klasa II katechezy 28-40 zeszyt 3 IVb. Ukrzyżowany i Zmartwychwstały V. Nadzieja nowego życia VIa. Życie z Chrystusem zmartwychwstałym
39. POJEDNANIE I POKUTA I. ZAŁOŻENIA KATECHEZY 1. Cel katechezy Uświadomienie znaczenia przystępowania do sakramentu pojednania. 2. Treść orędzia zbawczego Sakrament pokuty, zwany również sakramentem pojednania, został ustanowiony przez Chrystusa, który zwrócił się do apostołów słowami: Którym odpuścicie grzechy, są im odpuszczone, a którym zatrzymacie, są im zatrzymane (J 20, 23; por. Mt 16, 19; 18, 18). Początkowo (w ciągu pierwszych trzech wieków) sakrament pokuty udzielany był rzadko, gdyż wśród chrześcijan panowało przeświadczenie, że nawrócenie z grzechów przypieczętowane chrztem dokonuje się ostatecznie, raz na zawsze, nie ma więc możliwości ponowienia łaski nawrócenia (por. Hbr 6, 6). Apostołowie jednak, świadomi, że przekazana im przez Jezusa posługa pojednania dotyczy nie tylko tych, którzy przyjmują chrzest, ale również tych, którzy po przyjęciu chrztu ponownie popadli w grzechy, wzywali do nawrócenia: św. Paweł nawołuje do pokuty czarnoksiężnika Szymona (por. Dz 8, 22), raduje się na wieść, że Koryntianie okazali skruchę (por. 2 Kor 7, 9n), poleca Tymoteuszowi karcić opornych, mając nadzieję, że Bóg udzieli im łaski skruchy (por. 2 Tm 2, 25). Od IV wieku praktyka udzielania sakramentu pokuty była znacznie częstsza, jednak pokuta była trudną drogą do odzyskania utraconej świętości: po wyznaniu grzechów następował długi, często kilkuletni okres pokutowania, po którym dopiero otrzymywało się
68 VI. Życie z Chrystusem zmartwychwstałym rozgrzeszenie. Współczesna praktyka pokutna sięga początków średniowiecza. W 1215 r. Sobór Laterański wprowadził jako przykazanie kościelne wymóg przynajmniej corocznej spowiedzi i przyjęcia Komunii w czasie wielkanocnym. Istotą sakramentu pojednania jest nawrócenie, które oznacza zmianę całego człowieka, głęboką przemianę wewnętrzną zakładającą powrót do Boga, a przede wszystkim zmianę postępowania. Proces ten określany jest w Biblii najczęściej jako: zmiana drogi, powrót, zawrócenie z drogi. W określeniach tych wyraża się istota nawrócenia, które zakłada uznanie grzechu i przemianę całego sposobu życia (metanoia): odwrócenie się od zła i zwrócenie się do Boga. Podobnie jak prorocy narodu wybranego podkreślali, żeby rozdzierać przed Bogiem swoje serca, a nie szaty, tak i Jezus podkreśla wewnętrzny aspekt nawrócenia: najważniejsza jest przemiana dokonująca się w sercu człowieka, sprawiająca, że staje się on jak dziecko (por. Mt 18, 3). Chociaż wysiłek powrotu musi zostać podjęty przez człowieka, nawrócenie w istocie jest łaską, poprzedzaną zawsze inicjatywą Bożą: Pasterz sam wychodzi na poszukiwanie zaginionej owcy (por. Łk 15, 4n; 15, 8). Ogrom Bożego miłosierdzia wobec wyrażającego chęć powrotu grzesznika ilustruje przypowieść Jezusa o miłosiernym ojcu, który pierwszy wybiega na spotkanie swojego syna: A gdy był jeszcze daleko, ujrzał go jego ojciec i wzruszył się głęboko; wybiegł naprzeciw niego, rzucił mu się na szyję i ucałował go (Łk 15, 20). W sakramencie pojednania objawia się prawdziwie Dobra Nowina Jezusa Chrystusa, który zachęca grzesznika, by zwrócił się do Niego z całą ufnością, jako do Tego, który ma na ziemi władzę odpuszczania grzechów (por. Mt 9, 6). W ciągłym nawracaniu, codziennym umieraniu dla grzechu i powstawaniu do życia dla Boga i bliźnich pomaga chrześcijaninowi łaska sakramentalna i rada ze strony spowiednika. Chociaż sakrament pojednania nazywa się powszechnie spowiedzią, nie jest to słuszne, ponieważ spowiedź stanowi jedynie jeden z warunków dobrego przeżycia tego sakramentu. Rachunek sumienia, żal za grzechy, spowiedź, mocne postanowienie poprawy, zadośćuczynienie to pięć warunków koniecznych do dobrego przeżycia sakramentu. Szczególnie istotnym warunkiem jest żal za grzechy. Prowadzi on penitenta do wyznania grzechów przed Bogiem, postanowienia poprawy i zadośćuczynienia. Żal za grzechy jest decyzją nawrócenia, co ilustruje postawa syna marnotrawnego: Zabiorę się i pójdę do mego ojca, i powiem mu: Ojcze, zgrzeszyłem przeciw Bogu i względem ciebie ( Łk 15, 18).
39. Pojednanie i pokuta 69 Sobór Watykański II w Konstytucji o liturgii wskazuje, że obrzęd sakramentu pojednania należy ująć w taki sposób, by był on jasny i zrozumiały dla wiernych (por. nr 72). Sam obrzęd sakramentu odbywa się zazwyczaj w konfesjonale lub w specjalnie przygotowanym do tego miejscu w Kościele. Kapłan i penitent przygotowują się do sakramentu przez modlitwę: kapłan wzywając Ducha Świętego z prośbą o światło, penitent natomiast rozważając własne życie w świetle przykazań i przykładu Chrystusa. Jeśli penitent nie jest znany kapłanowi, powinien się przedstawić: kim jest, jaki wykonuje zawód, jakie ma trudności w prowadzeniu życia chrześcijańskiego itd. Wyznanie grzechów i napomnienie kapłańskie odbywa się w poczuciu braterskiej miłości i tajemnicy Paschalnej Chrystusa. Następnie kapłan wypowiada formułę odpuszczenia grzechów, po której następuje uwielbienie Boga za Jego dobroć i łaskę. W wyjątkowych przypadkach stosuje się obrzęd pojednania wielu penitentów z ogólną spowiedzią i rozgrzeszeniem. 3. Metody i środki dydaktyczne filiżanka herbaty pytania do eksperta audycja rozbity dzban nagranie wypowiedzi 4. Literatura pomocnicza A. Kokoszka, Zobowiązujące znaki łaski. Sakramentologia moralna, cz. I, Tarnów 1995. A. Rouet, Zrozumieć sakramenty, przekł. E. Buszewicz, espe, Kraków 2004. B. Testa, Sakramenty Kościoła, Pallottinum, Poznań 1998. E. Staniek, Kościół i sakramenty, Wyd. Św. Stanisława BM Archidiecezji Krakowskiej, Kraków 1995. K. Rahner, Sakramenty Kościoła, WAM, Kraków 1997. K. Rahner, H. Vorgrimler, Mały Słownik teologiczny, przeł. T. Mieszkowski, P. Pachciarek, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1987. K. Romaniuk, Sakramentologia biblijna, Warszawa 1991. T. Schneider, Znaki bliskości Boga. Zarys sakramentologii, tł. bp J. Tyrawa, Wrocław 1995. Słownik teologiczny, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1985.
70 VI. Życie z Chrystusem zmartwychwstałym Słownik teologii biblijnej, red. X. Léon-Dufour, tł. i oprac. K. Romaniuk, Pallottinum, Poznań Warszawa 1973. II. PROPOZYCJA ORGANIZACJI KATECHEZY 1. Plan katechezy A. Wstęp Szukamy związków pomiędzy rozbitym dzbanem i grzechem. B. Rozwinięcie Wyjaśniamy sens sakramentu pokuty. C. Zakończenie Określamy nasze stanowisko wobec sakramentu pojednania. 2. Katecheza A. Wstęp Kładziemy w widocznym miejscu rozbity gliniany dzban lub szklany wazon. Prosimy, by uczniowie powiedzieli, jakie skojarzenia przywodzi im na myśl ten widok. Po wypowiedzi wszystkich zwracamy uwagę, że przyczyną rozbicia życia Bożego w człowieku jest grzech. Stawiamy problem katechezy: Jak uleczyć pęknięcia i rozbicia w duszy spowodowane przez grzech? B. Rozwinięcie Dzielimy klasę na grupy. Każda grupa przygotowuje pytania związane z sakramentem pokuty i w oparciu o tekst w podręczniku redaguje na nie odpowiedź. Następnie organizujemy pytania do eksperta, którym jest przedstawiciel każdej grupy. Poszczególne grupy stawiają pytania, a ich przedstawiciel udziela przed całą klasą przygotowanej wcześniej odpowiedzi.
39. Pojednanie i pokuta 71 W podsumowaniu stwierdzamy, że istota sakramentu pokuty, którą Kościół odczytuje z Pisma Świętego i Tradycji Kościoła, była także przedmiotem objawień prywatnych, które choć nie dodają nic nowego do Objawienia powszechnego, to jednak mogą przyczyniać się do ożywienia wiary chrześcijan. Cytujemy słowa, które Pan Jezus skierował do św. Faustyny: Dziś powiedział mi Pan: Córko, kiedy przystępujesz do spowiedzi świętej, do tego źródła miłosierdzia Mojego, zawsze spływa na twoją duszę Moja krew i woda, która wyszła z Serca Mojego, i uszlachetnia twą duszę. Za każdym razem, jak się zbliżasz do spowiedzi świętej, zanurzaj się cała w Moim miłosierdziu z wielką ufnością, abym mógł zlać na duszę twoją hojność swej łaski. Kiedy się zbliżasz do spowiedzi, wiedz o tym, że Ja sam w konfesjonale czekam na ciebie, zasłaniam się tylko kapłanem, lecz sam działam w duszy. Tu nędza duszy spotyka się z Bogiem miłosierdzia (Dzienniczek 1602). C. Zakończenie Wyjaśniamy uczniom, że każdy z nich jest w tej chwili ekspertem, do którego skierowany został list. Odtwarzamy wypowiedź. Czy spowiedź istniała zawsze w obecnej postaci? Ostatnio natknąłem się na artykuł dotyczący spowiedzi w Kościele katolickim, zaintrygował mnie on i sprowokował do przemyśleń. Spowiedź jest chyba «najtrudniejszym» z sakramentów (przynajmniej dla mnie), dlatego doświadczyłem jej tylko kilka razy w życiu i mogę powiedzieć, że nie są to miłe wspomnienia, niestety. Przecież chyba naturalnym ludzkim odruchem jest fakt, iż człowiek wstydzi się tego, co w jego życiu było złe. Czasem sam nie chce nawet myśleć o tym, co uczynił, a musi to na głos wypowiedzieć w konfesjonale, a do tego słucha tego drugi człowiek... Skoro Bóg zna wszystkie moje grzechy i przewinienia, to w jakim celu muszę się nimi z kimś dzielić? Czy jest to jakaś próba? Do tego kwestia «regułki» przy spowiedzi, czy musi być ona wypowiedziana dokładnie i czy jest wymagana, aby spowiedź uznać za ważną? Ostatnio coraz mocniej dotyka mnie kryzys wiary... Kiedyś wierzyłem bardzo mocno, teraz to wszystko się rozmyło. Czasem dziwna siła ciągnie mnie do konfesjonału (nie byłem tam już 8 lat) i chciałbym zakończyć ten okres. Z drugiej strony jest strach, który skutecznie mnie od tego odciąga. I tak trwam sobie w smutku nie ukrywajmy i wewnętrznym rozdarciu, powoli tracę wiarę, albo już ją straciłem. Czy nie lepiej byłoby pozostać tylko przy spowiedzi powszechnej? Gorąco pozdrawiam Marcin.
72 VI. Życie z Chrystusem zmartwychwstałym Prosimy, by uczniowie odpowiedzieli na problemy dotyczące sakramentu pokuty zawarte w wypowiedzi. 3. Zeszyt ucznia Temat: POJEDNANIE I POKUTA Zapis stanowią pytania i odpowiedzi ułożone podczas pracy w grupach. 4. Praca domowa Spróbuj każdego dnia przez chwilę zastanowić się nad sobą i dokonać krótkiego rachunku sumienia.
Spis treści 28. NIEDZIELA WIELKANOCNA ZMARTWYCHWSTANIA PAŃSKIEGO............. 1 29. OKRES WIELKANOCNY................................................... 6 30. WIERZĘ W DUCHA ŚWIĘTEGO............................................ 11 31. TAJEMNICA TRÓJCY ŚWIĘTEJ............................................ 18 V. NADZIEJA NOWEGO ŻYCIA................................................ 23 32. JEZUS W CHWALE OJCA................................................. 25 33. POWOŁANI DO ŚWIĘTOŚCI............................................... 32 34. CHRZEŚCIJANIN WOBEC ŚMIERCI........................................ 37 35. NADZIEJA WIECZNEGO SZCZĘŚCIA....................................... 42 VI. ŻYCIE Z CHRYSTUSEM ZMARTWYCHWSTAŁYM............................ 49 36. SAKRAMENTY KOŚCIOŁA............................................... 51 37. EUCHARYSTIA.......................................................... 57 38. CHRZEST............................................................... 62 39. POJEDNANIE I POKUTA.................................................. 67 40. NAMASZCZENIE CHORYCH.............................................. 73