SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI MIEJSKIEGO OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ ZA 2015 ROK

SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI MIEJSKIEGO OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ ZA 2015 ROK Sosnowiec 2016

Spis treści: Wstęp... 4 I. Informacje ogólne... 5 II. Pomoc udzielana na podstawie ustawy o pomocy społecznej... 8 1. Realizacja pomocy i rodzaje świadczeń... 8 2. Przemoc domowa... 14 3. Pomoc dla osób bezdomnych... 15 4. Pomoc dla osób starszych i niepełnosprawnych oraz pomoc instytucjonalna realizowana na podstawie decyzji administracyjnych wydawanych przez Ośrodek... 18 III. Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności... 24 IV. Aktywizacja społeczna i zawodowa bezrobotnych oraz innych osób niepozostających w zatrudnieniu... 26 1. Realizacja projektu systemowego Moda na sukces czyli kroki w samodzielność... 27 2. Realizacja projektu pozakonkursowego Razem, więcej, lepiej... 30 3. Klub Integracji Społecznej... 31 4. Wolontariat Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej... 33 V. Pomoc realizowana na podstawie ustawy o dodatkach mieszkaniowych i ustawy prawo energetyczne... 35 1. Dodatek mieszkaniowy... 35 2. Dodatek energetyczny... 39 VI. Pomoc realizowana na podstawie ustawy o świadczeniach rodzinnych i ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów... 40 1. Świadczenia rodzinne... 41 2. Zasiłek dla opiekuna... 44 3. Świadczenia z funduszu alimentacyjnego... 44 4. Postępowanie wobec dłużników alimentacyjnych... 45 VII. Dochodzenie należności i prowadzenie postępowań administracyjnych w zakresie stosowanych ulg... 46 VIII. Realizacja zadań w zakresie wspierania rodziny i pieczy zastępczej... 49 2

1. Wspieranie rodzin z dziećmi w prawidłowym funkcjonowaniu... 49 2. Instytucjonalna piecza zastępcza... 51 3. Rodzinna piecza zastępcza... 52 4. Świadczenia dla usamodzielniających się wychowanków rodzinnej i instytucjonalnej pieczy zastępczej... 55 5. Młodzież w projekcie systemowym... 56 6. Pomoc dla osób usamodzielnianych na podstawie ustawy o pomocy społecznej... 56 IX. Potrzeby Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej na 2016 rok... 57 3

Wstęp Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Sosnowcu działa na podstawie Statutu nadanego przez Radę Miejską w Sosnowcu uchwałą Nr 465/XXXIV/08 z dnia 23 października 2008 roku ze zmianami oraz Regulaminu Organizacyjnego zatwierdzonego Zarządzeniem Nr 716 Prezydenta Miasta Sosnowca z dnia 20 maja 2015 roku ze zmianami. Perspektywę wieloletnią w zakresie zadań polityki społecznej wyznacza Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych miasta Sosnowca na lata 2011-2020, przyjęta Uchwałą Nr 909/LXV/10 Rady Miejskiej w Sosnowcu z dnia 28 października 2010 roku z późniejszymi zmianami. Zgodnie ze statutem w obszar działania Ośrodka wchodzą w szczególności zadania z zakresu: 1. ustawy o pomocy społecznej, 2. ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, 3. ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (od 1 stycznia 2016 roku Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej przejął do realizacji kolejne zadania z zakresu rehabilitacji społecznej osób niepełnosprawnych); Ośrodek realizuje zadania finansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz zadania wykonywane przez Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności, 4. ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, 5. ustawy o świadczeniach rodzinnych, 6. ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, 7. ustawy o zatrudnieniu socjalnym - prowadzenie Klubu Integracji Społecznej, 8. ustawy o dodatkach mieszkaniowych oraz ustawy Prawo energetyczne. Z dniem 1 stycznia 2016 roku Ośrodek przejął realizację zadania prowadzonego dotychczas przez Wydział Edukacji Urzędu Miejskiego w Sosnowcu, dotyczącego wypłaty świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym dla uczniów (w oparciu o ustawę o systemie oświaty). Od 1 kwietnia bieżącego roku Ośrodkowi powierzono również realizację zadania wynikającego z zapisów ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, czyli programu Rodzina 500+. Ze względu, iż Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej zgodnie z Zarządzeniami Prezydenta Miasta Sosnowca: Nr 863 z dnia 7 października 2011 roku oraz Nr 1 091 z dnia 12 grudnia 2011 roku został wskazany organizatorem rodzinnej pieczy zastępczej oraz podmiotem realizującym wsparcie rodziny na terenie gminy, obecne sprawozdanie przygotowane zostało z uwzględnieniem jednocześnie obowiązków ustawowych 4

wynikających z art. 110 ust. 9 ustawy o pomocy społecznej oraz art. 179. ust 1 i art. 182 ust. 5 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Zawarto w nim również inne zadania statutowe Ośrodka. I. Informacje ogólne Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej funkcjonując w Mieście na prawach powiatu wykonuje zadania gminy, powiatu oraz zadania zlecone przez administrację rządową. Prawidłową realizację zadań oraz funkcjonowanie Ośrodka zapewniała kadra w skład, której wchodziło wg stanu na dzień 31 grudnia 2015 roku 331 pracowników. W 2015 roku na zadania realizowane przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Sosnowcu wydano 93 816 517,41 zł, z czego przeznaczono: 56 296 177,03 zł - na zadania własne gminy i powiatu, 37 520 340,38 zł - na zadania zlecone gminie i powiatowi. Wykres nr 1. Budżet Ośrodka w latach 2013-2015 Źródło: Dane MOPS opracowanie własne DAS Czynnikiem wpływającym na wzrost kwoty budżetu Ośrodka w 2015 roku była m.in.: zmiana zapisów ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej dotycząca ograniczenia liczby rodzin obejmowanych wsparciem koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej oraz asystenta rodziny, która obecnie, w obu przypadkach nie może przekroczyć 15 rodzin (konieczności zatrudnienia dodatkowych pracowników), zwiększenie liczby korzystających z dodatku energetycznego, zmiana kryteriów uprawniających do pobierania świadczeń z pomocy społecznej i zasiłku rodzinnego oraz podwyższenie kwot świadczeń rodzinnych. 5

Zadania realizowane przez Ośrodek są finansowane ze środków Miasta (środki gminy i powiatu), dotacji przekazywanych z budżetu państwa oraz budżetu Europejskiego Funduszu Społecznego. Z dotacji pochodzą środki na realizację zadań zleconych gminie i powiatowi, z których finansowane są m.in.: specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi, wynagrodzenie należne opiekunowi z tytułu sprawowania opieki przyznane przez sąd, świadczenia rodzinne, świadczenia z funduszu alimentacyjnego, składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, składki na ubezpieczenie zdrowotne, Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności. Budżet państwa dofinansowuje również niektóre zadania własne. Wzorem lat ubiegłych w 2015 roku dofinansowanie to objęło m.in.: zasiłki stałe i zasiłki okresowe z pomocy społecznej, realizację programu Pomoc państwa w zakresie dożywiania. Wykres nr 2. Źródła finansowania działalności Ośrodka w 2015 roku Źródło: Dane MOPS opracowanie własne DAS W 2015 roku 56% środków budżetowych Ośrodka tj. 52 250 581,25 zł pochodziło z dotacji, w tym środki z Europejskiego Funduszu Społecznego. Pozostała kwota 41 565 936,16 zł stanowiąca 44% budżetu pochodziła ze środków Miasta. Świadczenia przyznawane są w drodze decyzji administracyjnej. Na wypłatę świadczeń w 2015 roku Ośrodek wydał łącznie 72 370 647 zł. Najwięcej, bo aż 46% całego budżetu na świadczenia wydano na wypłatę świadczeń rodzinnych, funduszu alimentacyjnego oraz zasiłki dla opiekuna (zadanie zlecone). Ponad 29% kwoty na świadczenia wydano na wsparcie przyznawane na podstawie ustawy o pomocy społecznej, w tym 27 350 zł dla beneficjentów projektu Moda na sukces, czyli kroki w samodzielność. 6

Wykres nr 3. Wydatki ponoszone na realizację świadczeń z podziałem na podstawę przyznania pomocy w latach 2013-2015 roku Źródło: Dane MOPS opracowanie własne DAS W roku sprawozdawczym wydano ogółem 74 496 decyzji, orzeczeń i postanowień. Najwięcej, bo ponad 62% wszystkich rozstrzygnięć, otrzymali beneficjenci pomocy społecznej tj. 46 304 decyzje. Wykres nr 4. Liczba wydanych decyzji, orzeczeń i postanowień w 2015 roku Źródło: Dane MOPS opracowanie własne DAS Do ubiegających się o świadczenia rodzinne i fundusz alimentacyjny trafiło 9 241 decyzji, z kolei w sprawie dofinansowania do czynszu i dodatku energetycznego wydano 12 181 decyzji. Powiatowy Zespół ds. Orzeczenia o Niepełnosprawności w 2015 roku wydał 4 827 orzeczeń. 7

W 2015 roku Dział ds. Obsługi Kancelaryjnej i Administracji zarejestrował 30 579 spraw do przygotowania, rozpatrzenia bądź wyjaśnienia. Dostarczono 67 008 korespondencji (21 756 za pośrednictwem operatora pocztowego, a 45 252 na terenie miasta, dostarczyli pracownicy administracyjni Ośrodka). Wykres nr 5. Liczba środowisk obejmowanych działaniami z podziałem na podstawę przyznania pomocy w 2015 roku Źródło: Dane MOPS opracowanie własne DAS W 2015 roku najwięcej środowisk korzystających ze wsparcia Ośrodka zostało objętych pomocą na podstawie ustawy o świadczeniach rodzinnych. Kolejną grupę klientów stanowili korzystający z pomocy społecznej, następnie gospodarstwa, które otrzymały dofinansowanie na podstawie ustawy o dodatkach mieszkaniowych i ustawy prawo energetyczne. II. Pomoc udzielana na podstawie ustawy o pomocy społecznej 1. Realizacja pomocy i rodzaje świadczeń W oparciu o ustawę o pomocy społecznej Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w 2015 roku objął wsparciem 6 631 środowisk, w których funkcjonowało łącznie 12 856 osób. Tabela nr 1. Korzystający z pomocy społecznej w latach 2013-2015 Wyszczególnienie 2013 2014 2015 Liczba mieszkańców Sosnowca dane GUS 211 275 209 274 208 321* Liczba mieszkańców Sosnowca dane WSO UM Sosnowiec 204 816 201 769 198 979 Stopa bezrobocia w Sosnowcu 14,6 12,8 11,5 8

Wyszczególnienie 2013 2014 2015 Liczba środowisk korzystających z pomocy społecznej 7 968 7 661 6 631 Liczba osób w środowiskach 15 903 14 901 12 856 *dane z GUS wg stanu na dzień 30 czerwca 2015 roku. Źródło: Dane GUS/WSO UM Sosnowiec, MOPS opracowanie własne DAS Liczba środowisk korzystających z pomocy społecznej w ostatnich latach maleje. Zmniejszenie liczby środowisk korzystających z pomocy społecznej spowodowane jest: zmianą dochodów podopiecznych wpływającą na zmniejszenie wysokości świadczeń lub utratę praw do zasiłku z powodu przekroczenia kryterium dochodowego (np. otrzymanie świadczeń rodzinnych i alimentacyjnych, dodatku mieszkaniowego, itp.), niewywiązywaniem się podopiecznych z ustaleń zawartych w kontrakcie socjalnym, co powoduje odmowę świadczeń, ograniczeniem zasiłków na osoby, które nie posiadają statusu osoby bezrobotnej z uwagi na brak rejestracji w Powiatowym Urzędzie Pracy, usamodzielnieniem podopiecznych odejście z systemu pomocy społecznej (np. otrzymanie świadczeń emerytalno-rentowych, podjęcie zatrudnienia itp.), zgonami zasiłkobiorców, brakiem możliwości nawiązania kontaktu z podopiecznymi. Z pomocy społecznej mogą korzystać osoby i rodziny, których dochód nie przekracza kryterium dochodowego określonego w ustawie o pomocy społecznej. Od 1 października 2015 roku, kryterium dochodowe uprawniające do korzystania ze świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej wynosi: 634 zł - dla osoby samotnie gospodarującej, 514 zł - dla osoby w rodzinie. Tabela nr 2. Najczęściej występujące przyczyny ubiegania się o pomoc w latach 2013-2015 Powód trudnej sytuacji życiowej Liczba środowisk 2013 2014 2015 Bezrobocie 3 649 3 400 3 010 Niepełnosprawność 2 146 2 075 1 935 Długotrwała lub ciężka choroba 1 798 1 899 1 872 Bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego 1 167 1 167 1 065 Źródło: Dane MOPS MPiPS-03 - opracowanie własne DAS 9

Pomocy udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, bezrobocia, niepełnosprawności i innych przyczyn wymienionych w art. 7 ustawy o pomocy społecznej lub innych okoliczności, które uzasadniają udzielenie pomocy społecznej. W 2015 roku podobnie jak w poprzednich latach najczęściej występującymi problemami trudnej sytuacji życiowej było bezrobocie, niepełnosprawność, długotrwała lub ciężka choroba oraz bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego. Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej świadczenia z pomocy społecznej są udzielane na wniosek osoby zainteresowanej, jej przedstawiciela ustawowego albo innej osoby, za zgodą osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego. Pomoc społeczna może być udzielana z urzędu. Decyzję administracyjną o przyznaniu lub odmowie przyznania świadczenia wydaje się po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego, który przeprowadza się u osób i rodzin korzystających lub ubiegających się o świadczenia z pomocy społecznej w celu ustalenia ich sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej. W roku 2015 pracownicy socjalni Ośrodka przeprowadzili łącznie 17 164 wywiady. Świadczenia pomocy społecznej, przyznawane są w formie pieniężnej i niepieniężnej. Tabela nr 3. Korzystający ze świadczeń pomocy społecznej w 2015 roku Wyszczególnienie Liczba osób, którym przyznano decyzją świadczenie Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach Świadczenia przyznane w ramach zadań zleconych i zadań własnych* 6 386 4 820 9 979 w tym świadczenia pieniężne 4 168 3 794 8 636 świadczenia niepieniężne 3 312 2 550 5 718 * (bez względu na ich rodzaj, formę, liczbę oraz źródło finansowania) Źródło: Dane MOPS MPiPS-03 - opracowanie własne DAS Zgodnie z art. 36 ustawy o pomocy społecznej świadczeniami z pomocy społecznej są: świadczenia pieniężne: zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy, zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie, pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki, świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego dla cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z okolicznością, o której mowa w art. 10

159 ust. 1 pkt 1 lit. c lub d ustawy z dnia 12 grudnia 2013 roku o cudzoziemcach, wynagrodzenie należne opiekunowi z tytułu sprawowania opieki przyznane przez sąd, świadczenia niepieniężne: praca socjalna, bilet kredytowany, składki na ubezpieczenie zdrowotne, składki na ubezpieczenia społeczne, pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie, sprawienie pogrzebu, poradnictwo specjalistyczne, interwencja kryzysowa, schronienie, posiłek, niezbędne ubranie, usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz w rodzinnych domach pomocy, specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia, mieszkanie chronione, pobyt i usługi w domu pomocy społecznej, pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie w formie rzeczowej dla osób usamodzielnianych. Tabela nr 4. Podstawowe świadczenia przyznawane na podstawie ustawy o pomocy społecznej w 2015 roku Formy pomocy Liczba osób, którym przyznano decyzją świadczenia Liczba świadczeń Kwota świadczeń w zł Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach Zasiłki stałe - ogółem 929 8 857 3 636 878 916 1 316 Składki na ubezpieczenie zdrowotne (przy zas. stałym) 881 8 417 317 745 X X Zasiłki okresowe 2 837 17 969 5 250 742 2 735 6 320 Zasiłki celowe i w naturze 3 725 X 3 903 430 3 572 8 046 Źródło: Dane MOPS: sprawozdania MPiPS-03, SKŁ-ZDR opracowanie własne DAS W roku sprawozdawczym przyznano zasiłki stałe dla 929 osób. Dodatkowo 881 spośród tych osób miało opłacone składki na ubezpieczenie zdrowotne. Decyzje na pomoc w formie zasiłku okresowego otrzymało 2 837 osób. Decyzje przyznające zasiłki celowe otrzymało 3 725 osób, w tym zasiłki celowe specjalne i zasiłki przeznaczone na zakup posiłku lub żywności w ramach realizacji programu "Pomoc państwa w zakresie dożywiania". W tej liczbie znajdują się również 302 osoby, które otrzymały 302 tony węgla z przywozem. W pierwszej kolejności uprawnionym osobom i rodzinom przyznawany jest zasiłek okresowy oraz posiłek lub zasiłek na zakup posiłku lub żywności w ramach realizacji programu "Pomoc państwa w zakresie dożywiania". Zasiłki celowe mogą być przyznawane w miarę posiadanych środków finansowych na konkretny cel np. zasiłek celowy na zakup leków lub dofinansowanie do zakupu leków, zasiłek celowy na zakup obuwia, odzieży stosownej do pory roku itp. 11

Program "Pomoc państwa w zakresie dożywiania" realizowano na podstawie Uchwały 221 Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2013 roku w sprawie ustanowienia wieloletniego programu wspierania finansowego gmin w zakresie dożywiania Pomoc państwa w zakresie dożywiania na lata 2014 2020 oraz stosownych Uchwał Rady Miejskiej Sosnowca. Na realizację programu Pomoc państwa w zakresie dożywiania w 2015 roku wydano 3 933 954 zł w tym dofinansowanie z budżetu państwa w wys. 2 320 851 zł. Programem objęto 7 522 osoby, które otrzymały pomoc w formie posiłku lub trafiła do nich pomoc w formie świadczenia pieniężnego na zakup posiłku lub żywności. Na pomoc w formie świadczenia pieniężnego wydano 3 222 674 zł, a za posiłki zapłacono 711 280 zł. Z pomocy w formie posiłku przyznanego w ramach programu skorzystało 2 038 osób, w tym: 1 349 - dzieci oraz uczniowie do czasu ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej, 689 - pozostałe osoby otrzymujące pomoc na podstawie art. 7 ustawy o pomocy społecznej. W Sosnowcu, posiłek w ramach programu, realizowano głównie we współpracy ze szkołami oraz stołówką środowiskową prowadzoną przez Centrum Usług Socjalnych i Wsparcia. Dodatkowo na podstawie wniosków dyrektorów szkół, posiłek otrzymało 155 dzieci, za posiłki przyznawane bez decyzji MOPS, zapłacono 31 702 zł. Pracownicy socjalni włączyli się aktywnie w realizację Programu Operacyjnego Pomoc Żywnościowa (PO PŻ) 2014-2020 realizowanego w ramach Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym (FEAD), który polega na udzielaniu osobom najuboższym pomocy żywnościowej w formie paczek lub posiłków. Pomocą taką mogą być objęte osoby i rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji życiowej, spełniające kryteria określone w art. 7 ustawy o pomocy społecznej, i których dochód nie przekracza 150% kryterium dochodowego uprawniającego do korzystania z pomocy społecznej po otrzymaniu skierowania od pracownika socjalnego. Organizacją realizującą zadanie był Polski Komitet Pomocy Społecznej Śląski Zarząd Wojewódzki w Katowicach, który wydał produkty żywnościowe dla 1 899 osób. Pracownicy socjalni wydali 2 000 skierowań w ramach realizacji Programu Operacyjnego Pomoc Żywnościowa 2014 2020. W ramach działań towarzyszących w programie FEAD zorganizowane zostały dla 60 osób (wytypowanych i skierowanych przez pracowników socjalnych) warsztaty zajęciowe pod tytułem Warsztaty edukacji ekonomicznej służące wzmocnieniu samodzielności i umiejętności w prowadzeniu gospodarstwa domowego. Swoim klientom Ośrodek zapewnia pomoc psychologiczną, prawną oraz pomoc w formie pracy socjalnej. W 2015 roku udzielono 4 936 porad i konsultacji prawnych oraz 1 434 konsultacji lub porad psychologicznych i pedagogicznych. 12

Tabela nr 5. Korzystający z pomocy społecznej w formie pracy socjalnej w 2015 roku Wyszczególnienie Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach Pomoc udzielana w postaci pracy socjalnej ogółem 5 916 11 459 w tym wyłącznie w postaci pracy socjalnej 1 811 2 733 Źródło: Dane MOPS MPiPS-03 - opracowanie własne DAS W 2015 roku spisano 1 175 kontraktów socjalnych. 1 811 środowisk skorzystało wyłącznie z pomocy w postaci indywidualnie udzielanej pracy socjalnej (m.in. pomocy przy rozwiązywaniu konfliktów, załatwianiu spraw mieszkaniowych, załatwianiu świadczeń emerytalno-rentowych i innych spraw urzędowych). Metodyka pracy socjalnej obok pracy z indywidualnym przypadkiem (poradnictwo, mediacje, itp.) przewiduje pracę prowadzoną metodą grupową/rodzinną (np. grupy wsparcia, grupy terapeutyczne, samopomocowe) oraz pracę socjalną ze środowiskiem lokalnym (programy aktywności lokalnej). W Ośrodku praca socjalna prowadzona jest również metodą projektu socjalnego. Przykłady działań projektowych zgodnych z założeniami polityki społecznej wyznaczonych w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych miasta Sosnowca na lata 2011-2020 ujęto w Przeglądzie wydarzeń 2015 stanowiącym załącznik do sprawozdania. Działania pomocowe były prowadzone przez pracowników siedmiu Zespołów Pomocy Środowiskowej obsługujących mieszkańców poszczególnych rejonów Sosnowca. Wykres nr 6. Udział procentowy środowisk korzystających z pomocy społecznej w 2015 roku z podziałem na komórkę obsługującą Źródło: Dane MOPS opracowanie własne DAS 13

Najwięcej środowisk wśród obejmowanych pomocą Ośrodka, bo 18% skorzystało ze wsparcia w rejonie Zespołu Wawel. Niewiele mniej, bo 17% korzystających z pomocy obsłużyli pracownicy Zespołu Naftowa. Z kolei pracownicy Zespołu Zagórze oraz Zespołu Pogoń objęli po 16% środowisk spośród wspieranych przez Ośrodek. W Zespole Centrum korzystało kolejne 15% podopiecznych Ośrodka. Zespół Klimontów obsłużył 13% środowisk. Zespół Specjalistyczny zabezpieczał wsparcie środowiskom, w których funkcjonują osoby z zaburzeniami psychicznymi, stanowiły one 5% wszystkich środowisk korzystających z pomocy MOPS w Sosnowcu. Nieco inaczej przedstawia się sytuacja, gdy weźmiemy pod uwagę liczbę korzystających z pomocy w stosunku do liczby mieszkańców w poszczególnych zespołach. Wykres nr 7. Korzystający z pomocy społecznej, a liczba mieszkańców poszczególnych obszarów działań zespołów pomocy środowiskowej w 2015 roku Źródło: Dane WSO UM, MOPS opracowanie własne DAS Największy odsetek, bo ponad 10% ogółu mieszkańców rejonu obsługiwanego przez Zespół Centrum korzysta z pomocy społecznej mimo, iż obszarowo jest najmniejszy. Ponad 9% mieszkańców, korzysta z pomocy Ośrodka na terenie obsługiwanym przez Zespół Pogoń,. Na obszarze pracy pracowników Zespołu Naftowa ze wsparcia korzysta ponad 8% mieszkańców. W rejonach obsługiwanych przez Zespół Klimontów oraz Zespół Wawel sytuacja przedstawia się podobnie w każdym z nich, ze wsparcia korzysta ponad 5% mieszkańców. Rejon Zespołu Zagórze obejmuje największą liczbę mieszkańców, natomiast udział korzystających stanowi nieco ponad 4%. 2. Przemoc domowa Jedną z przyczyn korzystania z pomocy społecznej jest przemoc domowa. Ośrodek jednak obok katalogu świadczeń udzielanych rodzinom dotkniętym przemocą na podstawie ustawy o pomocy społecznej, realizuje również zadania ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Prowadzi obsługę organizacyjno - techniczną Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Przemocy w rodzinie, w którym aktywnie uczestniczą od 2014 roku pracownicy Ośrodka. 14

Głównym narzędziem pracy zespołu jest Niebieska Karta. W każdym przypadku sporządzenia Niebieskiej Karty Zespół powołuje grupy robocze. W skład grup roboczych wchodzą przedstawiciele: jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty, ochrony zdrowia. W skład grup mogą wchodzić także kuratorzy sądowi oraz przedstawiciele innych podmiotów, specjaliści w dziedzinie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Pracownicy socjalni na bieżąco prowadzą wszelkiego rodzaju poradnictwo w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie m.in.: diagnozują sytuację i potrzeby osoby i rodziny, tworzą plany bezpieczeństwa dla osób doznających przemocy, udzielają informacji o możliwościach uzyskania pomocy prawnej, psychologicznej, socjalnej i pedagogicznej, informują o formach pomocy dzieciom doznającym przemocy - instytucjach i podmiotach świadczących tę pomoc, prowadzą rozmowy zarówno z osobami podejrzanymi o stosowanie przemocy, jak i podmiotach świadczących tę pomoc, kierują osoby podejrzane o stosowanie przemocy na zajęcia korekcyjno - edukacyjne. W 2015 roku zostało założonych 413 Niebieskich Kart dotyczących występowania przemocy domowej. Dodatkowo poza procedurą było prowadzonych 14 Niebieskich Kart. Procedurę Niebieskiej Karty prowadzono w 605 przypadkach. Zakończono 375 procedur Niebieskich Kart (z lat od 2011 do 2015). Pracownicy Ośrodka wzięli udział w 2 016 posiedzeniach grup roboczych. Od grudnia 2015 roku pracownicy socjalni zajmujący się sprawami przeciwdziałania przemocy w rodzinie zmienili siedzibę, która obecnie mieści się w lokalu przy ul. 1 Maja 21/23. 3. Pomoc dla osób bezdomnych Kolejną przyczyną korzystania z pomocy Ośrodka jest bezdomność. Pomoc świadczona na rzecz osób bezdomnych w 2015 roku obejmuje między innymi: 1. zabezpieczenie schronienia w placówkach przeznaczonych dla osób bezdomnych, 2. współpracę z aresztem śledczym w zakresie pomocy osobom bezdomnym i zagrożonych bezdomnością, 3. współpracę z innymi podmiotami oraz inicjowanie akcji pomocowych adresowanych do osób bezdomnych. Zabezpieczenie schronienia dla osób bezdomnych W 2015 roku z osobami bezdomnymi przeprowadzono 857 wywiadów, na podstawie których otrzymali oni różnego rodzaju świadczenia tj. schronienie w Ośrodku Opiekuńczym 15

dla Bezdomnych, Noclegowni Caritas, usługi opiekuńcze, gorący posiłek w stołówce środowiskowej oraz pomoc finansową w formie zasiłków celowych, okresowych, stałych. Podstawowym świadczeniem, z którego korzystają bezdomni, zwłaszcza w okresie zimowym, jest zapewnienie schronienia. Na terenie Sosnowca osoby bezdomne mogą korzystać ze schronienia w Ośrodku Opiekuńczym dla Bezdomnych przy ul. Piotrkowskiej 19 oraz w Noclegowni przy ul. Kaliskiej 25 prowadzonej przez Caritas Diecezji Sosnowieckiej. W 2015 roku w Ośrodku Opiekuńczym dla Bezdomnych schronienie znalazło 193 osoby, w tym 36 kobiet i 8 dzieci oraz 149 mężczyzn. Wśród korzystających ze schronienia w Ośrodku, 26 osób wymagało dodatkowo zabezpieczenia pomocy w formie usług opiekuńczych. Ze schronienia w Noclegowni Caritas w 2015 roku na podstawie decyzji administracyjnych skorzystało 68 mężczyzn oraz 3 przyjętych interwencyjnie (łącznie 71 mężczyzn). Poza terenem miasta ze schronienia korzystało 18 osób bezdomnych, dla których ostatnim miejscem zameldowania na pobyt stały była gmina Sosnowiec. Na okres zimy tj. od 1 listopada do 31 marca w Sosnowcu uruchamiana jest Ogrzewalnia przeznaczona dla osób bezdomnych, mieszcząca się przy ul. Piotrkowskiej 23. Z Ogrzewalni mogą korzystać osoby z terenu miasta Sosnowca, które zgłoszą się same lub zostaną przywiezione przez Policję, Straż Miejską lub Pogotowie. 20 kobiet). W 2015 roku ze schronienia w Ogrzewalni skorzystało 220 osób bezdomnych (w tym Tabela nr 6. Liczba bezdomnych korzystających ze schronienia na terenie Sosnowca w latach 2013-2015 Wyszczególnienie Ośrodek Opiekuńczy dla bezdomnych Liczba osób 2013 2014 2015 162 165 193 Noclegownia "Caritas" 75 71 68 Ogrzewalnia 202 187 220 Źródło: Dane MOPS opracowanie własne DAS Przy ul. Piotrkowskiej 17 funkcjonuje Łaźnia. W 2015 roku z 1 369 kąpieli skorzystało 195 osób, w tym 15 kobiet. Współpraca z Aresztem Śledczym w zakresie pomocy dla osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością W 2015 roku kontynuowano współpracę z Aresztem Śledczym w Sosnowcu. Pracownik socjalny DPŚ przeprowadził 29 różnych wywiadów z osadzonymi (głównie w sprawie zaliczek alimentacyjnych, nienależnie pobranych świadczeń, uchylenia decyzji 16

przyznających zasiłki stałe i okresowe). Ponadto w Areszcie odbyły się dwa spotkania pracowników MOPS z 135 osobami osadzonymi, którym przekazano informacje o możliwości skorzystania ze świadczeń pomocy społecznej po opuszczeniu zakładu penitencjarnego. Pracownicy Ośrodka wyjaśniali zasady przyznawania świadczeń z pomocy społecznej, świadczeń rodzinnych, dodatków mieszkaniowych, orzekania stopnia niepełnosprawności, informowali o kryteriach dochodowych uprawniających do pomocy, oraz możliwości skorzystania z poradnictwa prawnego i psychologicznego. Po opuszczeniu zakładów penitencjarnych z różnych form pomocy skorzystały 62 osoby, w tym 15 osób ze schronienia. Współpraca z innymi podmiotami oraz inicjowanie akcji pomocowych adresowanych do osób bezdomnych Pracownicy socjalni prowadzą lustracje pomieszczeń niemieszkalnych, kanałów, ogródków działkowych, dworców PKP itp. Działania te w miarę potrzeb prowadzone są wspólnie ze Strażą Miejską i Policją. Tabela nr 7. Lustracja koczowisk osób bezdomnych realizowana przez pracowników socjalnych Działu Pomocy Środowiskowej MOPS w latach 2014-2015 Rok Liczba kontroli przeprowadzonych przez Ośrodek 2014 110 2015 141 Źródło: Dane MOPS opracowanie własne DAS Pracownicy motywują osoby bezdomne do zmiany stylu życia, udzielają informacji o formach i zasadach korzystania ze świadczeń pomocy społecznej, osoby bezdomne uzależnione głównie od alkoholu motywują do podjęcia leczenia. W wyniku podjętych działań 12 osób (wcześniej niekorzystających ze schronienia) udało się do Ogrzewalni, 2 podjęły leczenie uzależnień, 5 osób wróciło do ościennych miast, z którymi były wcześniej związane; 4 wróciły do gmin właściwych. W 2015 roku odebrano 96 różnych zgłoszeń ze szpitali, dotyczących m.in.: ustalenia uprawnień do świadczeń zdrowotnych, zabezpieczenia schronienia, usług w miejscu pobytu lub miejscu zamieszkania, zabezpieczenia odzieży i obuwia, ustalenia ewentualnej rodziny zobowiązanej do sprawienia pogrzebu lub sprawienia pogrzebu przez gminę. Sprawy dotyczące przeprowadzenia wywiadów środowiskowych i ustalenia sytuacji w miejscu pobytu lub zamieszkania każdorazowo pracownik DSN przekazywał pracownikom socjalnym pracującym w punktach terenowych (zgodnie z ostatnim miejscem zamieszkania pacjenta lub lokalizacją szpitali). 17

Bezdomnym pacjentom wymagającym zapewnienia miejsca noclegowego zabezpieczono pomoc w postaci pobytu w Ośrodku Opiekuńczym dla Bezdomnych, Noclegowni, mężczyznom wymagającym wzmożonej opieki w Domu Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Miłości w Katowicach przy ul. Krasińskiego 27b. Osoby bezdomne oraz uzależnione motywowano do zmiany sposobu funkcjonowania, w szczególności do podjęcia pracy nad sobą, rozpoczęcia leczenia specjalistycznego, w tym leczenia uzależnień. Dla 16 osób ustalono terminy leczenia w placówkach stacjonarnych. W 2015 roku 28 osób bezdomnych otrzymało lokale z zasobów miasta, 9 osób wynajęło mieszkania we własnym zakresie, a kolejne 9 rodzin i osób bezdomnych (łącznie 14 osób), uzyskały uprawnienia do najmu lokali mieszkalnych z zasobów miasta i oczekują na wskazanie lokalu lub zakończenie remontu. Tworzenie i koordynacja realizacji indywidualnych programów integracji dla cudzoziemców i uchodźców Ośrodek wspiera również cudzoziemców i uchodźców uprawnionych do korzystania z pomocy społecznej poprzez tworzenie i koordynowanie realizacji indywidualnych programów integracji. W 2015 roku był przygotowany, zatwierdzony i realizowany Indywidualny Program Integracyjny dla 1 rodziny cudzoziemców (ze statusem uchodźcy z terenów bliskiego wschodu). Rodzina ta otrzymała świadczenia pieniężne na potrzeby bieżące, naukę języka polskiego, ponadto opłacane były składki na ubezpieczenie społeczne. Rodzina korzystała z opieki zdrowotnej oraz szeroko rozumianej pracy socjalnej. Poza tym dziecko uczęszczało do przedszkola. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w ramach pomocy dla rodziny współpracował Urzędem do Spraw Cudzoziemców w Warszawie, Wydziałem Spraw Obywatelskich i Cudzoziemców Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach. 4. Pomoc dla osób starszych i niepełnosprawnych oraz pomoc instytucjonalna realizowana na podstawie decyzji administracyjnych wydawanych przez Ośrodek Pomoc dla osób starszych, niepełnosprawnych, świadczona przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Sosnowcu obejmuje w szczególności: usługi opiekuńcze świadczone w miejscu zamieszkania, usługi świadczone w ośrodkach wsparcia (pobyt w dziennych domach pomocy społecznej oraz środowiskowych domach samopomocy), wsparcie w funkcjonowaniu w życiu codziennym pobyt w mieszkaniu chronionym, dofinansowanie warsztatów terapii zajęciowej osobom niepełnosprawnym, dofinansowanie turnusów rehabilitacyjnych osobom niepełnosprawnym, możliwość pobytu w domach pomocy społecznej. 18

Usługi opiekuńcze świadczone w miejscu zamieszkania Usługi opiekuńcze przysługują osobom samotnym, które z powodu wieku, choroby, niepełnosprawności lub innej przyczyny wymagają pomocy innych osób, a są jej pozbawione. Usługi opiekuńcze obejmują m.in.: pomoc w zaspakajaniu codziennych potrzeb życiowych, takich jak robienie zakupów, sprzątanie, gotowanie, załatwianie spraw w urzędach, opiekę higieniczną i pielęgnacyjną (mycie, kąpanie, ubieranie, dozowanie lekarstw, zapobieganie powstawaniu odleżyn i odparzeń, karmienie itp.), a także w miarę możliwości również zapewnienie kontaktów z otoczeniem. Specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 roku w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych świadczone są przez osoby posiadające kwalifikacje do wykonywania zawodu, m.in.: psychologa, pedagoga, pracownika socjalnego, terapeuty zajęciowego oraz innych specjalistów w zależności od potrzeb. W 2015 roku wykonano łącznie 226 875 godzin usług opiekuńczych, dla 859 osób, a całościowy koszt tych świadczeń wyniósł 1 627 358,86 zł, z tego usługi opiekuńcze z zadań własnych Gminy 217 069 godziny dla 832 osób na kwotę - 1 480 464,98 zł, natomiast specjalistyczne usługi dla osób z zaburzeniami psychicznymi z zadań zleconych 9 806 godzin dla 27 osób na kwotę 146 893,88 zł. Usługi świadczone w ośrodkach wsparcia Usługi opiekuńcze dla osób starszych i niepełnosprawnych mogą być świadczone w ośrodkach wsparcia tj. w dziennych domach pomocy społecznej oraz środowiskowych domach samopomocy. Dzienne Domy Pomocy Społecznej dla osób w podeszłym wieku swoją działalność prowadzą w placówkach mieszczących się przy ulicach: Szymanowskiego 5a 25 miejsc, Szybikowej 8 35 miejsc, Żeromskiego 4b - 40 miejsc. Dzienny dom świadczy usługi opiekuńcze dla osób starszych polegające m.in.: na zapewnieniu posiłków, organizowaniu zajęć terapeutycznych, relaksacyjnych i rehabilitacji ruchowej, gwarantowaniu kontaktów międzyludzkich, organizowaniu i współuczestniczeniu w zajęciach kulturalno-towarzyskich, współpracy z rodziną i środowiskiem w zakresie budowania sieci wsparcia społecznego. W ubiegłym roku z usług dziennych domów skorzystało 149 osób skierowanych na podstawie decyzji administracyjnych wydanych przez MOPS. 19

Od listopada 2015 roku placówka przy ul. Żeromskiego otrzymała dofinansowanie w ramach programu Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Dom został przekształcony na Dzienny Dom Pomocy Społecznej Wigor Senior. Dla osób niepełnosprawnych intelektualnie miasto oferuje pomoc w placówce specjalistycznej, jaką jest Dzienny Dom Pomocy Społecznej dla osób z niepełnosprawnością intelektualną przy ul. Grota Roweckiego. Dom dysponuje 15 miejscami dziennego pobytu oraz 2 miejscami całodobowymi okresowego pobytu. Dzienny Dom świadczy usługi dla osób dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu znacznym i głębokim, a w szczególności: zapewnia opiekę, posiłki, organizuje zajęcia terapeutyczne rehabilitację ruchową oraz kontakty społeczne. Każdy z podopiecznych może liczyć także na terapię indywidualną. Prócz zajęć rehabilitacyjnych i relaksacyjnych personel stara się aktywizować podopiecznych, a w miarę ich możliwości usprawniać ich samoobsługę. W 2015 roku z usług Dziennego Domu skorzystało 27 osób, w tym 8 osób skorzystało z miejsc noclegowych. W Sosnowcu funkcjonują również dwa środowiskowe domy samopomocy: 1. Środowiskowy Dom Samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi SALVE przy ul. Lenartowicza 73 60 miejsc, brak miejsc całodobowych. 2. Środowiskowy Dom Samopomocy dla osób niepełnosprawnych intelektualnie przy ul. Grota - Roweckiego 2 35 miejsc oraz 3 miejsca całodobowe. Środowiskowe Domy Samopomocy świadczą usługi m.in.: poprzez pomoc osobom w ich readaptacji i rehabilitacji, integrację z otoczeniem, aktywizację społeczno-zawodową, prowadzenie zajęć psychoterapeutycznych, psychoedukacyjnych, poradnictwo dla uczestników i ich rodzin w sytuacjach kryzysowych i inne wymienione w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 grudnia 2010 roku w sprawie środowiskowych domów samopomocy. W 2015 roku z usług Środowiskowych Domów Samopomocy skorzystało 126 osób, w tym 9 osób skorzystało z pobytu całodobowego. Pobyt w mieszkaniu chronionym Pobyt w mieszkaniu chronionym może być przyznany osobie, która ze względu na trudną sytuację życiową, wiek, niepełnosprawność lub chorobę potrzebuje wsparcia w funkcjonowaniu w codziennym życiu. Mieszkanie chronione jest formą pomocy społecznej przygotowującą osoby tam przebywające pod opieką specjalistów, do prowadzenia samodzielnego życia lub zastępującą pobyt w placówce zapewniającej całodobową opiekę. Mieszkanie chronione zapewnia warunki do samodzielnego funkcjonowania w środowisku i integracji ze społecznością lokalną. W Sosnowcu funkcjonuje 1 mieszkanie chronione (prowadzone przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Sosnowcu), przeznaczone dla 5 osób starszych 20

i niepełnosprawnych. Mieszkanie mieści się przy ul. Piłsudskiego, posiada pięć jednoosobowych pokoi. Pobyt w mieszkaniu chronionym przyznawany jest w drodze decyzji administracyjnej. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2012 roku w sprawie mieszkań chronionych wsparcie w mieszkaniu obejmuje m.in. pracę socjalną, poradnictwo, naukę lub utrzymywanie posiadanego poziomu sprawności w zakresie: samoobsługi, samodzielności życiowej, pełnieniu ról społecznych, pomoc w wykonywaniu czynności niezbędnych w życiu codziennym i inne. W 2015 roku z pobytu w mieszkaniu skorzystało 5 osób. Pobyt w domach pomocy społecznej Kierowanie do domu pomocy społecznej i ponoszenie odpłatności za pobyt mieszkańca gminy w tym domu jest zadaniem własnym gminy o charakterze obowiązkowym. Pobyt w domu pomocy społecznej zgodnie z ustawą o pomocy społecznej przysługuje osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu. W przypadku osób ubezwłasnowolnionych lub osób, które mają trudności w samodzielnym funkcjonowaniu a nie wyrażają lub nie są w stanie wyrazić zgody na umieszczenie w domu pomocy konieczne jest wydanie postanowienia sądu rejonowego. Domy pomocy społecznej zapewniają całodobową opiekę osobom starszym i niepełnosprawnym, w szczególności miejsce zamieszkania, wyżywienie, opiekę, pielęgnację, terapię zajęciową, dostęp do kultury i wypoczynku, a także spokój i bezpieczeństwo na terenie domu i opiekę podczas organizowanych zajęć poza domem. Domy pomocy społecznej, w zależności od tego, dla kogo są przeznaczone, dzielą się na następujące typy: 1) dla osób w podeszłym wieku, 2) dla osób przewlekle somatycznie chorych, 3) dla osób przewlekle psychicznie chorych, 4) dla dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie, 5) dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, 6) dla osób niepełnosprawnych fizycznie, 7) osób uzależnionych od alkoholu. Zgodnie z obowiązującymi przepisami osobę kieruje się do domu pomocy społecznej odpowiedniego typu, zlokalizowanego jak najbliżej miejsca zamieszkania. Pobyt w domu pomocy jest odpłatny. Odpłatność pobierana jest do wysokości średniego miesięcznego kosztu utrzymania mieszkańca w danym domu pomocy społecznej: mieszkaniec domu ponosi odpłatność w wysokości 70% swojego dochodu, 21

małżonek, zstępni przed wstępnymi ponoszą odpłatność zgodnie z zawartą umową cywilnoprawną, jednakże tylko wtedy, gdy ich dochód przekracza 300% ustawowego kryterium dochodowego (514 zł x ilość osób w rodzinie x 300% oraz 634 zł x 300% w przypadku osoby samotnie gospodarującej), gmina, z której osoba została skierowana ponosi pozostałe koszty utrzymania tj. dopełniając wysokość średniego miesięcznego kosztu pobytu w DPS. W Sosnowcu funkcjonują 2 domy pomocy przeznaczone dla osób w podeszłym wieku, łącznie dla 150 osób, tj.: 1. DPS przy ul. Jagiellońskiej 2 (80 miejsc); koszt w 2015 roku 3 490,33 zł, 2. DPS przy Andersa 81 (70 miejsc); koszt w 2015 roku 3 642,78 zł. Miasto nie posiada domów pomocy społecznej dla innych osób potrzebujących takiej pomocy tj. dla osób przewlekle somatycznie chorych, przewlekle psychicznie chorych, niepełnosprawnych intelektualnie oraz niepełnosprawnych fizycznie, osób uzależnionych od alkoholu. Osoby z tymi schorzeniami umieszczane są w domach pomocy społecznej poza terenem gminy. W sosnowieckich DPS przebywa 148 osób, w tym 19 osób finansowanych jest z dotacji celowej z budżetu państwa. W DPS poza terenem Gminy przebywa 239 osób (stan na dzień 31.12.2015 roku). Wykres nr 8. Liczba osób przebywających w domach pomocy społecznej poza terenem Gminy na dzień 31.12.2015 roku Źródło: Dane MOPS opracowanie własne DAS W DPS poza terenem Gminy przebywa 239 osób (stan na dzień 31.12.2015 roku). W ubiegłym roku gmina poniosła wydatki w wysokości 6 243 864,61 zł za łącznie 263 osoby umieszczone w domach pomocy poza terenem miasta. W 2015 roku o pomoc w formie umieszczenia w domach pomocy społecznej ubiegały się 183 osoby. Obecnie na umieszczenie oczekuje 173 osoby (stan na dzień 31.12.2015 22

roku), w tym na umieszczenie w Sosnowcu 112 osób a poza miastem 61 osób. W roku 2015 umieszczono w DPS na terenie Sosnowca 42 osoby, natomiast poza terenem miasta 51 osób. Tabela nr 8. Liczba osób umieszczonych oraz ubiegających się o umieszczenia w domach pomocy społecznej w latach 2013-2015 Wyszczególnienie 2013 2014 2015 Ilość skompletowanych wniosków 160 176 183 Ilość umieszczonych osób 92 102 93 w tym: na terenie miasta 41 54 42 poza miastem 51 48 51 Ilość osób oczekujących na umieszczenie w tym: 167 163 173 na terenie miasta 101 108 112 poza miastem 66 55 61 Źródło: Dane MOPS opracowanie własne DAS Dofinansowanie do działalności warsztatów terapii zajęciowej W Sosnowcu funkcjonują 2 warsztaty terapii zajęciowej, do których uczęszcza łącznie 86 osób ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności: 1. WTZ przy Fundacji im. Brata Alberta z siedzibą przy ul. Mikołajczyka 55. W zajęciach prowadzonych przez WTZ bierze udział 37 osób, 2. WTZ przy TPD oddział miejski Sosnowiec z siedzibą przy ul. Jodłowej 1. W zajęciach prowadzonych przez WTZ bierze udział 49 osób. Działalność WTZ jest współfinansowana w wysokości 90% kosztów uczestnictwa z PFRON, natomiast powiat ponosi 10% kosztów pobytu. W 2015 roku na działalność warsztatów terapii zajęciowej w Sosnowcu przekazano kwotę w wysokości 1 471 173 zł w tym 147 117 zł z środków powiatu. Ponadto mieszkańcy Sosnowca korzystają z usług warsztatów terapii zajęciowej w miastach ościennych (Dąbrowa Górnicza, Katowice, Chorzów). Gmina pokrywa 10% kosztów pobytu tych osób, zgodnie z zawartymi porozumieniami. W 2015 roku z zajęć WTZ poza terenem miasta skorzystało 14 osób. Dofinansowanie turnusów rehabilitacyjnych osobom niepełnosprawnym Osoby niepełnosprawne mogą skorzystać z dofinansowania do turnusu rehabilitacyjnego z środków PFRON. 23

Turnus rehabilitacyjny to aktywna forma rehabilitacji połączona z elementami wypoczynku, mająca na celu poprawę sprawności, wyrobienie zaradności, pobudzenie i rozwijanie zainteresowań osób niepełnosprawnych. Zgodnie z ustawą o rehabilitacji społecznej i zawodowej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych o dofinansowanie do turnusu może ubiegać się osoba, która posiada ważne orzeczenie o niepełnosprawności, została skierowana na turnus przez lekarza oraz spełnia określone w ustawie kryterium dochodowe. W 2015 roku dofinansowanie otrzymało łącznie 403 osoby, w tym 66 dzieci i młodzieży niepełnosprawnej, 206 dorosłych osób niepełnosprawnych, posiadających znaczny oraz umiarkowany stopień niepełnosprawności, 131 opiekunów. O dofinansowanie ubiegało się 901 osób, w tym 255 opiekunów. Kwota przeznaczona na dofinansowanie do turnusów rehabilitacyjnych osobom niepełnosprawnym w 2015 roku wyniosła 396 461 zł. III. Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Sosnowcu w ramach powierzonych zadań prowadzi obsługę finansowo kadrową Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności. Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Sosnowcu rozpoczął działalność z dniem 1 stycznia 2001 roku. Podstawowe znaczenie przy orzekaniu o niepełnosprawności mają w szczególności przepisy Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tj. Dz. U. z 2011 r., Nr 27, poz. 721, z późn. zm.) i akty wykonawcze do tej ustawy oraz zawarte w nich definicje niepełnosprawności i stopni niepełnosprawności. Wskazują one, jakie elementy mają wpływ na zaliczenie osoby do grona niepełnosprawnych. Ustalone są trzy stopnie niepełnosprawności, które stosuje się do realizacji celów określonych ustawą dla osób powyżej 16 roku życia: znaczny, umiarkowany, lekki. Z kolei osoby, które nie ukończyły 16 roku życia zaliczane są do osób niepełnosprawnych bez ustalania stopnia. Działając na podstawie powyższych przepisów Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności realizuje zadania z zakresu administracji rządowej. W ramach działalności Zespołu wydawane są: orzeczenia o stopniu niepełnosprawności dla osób powyżej 16 roku życia dla celów prowadzenia rehabilitacji zawodowej, tj. szkolenia, zatrudnienia, konieczności korzystania 24

z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji, ulgi uprawnień, rehabilitacji w warsztatach terapii zajęciowej, prawa do niestosowania się do niektórych znaków drogowych dotyczących postoju oraz od 22 listopada 2004 roku w związku ze zmianą ustawy o dodatkach mieszkaniowych prawa do zamieszkiwania w oddzielnym pokoju, legitymacje dokumentujące stopień niepełnosprawności, orzeczenia o niepełnosprawności dla dzieci, które nie ukończyły 16 roku życia dla celów otrzymania zasiłku pielęgnacyjnego, zasiłku stałego, możliwości funkcjonowania dziecka w codziennym życiu poprzez rehabilitację, zaopatrzenie w sprzęt ortopedyczny, leczenie, prawa do niestosowania się do niektórych znaków drogowych dotyczących postoju oraz od 22 listopada 2004 roku w związku ze zmianą ustawy o dodatkach mieszkaniowych prawa do zamieszkiwania w oddzielnym pokoju, legitymacje dokumentujące niepełnosprawność dziecka, orzeczenia o wskazaniach do ulg i uprawnień, karty parkingowe dla uprawnionych osób niepełnosprawnych i placówek, zaświadczenia lekarskie dla potrzeb specjalnego zasiłku rodzinnego lub zwiększenia zasiłków rodzinnych dla dzieci niepełnosprawnych, zaświadczeń lekarskich dla potrzeb przyznania świadczeń rodzinnych. Od 1 lipca 2014 roku Zespół realizuje nowe zadanie, polegające na wydawaniu kart parkingowych. Na mocy przepisów ustawy z dnia 23 października 2013 roku o zmianie ustawy - Prawo o ruchu drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2013 r. poz. 1446) Przewodniczący Powiatowego Zespołu wydaje kartę parkingową: osobie niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności mającej znacznie ograniczone możliwości samodzielnego poruszania się, osobie niepełnosprawnej, która nie ukończyła 16 roku życia mającej znacznie ograniczone możliwości samodzielnego poruszania się, placówce zajmującej się opieką, rehabilitacją lub edukacją osób niepełnosprawnych mających znacznie ograniczone możliwości samodzielnego poruszania się. Zasady finansowania zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności regulują przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tj. Dz.U. z 2011 r., Nr 127, poz. 721, ze zm.). Zgodnie z art. 6 ust. 1a przedmiotowej ustawy wydatki związane z tworzeniem i działalnością zespołów są pokrywane ze środków finansowych budżetu państwa. Wydatki te mogą być również pokrywane ze środków finansowych jednostek samorządu terytorialnego. Śląski Urząd Wojewódzki przyznał na 2015 roku środki finansowe w wysokości 267 500 zł, (w tym na umowy zlecenie 55 344 zł), które nie zabezpieczały wydatków na 25

działalność Zespołu, a przede wszystkim na umowy zlecenia dla składów orzekających. Z rezerwy celowej w drugim półroczu 2015 roku zostały przyznane dodatkowe środki finansowe ze Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w wysokości 210 869 zł. Gmina Sosnowiec dofinansowała zadania realizowane przez Zespół kwotą 142 502 zł (w tym na umowy zlecenie 34 700 zł). Łącznie plan Powiatowego Zespołu wynosił 620 871 zł. Opłata za wydanie karty parkingowej w wysokości 21 zł stanowi dochód budżetu państwa i po potrąceniu przez gminę 5% jest przekazywana Wojewodzie. Dochód gminy z tego tyłu w roku 2015 wyniósł 1 577 zł. W 2015 roku Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Sosnowcu przyjął do rozpatrzenia 8 261 spraw. Szczegółowy podział przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela nr 9. Sprawy rozpatrywane przez Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności w latach 2013-2015 Rodzaj sprawy 2013 2014 2015 Liczba przyjętych wniosków o ustalenie niepełnosprawności i stopnia niepełnosprawności w tym: 4 133 4 905 4 701 Osoby przed 16-tym rokiem życia 290 333 333 Osoby po 16-tym roku życia 3 843 4 572 4 368 Liczba wydanych orzeczeń 4 124 4 609 4 827 Osoby przed 16-tym rokiem życia 296 324 337 w tym: Osoby po 16-tym roku życia stopień niepełnosprawności 3 828 4 285 4 490 Liczba wydanych legitymacji 1 263 1 312 1 471 Osobom przed 16-tym rokiem w tym: życia 223 245 244 Osobom po 16-tym roku życia 1 040 1 067 1 227 Liczba przyjętych odwołań 350 405 441 Liczba wydanych kart parkingowych x 513 1 502 Liczba przyjętych wniosków o wydanie kopii orzeczenia 123 113 146 Razem przyjętych spraw do realizacji 5 869 7 248 8 261 Źródło: Dane PZON opracowanie własne DAS IV. Aktywizacja społeczna i zawodowa bezrobotnych oraz innych osób niepozostających w zatrudnieniu Na koniec grudnia 2015 roku stopa bezrobocia w Sosnowcu zmniejszyła się w stosunku do lat ubiegłych i wynosiła 11,5%. Nadal jednak najczęstszym powodem ubiegania się o pomoc Ośrodka, są problemy spowodowane bezrobociem. Wśród 26

wszystkich środowisk obejmowanych świadczeniami pomocy społecznej ponad 63% stanowiły osoby korzystające z powodu bezrobocia. 1. Realizacja projektu systemowego Moda na sukces czyli kroki w samodzielność Dział ds. Pozyskiwania Funduszy Zewnętrznych do czerwca 2015 roku realizował projekt systemowy Moda na sukces - czyli kroki w samodzielność, współfinansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet VII, Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, Poddziałanie 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej. Głównym celem projektu było wzmacnianie aktywności i poprawa funkcjonowania klientów pomocy społecznej w sferze życia społecznego i zawodowego. Cele szczegółowe dostosowywane zostały do indywidualnych potrzeb uczestników i koncentrowały się przede wszystkim na rozwijaniu umiejętności przydatnych w interakcjach społecznych, w szczególności związanych z pełnieniem ról zawodowych (pracowniczych), rodzicielskich, wychowawczych i obywatelskich. Koszt realizacji projektu w roku 2015 wynosił 570 961,62 zł, z czego wkład własny stanowił 27 350,00 zł, a otrzymane dofinansowanie 543 611,62 zł. W roku 2015 w projekcie Moda na sukces czyli kroki w samodzielność wzięło udział 110 osób, w tym: 38 osób z problemem bezrobocia, 42 osoby - młodzież (w tym: niepełnoletni wychowankowie rodzin zastępczych, młodzież z problemem DDA), 16 osób z niepełnosprawnością, 11 osób - uczestników PAL, 3 osoby młodzież odbywająca staż. Projekt realizowano od 2008 roku. Ogółem działaniami projektowymi w latach 2008 do 2015 objęto 1 396 osób. Spośród tej grupy 726 osób tj. 52% usamodzielniło się i odeszło z systemu pomocy społecznej. Pozostałe 663 osoby (47,5%) nadal korzystają ze świadczeń pomocy społecznej, 7 osób tj. 0,5% zmarło. Co trzecia osoba tj. 34,6 % beneficjentów po zakończeniu udziału w projekcie uaktywniła się zawodowo (436 osób podjęło zatrudnienie a 47 prace społecznie użyteczne). W 2015 roku podobnie jak w latach poprzednich każdy z uczestników projektu został objęty co najmniej trzema instrumentami aktywnej integracji, czyli działaniami projektowymi służącymi poprawie funkcjonowania w sferze zawodowej i społecznej. Instrumenty aktywnej integracji zrealizowane w roku 2015 1. Szkolenie warsztatowe z zakresu rozwoju osobistego i kompetencji społecznych 27

adresowane było do osób bezrobotnych, zagrożonych wykluczeniem społecznym, nakierowane na wykształcenie u uczestników umiejętności m.in.: z zakresu komunikacji interpersonalnej, zarządzania czasem, radzenia sobie w sytuacjach stresowych, rozwiązywania konfliktów, przeciwdziałania postawom pasywnym, rozbudzanie umiejętności adaptacyjnych i wzmacnianie postaw sprzyjających aktywizacji zawodowej. Szkolenie ukończyło 30 osób. 2. Doradztwo zawodowe nastawione było na wypracowanie indywidualnych planów działania, określenie predyspozycji zawodowych i wytyczenie ścieżki rozwoju zawodowego oraz podtrzymanie i utrwalenie motywacji do aktywnego poszukiwania pracy. Doradztwo zawodowe ukończyło łącznie 52 uczestników, w tym: 30 osób bezrobotnych, 13 młodzieży i 9 uczestników PAL. 3. Kursy zawodowe - rodzaje kursów dostosowane zostały do indywidualnych potrzeb uczestników projektu oraz potrzeb rynkowych. Po przeprowadzeniu indywidualnych spotkań z doradcą zawodowym zostały zorganizowane kursy zaprezentowane w poniższej tabelach. Tabela nr 10. Kursy zorganizowane w 2015 roku Nazwa kursu Liczba uczestników Nowoczesny sprzedawca 7 Pracownik magazynu 4 Pracownik biurowy 4 Opiekun osoby starszej i niepełnosprawnej Stylizacja paznokci, zagęszczanie rzęs 4 Spawacz MIG/MAG 3 Opiekun do dziecka 1 Mała gastronomia 1 Operator koparko - ładowarki 2 Źródło: Dane MOPS opracowanie własne DAS 4 Zajęcia teoretyczne i praktyczne, miały na celu uzyskanie przez uczestników nowych kwalifikacji zawodowych, zmianę lub uzupełnienie posiadanych już kwalifikacji zawodowych oraz przygotowanie uczestników do podjęcia pracy w zakresie nabytych umiejętności w określonym zawodzie. 4. Zorganizowano dodatkowy wyjazd szkoleniowy dla 16 osób z niepełnosprawnością. Podczas trwania wyjazdu uczestnicy brali udział w zajęciach warsztatowych nakierowanych na poprawę funkcjonowania psychospołecznego, w tym wzmocnienie samooceny i zwiększanie aktywności w sferze zawodowej. Ponadto każdy uczestnik miał 28

zagwarantowane konsultacje z doradcą zawodowym oraz zajęcia usprawniające. 5. Warsztaty z zakresu równości szans kobiet i mężczyzn podczas warsztatów omówiono pojęcie stereotypu, uprzedzenia, dyskryminacji, płci biologicznej, płci społeczno kulturalnej, różnicę między płcią biologiczną a społeczno kulturową, obszary dyskryminacji oraz bariery równościowe. Warsztaty ukończyło 48 osób. 6. Działania na rzecz osób z syndromem DDA (Dorosłe Dzieci Alkoholików), w tym: a) cykl zajęć profilaktyczno-edukacyjnych nastawiony na wzmocnienie samoświadomości w aspektach związanych z problematyką alkoholową (przemoc, współuzależnienie) oraz indywidualne poradnictwo terapeutyczne. Zajęcia ukończyło 10 osób, b) szkolenie wyjazdowe z zakresu profilaktyki uzależnień DDA poświęcone m.in. zdobywaniu i poszerzaniu wiedzy z zakresu mechanizmów leżących u podstaw syndromu DDA oraz odreagowaniu trudnych emocji i wzmacnianiu samooceny. Szkolenie ukończyło 9 osób. 7. Działania na rzecz niepełnoletnich wychowanków rodzin zastępczych: a) wyjazdowe szkolenie z zakresu komunikacji interpersonalnej dla niepełnoletnich wychowanków rodzin zastępczych oraz ich opiekunów (rodziców zastępczych) mające na celu wyposażenie uczestników w umiejętności poprawiające jakość wzajemnych relacji, w tym komunikację w relacjach rodzinnych. W szkoleniu wzięło udział 9 niepełnoletnich wychowanków wraz z opiekunami, b) szkolenie stacjonarne z zakresu komunikacji interpersonalnej dla niepełnoletnich wychowanków rodzin zastępczych oraz ich opiekunów (rodziców zastępczych) szkolenie uzupełniające nastawione na wzmocnienie i pogłębienie umiejętności zdobytych na szkoleniu wyjazdowym. Szkolenie ukończyło 9 niepełnoletnich wychowanków wraz z opiekunami. Działania środowiskowe zrealizowane w roku 2015 w ramach Programów Aktywności Lokalnej (PAL) W ramach projektu w 2015 roku w rejonie pracy socjalnej Punktu Terenowego Nr 5 (rejon Pogoń) kontynuowano realizację Programu Aktywności Lokalnej oraz w rejonie pracy socjalnej Punktu Terenowego Nr 2 Centrum realizowano Program Aktywności Lokalnej dla młodzieży. Działania realizowane w ramach PAL w rejonie Pogoni w roku 2015: 1. Utworzenie i prowadzenie 1 grupy samopomocowej dla osób bezrobotnych 8 spotkań. Spotkania miały charakter wspierający z elementami grupowego poradnictwa prowadzonego przez animatorkę społeczności lokalnej, pracowników socjalnych oraz doradcę zawodowego. W zajęciach uczestniczyło łącznie 11 osób. 2. Przeprowadzenie treningu umiejętności społecznych z elementami aktywnego poszukiwania pracy z indywidualnym doradztwem zawodowym (30 godzin zajęć warsztatowych oraz 3 godziny indywidualnego doradztwa). Podczas treningu uczestnicy 29

zdobywali wiedzę m.in.: z zakresu autoprezentacji, sposobów poszukiwania pracy, przedsiębiorczości, prawa pracy oraz stylizacji i wizażu. Warsztaty ukończyło 9 osób. 3. Prowadzenie Punktu Informacji Obywatelskiej, w którym specjaliści (pracownicy socjalni, psycholog, pedagog i prawnik) udzielali indywidualnych porad mieszkańcom Sosnowca. 4. Redagowanie i wydawanie lokalnej gazetki Puls Dzielnicy. 5. Organizacja imprezy plenerowej Dzień Sąsiada. 6. Zajęcia profilaktyczno-edukacyjne dla dzieci i dorosłych: a) dla dzieci - zajęcia ogólnorozwojowe, z udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej, plastyczne (decoupage, malowanie na szkle). Dodatkowo dzieci, które wymagały pomocy w nauce korzystały z korepetycji, udzielanych w ramach wolontariatu, b) dla osób dorosłych (w szczególności seniorów) - na temat profilaktyki i rehabilitacji zwyrodnień stawów, otyłości, chorób układu krążenia i kręgosłupa. Ponadto zorganizowano warsztaty plastyczne (decoupage, malowanie na szkle), wyjścia kulturalno - integracyjne do kina i teatru oraz spotkania z mieszkańcami m.in. na temat bezpieczeństwa w dzielnicy i możliwości poprawy jakości życia mieszkańców. 7. Warsztaty edukacyjne z zakresu medycznych, psychicznych, społecznych oraz prawnych skutków uzależnień dla młodzieży w ramach PAL. Zakres tematyczny obejmował zagadnienia związane z problematyką uzależnienia od alkoholu, narkotyków, dopalaczy, hazardu i wirtualnych społeczności. Działania realizowane w ramach PAL dla młodzieży w rejonie Centrum w roku 2015: 1. Warsztaty edukacyjne z zakresu medycznych, psychicznych oraz społecznych skutków uzależnień, prowadzone były przez zatrudnionego na umowę - zlecenie psychoterapeutę. 2. Dodatkowo młodzież uczestniczyła w wyjściach integracyjnych do kina, oraz na zajęcia sportowe (siłownia, fitness, ścianka wspinaczkowa, Laserhouse). 2. Realizacja projektu pozakonkursowego Razem, więcej, lepiej Od lipca 2015 roku Dział ds. Pozyskiwania Funduszy Zewnętrznych realizuje projekt pozakonkursowy Razem, więcej, lepiej, którego głównym celem jest poprawa funkcjonowania osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem w sferze społecznej i zawodowej. Koszt realizacji projektu pozakonkursowego w roku 2015 to 111 705,04 zł. W ramach działań o charakterze środowiskowym nadal realizowany był Program Aktywności Lokalnej w rejonie Zespołu Pogoń, gdzie kontynuowana jest działalność Klubu dla mieszkańców. W okresie wakacyjnym z uwagi na duże zainteresowanie mieszkańców Pogoni zarówno tych starszych jak i młodszych przeprowadzono zajęcia związane z rękodziełem artystycznym przy użyciu techniki decoupage (na drewnie, szkle, metalu, kartonie) oraz 30

techniki quilling (papieroplastyka). Odbyło się również spotkanie z liderką lokalną na temat aktualnych potrzeb społeczności lokalnej. W Klubie dla mieszkańców prowadzona była kampania informacyjna dotycząca Budżetu Obywatelskiego, w tym projektu, który złożyła liderka społeczności lokalnej Infrastruktura rekreacyjna siłownia na świeżym powietrzu. W ramach projektu pozakonkursowego realizowane są Programy Aktywności Lokalnej. PAL terytorialny obejmował rejon pracy socjalnej Zespołu Pogoń, natomiast PAL kategorialny prowadzony był w rejonie pracy socjalnej Zespołu Centrum dla osób bezrobotnych, oraz w rejonie pracy socjalnej Zespołu Wawel dla osób bezrobotnych oraz dla osób z niepełnosprawnością psychiczną. W związku z realizacją PAL, prowadzone były spotkania grup samopomocowych oraz w ramach wspierania inicjatyw obywatelskich odbywały się spotkania integracyjne, między innymi Andrzejki i Mikołajki dla uczestników projektu i ich otoczenia. 3. Klub Integracji Społecznej Klub Integracji Społecznej jest elementem wewnętrznej struktury organizacyjnej Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej i wchodzi w skład Zespołu ds. Integracji Społecznej i Wolontariatu. Działalność Klubu integracji Społecznej jest prowadzona w szczególności w oparciu o: ustawę o zatrudnieniu socjalnym, ustawę o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy ustawę o pomocy społecznej. Działania Klubu prowadzone są na podstawie regulaminu zatwierdzonego przez Dyrektora Ośrodka. W Klubie udzielane są również porady psychologiczne przez psychologa MOPS oraz psychologa w ramach wolontariatu. Celem Klubu jest realizowanie zadań z zakresu reintegracji społecznej i zawodowej skierowanych do osób zagrożonych wykluczeniem społecznym lub wykluczonych społecznie. Klub realizuje zadania poprzez ograniczenie zjawiska wykluczenia społecznego, minimalizowanie negatywnych skutków długotrwałego bezrobocia, prowadzenie poradnictwa zawodowego, psychologicznego, organizowanie działalności o charakterze terapeutycznym i edukacyjnym oraz kształtowanie umiejętności w zakresie komunikacji społecznej i interpersonalnej. Formuła Klubu ma umożliwić wzrost aktywności życiowej, wyzwolenie się z bierności i uzyskanie narzędzi do samodzielnego radzenia sobie z trudnościami, na jakie napotykają osoby długotrwale bezrobotne oraz niepełnosprawne. Dla efektywnej realizacji zadań niezbędne jest współdziałanie Klubu z podmiotami zewnętrznymi. Głównym celem KIS jest: minimalizowanie skutków bezrobocia, promowanie aktywności i przedsiębiorczości społecznej, 31

przygotowanie do podjęcia zatrudnienia np. w ramach prac społecznie użytecznych, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, pomoc w wychodzeniu z izolacji i osamotnienia. Klub Integracji Społecznej w Sosnowcu spełnia wiele funkcji, w tym: przygotowuje i prowadzi warsztaty oraz grupy wsparcia, oferuje poradnictwo z zakresu informacji zawodowej, oferuje pomoc psychologiczną indywidualną i grupową, oferuje pomoc prawną ze strony kuratorów zawodowych Sądu Rejonowego w Sosnowcu oferuje nieodpłatny dostęp do telefonu, komputerów w celu poszukiwania pracy dla uczestników Klubu, oferuje pomoc w przygotowaniu profesjonalnych aplikacji zawodowych, oferuje dostęp do aktualnych ofert pracy oraz szkoleń i kursów podnoszących lub uzupełniających kwalifikacje zawodowe, pomaga ofiarom przemocy i osobom z rodzin dotkniętych chorobą alkoholową. W ramach Klubu zajęcia prowadzone są w formie indywidualnej i grupowej. Dla osób zakwalifikowanych do grup warsztatowych prowadzone są zajęcia aktywizujące i psychoedukacyjne. Zajęcia prowadzą psychologowie, pracownicy socjalni, doradcy zawodowi, kuratorzy zawodowi Sądu Rejonowego w Sosnowcu, terapeuta ds. uzależnień, a także pracownicy z instytucji współpracujących z Klubem - Powiatowy Urzędu Pracy w Sosnowcu, Młodzieżowe Centrum Kariery z Katowic oraz Mobilne Centrum Informacji Zawodowej z Dąbrowy Górniczej. Zakres tematyczny zajęć obejmował: 1. Zajęcia reintegracyjne realizowane poprzez: a) reintegrację społeczną tj. pracę nad identyfikacją własnych zasobów i umiejętności, pracę nad budowaniem pozytywnej samooceny, radzenie sobie ze stresem, trening zachowań asertywnych, warsztat z zakresu poprawnej komunikacji interpersonalnej oraz autoprezentacji, b) reintegrację zawodową - kształtowanie postawy pro-aktywnej tj. warsztaty z zakresu umiejętności aktywnego poszukiwania pracy oraz wiedzy o rynku pracy, tworzenie dokumentacji aplikacyjnej, symulacja rozmów kwalifikacyjnych z pracodawcą (sesja z kamerą). Działania Klubu Integracji Społecznej Jednym z działań promocyjnych Klubu, mającym na celu zwiększenie dostępności do aktualnych ofert pracy w lokalnym środowisku było umieszczenie gabloty w KIS, w której zamieszczane są aktualne ogłoszenia o pracę pozyskiwane z Internetu, prasy oraz z firm zajmujących się pośrednictwem pracy. Tablica ta cieszy się dużym zainteresowaniem mieszkańców Sosnowca nieposiadających dostępu do Internetu i bieżącej prasy. Przez cały 32

rok 2015 prowadzone było doradztwo zawodowe, uczestnicy KIS uzyskali wsparcie w zakresie pisania CV, listów motywacyjnych, jak i poradnictwa zawodowego. Ogólnie przyjęto 131 uczestników poradnictwa, udzielono 297 porad, z czego sporządzono CV dla 74 osób. W ramach współpracy z wolontariatem oraz współpracy z psychologiem MOPS Sosnowiec, prowadzone były na terenie KIS porady psychologa dla osób wymagających wsparcia w tym zakresie. Z poradnictwa psychologicznego skorzystało łącznie 37 osób, udzielono ogółem 72 porady. Ponadto w 2015 roku wspólnie z Powiatowym Urzędem Pracy podpisano porozumienie na dwie edycje Programu Aktywizacja i Integracja, które przeznaczone były dla osób bezrobotnych, wykluczonych społecznie z profilu III. Uwzględniając gminny plan potrzeb w zakresie wykonywania prac społecznie użytecznych na okres do 30 listopada 2015 roku, co miesiąc przekazywano do Powiatowego Urzędu Pracy listy osób bezrobotnych bez prawa do zasiłku korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej, którzy mogli wykonywać w okresie od 1 lutego 2015 roku do 30 listopada 2015 roku na terenie miasta Sosnowca prace społecznie użyteczne. Klub Integracji Społecznej przekazał do Powiatowego Urzędu Pracy (PUP) informacje o 565 osobach chętnych do podjęcia tych prac. Z informacji uzyskanych z PUP w 2015 roku do wykonywania prac społecznie użytecznych skierowano 137 osób (46 kobiet, 91 mężczyzn). Pracę podjęło 96 osób (34 kobiety, 62 mężczyzn). W ramach współpracy z Sądem Rejonowym w Sosnowcu raz w miesiącu udzielane są bezpłatne porady przez kuratorów zawodowych dla osób opuszczających zakłady karne oraz przebywających na warunkowych zwolnieniach. Z porad kuratorów skorzystało 7 osób. Podsumowując, we wszystkich działaniach Klubu Integracji Społecznej wzięły udział łącznie 264 osoby. Udzielono łącznie 354 porad, natomiast do prac społecznie użytecznych skierowano 565 osób. 4. Wolontariat Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej Oferta pomocowa Ośrodka uzupełniana jest działaniami wolontarystycznymi. Wolontariusze współpracują z Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Sosnowcu w oparciu o porozumienie o wykonywaniu świadczeń wolontarystycznych na podstawie Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (tekst jednolity: Dz.U. 2014 roku poz.1118). Każdy wolontariusz przed przystąpieniem do pracy jest szkolony, a także zapoznawany z Regulaminem Pracy Wolontariusza. Przez cały okres współpracy każdy z wolontariuszy otrzymuje na bieżąco wsparcie ze strony koordynatora. 33

Część wolontariuszy podejmuje długoterminową współpracę z Ośrodkiem. Inni włączają się w działania na okres od 3 do 12 miesięcy i z uwagi na np. zmianę sytuacji życiowej zawieszają swoje działania wolontarystyczne. Tabela nr 11. Ilość czynnych wolontariuszy Ośrodka w latach 2013 2015 Rok 2013 2014 2015 Liczba czynnych wolontariuszy 58 90 79 Źródło: Dane MOPS opracowanie własne DAS W 2015 roku współpracę z sosnowieckim Ośrodkiem podjęło 79 wolontariuszy. Tabela nr 12. Wiek uczestników Wolontariatu Lp. Wiek uczestników Wolontariatu % Liczba 1. Od 14 do 18 roku życia 41,77 33 2. Od 19 do 30 roku życia 34,18 27 4. Od 31 do 50 roku życia 18,99 15 5. Powyżej 51 roku życia 5,06 4 Źródło: Dane MOPS opracowanie własne DAS Jak wskazuje tabela, niemal 76% wolontariuszy to osoby w przedziale wieku od 14 do 30 roku życia, a więc uczniowie gimnazjum, liceum, studenci, a także młodzi ludzie rozpoczynający dopiero swoją drogę zawodową. Tabela 13. Uczestnicy Wolontariatu według płci 2015 roku Wyszczególnienie Liczba Kobiety 60 Mężczyźni 19 Razem 79 Źródło: Dane MOPS opracowanie własne DAS W 2015 roku pomocą wolontarystyczną objęto 274 osoby. Tabela nr 14. Działania wolontarystyczne podejmowane w 2015 roku Rodzaj wykonywanych działań Liczba osób objętych pomocą Liczba wolontariuszy Praca z dziećmi 179 35 w tym indywidualna 6 5 34

Rodzaj wykonywanych działań w projektach (m.in. korepetycje, zajęcia pozalekcyjne, ferie zimowe, wakacje, imprezy okazjonalne) Liczba osób objętych pomocą Liczba wolontariuszy 175 32 Praca z osobami starszymi i niepełnosprawnymi 61 11 w tym indywidualna 11 8 w projektach i placówkach 50 3 Praca na rzecz osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością Źródło: Dane MOPS opracowanie własne DAS 34 5 Działania wolontarystyczne Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Sosnowcu prowadzone są w placówkach pomocy społecznej, placówkach pomocowych, a także w miejscu zamieszkania podopiecznych (pomoc indywidualna). Działania podejmowane w miejscu zamieszkania dostosowywane są do indywidualnych potrzeb osób wymagających wsparcia. W ramach pomocy indywidualnej wolontariusze m.in.: pomagają osobom starszym i niepełnosprawnym w codziennych czynnościach, wypełniają czas wolny, pomagają w dotarciu do lekarza. Pracując indywidualnie z dziećmi oraz z rodzinami, w tym z rodzinami wielodzietnymi, pomagają m.in.: w organizowaniu czasu wolnego, w nauce, w opiece nad dziećmi. W 2015 roku Centrum Wolontariatu MOPS pozyskał środki w ramach Minigrantu ArcelorMittal Działam, pomagam, jestem Wolontariuszem, w kwocie 5 000 zł na realizację projektu dla dzieci Bliskie spotkania z wiedzą. W ramach Minigrantu zostały zakupione bilety do kina, paczki mikołajkowe, zorganizowano wycieczki do Planetarium, GEOsfery na terenie Sadowej Góry oraz AgroPiknik w Jaworznie. V. Pomoc realizowana na podstawie ustawy o dodatkach mieszkaniowych i ustawy prawo energetyczne 1. Dodatek mieszkaniowy Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej realizuje zadania nałożone ustawą o dodatkach mieszkaniowych. Dodatek mieszkaniowy jest świadczeniem pieniężnym wypłacanym z funduszy publicznych, mającym na celu umożliwienie osobom o niskich dochodach pokrycie części kosztów utrzymania mieszkania. Taka forma pomocy dla osób, które przy wykorzystaniu własnych możliwości finansowych nie są w stanie pokryć obciążających ich kosztów związanych z zajmowaniem lokalu mieszkalnego, została wprowadzona Ustawą 35

z dnia 2 lipca 1994 roku o najmie lokali i dodatkach mieszkaniowych. Obecnie zasady i tryb przyznawania, ustalania wysokości i wypłacania dodatków mieszkaniowych reguluje Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 roku o dodatkach mieszkaniowych (tekst jednolity Dz. U. z 2013 roku poz. 966 z późn. zmianami). Zgodnie z wymienioną ustawą osoba ubiegająca się o dodatek mieszkaniowy musi spełniać ściśle określone przesłanki, do których zaliczamy między innymi posiadanie tytułu prawnego do zajmowanego lokalu mieszkalnego o określonej powierzchni normatywnej, w zależności od liczby członków gospodarstwa domowego i osiąganie odpowiedniego dochodu. Dodatek mieszkaniowy przysługuje, jeżeli średni miesięczny dochód na jednego członka gospodarstwa domowego w okresie trzech miesięcy poprzedzających złożenie wniosku o przyznanie dodatku mieszkaniowego nie przekracza 175% kwoty najniższej emerytury w gospodarstwie jednoosobowym i 125% tej kwoty w gospodarstwie wieloosobowym obowiązującej w dniu złożenia wniosku. Od 1 marca 2015 roku kwota najniższej emerytury wynosi 880,45 zł brutto. Od 1 stycznia 2004 roku wypłata dodatków mieszkaniowych w całości finansowana jest z budżetu gminy na terenie, której położony jest lokal. Świadczenie przyznawane jest zawsze na okres sześciu miesięcy. Jego wysokość stanowi różnicę wysokości wydatków ponoszonych na utrzymanie mieszkania a wskazanym ustawą procentowym udziałem średniego miesięcznego dochodu gospodarstwa domowego. Gmina może uchwałą obniżyć lub podwyższyć 70% wskaźnik określający wysokość wypłacanego dodatku mieszkaniowego w granicach 20 punktów procentowych. Oznacza to, że maksymalna wysokość wypłacanych dodatków może kształtować się w przedziale od 50% do 90% wydatków czynszowych. W Sosnowcu zgodnie z uchwałą Rady Miasta od 1 grudnia 2013 roku do 31 grudnia 2014 roku przyznawane były dodatki mieszkaniowe, które wraz z ryczałtem nie przekraczały 60% faktycznie poniesionych wydatków przypadających na utrzymanie lokalu lub na normatywną powierzchnię zajmowanego lokalu mieszkalnego. Ponownie Rada Miasta uchwałą obniżyła wysokość wskaźnika procentowego o 10 punktów procentowych od 1 marca 2015 roku na czas nieokreślony. W 2015 roku z pomocy w formie dodatku mieszkaniowego skorzystało 5 529 gospodarstw domowych. W ciągu ostatnich lat można było zaobserwować stały wzrost liczby gospodarstw korzystających z dofinansowania do czynszu. Jednak w roku ubiegłym liczba gospodarstw korzystających z dodatku nieznacznie spadła Sytuacja ta spowodowana jest m.in.: utratą tytułów prawnych do lokalu oraz zgonem wnioskodawców korzystających wcześniej z dodatku mieszkaniowego oraz odmowy przyznania dodatku mieszkaniowego z powodu niespełnienia kryteriów ustawowych. 36

Wykres nr 9. Liczba gospodarstw domowych korzystających dodatku mieszkaniowego w latach 2013 2015 Źródło: Dane DDM opracowanie własne DAS Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w 2015 roku na wypłatę świadczeń w formie dodatku mieszkaniowego wydał łącznie 12 876 302,80 zł. Wypłacono 51 701 świadczeń, a średnia kwota dodatku osiągnęła wartość 249,05 zł. Tabela nr 15. Liczba i kwota wypłaconych dodatków mieszkaniowych w latach 2013 2015 Rok Kwota wypłaconych dodatków w zł Liczba wypłaconych dodatków Średni dodatek w zł 2013 12 537 438 51 520 243,35 2014 12 933 185 52 248 247,53 2015 12 876 303 51 701 249,05 Źródło: Dane DDM opracowanie własne DAS W roku 2015 obserwuje się spadek liczby wypłaconych świadczeń a tym samym spadek wartości wypłaconych świadczeń. Sytuacja ta spowodowana jest, jak wcześniej wspomniano, zgonami wnioskodawców oraz utratą tytułów prawnego do lokalu, na który był przyznany dodatek mieszkaniowy, co skutkowało wygaszeniem decyzji oraz wstrzymaniem wypłaty świadczeń. Na powyższą sytuację mają wpływ również zaległości czynszowe powstałe w trakcie obowiązywania decyzji administracyjnej, z uwagi na zaległości wypłata dodatku mieszkaniowego zostaje wstrzymana. W 2015 roku zostało wstrzymanych 1 176 świadczeń na łączną kwotę 297 464,26 zł, w tym 736 świadczeń o wartości łącznej 188 988,18 zł, to świadczenia wstrzymane z powodu zaległości czynszowych, z czego odblokowanych zostało 311 świadczeń na łączną kwotę 82 200,13 zł. Z powyższego wynika, iż niecałe 50% wnioskodawców, którym została wstrzymana wypłata dodatku 37