Zajęcia numer 3 i 4: gimnastyka buzi i języka Warunkiem poprawnego wymawiania głosek jest sprawne działanie narządów artykulacyjnych: języka, warg, policzków, szczęki dolnej (żuchwy), podniebienia miękkiego. Ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mowy są kontynuacją ćwiczeń usprawniających całe ciało (duża motoryka). Dzieci mające trudności ze sprawnym bieganiem, wspinaniem się, chodzeniem po schodach, łapaniem piłki czy jazdą na rowerze mają często problemy z małą motoryką a więc ruchami precyzyjnymi, do których zaliczamy również ruchy narządów artykulacyjnych. Dlatego też usprawnianie wymowy, czyli usprawnianie aparatu artykulacyjnego, powinno być powiązane z ćwiczeniami w zakresie dużej motoryki (ćwiczenie sprawności całego ciała). Prawidłowe wymawianie dźwięków mowy nie jest także możliwe bez umiejętności efektywnego oddychania. Żeby ładnie i wyraźnie mówić, niezbędne są sprawne narządy artykulacyjne, czyli: język, wargi, podniebienie miękkie i żuchwa (dolna szczęka).. Zaczynamy od języka! Gimnastykę buzi i języka rozpoczynamy od ćwiczeń najłatwiejszych i najlepiej by było, gdyby były, przynajmniej na początku, wykonywane całą rodziną, a do tego przy lustrze.
Przykładowe ćwiczenia języka 1. Koniki - kląskanie przy jednoczesnym uśmiechu. 2. Koniki - kląskanie z ustami ułożonymi w dzióbek (jak do pocałunku). Pamiętajcie, by zęby przy tym ćwiczeniu były zaciśnięte, wtedy ćwiczy język, a nie żuchwa. 3. Piłeczka - zamknijcie usta, prowadźcie język po prawym policzku do góry i do dołu, analogicznie po lewym policzku. Następnie zróbcie trzy kółka językiem wokół ust. Pamiętajcie, żeby wargi były cały czas złączone, a język prowadzony wewnątrz jamy ustnej. Podczas tego ćwiczenia koniecznie oddychajcie nosem. 4. Malowanie gwiazd - czubkiem języka dotykajcie różnych miejsc na podniebieniu. 5. Malowanie sufitu - dotknijcie językiem do podniebienia i prowadźcie go wzdłuż podniebienia twardego do miękkiego, czyli od zębów do gardła. 6. Policzcie zęby czubkiem języka - najpierw na górze, a potem na dole. 7. Mycie zębów językiem od strony zewnętrznej i wewnętrznej. Przy tym ćwiczeniu możecie mieć otwarte usta. 8. Strzałka - wysuwajcie język po kroplę wody, układajcie język tak, żeby był bardzo ostry i cienki. UWAGA! Osoby, które wsuwają język między zęby, nie powinny wykonywać tego ćwiczenia! 9. Zaciśnijcie z całej siły wargi, a następnie próbujcie je spychać językiem z zębów. 10. Skierujcie język do nosa, do brody, do prawego ucha, do lewego ucha. UWAGA! Osoby, które wsuwają język między zęby, nie powinny wykonywać tego ćwiczenia! 11. Dotykajcie czubkiem języka na zmianę lewego i prawego kącika ust. 12. Przyklejcie język do podniebienia przy opuszczonej żuchwie. Następnie gwałtownie odklejcie język tak, by uzyskać odgłos kląskania. 13. Oblizujcie językiem dolną i górną wargę. UWAGA! Osoby, które wsuwają język między zęby, nie powinny wykonywać tego ćwiczenia! 14. Rurka ułóżcie język w rurkę. UWAGA! Osoby, które wsuwają język między zęby, nie powinny wykonywać tego ćwiczenia! 15. Wysmarujcie podniebienie czymś smacznym (np. czekoladą), a następne dokładnie zliżcie to czubkiem języka. 16. Język na gumce - język przyklejcie do podniebienia, jednocześnie opuszczając żuchwę (dolną szczękę). Nie pozwólcie, by język odkleił się od podniebienia. To ćwiczenie rozciąga wędzidełko. 17. Woźnica kląskajcie i cmokajcie na przemian. 18. Motylek - czubek języka oprzyjcie o górne jedynki, natomiast boki języka spróbujcie podciągać do górnych zębów trzonowych. Jeśli Wam się uda, boki języka zaczną falować, jak skrzydła u motyla. 19. Opuście dolną szczękę i połóżcie swobodnie język na dolnej wardze. Powinien być spłaszczony i rozszerzony tak mocno, by jego boki dotykały do kącików ust. 20. Koszyczek - zwińcie język do środka buzi. Musi on być dosyć szeroki, by udało się utworzyć z niego rodzaj koszyczka. Możecie sobie pomóc małymi cukierkami i z języka zrobić łyżeczkę, która utrzyma cukierek w dole języka i nie spowoduje jego połknięcia.
Przykładowe ćwiczenia warg 1.Wymawiajcie naprzemiennie samogłoski a-o, e-o przy dużym otwarciu warg. Wymawiaj układy samogłosek z przesadną artykulacją. a i o e u y a i a i a u a - u u i u - i i a i - a i u i - u u a u a 2.Przy zamkniętych zębach ściągaj i rozciągaj wargi. 3.Wciągnij wargi do wnętrza jamy ustnej. 4. Naśladujcie parskanie konia prrrr- wibracja dolnej i górnej wargi; obie są maksymalnie rozluźnione, kąciki ust luźne, powietrze nadyma również policzki. 5.Cmokajacie wargami, jak woźnica na konia. 6. Spróbuj podnieś wargami ołówek, przytrzymaj między wargami a nosem. 7. Nabierzcie powietrza pod górną, później pod dolną wargę. 8. Przytrzymajcie wargami kartkę papieru. Powyższe ćwiczenia języka i warg można prowadzić w formie zabawowej, np. oblizujemy się, jak kotek po wypiciu mleka lub miś po zjedzeniu miodu, itp.. Zabawa Zjadacz makaronu, ma na celu poprawienie muskulatury warg. Polega ona na stopniowym wciąganiu do ust nitki makaronu (stopniowo coraz dłuższej). W przypadku zawodów zwycięża to dziecko, które pierwsze wciągnie do buzi nitkę makaronu. Przykładowe ćwiczenia żuchwy 1. Opuszczanie żuchwy powoli i spokojnie opuszczajcie żuchwę, starając się jak najszerzej otworzyć buzię. Po serii powolnych ruchów, przyspieszcie je. 2. Ziewanie świetne ćwiczenie na rozluźnienie stawu. Ziewnijcie kilkukrotnie.
3. Robienie kółek żuchwą raz w prawo, raz w lewo. Ćwiczenie wykonajcie trzykrotnie. 4. Przeżuwanie ruszajcie buzią tak, jak byście coś jedli lub coś żuli. Zamknij usta. Wyobraź sobie, że żujesz gumę, która jest najpierw bardzo mała i stopniowo staje się coraz większa. Dbaj o to, aby usta były cały czas zamknięte, a żuchwa wykonywała wyraźny ruch ku dołowi. Przykładowe ćwiczenia podniebienia miękkiego 1. Płukanie gardła to jedno z najprostszych i najbardziej znanych ćwiczeń podniebienia miękkiego. 2. Chuchanie na ręce tak - dokładnie tak, jak robicie to zimą, gdy zmarzną Wam ręce. 3. Chrapanie na wdechu i wydechu to wcale nie jest łatwe, prawda? 4. Spróbujcie kaszleć z językiem wysuniętym na zewnątrz jamy ustnej lub kaszleć z otwartą buzią. 5. Energicznie wymawiajcie połączenia głoskowe typu: ygy-ygo-ygu, ak-ka, ag-ga, uk-ku, ug-gu, ok-ko, og-go, ek-ke, eg-ge, yk-ky, yg-gy, ik-ki, ig-gi. 6. Trzymając usta szeroko otwarte, wymawiajcie bardzo krótko samogłoski: a, e, i, o, u, y. 7. Nabierzcie powietrze ustami, zatrzymajcie go w policzkach, a następnie wypuśćcie powietrze nosem. 8. Szczery śmiech jest lekiem na wszystko i tu także może Wam pomóc. Śmiejcie się więc jak najwięcej! Wtedy pracuje podniebienie miękkie i nie tylko, bo wszystkie partie mięśni naszego ciała. Jeśli udało Wam się zrobić większość ćwiczeń, to bardzo dobrze. Jeśli niektóre ćwiczenia są zbyt trudne nie martwcie się, niedługo Wam się uda! Ćwiczcie dalej, a zadziwcie wszystkich swoim nowym sposobem mówienia, jego starannością i poprawnością. Powodzenia! Bajka logopedyczna-gimnastyka narządów mowy Osoba dorosła opowiada bajkę wymyśloną przez siebie lub zaczerpniętą z jakiegoś źródła. Ważne jednak jest to, że dorosły w trakcie opowiadania demonstruje dziecku różnego rodzaju ćwiczenia narządów mowy, które dziecko ma powtarzać razem z nim. Ćwiczenia te, oczywiście, powinny stanowić sensowną jedność z treścią bajki. Podam tu bardzo krótki przykład takiej bajki: W małym miasteczku żyła sobie dziewczynka o imieniu Ania. Pewnego ranka Ania obudziła się i szeroko ziewnęła (ziewamy). Spojrzała na zegarek, który miała na lewej ręce (pokazujemy lewą rękę), po czym stwierdziwszy, że pora na śniadanie udała się do kuchni. Kuchnia w domku Ani znajdowała się po lewej stronie długiego korytarza (dotykamy końcem języka lewego kącika ust). Śniadanie bardzo Ani smakowało (mówimy bardzo wyraźnie: mniam, mniam ), bardzo długo je przeżuwała (udajemy
przeżuwanie). Gdy dziewczynka skończyła jeść, pobiegła do swojego pokoju, który znajdował się po prawej stronie korytarza (końcem języka dotykamy prawego kącika ust). Szybko ubrała lewy but (pokazujemy lewą stopę) i prawy but (pokazujemy prawą stopę) i pobiegła na podwórze (tup, tup, tup ) Na podwórku czekał na nią ukochany koń Siwek. Ania ucałowała go (cmokamy) z czego Siwek bardzo się ucieszył (naśladujemy rżenie konia). Ania postanowiła udać się na przejażdżkę po swojej farmie i odwiedzić pozostałe zwierzęta. Wsiadła więc na Siwka i ruszyła przed siebie itd. itp. Drodzy Rodzice! Chodzi o to, by wymyślać coś takiego, do czego możemy dopasować ruchy narządów mowy. Wszelkie parskania, chichotania, cmokania, piania, muczenia, szczekania, syczenia, zwijanie języka w trąbkę, dotykanie czubkiem języka nosa lub brody i wszystko, co tylko Wam przyjdzie do głowy jest w takiej historyjce mile widziane. Jeśli brak Wam pomysłu to poszukajcie czegoś w sieci lub księgarni. Ważne, byście się dobrze przy tym bawili i wręcz przesadnie wykonywali wszystkie ćwiczenia. Dorosły powinien siedzieć na przeciwko dziecka (dzieci), by mogło ono widzieć dokładnie demonstrowane ruchy, a zarazem aby dorosły widział, czy dziecko dobrze wykonuje dane ćwiczenia. Wiem, że pokazywanie lewej stopy nie jest ćwiczeniem narządów mowy, ale umiejętność odróżniania stron (tzw. lateralizacja) jest ważna dla rozwoju (choćby podczas przygotowania do czytania i pisania) i warto ją ćwiczyć już od najmłodszych lat. L. Błażejewska