Koszty pracy, obciążenie podatkowe i konkurencyjność Austrii w porównaniu z wybranymi krajami Europy Środkowej i Wschodniej

Wiener Institut für Internationale Wirtschaftsvergleiche The Vienna Institute for International Economic Studies Wiedeński Instytut Międzynarodowych Analiz Ekonomicznych Peter Havlik, Sebastian Leitner i Roman Römisch Koszty pracy, obciążenie podatkowe i konkurencyjność Austrii w porównaniu z wybranymi krajami Europy Środkowej i Wschodniej Aktualizacja za rok 2011 Maj 2012 r. Badanie przeprowadzone na zlecenie

Spis treści 1. Koszty pracy, obciążenie podatkowe i konkurencyjność Austrii w porównaniu z wybranymi krajami Europy Środkowej i Wschodniej (kraje CEE) - streszczenie 3 2. Koszty pracy, wydajność i obciążenie podatkowe 8 2.1. Wynagrodzenia i ich efektywne obciążenie podatkowe z perspektywy pracodawcy i pracownika...8 2.1.1 Wynagrodzenia brutto w EUR...8 2.1.2 Wynagrodzenia netto w parytetach siły nabywczej... 12 2.1.3 Obciążenie średnich wynagrodzeń brutto... 15 2.1.4 Całkowite obciążenie pracy podatkiem od wynagrodzeń i składkami na ubezpieczenie społeczne.. 15 2.1.5 Zmiany wynagrodzeń i obciążenia podatkowego między rokiem 2010 a 2011... 17 3. Struktura przychodów z podatków w gospodarce narodowej 20 3.1. Wstęp... 20 3.2. Udział w PKB oraz struktura podatków i składek... 20 3.2.1 Łączne obciążenia składkowo-podatkowe... 20 3.2.2 Podatki pośrednie... 21 3.2.3 Podatki bezpośrednie... 23 3.2.4 Składki na ubezpieczenie społeczne... 24 2 S t r o n a

1. Koszty pracy, obciążenie podatkowe i konkurencyjność Austrii w porównaniu z wybranymi krajami Europy Środkowej i Wschodniej (kraje CEE 1 ) - streszczenie Niniejsze badanie jest analizą najważniejszych, aktualnych danych dotyczących wynagrodzenia za pracę i jej opodatkowania, wydajności pracy, a także pozostałych czynników konkurencyjności i poziomu wpływów z podatków w Austrii (AT) oraz dziewięciu krajach Europy Środkowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej (kraje CEE 2 ). Badanie opiera się na aktualnych danych Eurostatu, źródłach z poszczególnych krajów oraz szacunkach i obliczeniach WIIW za rok 2011. Wyniki uzmysławiają złożoność tej problematyki, szczególnie w odniesieniu do potencjalnego rankingu konkurencyjności poszczególnych krajów oraz wpływu na decyzje przedsiębiorców dotyczące lokalizacji biznesu. Ze względu na wyższą wydajność pracy, poziom średnich wynagrodzeń brutto w Austrii, wynoszący 3286 EUR miesięcznie w 2011 roku, był znacznie wyższy w porównaniu ze wszystkimi krajami Europy Środkowej i Wschodniej objętymi badaniem (Słowenia zajęła drugie miejsce z wynikiem 1525 EUR - por. Tabela 1.1). W Austrii poziom wynagrodzeń brutto w przemyśle przetwórczym oraz w całym przemyśle (górnictwo, przemysł przetwórczy, zaopatrzenie w energię i wodę) jest nieco wyższy niż w całej gospodarce. W większości krajów wynagrodzenia brutto w budownictwie są niższe niż w całej gospodarce. Porównanie wynagrodzeń netto z parytetami siły nabywczej zmniejsza nominalne różnice w poziomach wynagrodzeń. Zatem wynagrodzenia netto w roku 2011 wynoszą w Słowenii 60% poziomu austriackiego, następne są Chorwacja (54%), Republika Czeska i Polska (po 53%). Poziom wynagrodzeń netto przy uwzględnieniu siły nabywczej jest znacznie niższy w krajach Europy Południowej - Bułgarii (31%), Rumunii (33%) i Serbii (37%). Obciążenie średnich wynagrodzeń brutto podatkami od wynagrodzeń i składkami na ubezpieczenie społeczne płaconymi przez pracowników wynosi w Austrii 33,4% i jest nieco wyższe niż w większości pozostałych krajów (poza Węgrami i Słowenią por. Tabela 1.1). Całkowite obciążenie pracy podatkami i składkami jest w Austrii stosunkowo wysokie. Przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych oraz z punktu widzenia konkurencyjności danego kraju, oprócz płac i związanych z nimi kosztów dodatkowych (razem = koszty pracy) oraz obciążeń podatkowoskładkowych, decydującą rolę odgrywa także wydajność zasobów pracy. Niskie koszty pracy idą zazwyczaj w parze z niską wydajnością, w związku z tym analiza porównawcza musi uwzględniać jednostkowe koszty pracy. Najważniejsze wyniki niniejszej analizy można podsumować w następujący sposób: jednostkowe koszty pracy (ULC) w krajach CEE są znacznie niższe niż w Austrii. Jednak w 2011 roku jednostkowe koszty pracy ponownie wzrosły w większości krajów CEE (poza Chorwacją, Polską i Słowenią por. Tabela 1.1 i Ilustracja 1.2); w roku 2011 większość krajów CEE (poza Słowacją i Słowenią) straciła na konkurencyjności względem Austrii; ich pozycja w rankingu konkurencyjności pogorszyła się; kraje CEE nadal są przyjazne dla inwestorów: saldo bezpośrednich inwestycji zagranicznych na głowę wzrosło w roku 2011 względem 2010 (najbardziej w Czechach i na Słowacji), poza Chorwacją i Węgrami por. Tabela 1.2; obciążenie wynagrodzeń brutto w roku 2011 względem 2010 nieco spadło na Węgrzech, w Austrii, Rumunii, a na Słowacji wzrosło o 1,5 punktu procentowego (por. Tabela 1.2); 1 Autorzy dziękują za doskonałe wsparcie statystyczne ze strony Pań Beate Muck, Renate Prasch i Monika Schwarzhappel (wszystkie WIIW) 2 Kraje CEE: Bułgaria (BG), Republika Czeska (CZ), Chorwacja (HR), Węgry (HU), Polska (PL), Rumunia (RO), Serbia (RS), Słowenia (SI) i Słowacja (SK). 3 S t r o n a

udział podatków i składek na ubezpieczenia społeczne w PKB (= całkowite obciążenie pracy w odniesieniu do całej gospodarki) w roku 2010 (ostatnie dostępne dane) lekko spadł w Austrii i w większości krajów CEE (poza Rumunią i Słowenią) (por. Tabela 1.2); podczas kryzysu w latach 2009-2010 i bezpośrednio po nim kraje ze sztywnymi kursami walut częściowo znacznie zredukowały zatrudnienie, aby skompensować straty w wydajności (poza Austrią por. Ilustracja 1.3); dzięki deprecjacji walut kraje z płynnymi kursami wymiany były w stanie częściowo skompensować straty konkurencyjności i uniknąć większych redukcji zatrudnienia (por. Ilustracja 1.3); w nadchodzących latach spodziewany jest ponowny wzrost jednostkowych kosztów pracy w krajach CEE (poza Serbią) - ten wzrost będzie gwałtowniejszy niż w Austrii; stopniowo i powoli jednak kraje CEE będą tracić swoją obecną konkurencyjność kosztową względem Austrii. Tabela 1.1 Wybrane wskaźniki służące do oceny atrakcyjności dla inwestorów Rok 2011 (lub ostatni dostępny rok) AT BG HR PL RO RS SK SI CZ HU PKB/głowę w euro wzgl. PSN 32100 11300 15100 16200 13300 9100 18800 21100 20100 16400 Poziom cen (EU27=100) 112 47 69 60 53 50 69 84 74 62 Wynagrodzenia miesięczne brutto (euro/średnie roczne) 3286 357 1049 825 471 512 786 1525 989 763 Wynagrodzenia miesięczne netto (euro/średnie roczne) 2189 282 732 622 344 369 606 987 762 505 Obciążenie wynagrodzeń brutto, w % 33.4 21.0 30.2 24.6 26.9 28.0 22.9 35.2 23.0 33.8 Udział eksportu (towarów) w PKB, w % 40.6 51.6 20.6 37.2 33.3 25.7 80.5 57.0 64.4 78.7 Saldo BIZ na głowę, euro 15119 5018 5422 3712 2858 2435 7339 5710 9175 6558 Wydajność (PKB/zatrudnieni) w euro wzgl. PSN 65020 28260 45080 38380 27600 29250 43490 46100 43130 42850 Wydajność (PKB/zatrudnieni) w euro wzgl. kurs. walut. 72500 13200 31100 23030 14690 14660 30100 38617 31800 26433 Koszty pracy, ogółem nominalnie, AT=100 100.0 9.9 28.8 22.7 14.0 13.8 24.4 41.7 31.1 23.0 Podatki i ubezp. społeczne w % PKB, 2010 42.1 27.4 33.0 31.8 27.4 35.4 28.1 38.0 33.8 37.7 Podatki, w % PKB, 2010 27.4 20.3 21.4 20.8 18.5 24.6 15.8 22.9 18.5 25.7 Jednostkowe koszty pracy - ULC (poziom, AT=100), 2011 100.0 28.2 49.9 43.6 44.9 37.4 38.6 63.7 43.7 39.4 ULC, średni wzrost 2005-08 (w %, po uwzgl. kurs. walut) 1) 2.7 13.7 3.9 11.5 17.2 12.4 9.9 1.9 9.0 5.7 Wzrost ULC w 2009 r. (w %, po uwzgl. kurs. walut) 2) 5.9 14.5 5.0-15.4-3.9-19.4 9.2 10.7 1.0-5.7 Wzrost ULC w 2010 r. (w %, po uwzgl. kurs. walut) 3) -0.3-0.4-2.5 9.0 5.5-11.0-2.9 0.9 2.7 1.8 Wzrost ULC w 2011 r. (w %, po uwzgl. kurs. walut) 4) 1.2 3.8-5.0-1.5 1.2 2.5 0.9-1.2 4.0 2.8 Odsetek osób czynnych zawodowo, % (15+) 58.7 45.6 39.5 50.7 50.3 35.8 51.1 53.2 54.4 45.4 Stopa bezrobocia, w % 4.2 11.2 13.7 10.0 7.3 23.0 13.4 8.0 6.8 10.9 Ranking, rok 2011 AT BG HR PL RO RS SK SI CZ HU PKB/głowę w euro wzgl. PSN 1 9 7 6 8 10 4 2 3 5 Poziom cen (EU27=100) 10 1 7 4 3 2 6 9 8 5 Wynagrodzenia miesięczne brutto (euro/średnie roczne) 10 1 8 6 2 3 5 9 7 4 Wynagrodzenia miesięczne netto (euro/średnie roczne) 10 1 7 6 2 3 5 9 8 4 Obciążenie wynagrodzeń brutto, w % 10 1 7 4 5 6 2 9 3 8 Udział eksportu (towarów) w PKB, w % 6 5 10 7 8 9 1 4 3 2 Saldo BIZ na głowę, euro 1 7 5 8 9 10 3 6 2 4 Wydajność (PKB/zatrudnieni) w euro wzgl. PSN 1 9 3 7 10 8 4 2 5 6 Wydajność (PKB/zatrudnieni) w euro wzgl. kurs. walut. 1 10 4 7 8 9 5 2 3 6 Koszty pracy, ogółem nominalnie, AT=100 10 1 7 4 3 2 6 9 8 5 Podatki i ubezp. społeczne w % PKB, 2010 1 10 6 7 8 4 9 2 5 3 Podatki, w % PKB, 2010 10 4 6 5 3 8 1 7 2 9 Jednostkowe koszty pracy - ULC (poziom, AT=100), 2011 10 1 8 5 7 2 3 9 6 4 ULC, średni wzrost 2005-08 (w %, po uwzgl. kurs. walut) 1) 2 9 3 7 10 8 6 1 5 4 Wzrost ULC w 2009 r. (w %, po uwzgl. kurs. walut) 2) 7 10 6 2 4 1 8 9 5 3 Wzrost ULC w 2010 r. (w %, po uwzgl. kurs. walut) 3) 5 4 3 10 9 1 2 6 8 7 Wzrost ULC w 2011 r. (w %, po uwzgl. kurs. walut) 4) 6 9 1 3 5 7 4 2 10 8 Odsetek osób czynnych zawodowo, % (15+) 4) 1 7 9 5 6 10 4 3 2 8 Stopa bezrobocia, w % 1 7 9 5 3 10 8 4 2 6 Wynik ogółem 103 106 116 108 113 113 86 104 95 101 4 S t r o n a

Średni ranking (wszystkie wskaźniki, konkurencyjność) (im niższy tym lepszy) 5.42 5.58 6.11 5.68 5.95 5.95 4.53 5.47 5.00 5.32 Wynik tylko wskaźniki konkurencyjności 100 83 91 92 96 83 70 95 88 82 Średni ranking tylko konkurencyjność (im niższy tym lepszy) 6.25 5.19 5.69 5.75 6.00 5.19 4.38 5.94 5.50 5.13 Źródło: WIIW Uwaga: 1) Średnia wartość 2005-2008. 2) Roczna stopa wzrostu 2009. 3) Roczna stopa wzrostu 2010. 4) Roczna stopa wzrostu 2011. Tabela 1.2 Różnica we wskaźnikach Rok 2011 - rok 2010 AT BG HR PL RO RS SK SI CZ HU PKB/głowę w euro wzgl. PSN 1700 700 200 1300 2400 200 700-100 200 800 Poziom cen (EU27=100) 1.7 1.1 0.0-2.8 0.0 5.1 1.5 0.0 4.1-1.6 Wynagrodzenia miesięczne brutto (euro/średnie roczne) 255.6 28.5-5.3 22.9 10.6 66.0 17.0 29.7 42.0 27.6 Wynagrodzenia miesięczne netto (euro/średnie roczne) 187.2 22.5-1.4 14.5 9.9 47.8 1.3 20.7 25.0 24.0 Obciążenie wynagrodzeń brutto, w % -0.6 0.0-0.2 0.3-0.5-0.1 1.5-0.1 0.8-0.8 Udział eksportu (towarów) w PKB, w % 6.3 9.3 1.1 3.1 3.3 1.0 7.2 6.8-1.4 7.6 Saldo BIZ na głowę, euro 133 340-327 502 529 431 908 498 1122-252 Wydajność (PKB/zatrudnieni) w euro wzgl. PSN 2299 2157 2140 2543 2288 2180 822 1274 371 1459 Wydajność (PKB/zatrudnieni) w euro wzgl. kurs. walut. 3300 1206 1510 516 1207 2496 1317 770 1924 120 Koszty pracy, ogółem nominalnie, AT=100 0.0-0.1-3.2-1.3-1.0 0.8-1.6-2.3-0.9-2.0 Podatki i ubezp. społeczne w % PKB, 2010-2009 -0.7-1.6-1.1 0.0 0.3-0.1-0.7 0.4-0.7-1.8 Podatki, w % PKB, 2010-2009 -0.4-1.0-0.7 0.2 1.0 0.4-0.3 0.1-0.6-0.8 Jednostkowe koszty pracy - ULC (poziom, AT=100) 0.0 2.5-6.1-3.1-3.1 1.6-1.9-5.1-3.8-0.9 ULC, średni wzrost 2005-08 (w %, po uwzgl. kurs. walut) 1) 0.3 1.1 0.1 0.0 0.0 1.4 0.0 0.2-0.2-0.1 Wzrost ULC w 2009 r. (w %, po uwzgl. kurs. walut) 2) -0.3-0.4 0.2 0.0-0.5 0.3 0.0-0.1 0.1 0.0 Wzrost ULC w 2010 r. (w %, po uwzgl. kurs. walut) 3) 0.0 8.1-0.2 0.8-0.9 3.3 0.6-0.2-0.4 0.0 Wzrost ULC w 2011 r. (w %, po uwzgl. kurs. walut) 4) Odsetek osób czynnych zawodowo, % (15+) 0.5-1.1-1.8 0.3-0.8-2.1 0.8-1.7 0.2-3.8 Stopa bezrobocia, w % -0.2 1.0 1.7-0.5-0.1 3.8-1.4 0.5-0.5-0.1 Różnica w rankingu (" - " oznacza poprawę wzgl. 2010 r.) Rok 2011 - rok 2010 AT BG HR PL RO RS SK SI CZ HU PKB/głowę w euro wzgl. PSN 0 0 1-1 0 0 0 0 0 0 Poziom cen (EU27=100) 0-1 0 0 0 1 0 0 0 0 Wynagrodzenia miesięczne brutto (euro/średnie roczne) 0 0 0 0-1 1 0 0 0 0 Wynagrodzenia miesięczne netto (euro/średnie roczne) 0 0 0 0-1 1 0 0 0 0 Obciążenie wynagrodzeń brutto, w % 3-3 -1 3 0 0-1 -1 1-1 Udział eksportu (towarów) w PKB, w % 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Saldo BIZ na głowę, euro 0 0 0 0 0 0-1 0 0 1 Wydajność (PKB/zatrudnieni) w euro wzgl. PSN 0 0 0 0 0 0-1 0 1 0 Wydajność (PKB/zatrudnieni) w euro wzgl. kurs. walut. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Koszty pracy, ogółem nominalnie, AT=100 0 0-1 0 0 0 0 0 1 0 Podatki i ubezp. społeczne w % PKB, 2010-2009 0 1 0 0-1 0 1-1 0 1 Podatki, w % PKB, 2010-2009 0-1 0 1 1 0 0 0-1 0 Jednostkowe koszty pracy - ULC (poziom, AT=100) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ULC, średni wzrost 2005-08 (w %, po uwzgl. kurs. walut) 1) 0 0 0-1 0 1 0 0 0 0 Wzrost ULC w 2009 r. (w %, po uwzgl. kurs. walut) 2) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Wzrost ULC w 2010 r. (w %, po uwzgl. kurs. walut) 3) 0 2-1 0 0 0-1 0 0 0 Wzrost ULC w 2011 r. (w %, po uwzgl. kurs. walut) 4) Odsetek osób czynnych zawodowo, % (15+) 0 2 1-1 3 0-5 -1 0 1 Stopa bezrobocia, w % 0 2 1-1 0 0-1 0 0-1 Ogółem 3 2 0 0 1 4-9 -3 2 2 Średni ranking 0.20 0.13-0.34-0.09-0.05 0.28-0.36-0.25 0.33 0.20 Źródło: WIIW 5 S t r o n a

Ilustracja 1.1 Zmiany jednostkowych kosztów pracy w całej gospodarce, po uwzgl. kursu EUR Rok 2005 = 100 Kraje ze sztywnymi kursami walut Kraje z płynnymi kursami walut BG HR AT SI SK CZ HU PL RO RS 200 200 180 180 160 160 140 140 120 120 100 100 80 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 80 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Źródło: Szacunki WIIW w oparciu o bazę danych rocznych WIIW, statystyki krajowe oraz dane Eurostatu; prognozy: WIIW. Ilustracja 1.2 Międzynarodowe porównanie jednostkowych kosztów pracy Austria (AT) = 100 Kraje ze sztywnymi kursami walut Kraje z płynnymi kursami walut BG HR SI SK CZ HU PL RO RS 70 70 60 60 50 50 40 40 30 30 20 20 10 10 0 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 0 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 Źródło: Szacunki WIIW w oparciu o bazę danych rocznych WIIW, statystyki krajowe oraz dane Eurostatu; prognozy: WIIW. 6 S t r o n a

Ilustracja 1.3 Zmiany jednostkowych kosztów pracy i wkład poszczególnych składników, 2005-2011 Wkład do wzrostu i zmiany w % w stosunku do roku ubiegłego Płace brutto PKB Zatrudnienie Kurs walut Jednostkowe koszty pracy (prawa oś) Kraje ze sztywnymi kursami walut 100% 13,7 80% 60% 40% 20% 0% -20% -40% -60% -80% -100% 14,5-0,4 3,8 3,9 5,0-5,0-2,5 9,9 9,2-2,9 0,9 1,9 10,7 0,9-1,2 2,7 5,9-0,3 1,2 20 15 10 5 0-5 -10-15 -20 av. 05-08 2009 2010 2011 av. 05-08 2009 2010 2011 av. 05-08 2009 2010 2011 av. 05-08 2009 2010 2011 av. 05-08 2009 2010 2011 100% 80% 60% 40% 20% 9,0 1,0 2,7 4,0 5,7 Kraje z płynnymi kursami walut 9,0 11,5 17,2 1,8 2,8-1,5 5,5 12,4 1,2 2,5 25 20 15 10 5 0% 0-20% -5-40% -10-60% -80% -100% -5,7-15,4-3,9-11,0-19,4-15 -20-25 av. 05-08 2009 2010 2011 av. 05-08 2009 2010 2011 av. 05-08 2009 2010 2011 av. 05-08 2009 2010 2011 av. 05-08 2009 2010 2011 Źródło: Szacunki WIIW w oparciu o bazę danych rocznych WIIW, statystyki krajowe oraz dane Eurostatu. 7 S t r o n a

2. Koszty pracy, wydajność i obciążenie podatkowe 2.1. Wynagrodzenia i ich efektywne obciążenie podatkowe z perspektywy pracodawcy i pracownika 2.1.1 Wynagrodzenia brutto w EUR W Tabelach od 2.1.1 do 2.1.3 przedstawiamy przegląd wysokości i zmian średnich wynagrodzeń miesięcznych brutto w całej gospodarce oraz w kilku wybranych sektorach, mierzonych w EUR, oraz porównanie poziomu wynagrodzeń w badanych krajach z ich poziomem w Austrii. Ze względu na wyższą wydajność, poziom średnich wynagrodzeń brutto w Austrii w roku 2011 był znacznie wyższy niż we wszystkich krajach Europy Środkowej i Wschodniej objętych badaniem i wynosił 3286 EUR miesięcznie. Poziom wynagrodzeń brutto w Słowenii, najbardziej gospodarczo rozwiniętego kraju z grupy nowych krajów członkowskich UE, wynosi 46% austriackich wynagrodzeń brutto. Średni poziom Chorwacji wynosi 32%. Wynagrodzenia brutto środkowoeuropejskich nowych krajów członkowskich UE Węgier, Słowacji, Polski i Republiki Czeskiej wynoszą od 762 EUR do 989 EUR miesięcznie, czyli od 23% do 30% poziomu austriackiego. Poziom wynagrodzeń w Serbii i Rumunii jest znacznie niższy. Tutaj wynagrodzenia miesięczne wynoszą około 500 EUR wzgl. 15% poziomu austriackiego. Najniższe średnie wynagrodzenia miesięczne spośród krajów objętych badaniem 357 EUR - zanotowano w Bułgarii. Odpowiada to tylko 11% poziomu austriackiego. Tabela 2.1.1 Średnie wynagrodzenia brutto w EUR/miesiąc Cała gospodarka 2008 2009 2010 2011 Austria 3087 3154 3199 3286 Bułgaria 279 311 331 357 Chorwacja 1044 1051 1054 1049 Polska 838 717 807 825 Rumunia 478 435 452 471 Serbia 561 470 461 512 Słowacja 697 745 769 786 Słowenia 1391 1439 1495 1525 Czechy 906 883 941 989 Węgry 790 713 735 763 Przemysł, bez budownictwa Austria 3314 3373 3451 3545 Bułgaria 269 295 318 347 Chorwacja 947 945 954 944 Polska 843 715 816 834 Rumunia 430 412 449 477 Serbia 487 422 437 495 Słowacja 708 754 795 824 Słowenia 1229 1247 1353 1404 Czechy 887 856 928 986 Węgry 748 701 751 786 Produkcja, przetwarzanie towarów Austria 3252 3303 3386 3478 Bułgaria 244 261 281 311 Chorwacja 909 902 908 902 Polska 764 639 730 747 Rumunia 377 360 398 428 Serbia 446 373 390 440 8 S t r o n a

Słowacja 688 732 771 800 Słowenia 1193 1203 1312 1363 Czechy 864 831 903 961 Węgry 728 679 729 763 Budownictwo Austria 2684 2711 2749 2823 Bułgaria 236 288 300 316 Chorwacja 896 884 856 849 Polska 721 615 682 691 Rumunia 424 340 363 384 Serbia 524 407 398 445 Słowacja 536 559 579 603 Słowenia 1148 1160 1212 1236 Czechy 840 833 884 921 Węgry 582 543 555 560 Usługi finansowe i ubezpieczeniowe Austria 4884 4870 5002 5138 Bułgaria 621 657 690 703 Chorwacja 1554 1561 1635 1662 Polska 1437 1233 1349 1394 Rumunia 1190 1015 1055 1096 Serbia 1042 955 942 971 Słowacja 1345 1396 1425 1545 Słowenia 2137 2123 2145 2159 Czechy 1830 1745 1833 1929 Węgry 1716 1525 1573 1636 Źródło: Dane WIIW: na podstawie statystyki krajowej, Eurostat, obliczeń własnych WIIW Tabela 2.1.2 Średnie wynagrodzenia brutto w EUR/miesiąc: porównanie Austria = 100) Cała gospodarka 2008 2009 2010 2011 Austria 100 100 100 100 Bułgaria 9 10 10 11 Chorwacja 34 33 33 32 Polska 27 23 25 25 Rumunia 15 14 14 14 Serbia 18 15 14 16 Słowacja 23 24 24 24 Słowenia 45 46 47 46 Czechy 29 28 29 30 Węgry 26 23 23 23 Przemysł, bez budownictwa Austria 100 100 100 100 Bułgaria 8 9 9 10 Chorwacja 29 28 28 27 Polska 25 21 24 24 Rumunia 13 12 13 13 Serbia 15 13 13 14 Słowacja 21 22 23 23 Słowenia 37 37 39 40 Czechy 27 25 27 28 Węgry 23 21 22 22 9 S t r o n a

Produkcja, przetwarzanie towarów Austria 100 100 100 100 Bułgaria 7 8 8 9 Chorwacja 28 27 27 26 Polska 23 19 22 21 Rumunia 12 11 12 12 Serbia 14 11 12 13 Słowacja 21 22 23 23 Słowenia 37 36 39 39 Czechy 27 25 27 28 Węgry 22 21 22 22 Budownictwo Austria 100 100 100 100 Bułgaria 9 11 11 11 Chorwacja 33 33 31 30 Polska 27 23 25 24 Rumunia 16 13 13 14 Serbia 20 15 14 16 Słowacja 20 21 21 21 Słowenia 43 43 44 44 Czechy 31 31 32 33 Węgry 22 20 20 20 Usługi finansowe i ubezpieczeniowe Austria 100 100 100 100 Bułgaria 13 13 14 14 Chorwacja 32 32 33 32 Polska 29 25 27 27 Rumunia 24 21 21 21 Serbia 21 20 19 19 Słowacja 28 29 28 30 Słowenia 44 44 43 42 Czechy 37 36 37 38 Węgry 35 31 31 32 Źródło: Dane WIIW: na podstawie statystyki krajowej, Eurostat, obliczeń własnych WIIW Tabela 2.1.3 Średnie wynagrodzenia brutto w EUR/miesiąc: porównanie cała gospodarka = 100) Cała gospodarka 2008 2009 2010 2011 Austria 100 100 100 100 Bułgaria 100 100 100 100 Chorwacja 100 100 100 100 Polska 100 100 100 100 Rumunia 100 100 100 100 Serbia 100 100 100 100 Słowacja 100 100 100 100 Słowenia 100 100 100 100 Czechy 100 100 100 100 Węgry 100 100 100 100 Przemysł, bez budownictwa Austria 107 107 108 108 Bułgaria 97 95 96 97 10 S t r o n a

Chorwacja 91 90 90 90 Polska 101 100 101 101 Rumunia 90 95 99 101 Serbia 87 90 95 97 Słowacja 102 101 103 105 Słowenia 88 87 91 92 Czechy 98 97 99 100 Węgry 95 98 102 103 Produkcja, przetwarzanie towarów Austria 105 105 106 106 Bułgaria 87 84 85 87 Chorwacja 87 86 86 86 Polska 91 89 90 91 Rumunia 79 83 88 91 Serbia 80 79 85 86 Słowacja 99 98 100 102 Słowenia 86 84 88 89 Czechy 95 94 96 97 Węgry 92 95 99 100 Budownictwo Austria 87 86 86 86 Bułgaria 85 93 91 88 Chorwacja 86 84 81 81 Polska 86 86 84 84 Rumunia 89 78 80 82 Serbia 94 87 86 87 Słowacja 77 75 75 77 Słowenia 83 81 81 81 Czechy 93 94 94 93 Węgry 74 76 76 73 Usługi finansowe i ubezpieczeniowe Austria 158 154 156 156 Bułgaria 223 211 208 197 Chorwacja 149 149 155 159 Polska 172 172 167 169 Rumunia 249 233 234 233 Serbia 186 203 204 190 Słowacja 193 188 185 197 Słowenia 154 148 143 142 Czechy 202 198 195 195 Węgry 217 214 214 214 Źródło: Dane WIIW: na podstawie statystyki krajowej, Eurostat, obliczeń własnych WIIW Analizując średnie wynagrodzenia brutto według sektorów należy zauważyć, iż w Austrii ich poziom jest nieco wyższy w przemyśle przetwórczym oraz w całym przemyśle (górnictwo, przemysł przetwórczy, zaopatrzenie w energię i wodę) niż w całej gospodarce. Na Słowacji i w Republice Czeskiej oraz na Węgrzech poziom wynagrodzeń w przemyśle przetwórczym jest mniej więcej taki sam, jak w całej gospodarce. Jednak we wszystkich pozostałych krajach jest znacznie niższy, a mianowicie od 9% poniżej poziomu w całej gospodarce w Polsce i Rumunii aż do 14% w Chorwacji i Serbii. We wszystkich krajach objętych badaniem wynagrodzenia brutto w roku 2011 w budownictwie są średnio o 17% niższe niż w całej gospodarce. Jedynie na Słowacji i na Węgrzech wynagrodzenia w tym sektorze są niższe nawet o 23% wzgl. 27% niż w całej gospodarce, podczas gdy w Republice Czeskiej są niższe tylko o 7%. 11 S t r o n a

Natomiast poziomy płac w sektorze finansowym i ubezpieczeniowym są dużo wyższe od średniej. W Austrii poziom wynagrodzeń brutto w 2011 roku był w tym sektorze o 56% wyższy niż w całej gospodarce. Również w Słowenii i Chorwacji dystans poziomu wynagrodzeń w tym sektorze w stosunku do całej gospodarki wynoszący odpowiednio 42% wzgl. 59% jest porównywalny z sytuacją w Austrii. Jednak we wszystkich innych krajach dystans wynagrodzeń w sektorze finansowym i ubezpieczeniowym do ich poziomu w całej gospodarce jest jeszcze większy i wynosi od 69% w Polsce do nawet 133% w Rumunii. 2.1.2 Wynagrodzenia netto w parytetach siły nabywczej Jeśli porównuje się istotne dla pracowników wynagrodzenia netto (wynagrodzenia brutto po potrąceniu podatku i składek na ubezpieczenie społeczne), to stosowne jest nie porównanie tych wynagrodzeń denominowanych w euro wg kursów walut, lecz zastosowanie wartości w parytetach siły nabywczej. Przy tym następuje korekta o obciążenie wynagrodzeń podatkiem i składkami na ubezpieczenie społeczne oraz siłę nabywczą walut i poziomy cen, które różnią się w poszczególnych krajach (większość walut krajów CEE jest mocno niedoszacowana). Umożliwia to porównanie poziomu konsumpcji wzgl. dobrobytu dostępnego za wynagrodzenia w poszczególnych krajach, tzn. faktycznej siły nabywczej płac. Porównanie wynagrodzeń netto z parytetami siły nabywczej przedstawione w Tabelach 2.1.6 i 2.1.7 zmniejsza różnice w poziomach między Austrią a innymi krajami objętymi badaniem. Zatem wynagrodzenia netto w roku 2011 wynoszą w Słowenii 60% poziomu austriackiego w całej gospodarce, następne są Chorwacja (54%) oraz Republika Czeska (53%) i Polska (53%). Poziom wynagrodzeń netto był nieco niższy na Słowacji (45%) i na Węgrzech (42%). Szczególnie w przypadku krajów z najniższymi poziomami wynagrodzeń można stwierdzić, iż niższe poziomy cen prowadzą do znacznego obniżenia dystansu wynagrodzeń w stosunku do Austrii, gdy następuje porównanie w parytetach siły nabywczej. Zatem wynagrodzenia netto według parytetu siły nabywczej osiągają przynajmniej 37% poziomu austriackiego w Serbii, 33% w Rumunii i 31% w Bułgarii. Ze względu na stosunkowo wyższe płace w sektorze finansowym i ubezpieczeniowym porównanie w tym sektorze wypada trochę korzystniej. Wynagrodzenia netto pracowników mierzone w parytetach siły nabywczej wynoszą od 36% poziomu austriackiego w Bułgarii do 66% w Republice Czeskiej. Tabela 2.1.6 Porównanie wynagrodzeń netto w parytetach siły nabywczej Cała gospodarka 2008 2009 2010 2011 Austria 1861 1888 1933 1963 Bułgaria 515 552 587 603 Chorwacja 1057 1048 1049 1061 Polska 929 949 1004 1036 Rumunia 641 644 649 646 Serbia 815 715 728 736 Słowacja 819 859 892 876 Słowenia 1109 1100 1159 1179 Czechy 946 983 999 1033 Węgry 737 738 784 819 Przemysł, bez budownictwa Austria 1998 2019 2085 2118 Bułgaria 495 521 560 585 Chorwacja 974 956 959 967 Polska 935 947 1015 1048 Rumunia 582 615 647 654 Serbia 711 646 691 713 Słowacja 833 870 922 918 Słowenia 1002 978 1069 1102 Czechy 926 952 986 1030 Węgry 709 729 794 841 12 S t r o n a

Produkcja, przetwarzanie towarów Austria 1961 1977 2046 2078 Bułgaria 455 468 503 531 Chorwacja 932 913 917 926 Polska 847 846 909 938 Rumunia 514 542 577 589 Serbia 653 573 619 635 Słowacja 809 845 894 892 Słowenia 975 948 1040 1074 Czechy 903 925 959 1004 Węgry 694 711 775 819 Budownictwo Austria 1618 1623 1661 1687 Bułgaria 444 521 542 544 Chorwacja 924 901 873 882 Polska 799 814 848 868 Rumunia 569 506 525 527 Serbia 759 619 628 639 Słowacja 630 645 671 672 Słowenia 928 902 958 988 Czechy 877 927 939 962 Węgry 587 599 622 624 Usługi finansowe i ubezpieczeniowe Austria 2945 2915 3023 3070 Bułgaria 1079 1094 1148 1116 Chorwacja 1476 1458 1513 1559 Polska 1593 1633 1679 1752 Rumunia 1569 1472 1492 1507 Serbia 1519 1452 1493 1394 Słowacja 1581 1611 1652 1722 Słowenia 1591 1526 1572 1575 Czechy 1911 1942 1947 2015 Węgry 1399 1377 1454 1677 Źródło: Dane WIIW: na podstawie statystyki krajowej, Eurostat, obliczeń własnych WIIW Tabela 2.1.7 Porównanie wynagrodzeń netto z parytetami siły nabywczej (Austria = 100) Cała gospodarka 2008 2009 2010 2011 Austria 100 100 100 100 Bułgaria 28 29 30 31 Chorwacja 57 56 54 54 Polska 50 50 52 53 Rumunia 34 34 34 33 Serbia 44 38 38 37 Słowacja 44 46 46 45 Słowenia 60 58 60 60 Czechy 51 52 52 53 Węgry 40 39 41 42 13 S t r o n a

Przemysł, bez budownictwa Austria 100 100 100 100 Bułgaria 25 26 27 28 Chorwacja 49 47 46 46 Polska 47 47 49 49 Rumunia 29 30 31 31 Serbia 36 32 33 34 Słowacja 42 43 44 43 Słowenia 50 48 51 52 Czechy 46 47 47 49 Węgry 35 36 38 40 Produkcja, przetwarzanie towarów Austria 100 100 100 100 Bułgaria 23 24 25 26 Chorwacja 48 46 45 45 Polska 43 43 44 45 Rumunia 26 27 28 28 Serbia 33 29 30 31 Słowacja 41 43 44 43 Słowenia 50 48 51 52 Czechy 46 47 47 48 Węgry 35 36 38 39 Budownictwo Austria 100 100 100 100 Bułgaria 27 32 33 32 Chorwacja 57 56 53 52 Polska 49 50 51 51 Rumunia 35 31 32 31 Serbia 47 38 38 38 Słowacja 39 40 40 40 Słowenia 57 56 58 59 Czechy 54 57 57 57 Węgry 36 37 37 37 Usługi finansowe i ubezpieczeniowe Austria 100 100 100 100 Bułgaria 37 38 38 36 Chorwacja 50 50 50 51 Polska 54 56 56 57 Rumunia 53 50 49 49 Serbia 52 50 49 45 Słowacja 54 55 55 56 Słowenia 54 52 52 51 Czechy 65 67 64 66 Węgry 47 47 48 55 Źródło: Dane WIIW: na podstawie statystyki krajowej, Eurostat, obliczeń własnych WIIW 14 S t r o n a

2.1.3 Obciążenie średnich wynagrodzeń brutto Obciążenie średnich wynagrodzeń brutto podatkiem od wynagrodzeń oraz płaconymi przez pracownika składkami na ubezpieczenie społeczne jest przedstawione w Tabeli 2.1.10. W roku 2011 wynosi ono w Austrii 33,4% (przy czym uwzględnione jest niższe opodatkowanie 13-ej i 14-ej pensji miesięcznej). W związku z tym jest efektywnie znacznie wyższa niż w większości pozostałych krajów objętych badaniem. Jedynie na Węgrzech oraz na Słowacji obciążenie płac brutto jest jeszcze trochę wyższe i wynosi 33,8% wzgl. 35,2%. Od roku 2000 w Austrii doszło do lekkiego wzrostu wskaźnika obciążenia, w szczególności poprzez przyrost obciążenia podatkami od wynagrodzeń, podczas gdy na Węgrzech składki na ubezpieczenie społeczne płacone przez pracownika zostały znacznie podwyższone. Obciążenie wynagrodzeń brutto w 2011 roku było nieco niższe w Chorwacji (30,2%), Serbii (28%) i Rumunii (26,9%), przy czym w tym ostatnim kraju ze względu na podwyższenie składek na ubezpieczenie społeczne od 2000 roku zanotowano lekki wzrost. Obciążenie płac brutto jest znacznie niższe w Polsce (24,6%), gdzie od 2000 roku nastąpiło obniżenie składek na ubezpieczenie społeczne, oraz w Republice Czeskiej (23%) i na Słowacji (22,9%). W Bułgarii obciążenie średnich płac podatkiem od wynagrodzeń i składkami na ubezpieczenie społeczne płaconymi przez pracownika wynosi wręcz tylko 21%. Poziom ten pozostaje niemal niezmieniony od 2000 roku. Należy odnotować jedynie przesunięcie struktury obciążenia. Obciążenie podatkiem od wynagrodzeń zostało zredukowane, natomiast składki na ubezpieczenie społeczne płacone przez pracownika wzrosły. 2.1.4 Całkowite obciążenie pracy podatkiem od wynagrodzeń i składkami na ubezpieczenie społeczne Do porównania całkowitego obciążenia składkowo-podatkowego pracy (koszty pracy patrz Tabela 2.1.11) wykorzystano w niniejszej analizie składki na ubezpieczenie społeczne płacone przez pracodawcę (= dodatkowe koszty płac) i przez pracownika oraz obciążenie podatkiem od wynagrodzeń, obliczone na podstawie średniego wynagrodzenia rocznego. Ze względu na niedostępność danych w niektórych krajach, a co za tym idzie ograniczoną porównywalność, pozostałe koszty związane z pracą (np. koszty szkoleń, podatki od łącznej kwoty wynagrodzeń, subwencje do wynagrodzeń itd.) nie zostały uwzględnione. Całkowite obciążenie zostało wyliczone wzgl. oszacowane jako część ustalonych łącznych kosztów pracy. W ilustracji 2.1.1 umieszczono zestawienie porównawcze miesięcznych kosztów pracy, wynagrodzeń brutto i netto za roku 2011 w EUR. Całkowite obciążenie podatkowe i ubezpieczeniowe pracy w Austrii jest stosunkowo wysokie i wynosi 49,1%, tzn. pracownicy otrzymują faktycznie do wypłaty tylko około połowy całkowitych kosztów pracy ponoszonych przez pracodawców. Związane jest to między innymi z faktem, iż Austria uzyskuje bardzo dużą część swoich ogólnych przychodów z podatków i opłat z obciążenia składkowo-podatkowego pracy. Jednocześnie obciążenie konsumpcji, a w szczególności dochodów kapitałowych jest stosunkowo niskie. Od 2000 roku całkowite obciążenie składkowo-podatkowe pracy nawet lekko wzrosło, przede wszystkim ze względu na podwyżkę podatków od wynagrodzeń (EC, 2010). Tak samo wysokie obciążenie składkowo-podatkowe pracy w grupie analizowanych krajów wykazują tylko Węgry. Tutaj w roku 2011 wynosiło ono 49,0%. Od 2000 roku obciążenie to niemal się nie zmieniło, przy czym przy spadających składkach płaconych przez pracodawcę zostały podwyższone składki na ubezpieczenie społeczne płacone przez pracownika. Niewielkie obniżenie obciążenia kosztów pracy od roku 2000 do 45% należy zanotować w Słowenii, jak również w Chorwacji do 40,9%. W Rumunii od 2000 roku spadek łącznego obciążenia składkowo-podatkowego pracy do 42,7% został spowodowany przez znaczne obniżenie składek płaconych przez pracownika. Podobne zmiany można było zaobserwować na Słowacji, jednak tutaj obciążenie wynosi tylko 42,1%. Podobnie niskie jest również w Republice Czeskiej - 42,9%, przy czym tutaj nie zanotowano niemal żadnej zmiany w ciągu ostatnich 10 lat. Poniżej średniej jest całkowite obciążenie w Serbii (38%) i w Polsce (36,3%), gdzie mimo wzrostu podatków od wynagrodzeń w sumie doszło do nieznacznego obniżenia obciążenia w ciągu ostatnich 10 lat. W Bułgarii całkowite obciążenie pracy podatkiem od wynagrodzeń i składkami na ubezpieczenie społeczne płaconymi przez pracodawcę i pracownika jest najniższe w grupie analizowanych krajów i wynosi 33,9%. Poziom obciążenia uległ znacznemu obniżeniu od 2000 roku wskutek znaczącej redukcji składek na ubezpieczenie społeczne płaconych przez pracodawcę (EC, 2010). 15 S t r o n a

Ilustracja 2.1.1 Koszty pracy, wynagrodzenia brutto i netto, 2011 w EUR na miesiąc, cała gospodarka Koszty pracy Wynagrodzenia brutto Wynagrodzenia netto 5000 4000 3000 2000 1000 0 AT BG HR PL RO RS SK SI CZ HU w % kosztów pracy Koszty pracy Wynagrodzenia brutto Wynagrodzenia netto 100 80 60 40 20 0 AT BG HR PL RO RS SK SI CZ HU Źródło: Eurostat oraz statystyki krajowe, obliczenia WIIW. Szczegółowe porównanie obciążenia składkowo-podatkowego pracy między różnymi sektorami jest możliwe tylko w kilku krajach. Zasadniczo obciążenie podatkowe wzrasta ze względu na wyższe wynagrodzenia, w szczególności w sektorze finansowym i ubezpieczeniowym, przy czym stromość krzywej obciążenia (progresja podatkowa) różni się w poszczególnych krajach. Największa różnica występuje na Węgrzech, gdzie całkowite obciążenie kosztów pracy w sektorze finansowymi i ubezpieczeniowym jest o 2,6% punktów procentowych wyższe niż w przypadku średnio zarabiających w całej gospodarce. Ogólnie rzecz biorąc należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż liczne niedawne reformy systemów podatkowych i ubezpieczeń społecznych spowodują zmiany obciążenia składkowo-podatkowego pracy 16 S t r o n a

w przyszłości (np. na Słowacji, na Węgrzech, w Republice Czeskiej itd.). Systemy podatkowe i ubezpieczeń społecznych są w większości krajów CEE znacznie mniej stabilne niż w Austrii. 2.1.5 Zmiany wynagrodzeń i obciążenia podatkowego między rokiem 2010 a 2011 Wynagrodzenia brutto w EUR Po związanych z kryzysem częściowych spadkach wynagrodzeń brutto w niektórych krajach środkowoi wschodnioeuropejskich w roku 2009, w 2010 jak również w 2011 roku ponownie doszło do większego wzrostu mierzonego w EUR (patrz Tabela 2.1.1). Należy to przypisać zarówno wzrostom płac w walucie lokalnej jak i wzrostom kursów wymiany walut krajowych względem euro. Jedynie w Chorwacji wynagrodzenia brutto mierzone w EUR spadły nieznacznie o 0,5% i wynosiły w 2011 roku 1049 EUR miesięcznie. We wszystkich pozostałych krajach doszło do wzrostów, od 2% w Słowenii do 7,6% w Bułgarii. Wyjątkowo duży wzrost o ok. 11% w Serbii w roku 2011 był spowodowany faktem, iż rząd serbski w roku przez wyborami do parlamentu, które odbyły się w maju 2012 roku, znacznie podwyższył płace w sektorze publicznym oraz w sektorach z nim związanych, a jednocześnie w sposób sztuczny utrzymywał kurs wymiany na euro na wysokim poziomie. W Austrii płace miesięczne brutto w 2011 roku wzrosły średnio o 2,7% i wynosiły w 2011 roku 3286 3 EUR. Relacje między poziomami płac w Austrii i w krajach środkowo - wschodnioeuropejskich były stosunkowo stabilne (patrz Tabela 2.1.2). Podczas gdy średni poziom wynagrodzeń brutto w Słowenii stanowi 46% poziomu w Austrii, w Bułgarii osiąga tylko 11% poziomu austriackiego. Wzrost płac w budownictwie w większości badanych krajów był w okresie od 2010 do 2011 roku niższy niż w całej gospodarce. Tylko na Słowacji, w Rumunii i Serbii płace w tym sektorze wzrosły trochę więcej. W sektorze finansowym i ubezpieczeniowym w większości badanych krajów płace miesięczne brutto wzrosły tak samo jak w całej gospodarce lub poniżej średniej. W Chorwacji, Polsce i na Słowacji nastąpił wzrost powyżej średniej. Wynagrodzenia netto w parytetach siły nabywczej (PSN) Aprecjacja walut poszczególnych krajów względem euro i częściowo rosnące efektywne obciążenia podatkowe spowodowały, iż wynagrodzenia netto wg parytetu siły nabywczej prawie we wszystkich badanych krajach od 2010 do 2011 roku wzrosły mniej niż płace miesięczne brutto mierzone w EUR (patrz Tabela 2.1.6). W Rumunii płace netto spadły o 0,4%, a na Słowacji nawet o 1,7%. We wszystkich pozostałych krajach wzrosły: od 1,1% w Chorwacji aż do 4,5% na Węgrzech. W Austrii wzrosły o 1,6%. Relacje wynagrodzeń netto według PSN krajów środkowo- i wschodnioeuropejskich względem Austrii były stosunkowo stabilne. Natomiast Bułgaria to kraj o najniższych płacach netto osiągający 31% poziomu austriackiego, przy czym widoczna jest tam wyraźna tendencja do nadrabiania różnicy także w kryzysowych latach 2008-2011. W Rumunii utrzymuje się stabilny poziom wynoszący 33% austriackiego, w Serbii 37%, przy czym w średnim okresie dystans względem Austrii zwiększył się wskutek deprecjacji waluty. Węgry odnotowują nieznaczne nadrabianie dystansu, obecnie to 42% poziomu austriackiego, a na Słowacji utrzymuje się stabilnie 45%. Średnie płace netto w Republice Czeskiej, podobnie jak w Polsce, wynoszą 53% poziomu w Austrii. Oba kraje nadrabiają dystans względem Austrii, podczas gdy Chorwacja względnie traci i w roku 2011 wykazuje 54%. W Słowenii poziom płac netto według PSN wynosi stabilne 60% w stosunku do Austrii. 3 Ze względu na duże zmiany w zakresie Produktu Krajowego Brutto dokonane przez austriacki urząd statystyczny Statistik Austria musieliśmy podwyższyć także ujęte w badaniu płace miesięczne brutto w latach 2008-2010 dla Austrii o ok. 5.5% w stosunku do badania głównego sporządzonego w kwietniu 2011 roku. Zatem np. płace wyliczone za rok 2010 wynoszą teraz 3199,- EUR zamiast wcześniejszych 3030,- EUR. Tym samym zwiększają się także wyliczone różnice w płacach między Austrią a badanymi krajami środkowoi wschodnioeuropejskimi. 17 S t r o n a

Tabela 2.1.6. Wynagrodzenia netto - wg parytetów siły nabywczej (PPP) Cała gospodarka 2008 2009 2010 2011 Austria 1861 1888 1933 1963 Bułgaria 515 552 587 603 Chorwacja 1057 1048 1049 1061 Polska 929 949 1004 1036 Rumunia 641 644 649 646 Serbia 815 715 728 736 Słowacja 819 859 892 876 Słowenia 1109 1100 1159 1179 Czechy 946 983 999 1033 Węgry 737 738 784 819 Przemysł, bez budownictwa Austria 1998 2019 2085 2118 Bułgaria 495 521 560 585 Chorwacja 974 956 959 967 Polska 935 947 1015 1048 Rumunia 582 615 647 654 Serbia 711 646 691 713 Słowacja 833 870 922 918 Słowenia 1002 978 1069 1102 Czechy 926 952 986 1030 Węgry 709 729 794 841 Produkcja, przetwarzanie towarów Austria 1961 1977 2046 2078 Bułgaria 455 468 503 531 Chorwacja 932 913 917 926 Polska 847 846 909 938 Rumunia 514 542 577 589 Serbia 653 573 619 635 Słowacja 809 845 894 892 Słowenia 975 948 1040 1074 Czechy 903 925 959 1004 Węgry 694 711 775 819 Budownictwo Austria 1618 1623 1661 1687 Bułgaria 444 521 542 544 Chorwacja 924 901 873 882 Polska 799 814 848 868 Rumunia 569 506 525 527 Serbia 759 619 628 639 Słowacja 630 645 671 672 Słowenia 928 902 958 988 Czechy 877 927 939 962 Węgry 587 599 622 624 Usługi finansowe i ubezpieczeniowe Austria 2945 2915 3023 3070 Bułgaria 1079 1094 1148 1116 Chorwacja 1476 1458 1513 1559 Polska 1593 1633 1679 1752 Rumunia 1569 1472 1492 1507 18 S t r o n a

Serbia 1519 1452 1493 1394 Słowacja 1581 1611 1652 1722 Słowenia 1591 1526 1572 1575 Czechy 1911 1942 1947 2015 Węgry 1399 1377 1454 1677 Źródło: Dane WIIW: na podstawie statystyki krajowej, Eurostat, obliczeń własnych WIIW Obciążenie średnich wynagrodzeń brutto Efektywne obciążenie wynagrodzeń brutto (patrz Tabela 2.1.11) w badanych krajach uległo w 2011 roku tylko nieznacznej zmianie w stosunku do poprzedniego roku. Obciążenie wynagrodzeń brutto w Austrii, Słowenii i na Węgrzech nadal wynosi ok. 34%, przy czym w latach 2008-2011 Węgry wykazywały znaczącą tendencję spadkową. Znaczniejszy wzrost efektywnego obciążenia o ponad jeden punkt procentowy odnotowano na Słowacji, przy czym z poziomem 22,9% kraj ten nadal wykazuje jeden z najniższych wskaźników obciążenia w regionie. Odnośnie porównania obciążenia wynagrodzeń brutto w poszczególnych krajach w roku 2011 patrz również punkt 2.1.3. Całkowite obciążenie pracy podatkami od wynagrodzeń i składkami na ubezpieczenie społeczne Efektywne obciążenie pracy bezpośrednimi podatkami i składkami w badanych krajach w roku 2011 prawie się nie zmieniło w stosunku do poprzedniego roku (patrz Tabela 2.1.10). W przypadku analizy trochę dłuższego okresu od 2008 do 2011 roku zwraca uwagę znaczna redukcja całkowitego obciążenia na Węgrzech. Podczas gdy w 2008 roku wskaźnik obciążenia wynosił jeszcze niemal 55%, teraz to ok. 6 punktów procentowych mniej, czyli nieco poniżej wskaźnika w Austrii. Odnośnie porównania całkowitego obciążenia w poszczególnych krajach w roku 2011 patrz również punkt 2.1.4. Tabela 2.1.10. Całkowite obciążenie pracy podatkami (podatek dochodowy i składki na ubezpieczenie społeczne przez pracodawców i pracowników) w % kosztów pracy 2008 2009 2010 2011 Austria 49,56 48,79 48,85 49,08 Bułgaria 35,57 34,43 33,86 33,86 1) Chorwacja 41,86 41,66 41,07 40,89 Polska 36,63 36,08 36,15 36,27 Rumunia 41,77 42,21 42,71 42,74 Serbia 38,23 38,08 38,01 37,96 Słowacja 41,88 41,01 41,24 42,14 Słowenia 44,94 45,09 45,06 44,98 Czechy 43,32 42,36 42,57 42,94 Węgry 54,87 53,47 49,55 48,95 Tabela 2.1.11. Efektywne obciążenie wynagrodzeń brutto (w % zarobków brutto) 2008 2009 2010 2011 Austria 34,26 32,79 33,07 33,38 Bułgaria 20,99 2) 20,99 2) 20,99 2) 20,99 Chorwacja 31,36 31,12 30,42 30,21 Polska 25,04 24,39 24,47 24,61 Rumunia 25,67 26,23 26,87 26,91 Serbia 28,30 28,12 28,05 27,98 Słowacja 22,81 21,40 21,65 22,85 Słowenia 35,33 35,37 35,34 35,24 19 S t r o n a

Czechy 23,64 22,29 22,45 22,96 Węgry 38,63 37,89 34,54 33,76 1) za rok 2012, brak późniejszych danych 2) struktura płac i wynagrodzeń 2006 jest stosowana do 2008-2011 Źródło: Dane WIIW: na podstawie statystyki krajowej, Eurostat, obliczeń własnych WIIW 3. Struktura przychodów z podatków w gospodarce narodowej 3.1. Wstęp Globalny kryzys finansowy i gospodarczy w roku 2009 w całkiem różny sposób wpłynął na udział podatków i składek w PKB w gospodarkach narodowych omawianych tu krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Podczas gdy w Serbii, Republice Czeskiej, Chorwacji, Polsce oraz Bułgarii i Rumunii łączny udział podatków i składek na ubezpieczenie społeczne w PKB zgodnie z oczekiwaniami zmalał, na Węgrzech, w Słowenii i na Słowacji utrzymał się na mniej więcej tym samym poziomie, natomiast w Austrii odnotowano nawet niewielki wzrost. Kryzys gospodarczy oznaczał również znaczne zwiększenie deficytów budżetowych w tych krajach w roku 2009; w omawianych krajach deficyt wzrósł średnio o 3,5 punktu procentowego z roku 2008 na 2009, przy tym najwięcej w Bułgarii i na Słowacji (o prawie 6 punktów procentowych), a najmniej na Węgrzech i w Serbii (o ok. 1, wzgl. 2 punkty procentowe). Mimo to w większości krajów, z wyjątkiem Bułgarii i Rumunii, w roku 2010 prawie nie były podejmowane działania konsolidacyjne, w każdym razie w odniesieniu do deficytów budżetowych, które poza wymienionymi krajami zmniejszyły się tylko nieznacznie wzgl. nawet się zwiększyły. W tym świetle należy również analizować zmiany udziału w PKB oraz struktury podatków i składek w roku 2010. 3.2. Udział w PKB oraz struktura podatków i składek 3.2.1 Łączne obciążenia składkowo-podatkowe Ogólnie rzecz biorąc, w roku 2010 w badanych 10 krajach, udział podatków i składek w PKB malał. Ze względu na reformy, spadek ten był szczególnie duży w Bułgarii, Serbii i na Węgrzech, przy czym udział podatków i składek w PKB zmalał o około 1,5-2 punkty procentowe (patrz Ilustracja 3.2.1a). W Chorwacji, Austrii i na Słowacji ta redukcja była mniejsza (ok. 0,5 do 1 punktu procentowego), podczas gdy w Polsce i Rumunii udział podatków i składek w PKB pozostał na prawie takim samym poziomie jak w roku 2009. Udział podatków i składek w PKB wzrósł, chociaż nieznacznie, tylko w Republice Czeskiej i Słowenii. Generalnie nastąpiły więc niewielkie zmiany w rankingu krajów pod względem udziału podatków i składek w PKB. Spośród tych dziesięciu krajów Austria miała najwyższy udział podatków i składek w PKB w 2010 roku, wynoszący 43,7% 4, i jako jedyny spośród tych krajów lokuje się powyżej średniej UE-27. W porównaniu z rokiem 2009 Węgry i Słowenia zamieniły się miejscami, przy czym ten ostatni kraj z obecnym wskaźnikiem 38,2% jest na drugim miejscu pod względem udziału podatków i składek w PKB wśród tych dziesięciu krajów (Węgry 37,8%). Do przesunięcia w rankingu doszło też między Republiką Czeską a Chorwacją, jak również między Rumunią a Bułgarią, która ze wskaźnikiem 27,4% w roku 2010 wykazywała najniższy udział podatków i składek w PKB. W związku z reformami w systemach podatkowych rok 2010 przyniósł w niektórych krajach znaczące zmiany w strukturze podatków (patrz Ilustracja 3.2.1b). Należy tu zwrócić uwagę przede wszystkim na Węgry, 4 Liczba ta obejmuje przypisane składki na ubezpieczenie społeczne. 20 S t r o n a

Chorwację, Polskę, Rumunię i Bułgarię. We wszystkich tych krajach znaczenie podatków pośrednich w łącznych obciążeniach składkowo-podatkowych wzrosło (o około 2 do 3 punktów procentowych), podczas gdy znaczenie podatków bezpośrednich zmalało mniej więcej w tym samym wymiarze. Ilustracja 3.2.1 Łączne wpływy z podatków i składek na ubezpieczenia społeczne 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 w % PKB Podatek dochodowy od osób fizycznych i od majątku Podatki od produkcji i od importu Składki na ubezpieczenia społeczne* Podatki od świadczeń majątkowych 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 EU27 AT SI HU SR CZ HR PL SK RO BG *W tym stawki kalkulacyjne % łącznych wpływów Podatek dochodowy od osób fizycznych i od majątku Składki na ubezpieczenia społeczne* Podatki od produkcji i od importu Podatki od świadczeń majątkowych 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 EU27 AT SI HU SR CZ HR PL SK RO BG Źródło: Eurostat oraz statystyki krajowe, obliczenia WIIW. 3.2.2 Podatki pośrednie Rok 2010 generalnie nie przyniósł dużych zmian w zakresie znaczenia struktury podatków pośrednich w omawianych tu dziesięciu krajach. Zatem, podobnie jak w roku 2009, udział podatków pośrednich w PKB (patrz Ilustracja 3.2.2a) jest największy w Serbii (17,3%), następnie na Węgrzech, w Chorwacji i Bułgarii. Najmniejszy udział podatków pośrednich występuje w Republice Czeskiej i na Słowacji - 11,5% wzgl. 10,5%. Godny wzmianki wzrost znaczenia podatków pośrednich w stosunku do PKB nastąpił w Polsce i Rumunii, przy czym ich udział wzrósł odpowiednio o 0,7 wzgl. 1,1 punktów procentowych. W obu krajach pod koniec 2008 roku wzgl. w 2009 roku doszło do nowelizacji ustaw o podatku VAT i podatku akcyzowym (częściowo w celu harmonizacji z regulacjami UE), co mogło być przyczyną zmian we wpływach z podatków. 21 S t r o n a

Ilustracja 3.2.2 Podatki pośrednie w % PKB Opłaty importowe bez VAT Podatek VAT Pozostałe podatki od towarów Pozostałe podatki od produkcji 20,0 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 EU27 SR HU HR BG AT SI PL RO CZ SK w % sumy podatków pośrednich Opłaty importowe bez VAT Podatek VAT Pozostałe podatki od towarów Pozostałe podatki od produkcji 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 EU27 SR HU HR BG AT SI PL RO CZ SK Źródło: Eurostat oraz statystyki krajowe, obliczenia WIIW. Także w roku 2010 największa część łącznych wpływów z podatków pośrednich pochodzi z podatku VAT (patrz Ilustracja 3.2.2b); jego udział we wszystkich dziesięciu krajach to co najmniej 50% przychodów z podatków pośrednich, największy w Chorwacji, gdzie wynosi ponad 70%. Druga najważniejsza grupa to konsekwentnie specjalne podatki akcyzowe, natomiast podatki od importu oraz od produkcji odgrywają podrzędną rolę. W ramach struktury podatków pośrednich doszło do niewielkich przesunięć w Bułgarii i Rumunii, gdzie udział podatku VAT wzrósł kosztem specjalnych podatków akcyzowych, podczas gdy w Polsce i na Słowacji poprzez wprowadzenie podatków akcyzowych od energii elektrycznej, węgla i gazu ziemnego specjalne podatki akcyzowe zyskały na znaczeniu. 22 S t r o n a

3.2.3 Podatki bezpośrednie Podobnie jak w przypadku podatków pośrednich, także w przypadku podatków bezpośrednich w latach od 2009 do 2010 nie nastąpiły większe zmiany w ich wielkości w stosunku do PKB oraz w ich strukturze (patrz Ilustracja 3.2.3). Zatem znaczenie tej grupy podatków jest największe w Austrii, gdzie wynosi 12,7%, czyli nieco powyżej średniej UE-27. W pozostałych dziesięciu omawianych tu krajach wpływy z podatków bezpośrednich są o wiele mniejsze, a ich rozpiętość to od nieco ponad 8% w Słowenii i na Węgrzech aż po najniższe wartości około 5% w Chorwacji i Bułgarii. Istotne zmiany nastąpiły tylko na Węgrzech. Tutaj między rokiem 2009 a 2010 przychody z podatków bezpośrednich spadły o około 2 punkty procentowe (w stosunku do PKB), co było spowodowane znacznym spadkiem podatków od zysków przedsiębiorstw. Tym samym Węgry są jedynym krajem, w którym doszło do znaczniejszej zmiany w strukturze podatków bezpośrednich, przy rosnącym znaczeniu podatków od dochodów osobistych i malejącym udziale podatków od zysków. Ilustracja 3.2.3 Podatki bezpośrednie Pozostałe podatki dochodowe Podatki od dochodu lub zysków spółek kapitałowych w % PKB Pozostałe bieżące opłaty Podatki od dochodu prywatnych gospodarstw domowych 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 EU27 AT SI HU SR CZ PL RO SK HR BG w % sumy podatków bezpośrednich Pozostałe podatki dochodowe Pozostałe bieżące opłaty Podatki od dochodu lub zysków spółek kapitałowych Podatki od dochodu prywatnych gospodarstw domowych 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 EU27 AT SI HU SR CZ PL RO SK HR BG Źródło: Eurostat oraz statystyki krajowe, obliczenia WIIW. 23 S t r o n a

Uwaga: Spółki kapitałowe: Podatki od dochodu lub zysków oraz od zysków z aktualizacji wyceny spółek kapitałowych. Prywatne gospodarstwa domowe. Podatki od dochodu oraz od zysków z aktualizacji wyceny prywatnych gospodarstw domowych. 3.2.4 Składki na ubezpieczenie społeczne Zgodnie z ogólnoeuropejskim trendem, w związku ze złą sytuacją gospodarczą, przychody ze składek na ubezpieczenie społeczne w latach od 2009 do 2010 wykazywały tendencję spadkową w większości z tych dziesięciu krajów. Wyjątki stanowiły tu jedynie Słowenia i Republika Czeska, gdzie przychody te wzrosły, chociaż tylko w niewielkim zakresie. Najwyraźniejsza redukcja nastąpiła w Rumunii, Bułgarii, a w szczególności na Węgrzech, przy czym w tym ostatnim kraju ze względu na znaczny spadek składek płaconych przez pracodawcę łączne składki na ubezpieczenie społeczne zmniejszyły się o ponad jeden punkt procentowy PKB (patrz Ilustracja 3.2.4). Pociągnęło to za sobą również stosunkowo znaczną zmianę w strukturze składek na ubezpieczenie społeczne na Węgrzech udział składek płaconych przez pracodawcę w całości składek zmalał o 5 punktów procentowych, podczas gdy udział składek płaconych przez pracownika wzrósł o 5 punktów procentowych. Tym samym Węgry były jedynym spośród tych dziesięciu krajów, w którym doszło do większej zmiany w strukturze składek na ubezpieczenie społeczne. Ilustracja 3.2.4 Składki na ubezpieczenie społeczne w % PKB 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 Składki na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą oraz bezrobotnych Składki na ubezpieczenie społeczne płacone przez pracodawcę Składki na ubezpieczenie społeczne płacone przez pracownika Przypisane składki na ubezpieczenie społeczne 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 EU27 AT SI CZ SK HU HR PL RO BG w % sumy składek na ubezpieczenie społeczne Składki na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą oraz bezrobotnych Składki na ubezpieczenie społeczne płacone przez pracodawcę Składki na ubezpieczenie społeczne płacone przez pracownika Przypisane składki na ubezpieczenie społeczne 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 EU27 AT SI CZ SK HU HR PL RO BG Źródło: Eurostat oraz statystyki krajowe, obliczenia WIIW. 24 S t r o n a