język polski lekcja 1. Język polski a matematyka, czyli epoki literackie na sinusoidzie. 1
Spis treści 1. Krótka notka o Julianie Krzyżanowskim:... 3 2. Przegląd epok według Juliana Krzyżanowskiego:... 3 3. Antyk:... 4 4. Średniowiecze:... 4 5. Renesans:... 5 6. Barok:... 5 7. Oświecenie:... 6 8. Romantyzm:... 6 9. Pozytywizm:... 7 10. Młoda Polska:... 7 11. Dwudziestolecie międzywojenne:... 8 12. Współczesność:... 8 2
1. Krótka notka o Julianie Krzyżanowskim: Julian Krzyżanowski urodził się 4 sierpnia 1892 r. w Strojańcach pod Lwowem, zmarł 19 maja 1976 r. w Warszawie. Był historykiem literatury, folklorystom i edytorem. Zajmował się całością literatury polskiej od jej początków aż po XX stulecie. Był autorem dwóch ujęć syntetycznych kilkakrotnie wznawianych: Historia literatury polskiej preromantyzm (1939) i Dzieje literatury polskiej od początków do czasów najnowszych (1969). W prowadzonych przez siebie badaniach dużo uwagi poświęcał literaturze dawnych epok. Pisał min. o Bogurodzicy i Kazaniach świętokrzyskich a także o prozie XVI w. Krzyżanowski był też wybitnym znawcą folkloru. Pod swoją redakcją wydał Słownik folkloru polskiego (1965). Jako edytor zapisał się, wydając Prozę polską wczesnego renesansu (1954) i Dzieła polskie Jana Kochanowskiego (1952). 2. Przegląd epok według Juliana Krzyżanowskiego: Według Krzyżanowskiego epoki literackie można umieścić na sinusoidzie. Na początku (u góry) znalazłby się antyk. Zaraz za nim pojawia się (na dole) średniowiecze. I tak na przemian. Epoki, które znajdują się u góry odwołują się do wiedzy, materii i rozumu. Natomiast te na dole symbolizują wiarę, duszę i uczucie. Jak widać hasła te są przeciwstawne. Podział, który zaproponował Krzyżanowki ma głęboki sens i logikę. Nie sprawdza się on jednak w przypadku klasyfikacji literatury współczesnej. Epoka literacka, która teraz istnieje rozpoczęła się z chwilą wybuchu II wojny światowej i trwa do dnia dzisiejszego. Oczywiste jest zatem to, że wewnętrznie jest ona bardzo bogata i różnorodna. Trudno ją więc jednoznacznie sklasyfikować.
3. Antyk: epoka ta jest podstawą późniejszych odwołań, w tamtym czasie powstały i utrwalały się klasyczne wzorce i postawy, dorobek antyku będzie w późniejszych wiekach prawdziwym autorytetem, krystalizowały się wówczas gatunki literackie i normy tworzenia, ważniejsze pojęcia to: mimesis i katharsis, wśród ideałów odnajdujemy harmonię, ład, spokój, umiar, złoty środek. 4. Średniowiecze: wieki średnie są inaczej nazywane przejściowymi, epoka ta to 10 wieków między antykiem a renesansem, średniowiecze było źle oceniane przez ludzi renesansu, jednak z czasem się to zmieniło, dziś epoka ta fascynuje swoim bogactwem, średniowiecze stawiało Boga w centrum, jako epoka religijna i uduchowiona, kierowała myśl ludzką ku Bogu i pozaziemskim wartościom, ogromną rolę odgrywał wówczas symbol, natomiast bardzo popularnym tematem był taniec śmierci, dualizm wartości (podział na dobro i zło, niebo i piekło, duszę i ciało), życie ziemskie postrzegane było jako kruche i pełne cierpień, pojawiły się nowe gatunki: kazanie, żywoty świętych, wiersz średniowieczny, moralitet.
5. Renesans: renesans to inaczej odrodzenie, epoka ta nawiązuje do ideałów antyku, tłumaczono literaturę starożytną i wznowiono studia nad ówczesną historią, w renesansie odrodził się nie tylko antyk, ale też człowiek on ponownie znalazł się w centrum, na epokę renesansu przypadły wielkie odkrycia geograficzne, widać też było duży rozwój nauki, reformacja, rozwój sztuk według ideałów klasycznych, ideał człowieka wszechstronnie wykształconego, klasyczne gatunki: pieśń, tren, fraszka, tragedia, sielanka. 6. Barok: nazwa pochodzi z języka włoskiego (barocco dziwny), nazywano tak perłę, którą łowiono u brzegów Portugalii, była ona ze względu na swą rzadkość bardzo cenna (cechowała ją dziwność w kształcie i oryginalność), taki sam okazał się również wiek XVII w literaturze oraz w sztuce, barok podobnie jak średniowiecze był niezwykle uduchowiony i mistyczny, u podłoża tej epoki leżało poczucie przemijalności i kruchości ludzkiego życia, ponownie zwrócono się ku Bogu i religii, stosowano dużą ozdobność w sztuce chciano w ten sposób zwrócić uwagę i zaszokować odbiorcę pomysłem, typowe motywy sztuki szatan, piekło, śmierć, kontrreformacja odpowiedź kościoła na ruchy reformacji, ogólny upadek nauki, edukacji i rozwoju.
7. Oświecenie: epoka ta ponownie zwróciła się ku klasycznym ideałom, nazwa epoki pochodzi od światła, które nastało po ciemnocie baroku, w oświeceniu miał miejsce szeroki rozwój nauki i kultury, propagowano metody rozumowego i doświadczalnego pojmowania i badania zjawisk (racjonalizm, empiryzm, sensualizm), wśród innowacji wyznaniowych odnaleźć można deizm i ateizm, duże przemiany polityczne Rewolucja Francuska, w Polsce liczne reformy ustrojowe: Sejm Wielki, Konstytucja 3 maja, ponownie klasyczne gatunki: bajka, poemat heroikomiczny, satyra, komedia, sielanka. 8. Romantyzm: nazwa epoki wywodzi pośrednio z łacińskiego romanus tzn. rzymski, nazwę romańskie stosowano wobec języków tubylczych w prowincjach rzymskich, natomiast romansami zwano podania i legendy tych ludów pełne baśniowości i fantastyki, to właśnie sprawiło, że powtórnie zaczęto fascynować się ideałami zupełnie nieklasycznymi, uczucie, serce, wiara, wyobraźnia, wrażliwość duszy tak najkrócej można by opisać romantyzm, najważniejsze pojęcia tej epoki to: fantastyka, irracjonalizm, mesjanizm, mistycyzm, fantazja, tajemniczość, wśród najważniejszych tematów wyróżnić: miłość wbrew konwencji, walkę o wolność, duchową postać natury, egzotykę Orientu, tajemniczość bohatera romantycznego, pojawiły się nowe gatunki: dramat romantyczny, powieść poetycka, ballada, poemat dygresyjny, romantyzm to epoka poezji.
9. Pozytywizm: pozytywizm, pozytywny czyli praktyczny i realny, epoka ta była czasem prozy, panowało wówczas duże rozczarowanie romantycznymi ideałami, ponownie zwrócono się w kierunku nauki i rozumu, bardzo ważne hasała: praca organiczna, praca u podstaw, emancypacja kobiet, asymilacja Żydów, najważniejsze pojęcia: scjentyzm, utylitaryzm, agnostycyzm, ogranicyzm, 10. Młoda Polska: na wzór innych krajów Europy np. Młode Niemcy, Młode Włochy, modernizm z j. niemieckiego modern, czyli nowoczesny kontrast do przestarzałej ideologii poprzednich wieków, modernizm, inaczej neoromantyzm epoka ta nawiązywała swoimi ideałami do czasów romantyzmu, dekadentyzm wszechobecny pesymizm, idea sztuki dla sztuki, metodą badania świata ma być intuicja, symbol stał się metodą wyrażania treści wewnętrznych, wśród tematów sztuki i literatury odnaleźć można: śmierć, szatana, koniec wieku, wyobcowanego poetę artystę, pogarda dla mieszczańskiego stylu życia.
11. Dwudziestolecie międzywojenne: epoka ta to przedział krótkiego czasu między zakończeniem I wojny światowej a wybuchem II wojny światowej, okres ten zaobfitował rozwojem nauki i dużymi osiągnięciami techniki, pragmatyzm, czyli przeświadczenie o praktycznym sensie sztuki i nauki, bardzo ważny katastrofizm i egzystencjalizm, pojawiło się wówczas wiele nurtów awangardowych w sztuce i w literaturze: abstrakcjonizm, dadaizm, futuryzm, nadrealizm, można też dostrzec odwrót od romantycznych ideałów. 12. Współczesność: Epokę tą trudno wpisać w system zaproponowany przez J. Krzyżanowskiego. Z różnych względów. Należy zacząć od tego, że współczesność trwa od 1939 r., a więc dość długo. Czas ten wewnętrznie jest bardzo zróżnicowany, inaczej przecież wygląda literatura lat pięćdziesiątych np. twórczość M. Hłaski, a inaczej literatura nam najbardziej współczesna np. powieści D. Masłowskiej. Należy podkreślić też fakt, że każda z kolejnych epok trwała coraz krócej np. średniowiecze w Europie dziesięć wieków (w Polsce pięć), a dwudziestolecie, jak sama nazwa wskazuje dwie dekady. Można więc przypuszczać, że przyszłe pokolenia dokonają wyrazistego podziału poszczególnych okresów, które składają się na epokę ogólnie nazywaną współczesność. My w tym momencie możemy dokonać orientacyjnego podziału poszczególne okresy bardzo się między sobą różnią, datami granicznymi dla każdych z nich będą ważne wydarzenia historyczne. a) 1939 1945 czas trwania II wojny światowej. Literatura powstawała równocześnie w kraju i za granicą. Można zauważyć szczególny rozwój liryki i noweli. Bardzo (ze względu na sytuację polityczną) ucierpiał dramat i powieść tak popularna w XIX wieku. b) 1945 1949 okres względnej swobody twórczej. Powstają wówczas wybitne dzieła, tematyką bezpośrednio związane z wydarzeniami II wojny światowej.
c) 1949 1955 socrealizm, literatura i w ogóle cała twórczość była uzależniona od radzieckich wpływów. Powstało wówczas wiele tzw. powieści produkcyjnych, zupełnie odcięto się od zachodu. Okres ten otwiera zjazd Związku Literatów Polskich w 1949 r., zamyka natomiast przełom październikowy, który miał miejsce w 1956 r. d) 1956 1968 ponowny okres względnej swobody twórczej (choć nie w takim stopniu, jak po wojnie). e) 1968 1970 Marzec 1968 wydarzenia te oddały faktyczny stan rzeczy, który krył się pod ustabilizowanym życiem. Czas ten to również moment wielu debiutów: min. S. Barańczaka czy E. Lipskiej. f) 1976 w tym roku odnotowano kolejne strajki w Radomiu i w Płocku. W tamtych latach ukazywało się wiele utworów poza cenzurą, np. Cz. Miłosza czy T. Konwnickiego. g) 1981 literatura stanu wojennego to chwilowy powrót do romantycznych konwencji. Proza tamtych lat to przede wszystkim liczne dokumenty i autobiografie. h) 1989 do chwili obecnej czas ogromnej swobody twórczej i wszelkiej różnorodności.