BOGDAN KLUCZYŃSKI, IWONA JASZCZUK PRZYRODA WYBRANE ZAGADNIENIA Wydawnictwo Psychoskok 2012
Copyright by Wydawnictwo Psychoskok, 2012 Copyright by Bogdan Kluczyński, Iwona Jaszczuk, 2012 Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być reprodukowana, powielana i udostępniana w jakiejkolwiek formie bez pisemnej zgody wydawcy. Skład: Wydawnictwo Psychoskok Projekt okładki: Wydawnictwo Psychoskok ISBN: 978-83-63548-20-9 Wydawnictwo Psychoskok ul. Chopina 9, pok. 23, 62-507 Konin tel. (63) 242 02 02, kom.665-955-131 http://wydawnictwo.psychoskok.pl e-mail: wydawnictwo@psychoskok.pl
Podziękowania Wyrażamy serdeczną wdzięczność Wydawnictwom: Reader s Digest w Warszawie, Debit sp. j. w Bielsku- Białej, Multico Oficyna Wydawnicza Sp. z.o.o. w Warszawie, Wydawnictwu Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu oraz Tower Press w Gdańsku, za zgodę na wykorzystanie materiałów z następujących źródeł, bez których opracowanie naszej publikacji byłoby utrudnione, a treść zubożona: Albouy V. i inni. Niezwykłe sekrety przyrody (przekł. z ang.). Wyd.: Reader s Digest. Warszawa, 2009. Antonim V., Bieberova Z., Kluzak Z., Ostry V., Skubla P., Teplikova J., Vesely I.: Grzyby. Ilustrowana encyklopedia (przekł. z czesk.). Reader s Digest. Warszawa 2006; Birkhead T. i inni: Na tropach sekretów przyrody (przekł. z ang.). Wyd.: Reader s Digest Przegląd Sp. z o. o. Warszawa, 1999. Bright M. i inni: 1000 cudów przyrody (przekł. z ang.). Wyd.: Reader s Digest Przegląd Sp. z o. o. Warszawa, 2006. Bühl B. i inni: Największe zagadki ludzkości. Badania, odkrycia, hipotezy (przekł. z niem.). Wyd. Reader s Digest Sp. z o. o. Warszawa, 2004.
Chapman J., Douglas-Cooper, Gilpin D., Kerr- Jarrett A. (ed.): Świat nauki i techniki (przekł. z ang.). Wyd. Reader s Digest. Warszawa, 2007 Coyne C., Gilpin D., Hutchings J.: 1000 cudów przyrody (przekł. z ang.). Wyd.: Reader s Digest Przegląd Sp. z o. o. Warszawa, 2006. Czichos J. i inni: Dlaczego tak jest? Odpowiedzi nauki na 1000 najważniejszych pytań dnia codziennego (przekł. z niem.). Wyd.: Reader s Digest Sp. z o. o. Warszawa, 2008. Gilpin D.: Świat przyrody. 1000 pytań i odpowiedzi (przekł. z ang.). Wyd.: Reader s Digest Sp. z o. o. Warszawa, 2007. Ilustrowany Atlas Polski. Wyd.: Reader s Digest Przegląd Sp. z o. o. Warszawa, 2002. Ilustrowany Atlas Świata. Wyd. Reader s Digest Przegląd Sp. z o. o. Warszawa, 1999. Kerrigan M.: 1000 pytań i odpowiedzi. Życie codzienne dawniej (przekł. z ang.). Wyd.: Reader s Digest Sp. z o. o. Warszawa, 2006. Palmer J. (ed.): Na tropach sekretów przyrody (przekł. z ang.). Reader s Digest Przegląd Sp. z o. o. Warszawa, 1999. Varley H.: 1000 pytań i odpowiedzi. Ludzie i miejsca (przekł. z ang.). Wyd.: Reader s Digest Przegląd Sp. z o. o. Warszawa, 2006.
Clarke P.: Historia odkryć kosmicznych. Wydawnictwo DEBIT sp. j., Bielsko Biała (rok wyd. nieokreślony). www.wydawnictwo-debit.pl Olaczek R.: Skarby przyrody i krajobrazu Polski. MULTICO Oficyna Wydawnicza Sp. z o. o. Warszawa, 2008. (Materiały z rozdziału 1, punkt: System ochrony przyrody w Polsce, str. 20-23). Wiśniewski J., Gwiazdowicz D. J. Ochrona przyrody (wyd. II). Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Poznań, 2009. (Materiały z rozdziału 1: Twory przyrody i obszary chronione, punkty 1.2.7-1.2.14, str. 151-170). Żurowska K.: Ziołolecznictwo amazońskie i andyjskie. Tower Press. Gdańsk, 2001.
Spis treści WSZECHŚWIAT (opr. Bogdan Kluczyński)... 12 1.1.Wielki Wybuch i początkowe fazy rozwoju... 12 1.2. Ewolucja i przewidywany kres... 26 1.3. Wielkie struktury... 36 1.4. Gwiazdy... 51 1.5. Układ Słoneczny... 62 1.6. Słońce i przewidywane skutki kresu jego istnienia... 72 1.7. Planety Układu Słonecznego... 86 1.8. Małe ciała Układu Słonecznego... 103 1.9. Eksploracja kosmosu... 122 ZIEMIA (opr. Bogdan Kluczyński)... 148 2.1. Zmienna natura planety... 148 2.2. Klimat... 153 2.2.1. Niespodzianki klimatyczne... 153 2.2.2. Efekt cieplarniany... 159 2.3. Formy życia na Ziemi w warunkach ekstremalnych.. 172 2.4. Przystosowania i strategie zwierząt ułatwiające przetrwanie... 182 2.5. Przystosowania i strategie człowieka w skrajnych warunkach klimatycznych... 211
ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE POLSKI (opr.: Bogdan Kluczyński pkt. 3.1.-3.4.; Iwona Jaszczuk pkt.3.5-3.6.)... 238 3.1. Skomplikowany charakter naszego klimatu... 238 3.2. Zmiany klimatu Polski w przeszłości... 242 3.3. Spodziewane zmiany naszego klimatu w przyszłości 249 3.4. Ochrona przyrody w Polsce... 257 3.5. Meandry Programu Natura 2000... 287 3.6. Idea korytarzy ekologicznych... 293 ROŚLINY I GRZYBY O SZCZEGÓLNYCH CECHACH I WŁAŚCIWOŚCIACH (opr. Bogdan Kluczyński)... 296 4.1. Rośliny naczyniowe... 296 4.1.1. Anomalie i deformacje w rozwoju... 297 4.1.2. Rekordowe wielkości roślin i ich organów... 303 4.1.3. Dysproporcje organów oraz niektórych funkcji życiowych roślin... 313 4.1.4. Odmieńcy w rodzinach roślin... 327 4.1.5. Jemioła skomplikowany półpasożyt... 335 4.2. Toksyczność w świecie roślin... 342 4.2.1. Wśród roślin wyższych... 342 4.2.2. Wśród ozdobnych w domach, szklarniach i ogrodach... 352 4.3. Trujące grzyby kapeluszowe... 363 4.4. Rośliny przeciwnowotworowe... 376 DRZEWA NAJWIĘKSZE ROŚLINY LĄDOWE
(opr. Bogdan Kluczyński)... 395 5.1. Kształty wizytówką drzew... 395 5.2. Świadkowie odległej historii... 401 5.3. Żywe drapacze chmur... 409 5.4. Mieszkanie w pniu drzewa do wynajęcia... 414 5.5. Drzewa święte... 419 5.6. Drzewa magiczne... 431 5.7. Drzewa słynne... 449 5.8. Drzewa na wieczność... 460 5.9. Od zamawiania do leczenia za pomocą drzew... 469 ŚWIATOWE ROLNICTWO (opr.: Bogdan Kluczyński pkt. 6.1.-6.2.; Iwona Jaszczuk pkt.6.3-6.6.)... 481 6.1. Użytkowanie ziemi... 481 6.2. Pochodzenie roślin uprawnych i ochrona ich zasobów genowych... 494 6.2.1. Zboża... 512 6.2.2. Rośliny bulwiaste i korzeniowe... 530 6.2.3. Rośliny strączkowe... 545 6.2.4. Warzywa... 558 6.2.5. Używki i przyprawy... 574 6.2.6. Owoce... 599 6.2.7. Rośliny cukrodajne... 629 6.2.8. Rośliny oleiste... 641 6.2.9. Rośliny włóknodajne... 665
6.2.10. Rośliny kauczukodajne... 680 6.3. Jadalne rośliny dziko rosnące... 688 6.4. Filozofia rolnictwa ekologicznego... 691 6.5. Żywność a zdrowie... 697 6.6. Programy rolnośrodowiskowe... 700 ŚWIAT ZWIERZĄT (opr.: Bogdan Kluczyński pkt. 7.1-7.3, 7.5.,7.7.-9.9; Iwona Jaszczuk pkt. 7.4, 7.6, 7.10.)... 703 7.1. Dzieje oswajania i udomawiania zwierząt wraz z kalendarium... 703 7.1.1. Pies... 739 7.1.2. Kot domowy... 752 7.1.3. Trzoda domowa... 763 7.1.4. Ptactwo domowe... 773 7.1.5. Zwierzęta juczne... 782 7.1.6. Zwierzęta pociągowe... 791 7.1.7. Zwierzęta bojowe... 799 7.1.8. Zwierzęta hodowane dla rozrywki i przyjemności... 814 7.2. Zwierzęta w służbie nauki i postępu... 826 7.3. Słowo w obronie zwierząt... 834 7.4. Dobrostan zwierząt... 847 7.5. Osobliwe i pożyteczne owady... 851 7.5.1. Mrówki... 851 7.5.2. Pszczoły... 861 7.6. Ogród przydomowy w ochronie owadów... 876