HISTORIA UZDROWISK W KARPATACH WSCHODNICH

Podobne dokumenty
Turystyka uzdrowiskowa Wapienne i Wysowa Zdrój

Karpaty. Rafał Kwatek. Kurs Przodownika Turystyki Górskiej PTTK 2012

NAJMNIEJSZE I JEDYNE UZDROWISKO KARPACKIE Z WODAMI SIARCZKOWYMI W MIEJSCOWOŒCI WAPIENNE KO O GORLIC

Dotychczasowy stan rozwoju geotermii w Polsce i naturalne warunki jej rozwoju

Wrocław, dnia 15 stycznia 2013 r. Poz. 277 UCHWAŁA NR XIX/109/12 RADY MIASTA JEDLINA-ZDRÓJ. z dnia 27 września 2012 r.

WODY PODZIEMNE POŁUDNIOWO-WSCHODNIEJ CZĘŚCI WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO

KORŇANSKÝ ROPNÝ PRAMEN UNIKATOWE GEOSTANOWISKO PÓŁNOCNEJ SŁOWACJI KORŇANSKÝ ROPNÝ PRAMEN UNIQUE GEOSITE OF NORTHERN SLOVAKIA

Andrzej Gonet*, Aleksandra Lewkiewicz-Ma³ysa*, Jan Macuda* ANALIZA MO LIWOŒCI ZAGOSPODAROWANIA WÓD MINERALNYCH REJONU KROSNA**

Kurs Przodownika Turystyki Górskiej edycja 2012

Lądek Zdrój jako. uzdrowisko

Ustroń. Uzdrowisko, ośrodek wczasowy i wypoczynkowy na Śląsku Cieszyńskim

UWARUNKOWANIA DO ZMIANY STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY MIEJSCE PIASTOWE

powiat jeleniogórski

OPINIA GEOTECHNICZNA

TYMCZASOWY STATUT UZDROWISKA SWOSZOWICE

Pochodzenie wód podziemnych

Wody mineralne i lecznicze Polski, wody jako źródło energii. Akademia Górniczo-Hutnicza Katedra Hydrogeologii i Geologii InŜynierskiej

POTENCJAŁ I PERSPEKTYWY WYKORZYSTANIA ZASOBÓW GEOTERMALNYCH W POLSCE WSPIERANIE PRZEZ PIG PIB ROZWOJU GEOTERMII ŚREDNIOTEMPERATUROWEJ W POLSCE

MINISTERSTWO ZDROWIA DEPARTAMENT ORGANIZACJI OCHRONY ZDROWIA WYDZIAŁ DO SPRAW UZDROWISK WARSZAWA UL. MIODOWA 15

CHARAKTERYSTYKA HYDROGEOCHEMICZNA WÓD LECZNICZYCH RABKI-ZDROJU

Karpaty zewnętrzne fliszowe

UCHWAŁA NR XIX/109/12 RADY MIASTA JEDLINA-ZDRÓJ. z dnia 27 września 2012 r.

Opina geotechniczna. Sp. z o.o. BIURO BADAWCZO-PROJEKTOWE Geologii i Ochrony Środowiska. dla koncepcji budowy mostu na rzece Soła w miejscowości Łęki

Olsztyn, dnia 12 lipca 2013 r. Poz UCHWAŁA NR XXXVI/237/2013 RADY MIEJSKIEJ W GOŁDAPI. z dnia 29 maja 2013 r.

CHARAKTERYSTYKA HYDROCHEMICZNA WÓD PODZIEMNYCH BESKIDU SĄDECKIEGO THE HYDROCHEMICAL CHARACTERISTICS OF THE GROUNDWATER IN THE BESKID SĄDECKI

TURNUSY REHABILITACYJNE DLA AMAZONEK 14 DNI W UZDROWISKU BUSKO ZDRÓJ. w Szpitalu Uzdrowiskowym KRYSTYNA i Sanatorium MARCONI

Karta rejestracyjna terenu zagrożonego ruchami masowymi Ziemi

fot. J. Ciepliński Tężnia Solankowa i Pijalnia Wód Mineralnych w Parku Zdrojowym

OBSZARY I TERENY GÓRNICZE

TRUSKAWIEC SANATORIUM SZACHTAR AUTOKAR

TRUSKAWIEC SANATORIUM SZACHTAR AUTOKAR

WODY MINERALNE I LECZNICZE ANTYKLINY IWONICZA-ZDROJU RUDAWKI RYMANOWSKIEJ

CUDOWNE ŹRÓDEŁKA PODKARPACIA

Zabytki techniki przemysłowej w Karpatach

WGGIOŚ Egzamin inżynierski 2014/2015 WYDZIAŁ: GEOLOGII, GEOFIZYKI I OCHRONY ŚRODOWISKA KIERUNEK STUDIÓW: GÓRNICTWO I GEOLOGIA

Streszczenie. Abstrakt. 1. Inwentaryzacja

1. Wstęp. 1.1 Dane ogólne. 1.2 Cel projektowanych prac. 1.3 Zapotrzebowanie na wodę, wymagania odnośnie jej jakości, przeznaczenie wody

ANALIZA CHEMIZMU WÓD PODZIEMNYCH UTWORÓW MIOCENU W ZAPADLISKU PRZEDKARPACKIM POD K TEM W AŒCIWOŒCI LECZNICZYCH

S T A T U T U Z D R O W I S K A Ż E G I E S T Ó W

Prof. dr hab. inż. Nestor Oszczypko Kraków, grudzień 2012 r. Recenzja rozprawy habilitacyjnej i dorobku naukowego dr inż.

POTENCJAŁ ZASOBOWY POLSKI W ZAKRESIE GAZU I ROPY NAFTOWEJ Z PUNKTU WIDZENIA DZIAŁALNOŚCI POSZUKIWAWCZEJ PGNIG SA

Kompleks mineralnych basenów w Solcu-Zdroju pierwszy w Polsce projekt hybrydowy już w fazie eksploatacji

DOKUMENTACJA GEOTECHNICZNA

STRESZCZENIE S OWA KLUCZOWE. Sk³ad chemiczny wód, wody lecznicze, wody swoiste, wody mineralne, wody termalne, Zapadlisko Przedkarpackie

Wstępne studia możliwości wykorzystania energii geotermalnej w ciepłownictwie na przykładzie wybranych miast - Lądek-Zdrój

UCHWAŁA NR XXIX/158/09 RADY MIASTA JEDLINA-ZDRÓJ z dnia 29 października 2009 r. w sprawie ustanowienia Statutu Uzdrowiska Jedlina-Zdrój

V FORUM FUNDUSZY EUROPEJSKICH WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

Najwyższymi górami w Ameryce Południowej są Andy. Ciągną się one wzdłuż północnego i zachodniego wybrzeża kontynentu na długość ok km.

OPINIA GEOTECHNICZNA

Oferta nieruchomości Działki na Mazurach- Jagodziny, gmina Dąbrówno

Rok akademicki: 2016/2017 Kod: BGG GG-s Punkty ECTS: 2. Kierunek: Górnictwo i Geologia Specjalność: Geologia górnicza

Rok akademicki: 2016/2017 Kod: BEZ s Punkty ECTS: 4. Poziom studiów: Studia I stopnia Forma i tryb studiów: -

OPINIA GEOTECHNICZNA

Wizytacja stacji hydrogeologicznych sieci obserwacyjno-badawczej wód podziemnych kwietnia 2015 r.

ZGŁOSZENIE DO KONKURSU TOP INWESTYCJE KOMUNALNE 2013 MIASTO I GMINA UZDROWISKOWA MUSZYNA

Biuro Projektowe UPAK Pielgrzymowice ul. Ruptawska 13. Urząd Miasta Ustroń ul. Rynek Ustroń

UNIEJÓW UZDROWISKO TERMALNE

Bilans zasobów gazu ziemnego

Ćwiczenia terenowe Wyżyny Polskie i Karpaty II rok geografii i geografii nauczycielskiej

TRUSKAWIEC SANATORIUM KARPATY AUTOKAR

Warszawa, dnia 31 marca 2016 r. Poz. 425 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 30 marca 2016 r. w sprawie kwalifikacji w zakresie geologii

Potencjał geotermiczny Polski w świetle uwarunkowań geologicznych

WSTĘPNE ROZPOZNANIE WARUKÓW GRUNTOWO-WODNYCH DLA POTRZEB PLANOWANEGO CMENTARZA W MIEJSCOWOŚCI STAWIN (działka nr 22/1 )

KROSNO. Józef CHOWANIEC Piotr FREIWALD Kamil MYCIUK Zbigniew NOWICKI

MO LIWOŒCI WYKORZYSTANIA WÓD TERMALNYCH W NIECCE ÓDZKIEJ

PODSTAWY PRAWNE i ZAŁOZENIA PROJEKTOWE UZDROWISKA JAWORZE

OPINIA GEOTECHNICZNA PROJEKTANTA:

WARSZTATY SPITSBERGEŃSKIE

Efektywność energetyczna, ekonomiczna i ekologiczna instalacji geotermalnych w Polsce, doświadczenia eksploatacyjne

-2r/1- ROZWIĄZANIA. Poniżej zamieszczono dwie przykładowe poprawne odpowiedzi (różniące się przyjętym przewyższeniem skali pionowej).

Park Narodowy Gór Stołowych

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

STUDIA MAGISTERSKIE SPECJALIZACJA HYDROGEOLOGIA. Moduł XII Dr hab. prof. Henryk Marszałek PRZEPŁYW WÓD PODZIEMNYCH I MIGRACJA ZANIECZYSZCZEŃ

REAMBULACJA ARKUSZY MHP 1: NA PRZYK ADZIE REGIONU GDAÑSKIEGO

EGZAMIN MATURALNY 2012 GEOGRAFIA

Zakochaj się w Szczawnicy

EGZAMIN MATURALNY 2012 GEOGRAFIA

Rzeszów, dnia 1 kwietnia 2015 r. Poz ROZPORZĄDZENIE NR 6/2015 DYREKTORA REGIONALNEGO ZARZĄDU GOSPODARKI WODNEJ W KRAKOWIE

Zakochaj się w Szczawnicy

STRONA TYTUŁOWA UZDROWISKO ROGÓŹNO

CENA NIE ZAWIERA: ubezpieczenia od chorób przewlekłych, wycieczek fakultatywnych,

Mirosław Kamiński Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy

Zakład Usług Geologicznych mgr inż. Janusz Konarzewski Ostrołęka ul. Berlinga 2/13, tel. (29) , kom

XLII OLIMPIADA GEOGRAFICZNA Zawody III stopnia pisemne podejście 1

turnusy rehabilitacyjne

WODY PODZIEMNE I BILANS WODNY POLSKI

FAZY POSTĘPOWANIA W PROCESIE ZAMIARU UZYSKANIA PRZEZ GMINY STATUSU UZDROWISKA, WZGLĘDNIE OBSZARU OCHRONY UZDROWISKOWEJ

TRUSKAWIEC SANATORIUM SZACHTAR AUTOKAR

Charakterystyka obszaru badań, rejon Reykjaviku

Program kardiologiczny RABKA ZDRÓJ

Bydgoszcz, dnia 12 listopada 2015 r. Poz ROZPORZĄDZENIE Nr 10/2015 DYREKTORA REGIONALNEGO ZARZĄDU GOSPODARKI WODNEJ W GDAŃSKU

Stopień I. 26 październik 2016 r. KONKURS Z GEOGRAFII. Temat: Wędrówki po Europie

OFERTA LECZENIA UZDROWISKOWEGO DLA DZIAŁACZY OPOZYCJI ANTYKOMUNISTYCZNEJ LUB OSÓB REPRESJONOWANYCH Z POWODÓW POLITYCZNYCH

Trzcińsko. Działka (Budowlana) na sprzedaż za PLN. Dodatkowe informacje: Opis nieruchomości: Kontakt do doradcy:

Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Nr 87 Politechniki Wrocławskiej Nr 87

-odczytad na mapie politycznej nazwy paostw graniczących z Polską. -odczytad na mapie współrzędne geograficzne kraocowych punktów Polski

Złożona budowa geologiczna oraz występowanie wód mineralnych w rejonie

Dla seniora CIECHOCINEK

Wysowa Sanatorium BIAWENA

Białystok, dnia 11 grudnia 2015 r. Poz UCHWAŁA NR XVII/136/15 RADY MIEJSKIEJ W AUGUSTOWIE. z dnia 8 grudnia 2015 r.

Transkrypt:

BIULETYN PAŃSTWOWEGO INSTYTUTU GEOLOGICZNEGO 449: 65 70, 2012 R. HISTORIA UZDROWISK W KARPATACH WSCHODNICH THE HISTORY OF SPAS IN THE EASTERN CARPATHIANS Józef Chowaniec 1 Abstrakt. W artykule omówiono wykorzystywanie wód leczniczych na obszarze Karpat Wschodnich przed II wojną światową oraz przedstawiono różnorodność wód podziemnych w istniejących wówczas uzdrowiskach. Dzięki istniejącym źródłom mineralnym najbardziej znany był Truskawiec, posiadający dobrze funkcjonujące zakłady przyrodolecznicze. Znaczną popularnością cieszyły się również Burkut, Delatyn i Morszyn. Słowa kluczowe: wody mineralne, szczawy, wody zwykłe, uzdrowisko, zapadlisko przedkarpackie, Karpaty Wschodnie. Abstract. The article discusses the use of therapeutic mineral waters in the pre-world War II period in the Eastern Carpathians, and presents the diversity of groundwaters in the spas existing at that time. Truskavets was among the most famous. This spa was well-known for its mineral springs and well-functioning centers of natural medicine. Also Burkut, Delatyn, and Morshyn spas enjoyed a considerable popularity. Key words: mineral waters, carbonated waters, fresh waters, spa, Carpathian Foredeep, Eastern Carpathians. Wstęp Karpaty stanowią wielki łuk górski (około 210 tys. km 2 ), który na długości ponad 1300 km biegnie od okolic Wiednia do Żelaznej Bramy nad Dunajem. Na zachodzie Karpaty łączą się z Alpami Wschodnimi, natomiast na wschodzie przechodzą w Bałkanidy. Karpaty dzielą się na Karpaty Zachodnie, Wschodnie i Południowe. Karpaty Wschodnie rozciągają się od Przełęczy Łupkowskiej na zachodzie po okolice Brašova w południowej Rumunii (fig. 1). Prawie na całym obszarze Karpat znane są liczne wystąpienia wód mineralnych o właściwościach leczniczych. Przedmiotem artykułu jest przedstawienie wykorzystywania wód leczniczych w okresie przedwojennym na obszarze Karpat Wschodnich. W okresie przed II wojną światową, wśród bogactw naturalnych, lecznicze bogactwa uzdrowisk (głównie wody mineralne) i miejscowości klimatycznych wysuwały się na czołowe miejsce w zakresie lecznictwa. Podstawowe znaczenie dla poszukiwań wód mineralnych ma znajomość budowy geologicznej tego obszaru. W okresie przedwojennym opracowana została mapa geologiczna Karpat Wschodnich (Tołwiński, 1939), pokazująca zróżnicowanie geologiczne omawianego obszaru, wynikające głównie z występowania wielu jednostek (płaszczowin) tektonicznych (fig. 2). W 2004 r. została wydana mapa geologiczna Karpat zewnętrznych pogranicza Polski, Ukrainy i Słowacji w skali 1:200 000, uwzględniająca szereg nowych danych kartograficznych (Jankowski i in., red., 2004). 1 Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Karpacki, ul. Skrzatów 1, 31-560 Kraków; e-mail: jozef.chowaniec@pgi.gov.pl

66 Józef Chowaniec P O L S K A Podkarpacie U K R A I N A A U C Z E C S T R H Y Zewnętrzne Karpaty Zachodnie Centralne Karpaty Zachodnie Wewnętrzne S Ł O W A C J A W Ę Karpaty Zachodnie Kotlina Panońska G R Y Zewnętrzne Karpaty Wschodnie Wewnętrzne Karpaty Wschodnie Góry Zachodniorumuńskie i Wyżyna Transylwańska M O Ł D A W C H O R W A C J A BOŚNIA I H E RCEGOWINA S E R B Karpaty Poůudniowe Karpa oł ty P udniowe R U Równiny Południoworumuńskie B U Ł G A R M U N Fig. 1. Podział geograficzny Karpat (wg Kondrackiego, 2002, uproszczony) Geographical subdivision of the Carpathians (after Kondracki, 2002, simplified) ZARYS HYDROGEOLOGII Karpaty Wschodnie, podobnie jak całe Karpaty, są obszarem geologicznie niejednorodnym. Zwykłe wody podziemne występują zarówno w utworach czwartorzędowych, jak i w kredowo-paleogeńskim kompleksie fliszowym. Najliczniejszą grupę stanowią wody typu HCO 3 Ca, o mineralizacji w granicach 150 400 mg/dm 3. Związane są one ze strefą przypowierzchniową, mocno zwietrzałą i spękaną, składającą się z odmiennych litologicznie skał różnego wieku. Strefy zawodnione tworzą nieciągły poziom wodonośny o zróżnicowanych cechach, bez izolacji litologicznej, wskutek czego wody podziemne mogą przemieszczać się pomiędzy poszczególnymi formacjami. Miąższość strefy aktywnej wymiany w utworach łupkowych i łupkowo-piaskowcowych wynosi zazwyczaj do 60 m, w osadach piaskowcowych do 100 m, a tylko lokalnie może przekraczać 100 m. Wody znajdujące się poniżej zwietrzałej i spękanej strefy mają podwyższoną mineralizację i znaczenie zasobowe jedynie w przypadku występowania w piaskowcach i w strefach uskokowych o zadowalającej wodoprzepuszczalności (zazwyczaj nie niższej niż 10 6 m/s). Mineralizacja i typy chemiczne tych wód są bardzo zróżnicowane w zależności od genezy wody i ewentualnej obecności CO 2 pochodzenia wgłębnego (zwłaszcza w zachodniej części Karpat Zachodnich). Przez analogię do wód występujących we fliszu Zewnętrznych Karpat Zachodnich można przypuszczać, że są to głównie wody diagenetyczne (tzn. uwolnione z minerałów ilastych w końcowych etapach diagenezy kompakcyjnej), rozcieńczone przez wody meteoryczne różnego wieku, zawierające nieraz domieszki pozostałości wody sedymentacyjnej, która zazwyczaj była wzbogacona chemicznie w początkowym procesie ultrafiltracji kompakcyjnej.

Historia uzdrowisk w Karpatach Wschodnich 67 Fig. 2. Mapa geologiczna Karpat Wschodnich 1:200 000 (Tołwiński, 1939) Geological map of the Eastern Carpathians 1:200 000 (Tołwiński, 1939) MIEJSCOWOŚCI UZDROWISKOWE Z WODAMI LECZNICZYMI Przed II wojną światową na terenie Karpat Wschodnich lub na kontakcie z zapadliskiem przedkarpackim istniały cztery zdrojowiska z wodami leczniczymi: Truskawiec, Delatyn, Burkut i Morszyn (Szajnocha, 1891; Zieleniewski, 1894; Lewicki i in., 1912; Zdrojowiska.., 1925, 1927; Korczyński, 1929; Piotrowski, red., 1931; Przywieczerski, red., 1937; Chowaniec i in., 2001). Z przedstawionej mapy (fig. 3) wynika, że w polskich Karpatach Wschodnich liczba uzdrowisk z wodami leczniczymi była znacznie mniejsza niż w Karpatach Zachodnich, chociaż znane są liczne występowania wód mineralnych. W Karpatach Wschodnich wykonano wiele wierceń w poszukiwaniu ropy naftowej, stwierdzając przy okazji występowanie wód mineralnych. Jednak wody współwystępujące ze złożami węglowodorów mogą być uznane za lecznicze jedynie w niektórych przypadkach. Jest to sytuacja podobna do różnic między zachodnią i wschodnią częścią polskich Karpat Zachodnich. W części zachodniej nie ma złóż węglowodorów, wskutek czego liczne wody mineralne uznano za lecznicze; w części wschodniej tylko nieliczne mogą być uznane jako lecznicze. Truskawiec położony jest około 9 km od przemysłowego Borysławia, na terenie pagórkowatym, wzniesionym około 400 m n.p.m. Istnienie uzdrowiska jest konsekwencją wydobycia ropy naftowej podczas wierceń zamiast ropy naftowej często nawiercano wody mineralne. W pierwszej deka-

68 Józef Chowaniec Fig. 3. Fragment mapy uzdrowisk Karpat Wschodnich (Przywieczerski, red., 1937) Part of the map of Eastern Carpathian spas (Przywieczerski, ed., 1937) Fig. 4. Truskawiec, źródło Naftusia (Korczyński, 1929) The Naftusia Spring in Truskavets (Korczyński, 1929) dzie XX w. eksploatowano tu 8 źródeł mineralnych, z czego cztery wykorzystywano do kąpieli, a cztery wyłącznie do picia. Do kąpieli wykorzystywano następujące źródła: Surowica (25% solanka), Na Pomiarach (10% solanka) oraz dwa źródła siarczanowe z dużą ilością siarkowodoru Edwarda i Na Lipkach (Lewicki i in., 1912). Wśród wykorzystywanych do picia najsłynniejszym źródłem jest Naftusia (plac w centrum uzdrowiska, fig. 4). Są to wody typu HCO 3 Ca- Mg o mineralizacji 0,71 g/dm 3. Szczawa alkaliczno-ziemna Naftusia była uznana za unikat balneologiczny ze względu na swoje właściwości lecznicze. W Truskawcu znane były i wykorzystywane inne źródła wód leczniczych, jak np. Maria (Cl SO 4 Na+Fe), Zofia (Cl SO 4 Mg Na), Bronisław (Cl Ca Na) oraz źródło Józia wykazujące podwyższoną promieniotwórczość (ok. 0,72 nci/ dm 3 ). W latach 30. XX w. solanka ze źródła Ferdynand należała do jednej z najsilniejszych solanek w Europie (248,64 g/dm 3 składników stałych). doniosłe znaczenie dla rozwoju Truskawca miał zdrój gorzki Barbara, stanowiąc uzupełnienie arsenału leczniczego uzdrowiska. Wodą ze źródła Barbara leczono schorzenia dróg moczowych i przewodu pokarmowego (Przywieczerski, red., 1937). Oprócz wód mineralnych w Truskawcu występowały bogate złoża borowiny siarczanowo-żelazistej oraz mułu leczniczego. Borowiny i muły lecznicze używane były do kąpieli borowinowych oraz w postaci okładów. W niedalekiej odległości od Truskawca (ok. 30 km), w kierunku na SE, położony jest Morszyn (320 m n.p. m.). Do leczenia wykorzystywano wody ze źródeł mineralnych oraz doskonałą borowinę (fig. 5). Woda mineralna używana była do picia i do kąpieli.

Historia uzdrowisk w Karpatach Wschodnich 69 Fig. 5. Pijalnia wody zdrojowej w Morszynie (Przywieczerski, red., 1937) Fig. 6. Delatyn (Przywieczerski, red., 1937) Deliatyn (Przywieczerski, ed., 1937) Mineral water pump room in Morshyn (Przywieczerski, ed., 1937) Jednym z najbardziej znanych było źródło radoczynne Pod Matką Boską (Zdrojowiska..., 1927). Innym znanym ujęciem wód mineralnych była 50-metrowa studnia o nazwie Bonifacy, z której eksploatowana była solanka o wysokim stężeniu składników chemicznych (230 g/dm 3 ). Solanka morszyńska odpowiadała wodom następujących uzdrowisk zagranicznych: Kissingen Bitterquelle, Mergenthelm, Friedrichshall, Salzschlirf, Tarasp, Ems, Karlsbad, Marienbad, Franzenbad (Lewicki i in., 1912; Przywieczerski, red., 1937). W Morszynie istniał wodociąg zaopatrujący zdrojowisko w wodę do picia i celów gospodarskich. Woda doprowadzana była do wodociągu ze źródeł położonych w lasach w odległości około 5 km od miasta. Delatyn (fig. 6), położony w dolinie Prutu na wysokości około 450 m n.p.m., liczył przed wojną 9000 mieszkańców. Istniejący tu zakład kąpielowy był własnością Zarządu Miejskiego. Do najbardziej znanych wówczas ośrodków letniskowych należały przedmieścia Delatyna: malowniczo położona Lubiżnia oraz Horysz. Naturalnym bogactwem były źródła wysokozmineralizowanej solanki. Do eksploatacji solanki służyły dwa zakłady kąpielowe (miejski i prywatny). Budynek miejski zbudowano w 1923 r., mieścił 40 wanien w trzydziestu kabinach, natomiast zakład prywatny posiadał 10 wanien (Przywieczerski, red., 1937). Fig. 7. Burkut (Przywieczerski, red., 1937) Burkut (Przywieczerski, ed., 1937) Burkut (fig. 7) położony jest nad Czeremoszem u stóp Czarnohory na wysokości około 1000 m n.p.m., wśród lasów szpilkowych. Przed I wojną światową znajdował się tu prywatny zakład kąpielowy i kilka willi mieszkalnych. Do II wojny światowej nie został odbudowany, mimo jego dużych wartości leczniczych. W Burkucie eksploatowana była w niewielkich ilościach szczawa alkaliczna żelazisto- -wapniowa. Burkut w przyszłości miał być czarnohorską Krynicą. INNE MIEJSCOWOŚCI O WALORACH LECZNICZYCH Spośród najbardziej znanych przed II wojną światową miejscowości o walorach leczniczych należy wymienić: Jaremcze, Kosów, Kuty, Worochta i Zaleszczyki. Jaremcze jest jedną z ładniejszych miejscowości podgórskich, położonych w głębokim jarze malowniczego Prutu. Naturalną wartością leczniczą Jaremcza jest jego klimat. Można było tu korzystać z kąpieli solankowych, borowinowych, inhalacji itp. Solanka doprowadzana była wprost ze źródeł delatyńskich. Kosów położony jest w pięknej okolicy między górami, wśród lasów, około 37 km od Kołomyi. Przed II wojną było to miasto powiatowe, liczące około 8,5 tys. mieszkańców. Kuracjusze, poza doskonałymi warunkami klimatycznymi, mogli korzystać z kąpieli solankowych urządzonych w żupie solnej, ale w drugiej połowie lat 30. XX w. nieczynnej. Kuty, miasteczko położone nad Czeremoszem, liczyło przed wojną około 5,4 tys. mieszkańców. Stosowano tu,

70 Józef Chowaniec w celach leczniczych, kąpiele orzeźwiające w Czeremoszu, kąpiele słoneczne na plaży oraz świeże górskie powietrze. Worochta, uzdrowisko i letnisko liczyło 3,2 tys. mieszkańców. Miejscowość ta położna jest malowniczo nad Prutem, na wysokości około 750 m n.p.m., w szerokiej kotlinie górskiej w środku pasma czarnohorskiego pokrytego lasem szpilkowym. Z Worochty rozciąga się piękny widok na góry Czarnohory z jej najwyższym szczytem Howerlą (2058 m n.p.m.). Doskonałe warunki klimatyczne i czyste, zdrowe powietrze powodowały, że Worochta była zaliczana do miejscowości klimatycznych nadających się do leczenia latem i zimą. Zaleszczyki przed II wojną światową były miastem powiatowym, liczącym około 5 tys. mieszkańców. Położone są na półwyspie (150 m n.p.m.) otoczonym Dniestrem. Czynnikami leczniczymi Zaleszczyk oprócz klimatu były bardzo ciepłe kąpiele rzeczne, kąpiele słoneczno-powietrzne na brzegu Dniestru na dwóch plażach z kabinami oraz dieta owocowo-jarzynowa. Zaleszczyki jako uzdrowisko wskazane było dla dzieci. LITERATURA CHOWANIEC J., KOLODIY V.V., POPRAWA D., WITEK K., 2001 Mapa wód mineralnych Karpat w skali 1:500 000. Centr. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. JANKOWSKI L., KOPCIOWSKI R., RYŁKO W. (red.), 2004 Geological map of the Outer Carpathians: borderlands of Poland, Ukraine and Slovakia, 1:200 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KONDRACKI J., 2002 Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. KORCZYŃSKI L., 1929 Szkic rozwoju zdrojownictwa i uzdrowisk. W: Dziesięciolecie Polski Odrodzonej. Księga Pamiątkowa 1918 1928. Ilustrowany Kurier Codzienny: 487 519. Kraków. LEWICKI S.A., ORŁOWICZ M., PRASHIL T., 1912 Przewodnik po zdrojowiskach i miejscowościach klimatycznych Galicyi. Lwów. PIOTROWSKI H. (red.), 1931 Informator leczniczy i przewodnik zdrojowo-turystyczny na 1930 31 r. Wyd. Zjednoczenia Pracowników Niewidomych Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa. PRZYWIECZERSKI W. (red.), 1937 Uzdrowiska polskie. Zakł. Graf. Biblioteka Polska, Bydgoszcz. SZAJNOCHA W., 1891 Źródła mineralne Galicji. Akademia Umiejętności, Kraków. TOŁWIŃSKI K., 1939 Karpaty Wschodnie mapa geologiczna, 1:200 000. (Na podstawie zdjęć Karpackiego Instytutu Geologiczno-Naftowego, Państwowego Instytutu Geologicznego, Atlasu Geologicznego Galicji i in.). Lwów. ZDROJOWISKA i uzdrowiska polskie, 1925. Przewodnik ilustrowany. Rocznik I. Warszawa. ZDROJOWISKA i uzdrowiska polskie, 1927. Przewodnik ilustrowany. Rocznik III. Warszawa. ZIELENIEWSKI M., 1894 Ilustrowany opis krajowych zakładów zdrojowo-kąpielowych, hydropatycznych i klimatycznoleczniczych. Drukarnia Czasu, Kraków. Summary Before World War II the Eastern Carpathians were the area of beautifully situated spas with interesting architecture. Four spas with therapeutic waters existed in the Carpathians and the Carpathian Foredeep: Truskavets, Delatyn, Burkut, and Morshyn. Thus, the number of spas with therapeutic waters was significantly lower than in the Polish Western Carpathians. Therapeutic mineral waters of this area, although genetically similar to the waters in the Western Carpathians, were much less diversified in terms of genetic types, and of significantly smaller resources. In addition to the spas, there were also smaller health resorts in this area, of which the best known were: Yaremche, Kosiv, Kuta, Vorokhta, and Zalischyky.