realne, możliwe i do zastosowania, i do zaakceptowania przez bardzo ważne organizacje zrzeszające samorządy polskie. Mam nadzieję, że przyjmie to potem postać ustawy. Jak zapowiadałem już dawno temu, chciałbym, żeby ta ustawa była maksymalnie uzgodnionym efektem inicjatywy prezydenckiej na rzecz kształtowania postaw partycypacyjnych czy zasad partycypacji obywateli w szeroko pojętym sprawowaniu władzy czy współdecydowaniu. Bardzo liczę na tę dyskusję. Serdecznie dziękuję. 11

RYSZARD BREJZA Prezydent Inowrocławia Poszukiwanie równowagi pomiędzy wyborem form konsultacji, a działaniami podejmowanymi przez organy stanowiące i wykonawcze jednostek samorządu terytorialnego na podstawie obowiązujących przepisów prawa zarówno krajowego, jak i wspólnotowego jest niezwykle istotne. Rezultaty konsultacji muszą służyć ukierunkowaniu działań władz samorządowych, a nie ograniczać te działania lub wręcz je unicestwiać, kosztem prawidłowej realizacji zadań samorządowych wynikających z przepisów ustrojowych i przepisów innych ustaw. Analiza dobrych praktyk przedstawionych w ramach Witryny Obywatelskiej Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej wskazuje w większości przypadków na ukierunkowanie się samorządów gminnych i powiatowych na prowadzenie konsultacji społecznych na etapie tworzenia wszelkiego rodzaju programów, ustalania kierunków rozwoju w rozmaitych dziedzinach poprzedzających procesy decyzyjne władzy samorządowej. Przedstawione na Witrynie Obywatelskiej konsultacje co do zasady miały na celu wskazanie oczekiwań mieszkańców i przedstawienie przez nich propozycji konkretnych rozwiązań w zakresie zdiagnozowanych wspólnie z władzami samorządowymi problemów w wielu sferach potrzeb wspólnot samorządowych, takich jak rozwój przedsiębiorczości, turystyki, rozrywki czy dotyczących ludzi młodych. Moim zdaniem, przedstawiony model przeprowadzenia konsultacji społecznych zasługuje na aprobatę, bowiem udział społeczności lokalnej w działaniach, które mają na celu ustalenie ich potrzeb, a także rozmiarów oczekiwań, jest niewątpliwie nieocenionym źródłem informacji dla władz samorządowych. Jednak wyłącznie do tych władz winna należeć ocena, czy w ramach posiadanych środków majątkowych i niemajątkowych możliwa jest realizacja określonych postulatów społecznych, a jeżeli tak, to w jakim zakresie. Nie sposób zatem zaaprobować takich form wzmocnienia udziału mieszkańców w działaniach jednostek samorządu, które mogą z racji sposobu ich realizacji mieć miejsce dopiero na etapie, na którym podejmowane są już konkretne decyzje przez organy samorządowe, i to zarówno stanowiące, jak i wykonawcze. Uściślę: za niewątpliwie hamujące realizację zadań publicznych przez jednostki samorządu należałoby uznać takie formy konsultacji jak uzyskiwanie opinii mieszkańców na temat projektów uchwał organów stanowiących, projektów ujętych już w porządku obrad sesji czy przeprowadzenie dyskusji publicznej podczas sesji organu stanowiącego w sprawach ujętych w porządku obrad. Tego typu rozwiązania niweczyłyby sens wyboru i działalności przedstawicieli społeczności lokalnych, jakimi są radni, których rolą jest przecież reprezentowanie interesów wyborców w szczególności poprzez głosowanie w radzie nad projektami uchwał i zgłaszanie interpelacji do organu wykonawczego w celu uzyskiwania informacji o zasadniczym znaczeniu dla gminnej wspólnoty. Realizacja tych celów wymaga, aby konsultacje społeczne były ukierunkowane na pozyskiwanie opinii podmiotów poddawanych konsultacji i przeprowadzane z poszanowaniem zasad pomocniczości, partnerstwa, suwerenności, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności, jednak uzyskane w drodze konsultacji opinie nie powinny być wiążące dla organów jednostek samorządu terytorialnego. Przyjęcie takiego rozwiązania pozwoli władzom samorządowym na uwzględnianie woli mieszkańców w podejmowanych działaniach w granicach wyznaczonych przez prawa i obowiązki organów samorządowych. Trzeba pamiętać, iż podjęcie decyzji należy do tego podmiotu, który za tę decyzję ponosić będzie odpowiedzialność, a skoro nie ma sposobu, by obarczyć 12

odpowiedzialnością za realizację lokalnych zadań publicznych wszystkich członków wspólnoty lokalnej, ostateczny w tych sprawach głos winien należeć do organów jednostek samorządu terytorialnego, ponoszących na podstawie ustaw odpowiedzialność za realizację zadań publicznych przez te jednostki. Kierując się tą zasadą, należy przyjąć, iż w szczególności wszelkie sprawy związane z finansowaniem realizacji lokalnych zadań publicznych i gospodarowaniem mieniem komunalnym powinny pozostawać wyłącznie w gestii władz samorządowych. W moim mieście, Inowrocławiu, od wielu lat przeprowadzamy konsultacje społeczne w oparciu o model prawny, jaki aktualnie funkcjonuje w Polsce. Już od 2004 r., jako jedno z pierwszych miast w Polsce, umożliwiliśmy mieszkańcom naszego miasta tak zwaną oddolną inicjatywę uchwałodawczą. Do tej pory czyli w ciągu dziewięciu lat funkcjonowania tego prawa pojawił się jeden projekt. Wojewoda nie uchylił nam uchwały w tym zakresie, inaczej niż w niektórych innych miastach lub rejonach kraju. I ta inicjatywa zmierzająca do wywołania uchwały przez radę miasta, jedyna oddolna inicjatywa, jaka się pojawiła po zebraniu tysiąca podpisów mieszkańców w mieście siedemdziesięciopięciotysięcznym, jakim jest Inowrocław polegała na sformułowaniu żądania, abyśmy zbywali mieszkania komunalne za bonifikatą wynoszącą 95%. Rada nie wyraziła na to zgody i nadal obowiązuje ulga wynosząca 70%. W moim mieście funkcjonuje również Rada Organizacji Pozarządowych Miasta Inowrocławia, jest powołany pełnomocnik prezydenta do spraw organizacji pozarządowych i młodzieży, Miejski Komitet Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, zespół doradczy składający się z przedstawicieli organizacji gospodarczych oraz zakładów pracy, z którymi konsultuję rozmaitego rodzaju decyzje dotyczące rozwoju miasta. Chciałbym z mocą podkreślić, że za niezbędne uważam zapewnienie wybranym władzom gmin prawa do wyboru modelu i form konsultacji zamiast odgórnego ich narzucania. W ciągu dziesięciu lat sprawowania funkcji prezydenta miasta mieszkańcy przekazali mi wiele interesujących propozycji, jak również uwag, w tym krytycznych. Niestety, w tym samym okresie spotykałem się z formą działania, którą można określić jako zwykłe pieniactwo. Obecne rozwiązania prawne, według mnie, umożliwiają w optymalny sposób zapewnienie wpływu zaangażowanych mieszkańców na decyzje podejmowane przez władze samorządowe. Tak jak nie powinno być przerostu formy nad treścią, tak również zbyt długie konsultacje nie powinny zakłócić możliwości sprawnego i efektywnego działania, bo tego przede wszystkim oczekują mieszkańcy. W ostatnich latach ten problem w pewnym stopniu został dostrzeżony przez ustawodawcę, który na przykład skrócił procedury przetargowe regulowane w ustawie o zamówieniach publicznych. Niestety, nadal nie uwzględniono kierowanych od nas wniosków dotyczących zmiany przepisów dotyczących na przykład sprzedaży majątku gminy. Zatem postuluję, aby w omawianych kwestiach trybu, zasad, form i celów przeprowadzania konsultacji przede wszystkim dokonać analizy dotychczas stosowanych form i oceny ich funkcjonowania oraz w dalszych pracach oprzeć się na sprawdzonych już wzorcach konsultacji, a przede wszystkim ustalić, czy w ogóle wymagana jest w tym zakresie daleko idąca nowelizacja. Moim zdaniem, takie działania mogą jedynie spowodować problemy w niektórych gminach, w których ten system dobrze funkcjonuje na podstawie dotychczasowych przepisów. Mamy dwa i pół tysiąca gmin oraz dwa i pół tysiąca wzorców przeprowadzania konsultacji i wpływu mieszkańców na decyzje podejmowane przez władze gmin. Próba narzucenia jednego modelu lub dokonania oceny funkcjonowania konsultacji społecznych jednym zdaniem byłaby niewybaczalnym błędem. Moja prośba zawarta pod koniec tego wystąpienia jest taka, aby zwrócić na to uwagę, wznieść się ponad problemy, które dotyczą miejsca, w którym zamieszkujemy, tego, jak spoglądamy na problem funkcjonowania demokracji w naszej własnej gminie, w naszym własnym mieście, poprzez porównanie, jak realizowany jest ten model w innych miastach. Myślę, że obecny system jest optymalny. Pozwolę sobie również zwrócić uwagę, że nie można zjeść ciastka i mieć ciastko, a jak obserwuję dyskusję prowadzoną do tej pory, to zauważam, że 13

pojawiło się wiele paradoksów. Z jednej strony chcemy sprawnego rządzenia, mniejszej liczby pracowników w urzędach te hasła są bardzo popularne i przez prasę upowszechniane chcemy jasno zdefiniowanej odpowiedzialności, chcemy wiedzieć, kto ponosi odpowiedzialność za decyzje, w szczególności za te niekorzystne dla obywateli, chcemy tańszej administracji w Polsce, ale z drugiej strony chcemy przedłużyć proces związany z podejmowaniem decyzji przez organy administracji, chcemy uczestniczyć w większym stopniu w podejmowaniu tych decyzji, a to wszystko wiąże się z podwyższeniem kosztów. Na zakończenie zwrócę uwagę na jeszcze jeden problem. Dobrze byłoby, gdybyśmy o wpływie mieszkańców poprzez formy konsultacji dyskutowali nie tylko na szczeblu samorządowym, ale i państwowym. Problem, jaki ostatnio powstał oficjalnie dotyczy tak zwanej ustawy śmieciowej. Wszystkie gminy w Polsce zostały zobowiązane do ogłaszania przetargów. W ramach zadania własnego, jakim jest odbiór odpadów, zostaliśmy przymuszeni ustawą sejmową do wyboru firmy, która ma odbierać odpady od mieszkańców naszych miast i gmin. Jest to sytuacja niespotykana i jest to naruszenie konstytucyjnych podstaw samorządu w Polsce aby w przypadku zadania własnego gminy ustawodawca narzucał sposób realizacji tego zadania. Nie ma to zastosowania w żadnym z państw zachodnioeuropejskich. Inowrocław kilka tygodni temu wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego. Ja zwróciłem się z apelem i z prośbą o pomoc ze strony Pana Prezydenta w przyspieszeniu rozpatrzenia tego problemu w Trybunale Konstytucyjnym, jak również w sprawie inicjatywy ustawodawczej w celu zmiany tego rozwiązania. Dlaczego? Podam Państwu przykład. Gminy zainwestowały, po akceptacji mieszkańców, miliony złotych w wyposażenie własnych firm, spółek lub zakładów budżetowych w odbiór odpadów komunalnych, a teraz te pieniądze mogą przepaść, a to pieniądze publiczne, naszych mieszkańców. Podam Państwu również przykład Karpacza. Grupa gmin, do których zalicza się również Karpacz, przeprowadziła w ostatnich latach na podstawie starego prawa konsultacje społeczne z mieszkańcami własnych gmin, dotyczące tego, czy przyjąć należy jako zadanie własne odbiór odpadów od mieszkańców poprzez stworzoną przez siebie firmę. Mieszkańcy Karpacza kilka lat temu zadecydowali o tej sprawie, osiągnąwszy odpowiedni pułap frekwencji, i odpowiedzieli: tak, niech burmistrz zorganizuje nam odbiór odpadów. Burmistrz zainwestował miliony złotych, brał kredyty, kierowano na to środki z Unii Europejskiej itd. A teraz od kilku miesięcy poddawany jest reżimowi ustawy uchwalonej przez Sejm, która mówi: nieważne, co pan zrobił, ma pan ogłosić przetarg, ma pan zamienić zakład budżetowy na spółkę z radą nadzorczą, spółka ma wziąć udział w przetargu, do którego mają stanąć różne inne firmy, i dopiero jak pan wygra, będzie pan dalej odbierał te odpady. I tak ma wyglądać szacunek dla wyrażonej oddolnie woli mieszkańców? Mam co do tego wątpliwości. Tak więc kwestia konsultacji, liczenia się z wolą mieszkańców, jest rzeczywiście problemem o wiele szerszym, niż wydawałoby się to nam na podstawie pierwszych zapowiedzi naszego spotkania. 14

JACEK LEWINOWSKI Prezes Zarządu Stowarzyszenia Kielce Nasz Dom W naszym odczuciu konsultacje społeczne są bardzo ważnym elementem demokracji bezpośredniej są elementem, który pozwala obywatelom na wyartykułowanie własnego zdania dotyczącego lokalnej społeczności. Konsultacje społeczne, tak jak wspominał Pan Profesor, są odbierane różnie: raz przynoszą pozytywny skutek, raz negatywny. I przykłady możemy znaleźć zarówno z jednej, jak i z drugiej strony. Cechą charakterystyczną jest to, iż bardzo często przyjmują one formę protestu, gdy mieszkańcy nie zgadzają się z decyzjami podjętymi przez urzędników samorządowych, względnie stanowią żądanie, kiedy mieszkańcy oczekują, że zostaną zaspokojone jakieś ich potrzeby. W naszym odczuciu jest to doskonałe narzędzie, które może służyć mieszkańcom do tego, aby brali udział w życiu społeczności lokalnej i we wspólnocie samorządowej. Daje to również możliwość wywierania wpływu na decyzje i procesy, które w gminie zachodzą. To zjawisko, bardzo pożądane, przyszło do nas z antypodów, gdzie takie inicjatywy jak budżet obywatelski, sąd obywatelski czy konsultacje społeczne są wynikiem pewnych burzliwych procesów historycznych i społecznych, jakie tam zaszły. Zaszła wtedy konieczność legitymizacji władzy właśnie poprzez udział mieszkańców w jej sprawowaniu. Pan Profesor pytał tutaj, czy należy konsultacje społeczne zamknąć w ramach prawnych ustawy. To, co jest wadą konsultacji społecznych, to przede wszystkim fakt, że ich ranga jest mała, dlatego że nie mają one mocy wiążącej dla władz samorządowych. Powoduje to, że udział mieszkańców w tych konsultacjach jest znikomy. Po prostu oni wiedzą, że udział w nich i wypracowane wtedy stanowisko nie jest obowiązujące dla władz samorządowych, a więc w zasadzie od życzliwości samorządowców zależy ich ocena wyniku konsultacji społecznych. Powoduje to, że te konsultacje albo są uwzględniane, albo nie. Częściej nie. I to powoduje, że mieszkańcy, widząc skutki udziału w konsultacjach społecznych, rezygnują z nich po prostu uznają, że nie jest to efektywny sposób wpływania na władze samorządowe. Jak to zmienić? Nam się wydaje, że najprostszą rzeczą jest taka konstrukcja jak osadzenie prawne konsultacji społecznych w uchwale rady miasta. Jest to akt prawa miejscowego, a konsultacje społeczne dotyczą właśnie wszystkich obszarów działalności gminy o charakterze lokalnym, w związku z tym tutaj powinno to być usytuowane. Taka uchwała powinna przede wszystkim zamykać ramy konsultacji społecznej, określając dość precyzyjnie formę konsultacji społecznych w przypadku gminy, miasta, danego obszaru. Chodzi o to, żeby ta forma nie zmieniała się w czasie, dlatego że mieszkańcy, przyzwyczajeni do jednej formy tych konsultacji, będą bardzo negatywnie odbierać zachodzące w tej kwestii zmiany. Uchwała powinna również bardzo precyzyjnie określać podmioty, które mogą wnosić o konsultacje społeczne. Jak tutaj podkreślił Prezydent Inowrocławia, przede wszystkim te podmioty, które mają prawo wnoszenia inicjatywy uchwałodawczej, powinny otrzymać prawo do składania wniosku o konsultacje społeczne, bo to im zwłaszcza będzie potrzebna opinia mieszkańców na dany temat, wiedza, czy mieszkańcy się godzą na dane rozwiązania, czy nie. A więc tutaj jakby sprawą oczywistą jest to, że na tej liście pojawia się prezydent miasta czy wójt gminy, przewodniczący rady, kluby radnych, grupa trzech radnych. Jednak nie można zapomnieć również o tej grupie społecznej, która powinna być przeciwwagą dla samorządowców wtedy, gdy mieszkańcy będą chcieli wyartykułować własne zdanie na dany temat i będą 15

chcieli podkreślić to, czego oczekują od władz samorządowych również tutaj reprezentacja powinna być bardzo szeroka. Przy czym dyskusyjne jest określenie, jaki jest próg dotyczący wystarczającej liczby osób, żeby mieszkańcy otrzymali inicjatywę obywatelską. Jeżeli ma to dotyczyć inicjatywy podjętej w obrębie jednej ulicy, to nie można żądać, żeby próg ten wynosił tysiąc pięćset osób czy dwa tysiące, miarodajny byłby raczej próg pięćdziesięciu czy stu osób. Poza tym są jeszcze organizacje pozarządowe, stowarzyszenia, konfraternie, środowiska branżowe. Rola tych środowisk będzie bardzo ważna w zależności od tego, jaką przyjmiemy konstrukcję konsultacji społecznych. Jeżeli będą one miały formę otwartych spotkań, to bardzo ważne będzie, aby były one konstruktywne. W przypadku strony samorządowej w takich konsultacjach zawsze występuje grupa ekspertów, która ocenia dany program ewentualnie dane rozwiązania; w przypadku strony społecznej właśnie środowiska branżowe, na przykład architektów, urbanistów czy przedstawicieli środowiska medycznego mogą pełnić rolę ekspertów, stanowiąc przeciwwagę dla grupy eksperckiej samorządów. Dlatego, tak jak mówiłem, uchwała rady miasta powinna obejmować szeroki zakres wnioskodawców. Konsultacje społeczne powinny ponadto obejmować szerokie spektrum spraw. Również tutaj można odnieść się do ustawy samorządowej i podziału rady na komisje, które tak naprawdę zamykają pełny obszar działalności gminy, dlatego że albo stanowią prawo lokalne, które powoduje, że przyjmowana jest pewna forma prawna obowiązująca mieszkańców, względnie zapadają decyzje w radzie miasta, która przyznaje kwoty na realizację zadań czy to inwestycyjnych, oświatowych, czy kulturalnych. Dlatego poza tę konstrukcję nie należałoby wychodzić. To powinien być obszar, w którym obowiązują konsultacje społeczne i gdzie są szerokie możliwości składania wniosków o te konsultacje przez mieszkańców i samorządowców. Czym te konsultacje powinny się kończyć? Otóż największym zagrożeniem dla konsultacji społecznych i egalitaryzmu tych konsultacji społecznych on jakby gwarantuje sens tej formy demokracji bezpośredniej jest to, że udział mieszkańców będzie niewielki. Bardzo dużą barierą jest to, że te konsultacje społeczne są niezobowiązujące. Dlatego należałoby wypracować model, który przynajmniej pozwalałby na przekonanie mieszkańców, że wynik konsultacji społecznych w formie wypracowanego raportu jest połączony z procesem decyzyjnym. I również tutaj należałoby wrócić do rady miasta. Prezydent Inowrocławia podkreślał, że nie należy odbierać radnym ich ustawowego prawa do podejmowania decyzji i podejmowania uchwał rady miasta, niemniej jednak należałoby przyjąć takie rozwiązanie, że w wyniku konsultacji społecznych wypracowywany jest raport, który trafia do komisji. Potem te komisje, które zajmują się poszczególnymi zadaniami działalności gminy, na podstawie tego raportu będącego wynikiem pracy i wnioskodawców, i mieszkańców, i komórki miasta, która ma pieczę nad legalnością i formą prowadzenia konsultacji społecznych opracowują konspekt, a ten konspekt dotyczący jakiejś sprawy prędzej czy później pojawia się w formie uchwały rady miasta. Każda uchwała rady miasta ma taką konstrukcję, że jest zamieszczana w porządku obrad, w zależności od statutu miasta na pięć albo siedem dni. Porządek obrad zawiera projekt uchwały oraz uzasadnienie tej uchwały. I tu właśnie jest miejsce dla tego konspektu, dla raportu z konsultacji społecznych, w czym możemy upatrywać przeciwwagę dla wnioskodawcy danej uchwały. Jeżeli prezydent miasta wnosi uchwałę rady miasta czy to o stanowienie prawa lokalnego, czy też o podział środków, to on argumentuje to konieczność wprowadzenia takiego rozwiązania. Przeciwwagą dla tego byłby raport z konsultacji społecznych, w którym reprezentowane byłoby stanowisko strony społecznej. 16

RENATA SZCZEPAŃSKA Wójt Gminy Cisna Pozwolę sobie zaryzykować tezę, że przynajmniej w mojej ocenie konsultacje społeczne służą przede wszystkim rozwiązywaniu problemów lokalnych, chociaż są też pewną platformą do budowania konsensusu społecznego pomiędzy władzą a społeczeństwem. Pozwolę sobie zaprezentować tutaj odmienne stanowisko niż to, które przedstawił mój szacowny przedmówca. Reprezentuję gminy wiejskie. Proszę Państwa, mówienie dzisiaj o aspekcie udziału szeroko pojętego społeczeństwa obywatelskiego w zarządzaniu gminą przynajmniej dla gmin wiejskich nie jest nowością. Czwartą kadencję jestem wójtem. Mogę powiedzieć, że my praktycznie czynimy to cały czas, bo czy to są zebrania mieszkańców, czy to są negocjacje, czy to są spotkania, czy to są rozmowy, czy to są wysłuchania my i tak mamy stały kontakt z naszymi wyborcami, z naszymi mieszkańcami. To myśmy ukształtowali społeczeństwo obywatelskie przez lokalne plany rozwoju miejscowości, przez strategie rozwoju gminy, przez wieloletnie plany inwestycyjne czy też przez różnorodne organizacje pozarządowe, które stworzyli mieszkańcy naszej gminy. Uważam, że gminy wiejskie i ich mieszkańcy świetnie zdali egzamin z aktywności obywatelskiej. Proszę Państwa, absolutnie nie zgadzam się na to, aby ustawowo narzucić konsultacje społeczne. Jest to dla mnie jakimś ograniczeniem praw wolności, dlatego że wszyscy mieszkańcy, którzy mają jakąkolwiek inicjatywę prawodawczą, mają absolutne prawo zgłosić to do swoich radnych, do swoich sołtysów. Poza tym dla mnie to zabrzmiało tak, jak gdyby miało to być budowanie dwuwładzy. Po co nam alternatywna forma władzy w społeczności lokalnej, tworzona z reguły przez uzdrowicieli świata albo tych mądrzejszych, których wybrano na wójtów, przewodniczących rady, sołtysów i innych? Obywatel nie ma dzisiaj żadnego problemu ze zgłoszeniem swojej koncepcji i swojego pomysłu. Bardzo istotnym aspektem jest to, czego konsultacje powinny dotyczyć. Nie wyobrażam sobie, żeby wójtowie i burmistrzowie zwoływali konsultacje społeczne dotyczące koloru koszy czy przystanków w danych miejscowościach. I kto uniesie finansowe skutki udziału różnorakich ekspertów, którzy na pewnym etapie muszą się pojawić? Nie wyobrażam sobie tego. Pozwolę sobie przedstawić problem konsultacji ustawowo narzuconych na terenie mojej gminy, która jest gminą bieszczadzką, objętą w stu procentach siecią Natura 2000. To jest problem, który tak naprawdę powinien być sednem sprawy dotyczącej tego, jak mają wyglądać te konsultacje i jaki powinien być ich wynik. Niestety ogólna dostępność konsultacji, zwłaszcza w przypadku osób przypadkowych, czasami zupełnie niezainteresowanych problemem, a także społecznych awanturników, bo takowi też się pojawiają, ponadto to, że konsultacje są szeroko dostępne również dla organizacji pozarządowych, zwłaszcza ekologicznych wszystko to powoduje, że w czasie tych konsultacji reprezentowane są absolutnie skrajne interesy. I nie ma tutaj możliwości wypracowania jakichkolwiek negocjacyjnych podstaw. Jakimi argumentami przekonać do czegoś społeczność lokalną, która ma 100% swoich posiadłości i nieruchomości w sieci Natura 2000? Powiedzmy, że jacyś zewnętrzni inwestorzy włożyli ogromne pieniądze, ktoś kupił działkę za 1 milion zł, a tu nagle okazuje się, że nie można tam wybudować domu, bo zdaniem osób uczestniczących w konsultacjach może być tam żerowisko orlika krzykliwego. Jak wtedy przekonać właściciela prywatnej nieruchomości do tego, żeby zostały mu one zabrane czy wyłączone z procesów inwestycyjnych bez żadnego zadośćuczynienia? 17

Proszę państwa, takie zjawiska, nagminnie występujące w konsultacjach środowiskowych, absolutnie są przykładem wadliwości prawnej. Stwarza się ludziom złudne nadzieje, że coś mogą zyskać, tak naprawdę nie zyskując nic, ponieważ generalnie jesteśmy ograniczeni prawnie, a interes społeczeństw lokalnych jest absolutnie zdominowany przez szeroko pojętą dostępność konsultacji, dotyczącą wszystkich, którzy są zainteresowani. Cztery lata prowadziliśmy konsultacje odnoszące się właśnie do tego, jak rozwiązać społeczny problem sieci Natura 2000. Zajmowała się tym Polska Akademia Nauk, zajmował się tym uniwersytet, wypowiadało się o tym wielu ekspertów, fachowców. Nie osiągnęliśmy żadnego kompromisu, wydano tylko miliony na różnorakie opracowania. Nie możemy więc nadmiernie rozdemokratyzować społeczeństwa, bo to zepsuje postawy obywatelskie, ale nie możemy też ich ustawowo ograniczać. Problemem nie jest więc istota i idea konsultacji społecznych, bo co do tego się zgadzamy, tylko ustalenie, czyj interes powinien być nadrzędny w tych konsultacjach i kto powinien brać udział w konsultacjach społecznych. Powinniśmy też się zastanowić, czy potwierdzi się przekonanie, że jakiego mamy obywatela, taką mamy gminę jeśli dobrego, dojrzałego i odpowiedzialnego, to nie mamy problemu z konsultacjami społecznymi. 18