GDAŃSKA FUNDACJA BUKIETY DLA PANNY ZELNO 2012
Po co te wiązki i wianki z mięty wrotyczu, rumianku? Niesiemy je na znak hołdu Maryi Pannie przed ołtarz. Hyzop, lawenda, jałowiec? Wszak to potrzebne chorobie? Mamy je, chcemy dziewanną Ucieszyć Maryję Pannę Niechaj to księża poświęcą Dzisiaj w ten dzień Wniebowzięcia. A tę pszenicę i jęczmień Czy także mamy poświęcić? Proso też i mak, i żyto Na coraz większą obfitość. Na cóż bób i rzodkiew zda się w niebie, na rajskim popasie? Maryi z żyta korona, A nam - chleb zeń upieczony. Niechaj je księża święcą Dzisiaj, w ten dzień Wniebowzięcia Kazimiera Iłłakowiczówna, Msza maryjna na Matkę Boską Zielną
Dlaczego odwoływać się do starego święta i starego zwyczaju? Bo tylko stare święta są ciekawe. Nowe muszą się sprawdzić w czasie: ile są warte, okaże się dopiero za pół wieku. To nie znaczy, że wszystkie stare zwyczaje warte są kontynuacji. Ale zwyczaj komponowania bukietów na Matkę Boską Zielną na pewno należy do tych najcenniejszych. Niesie tyle ważnych dzisiaj treści, że porzucenie go byłoby głupotą. To święto za wsze pobudzało wyobraźnię. Pojawia się w poezji i malarstwie. Teologicznie ważne, ale też spektakularne, aromatyczne i bajeczne. Fascynujące, bo nikt obdarzony wrażliwością nie pozostaje obojętny wobec przepychu kwietnych kompozycji, feerii barw i zapachów. Od IX wieku tego dnia w kościołach poświęca się zioła, kwiaty, kłosy zbóż i owoce. Dawniej wierzono, że takie święcone bukiety mają szczególną moc: zapewniają bezpieczeństwo i pomyślność w gospodarstwie. Oskar Kolberg: W święto Wniebowzięcia NP, czyli Matki Boskiej Zielnej, każda gospodyni znosi do kościoła snopki ziół ogrodowych i polnych podówczas kwitnących: maku, piwonii, szałwii, macierzanki, wrotyczu, kopru, kminku, prosa tureckiego, końskiego szczawiu, ziela świętojańskiego, marony, lulku, bożego drzewka, rozmarynu, mięty, melisy, kwiatów większych np. georginii, dzwonków itd., używanych dla bydła, ze szczerą wiarą, że poświęcenie przez kapłana powiększa ich moc uzdrawiającą i zachowawczą. Gdy natłok gospodyń z temi snopeczkami jest wielkim, kapłan wychodzi przed nabożeństwem na cmentarz kościelny, gdzie kobiety klęczą uszykowane, trzymając każda swój snopeczek, a odmówiwszy modlitwę i pokropiwszy zioła święconą wodą, wraca do kościoła. Zioła te przechowują się w chacie na siostrzanie, na oknie, za obrazami itd. Garść z nich wrzuca się następnie, w miarę potrzeby, do gotującej się w garnku wody, którą po przestygnięciu lub doprawieniu zimną wodą, wraz z dorzuceniem otręb pszennych lub ospy jęczmiennej, daje się bydłu pić przez kilka dni, mianowicie krowom po ich ocieleniu. Oskar Kolberger Projekt Bukiety dla Panny Zelno zakłada reimplantację i re-interpretację odwiecznego zwyczaju komponowania bukietów zielnych z okazji święta Wniebowzięcia. GDAŃSKA FUNDACJA ZWRACA UWAGĘ NA OGROMNY I NIEWYKORZYSTANY POTENCJAŁ EDUKACYJNY I PROMOCYJNY ORAZ ATRAKCYJNOŚĆ TURYSTYCZNĄ ZWYCZAJU KOMPONOWANIA BUKIETÓW NA MATKĘ BOSKĄ ZIELNĄ (15 SIERPNIA)
Święto przypadające 15 sierpnia Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny - dawniej obchodzono jako dzień Matki Bożej Dożynkowej, bo zgodnie z rolniczym kalendarzem Na Wniebowzięcie pokończone żęcie. Święto to zawiera wiele treści teologicznych, kulturowych i obyczajowych. Obrzędowość ludowa wiąże ten dzień ze świeceniem płodów rolnych i ziół jako symbolu bogactwa przyrody, stąd druga popularna nazwa tego święta - uroczystość Matki Boskiej Zielnej. Jest to, po oktawie Bożego Ciała, drugi dzień w roku przeznaczony do święcenia ziół i kwiatów polnych. Na Kaszubach Święto Matki Boskiej Zielnej nazywane jest MB Zelno lub po prostu Panna Zelno albo też Żniwno. Podczas Święta Matki Boskiej Zielnej święcono bukiety, ułożone z jak największej ilości rozmaitych roślin, zarówno tych uprawianych w polu i ogrodzie, jak też dziko rosnących. Zasuszonym roślinom, wchodzącym w skład poświęconego bukietu przypisywano szczególne właściwości lecznicze. Podawano je zależnie od potrzeb, podyktowanych konkretną dolegliwością. Poświęconym ziołom nadawano nazwy, pochodzące najczęściej od imion świętych. Miało to wzmocnić ich wartość terapeutyczną. Wiele z nich dotrwało do dzisiaj, na przykład: klucze św. Piotra (pierwiosnek), pas św. Jana (widłak), warkocze Matki Boskiej (dziewanna), dzwonki Matki Boskiej (dziurawiec), liście Pana Boga (glistnik). Współczesne przemiany w życiu wsi zmieniły charakter lecznictwa ludowego. Powszechna znajomość medycyny oficjalnej nie wyparła jednak całkowicie ze świadomości wiejskich społeczności treści tradycyjnych. Niektóre z dawniejszych praktyk leczniczych bywają nadal stosowane, inne zostały zachowane w pamięci, a tylko część z nich uległa całkowitemu zapomnieniu. Poświęcone rośliny miały różnorodne zastosowanie. Bukiety i wianki trzymano przez cały rok, wierzono że chronią od nieszczęścia, choroby, czy pioruna. Wianki czasem wieszano na drzwiach, a bukiety z Zielnej wkładano za święte obrazy Wyciągnięte z nich zioła lecznicze były szczególnie skuteczne w leczeniu ludzi i zwierząt. Czasem podkładano je też umarłym pod głowę. Poświęcone ziele wkładano na jeden dzień do kapusty, aby nie miała robaków. Wiankami okadzano bydło wypuszczane pierwszy raz na wypas, albo podejrzane o zauroczenie. Spalano je też gdy grzmiało. Dokładne ich zastosowanie zależało od regionu.
Święcenie ziół 15 sierpnia, w uroczystość Wniebowzięcia, ma potrójne objaśnienie: teologiczne, legendarne i praktyczne. Teologicznie, zioła są powiązane z Matką Bożą poprzez walor zieloności (łac. viriditas), który przez teologów średniowiecznych był wiązany z dziewictwem. Pełna zieloności w swym dziewictwie Matka Boża stawała się naturalna opiekunką również pełnych zieloności ziół. A przecież Matka Boża jest również Uzdrowieniem Chorych (Salus Infirmorum). Wielka uroczystość Uzdrowicielki jest więc najlepszym dniem dla święcenia uzdrawiających ziół! Takie praktyczne aspekty mariologii najłatwiej przenikały do religijności ludowej. Ale prosty lud, dla wytłumaczenia sobie przyczyn święcenia ziół w tym dniu, raczej nie przeprowadzał takich wywodów jak powyższy. Znacznie częściej sięgał do legendy, zgodnie z którą po otwarciu grobu Maryi, znaleziono w nim zamiast jej ciała świeże zioła i kwiaty, co miało zapoczątkować zwyczaj ich święcenia. Trzecie objaśnienie jest praktyczne, utylitarne. Połowa sierpnia jest takim okresem, kiedy dla większości ziół kończy się okres zbioru. Ma to, jak wiemy, uzasadnienie naukowe, gdyż w roślinach zielnych największe stężenie substancji leczniczych występuje zazwyczaj podczas kwitnienia. Większość zaś ziół w sierpniu bądź kwitnienie kończy, bądź już jest przekwitnięta.
To święto zawsze pobudzało wyobraźnię. Było spektakularne, wonne, bajeczne i magiczne. Zwyczaj układania zielnych bukietów chcemy na nowo reinterpretować aby wykorzystać ukryty potencjał czyli całą pedagogikę bukietów zielnych 1. ASPEKT EKOLOGICZNY Święto Matki Boskiej Zielnej posiada niewykorzystany potencjał ekologiczny. Jest znakomitym pretekstem do szerzenia świadomości ekologicznej, troski o naturę i środowisko. Pozwoli ludziom odkryć barbarzyństwo i hańbę śmieci w lasach, czy ścieków wypuszczanych na łąki. Lasy i łąki niszczone są dzikimi wysypiskami. Będziemy propagować ideę czystych lasów i pól. Projekt zakłada nawiązanie kontaktu z kobietami, które od lat komponując Ziele znają miejsca gdzie jeszcze można znaleźć rzadkie rośliny, znają ich zastosowania farmaceutyczne i weterynaryjne; realne i mityczne. Zwrócimy uwagę na fakt, że ziół dziko rosnących jest coraz mniej ponieważ znikają łąki z powodu nadmiaru herbicydów i mody na powierzchnie wybetonowane. 2. ASPEKT KOBIECY 15 sierpnia, czyli w dniu Wojska Polskiego, w rocznicę Bitwy Warszawskiej (święto męskie, sławiące żołnierską ofiarę i żołnierską odwagę), zwracamy uwagę na komponent kobiecy - to kobiety na święto M. Boskiej przygotowywały bukiety z ziół, kwiatów i owoców, które żywią i leczą. Bo to kobiety żywiły i leczyły, również rannych. 3. ASPEKT BOTANICZNY czyli BOTANICZNE SAFARI Zioła nie rosną pod celofanem w supermarketach! Procesy cywilizacyjne sprawiły, że zanika znajomość przyrody. Zbieranie ziół do konkursowego bukietu ma przypomnieć dzieciom i dorosłym o bogactwie naszej przyrody. Jak wyglądają zioła? Gdzie je znaleźć? Jakie nazwy (tradycyjne i łacińskie) noszą rumianek, mięta, dziurawiec, melisa, krwawnik, wrotycz, bratki leśne itd. Dziewanna do dzisiaj nazywana jest warkoczami Najświętszej Panienki, dziurawiec dzwonkami Matki Bożej a targanek włosami Maryi. Nazwy te otwierają wyobraźnię, jawią się jako pradawne i nieziemskie. Chcemy je przypomnieć.
Przygotowaniem do tego zadania będzie konkurs dla dzieci na zielnik. Konkurs ten zorganizujemy już w miesiącu maju, we współpracy ze szkołami i stowarzyszeniami. Będziemy namawiać na "botaniczne lato", na urlop z zielnikiem. To modny i sympatyczny sposób spędzania wolnego czasu. Takie prywatne roślinne safari. 4. ASPEKT FARMAKOLOGICZNY Bukiet i wieńce zgodnie z tradycją zawierać mają lecznicze zioła. Informacje o leczniczych właściwościach roślin będą wartością dodatkową proponowanego przez nas projektu. Wraz z modernizacją zapominamy o tajemnicach natury. Rumianek, szałwię, piołun, rozmaryn, melisę, dziurawiec czy miętę rozpoznajemy po nadruku na torebce. A przecież one nie rosną na półkach w supermaketach tylko w ogrodach i na łąkach. Mają swoją urodę, swój aromat i charakter. Działają jak działały, leczą jak leczyły a od uprawianych na sprzedaż różnią się tym czym poziomki leśne różnią się od ogrodowych. Czyli prawie wszystkim. Zwrócimy uwagę na kulinarne zastosowanie ziół rosnących w naszych lasach, polach i ogrodach. 5. ASPEKT SENTYMENTALNY Projekt Bukiet dla Panny Zelno jest świetnym pretekstem do rodzinnej "botanicznej" wycieczki, idealnym momentem wymiany wiedzy; dzieci mogą uczestniczyć w "zadaniu" zbierania kwiatów i ziół na równych prawach z dorosłymi. Projekt nawiązuje do tradycji i budzi wspomnienia u osób starszych ale wspólne zbieranie ziół i kwiatów do konkursowych bukietów stwarza idealne warunki do poznawania przyrody Kaszub. Bukiety dla Panny Zelno to projekt demokratyczny, otwarty dla wszystkich. Kwiaty i zioła można zbierać w lesie, w ogródku, na działce, w mieście i na wsi. 6. ASPEKT ESTETYCZNY Komponowanie bukietów zielnych budzi i odkrywa wrażliwość artystyczną. Wymaga pracy nad kompozycją, paletą barw a nawet kompozycją aromatów. 7. ASPEKT EKONOMICZNY i PROMOCYJNY a w perspektywie TURYSTYCZNY Atrakcyjność estetyczna i artystyczna oraz wymieniona powyżej wieloaspektowość sprawiają, że jest to idealny nośnik promocji Kościerzyny i Kaszub.
MODUŁ I Kampania informacyjno promocyjna 1. Patronem projektu jest wiceminister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Kazimierza Plocke, Burmistrza Miasta Kościerzyna, Zdzisław Czucha 2. Wystosujemy prośby o patronat medialny nad projektem Bukiety dla Panny Zelno TVP3 Życie Kaszub www.koscierzyna.info 3. Zaprojektujemy, wykonamy i rozpowszechnimy materiały promocyjne, informacyjne, edukacyjne: Foldery edukacyjno informacyjne, Plakat informujący o konkursie na Tradycyjny Bukiet Zielny na Święto Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny oraz imprezie towarzyszącej rozstrzygnięciu konkursu 15 sierpnia 2012 r, na Rynku w Kościerzynie, Pakiet promocyjny do rozdania podczas imprezy integracyjnej, ulotki, gadżety reklamowe, Baner, itp. Materiały edukacyjno informacyjne będą również przekazywane podczas warsztatów edukacyjnych dla osób uczestniczących w projekcie. Pozostała część materiałów zostanie rozdana podczas finału projektu Bukiety dla Panny Zelno. 4. Zamieścimy informacje na temat projektu na stronie internetowej GFD, zaprzyjaźnionych instytucji i organizacji (np. strona www Urzędu Miasta Kościerzyna), lokalnych serwisach internetowych oraz będziemy je aktualizować. 5. Zamieścimy informacje o projekcie, jego celach, założeniach i przebiegu w lokalnych mediach. MODUŁ II - przeprowadzenie warsztatów edukacyjnych dla seniorów Uniwersytetu III wieku oraz chętnych mieszkańców miasta Kościerzyny. Ich uczestnicy wezmą udział w imprezie integracyjnej Bukiety dla Panny Zelno. Rekrutacją uczestników i pozyskaniem osób prowadzących zajmie się Kaszubski Instytut Rozwoju z Kościerzyny partner projektu. Warsztaty edukacyjne zaplanowano z zakresu: poznania aspektu ekologicznego - Święto Matki Boskiej Zielnej posiada niewykorzystany potencjał ekologiczny. Jest znakomitym pretekstem do szerzenia świadomości ekologicznej, troski o naturę i środowisko, poznania aspektu estetycznego - nauka komponowania bukietów zielnych jako odkrywanie wrażliwości artystycznej komponowania palet barw, kompozycje aromatów,
aspekt farmakologiczny - poznanie informacji o leczniczych właściwościach roślin i ich praktycznym zastosowaniu, aspekt kosmetyczny zastosowanie ziół i roślin w kosmetykach, promocja naturalnych produktów, aspekt kulinarny - zwrócenie uwagi na kulinarne zastosowanie ziół rosnących w naszych lasach, polach i ogrodach poprzez wspólne gotowanie, aspekt botaniczny tworzenie zielników, wyjście na obrzeża terenu Kościerzyny w celu zbieranie ziół i kwiatów do konkursowego bukietu, Warsztaty edukacyjne będą dostosowane do możliwości i potrzeb poszczególnych beneficjentów. Grupa uczestników warsztatów będzie liczyła przynajmniej 20 osób. Ich celem jest rozbudowanie motywacji do działania, aktywności kulturalnej i społecznej, odkrywanie własnych możliwości, zapewnienie otwartej przestrzeni dla rozwoju kreatywności i relacji interpersonalnych, nabycie wiedzy o zastosowaniu ziół i kwiatów oraz ekologii. Do udziału w warsztatach edukacyjnych zaprosimy również osoby niepełnosprawne aby pokazać, że niepełnosprawność nie wyklucza bycia ważnym, potrzebnym i aktywnym. Uczestnicy warsztatów edukacyjnych otrzymają certyfikaty uczestnictwa w szkoleniu oraz wezmą udział ze swoimi bukietami w finale projektu Bukiety dla Panny Zelno, 15 sierpnia 2012 r. na Rynku w Kościerzynie. MODUŁ III Konkurs na zielnik dla uczniów kościerskich szkół 1. Ogłoszenie regulaminu konkursu na zielnik, oraz przesłanie ofert konkursu do szkół znajdujących się w Kościerzynie. 2. Rozstrzygnięcie konkursu. 3. Wręczenie nagród laureatom podczas finału projektu Bukiety dla Panny Zelno, 15 sierpnia 2012 r. na Rynku w Kościerzynie. MODUŁ IV finał projektu Bukiety dla Panny Zelno, 15 sierpnia 2012 r. na Rynku w Kościerzynie. Impreza odbędzie się 15 sierpnia 2012 roku. w godzinach 12:00-17:00 na rynku w Kościerzynie. Impreza będzie miała charakter otwarty. Podczas spotkania chcemy skupić w jednym miejscu mieszkańców Kościerzyny, różne organizacje, instytucje i osoby działające na ich rzecz. Przedsięwzięcie jest organizowane po
raz pierwszy, z zamiarem kontynuowania inicjatywy w latach następnych, zawsze z okazji Święta Wniebowzięcia. Na realizację przedsięwzięcia składają się: Zbieranie bukietów po mszach świętych przed kościerskimi kościołami (bukiety zbierać będą wolontariusze) i zachęcenie ich autorów do udziału w konkursie. Ksiąz Dzikekan Marian Szczepiński obiecał nam pomoc w zachęcaniu wiernych do udziału w przedsięwzięciu. Koncert sceniczny, z udziałem artystów profesjonalnych oraz amatorów. Bajkowe spotkanie z ziołami przygotowanie scen dla dzieci o tematyce zastosowania ziół i kwiatów. Przeprowadzenie konkursu na najładniej skomponowany bukiet z okazji uroczystości Matki Boskiej Zielnej, Punkty doradczo informacyjne - w których będzie można otrzymać rzetelną informację, dotyczącą zastosowania ziół, roślin oraz ekologii, Pokaz prezenacji multimedialnej pt. Zioła użytkowe Wręczenie nagród w ogłoszonych wcześniej konkursie na najładniejszy zielnik. Gry i zabawy z nagrodami - sprawnościowe i edukacyjne z aspektem ekologicznym. Pokazy i warsztaty rękodzieła związanego z tematyką zielarską i tradycją kaszubską. Kiermasz produktów zielarskich i kosmetyków naturalnych. W sprawnej organizacji imprezy pomagać będzie 20 wolontariuszy przeszkolonych i współpracujących z Kościerskim Centrum Wolontariatu. MODUŁ V spotkanie podsumowujące projekt Spotkanie 17.08.2012 r., w Kościerskim Centrum Wolontariatu osób zaangażowanych w realizację projektu. Wymiana doświadczeń, podsumowanie dokonań, wnioski na przyszłość. Spotkanie zakończy się spisaniem dokumentu oceniającego stopień realizacji poszczególnych celów projektu i możliwości jego kontynuacji w latach następnych oraz przygotowaniem materiału podsumowującego projekt
Ks. Józef Tischner tak pisał o święcie Matki Bożej Zielnej w Tygodniku Powszechnym: Wniebowzięcie Matki Bożej to święto zwane także Matką Bożą Zielną. Skąd nazwa Zielna? Zapewne stąd, że święto to w Polsce przypada w środku lata, kiedy jeszcze przyroda tryska zielenią. Przynosi się wtedy do kościoła zioła do poświęcenia. Zioła, które mają chronić przed niebezpieczeństwami żywiołów tego świata. To święto jest przede wszystkim piękne. Ono prowokuje ludzi, aby byli piękni. Widzę przede wszystkim te rzesze pielgrzymów na Podhalu, w Ludźmierzu czy też może na Rusnakowej Polanie. Przychodzą góralki, górale, piękni, pięknie ubrani. To święto wywołuje w ludziach przeświadczenie, że do Matki Bożej można dojść przede wszystkim poprzez dobry użytek z piękna. Kiedyś Norwid powiedział, że nadzieja jest z prawdy. Święto Matki Bożej Zielnej jakby uzupełnia tę myśl. Nadzieja jest z piękna. Piękno niewątpliwie wyraża jakąś prawdę o ludziach i dlatego nadzieja jest z piękna. Matka Boża Zielna symbol nadziei, zieleń, zwycięstwo życia nad śmiercią. Symbol widoczny także w tych ziołach, które ludzie przynoszą do kościoła. Nasz projekt to ostatni moment by wykorzystać obyczaj jeszcze żywy. Nie tworzymy święta w sposób sztuczny lecz je absorbujemy i ożywiamy odnajdując w nim ukryte znaczenia.