ELT, EPIRB, PLB Beacony 406MHz czyli słów kilka o lotniczych, morskich i osobistych nadajnikach sygnału niebezpieczeństwa W ciągu ostatnich lat diametralnie zmieniła się sytuacja na rynku lotniczym. Rozwój lotnictwa ogólnego (General Avation-GA) i dynamiczny rozwój rynku usług lotniczych spowodował wzrost natężenia ruchu cywilnych statków powietrznych w przestrzeni powietrznej oraz wzrost liczby operacji lotniczych. Tak zasadniczy i dynamiczny rozwój rynku usług lotniczych wpłynął również na bezpieczeństwo lotnicze, a tym samym wzrost wymagań stawianych służbie poszukiwania i ratownictwa lotniczego. W 1979 roku, z inicjatywy byłego ZSRR, USA, Kanady oraz Francji zostało podpisane porozumienie, które zapoczątkowało powstanie Systemu COSPAS-SARSAT (rys. 1) 1. We wrześniu 1982 roku, na orbitę okołoziemską został wystrzelony pierwszy satelita z testowym wyposażeniem SAR 2, a 10 września tego samego roku, satelita odebrał pierwszy sygnał o niebezpieczeństwie, wysłany z terytorium Kanady. Akcja poszukiwawczo-ratownicza zakończyła się pełnym sukcesem. Odnaleziono wrak samolotu i uratowano trzy osoby. Ostateczne porozumienie w sprawie Systemu COSPAS-SARSAT zostało podpisane 5 października 1984 roku, a system zadeklarował pełną gotowość operacyjną w 1985 roku. Od pierwszej akcji poszukiwawczo-ratowniczej minęło 27 lat. W ciągu swojej długoletniej historii systemu, dzięki odebraniu sygnałów niebezpieczeństwa, a następnie przeprowadzaniu 6.766 akcji poszukiwawczo-ratowniczych uratowano 24.798 osób. Źródło: NOAA SARSAT: http://www.sarsat.noaa.gov [dostęp: 25.02.2009] Rys. 1. System COSPAS-SARSAT: zasada funkcjonowania 1 COSPAS-SARSAT International Satellite System For Search and Rescue Międzynarodowy satelitarny system dla poszukiwania i ratownictwa. 2 SAR Search and Rescue poszukiwanie i ratownictwo. - 1 -
Dziś, COSPAS-SARSAT to międzynarodowy program zrzeszający 38 państw i 2 organizacje współpracujące. Program obejmuje również dwa segmenty: segment naziemny: 29 MCC, 45 LEOLUTs i 19 GEOLUTs 3 ; segment satelitarny: 5 satelitów systemu LEOSAR i 5 satelitów systemu GEOSAR (rys. 2). Źródło: Copsas-Sarsat: http://www.cospas-sarsat.org/description/concept.htm [dostęp: 25.02.2009] Rys. 2. Segment satelitarny: satelity systemu LEOSAR i GEOSAR Przyszłością Systemu COSPAS-SARSAT będzie system MEOSAR (rys. 3), którego elementem satelitarnym będą satelity, krążące wokół ziemi na tzw. orbitach średnich, a elementami naziemnymi będą terminale MEOLUT. MEOSAR GEOSAR LEOSAR Źródło: opracowanie własne. Rys. 3. System MEOSAR: przyszłość 2013-2015 3 MCC Cospas-Sarsat Misssion Control Centre Centrum Kontroli Misji Cospas-Sarsat; LEOLUT Low Earth Orbit Local User Terminal naziemna stacja programu, odbierająca informacje z satelitów systemu- LEOSAR; GEOLUT Geostationary Earth Orbiting Local User Terminal naziemna stacja programu odbierająca informacje z satelitów systemu GEOSAR. - 2 -
2013 rok jest rokiem, w którym system MEOSAR ma osiągnąć wstępną gotowość operacyjną. Natomiast, w 2015 roku, system powinien osiągnąć pełną gotowość operacyjną i wejść do służby. Aktualnie, system MEOSAR rozwijany jest przez USA, Rosję, Europejską Agencję Kosmiczną (European Space Agency-ESA), działającą w imieniu Komisji Europejskiej i Kanadę oraz Francję. W ramach systemu MEOSAR, w 2009 roku zaczną być umieszczane na orbicie satelity GPS BLK II-F, w 2010 roku satelity Glonass-K i Galileo, a 2013 będzie rokiem satelitów GPS BLK III. System MEOSAR oraz LEOSAR i GEOSAR mają zapewnić pełne i ciągłe pokrycie obszaru ziemi, a wszystkie te systemy będą funkcjonowały razem co najmniej do 2021 roku, co pozwoli na zwiększenie dokładności namiaru pozycji i skróci maksymalnie czas od wysłania sygnału do jego odbioru przez MCC i RCC zakłada się, że czas ten będzie krótszy niż 5 minut. Rzeczpospolita Polska przystąpiła do Programu Międzynarodowego COSPAS- SARSAT, poprzez podpisanie w dniu 31 maja 2005 roku Noty o przystąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Programu Międzynarodowego COSPAS-SARSAT jako Państwo Użytkownik 4. Nota weszła w życie 16 września 2005 roku. Instytucją współpracującą z Programem COS- PAS-SARSAT jest Urząd Lotnictwa Cywilnego. Jak już wspomniano wcześniej, kluczem do powodzenia akcji poszukiwawczoratowniczej jest odebranie przez satelitę systemu sygnału niebezpieczeństwa, który emitowany jest przez nadajnik sygnału niebezpieczeństwa Beacon, umożliwiającego szybką identyfikację sygnału i określenie współrzędnych miejsca, z którego został wysłany. Co to jest Beacon, jakie są jego rodzaje? W języku polskim dość trudno doszukać się znaczenia słowa Beacon. Tak, aby w pełni określić znaczenie słowa Beacon, ponieważ bezpośrednie tłumaczenie z języka angielskiego to: radiolatarnia, znak nawigacyjny przyjęto, że jest to nadajnik sygnału niebezpieczeństwa. Ze względu na zróżnicowane środowisko pracy i przeznaczenie, nadajniki sygnału niebezpieczeństwa możemy podzielić na (rys. 4): 4 M. P. z 2006 r. Nr 13, poz. 171. - 3 -
BEACONY PLB ELT EPIRB ELT (AD) ELT (AP) ELT (AF) ELT (S) Źródło: opracowanie własne. Rys. 4. Rodzaje nadajników sygnału niebezpieczeństwa Przyjęte skróty nadajników sygnału niebezpieczeństwa, ze względu na przeznaczenie oznaczają (rys. 5.): PLB Personal Locator Beacon osobisty nadajnik sygnału niebezpieczeństwa; ELT Emergency Locator Transmitter nadajnik sygnału niebezpieczeństwa statku powietrznego, w tym: ELT AD ELT Automatic Deployable ELT uruchamiany automatycznie, zamocowany trwale na statku powietrznym, aktywowany w wyniku zderzenia, a w niektórych przypadkach również przez czujniki hydrostatyczne. Przewidziane jest również uruchamianie manualne; ELT AF ELT Automatic Fixed ELT uruchamiany automatycznie, zamontowany trwale na statku powietrznym; ELT AP ELT Automatic Portable ELT uruchamiany automatycznie, zamontowany trwale na statku powietrznym z możliwością łatwego i szybkiego demontażu; ELT S ELT Survival ELT, który może być wyniesiony ze statku powietrznego, umieszczony tak, by łatwe było jego użycie w przypadku zagrożenia, uruchamiany manualnie przez osoby poszukiwane. EPIRB Emergency Position Indicating Radio Beacon morski nadajnik sygnału niebezpieczeństwa, radiopława. Natomiast, osobiste nadajniki sygnału niebezpieczeństwa (PLB) w zależności od środowiska, w którym są użytkowane można podzielić na: lotnicze, morskie i lądowe. - 4 -
ELT EPIRB PLB Źródło: Kannad: http://www.kannad.com [dostęp: 25.02.2009] Rys. 5. Nadajniki sygnału niebezpieczeństwa Szczegółowe charakterystyki techniczne nadajników sygnału niebezpieczeństwa zawarte są w Załączniku 10 Łączność lotnicza 5 do Konwencji o międzynarodowym lotnictwie cywilnym, podpisanej w Chicago dnia 7 grudnia 1944 roku 6, dalej zwana Konwencją. Aktualnie lotnicze, morskie i osobiste nadajniki sygnału niebezpieczeństwa wysyłają sygnał niebezpieczeństwa na częstotliwościach: 121.5MHz, 243MHz i 406MHz. Jednak, z zgodnie z decyzją Rady Programu COSPAS-SARSAT z dniem 1 lutego 2009 roku satelity Systemu COS- PAS-SARSAT, odbierają tylko sygnał niebezpieczeństwa nadawany na częstotliwości 406MHz. Porównanie możliwości technicznych nadajników sygnału niebezpieczeństwa zawarto w tabeli 1. Tabela 1. Porównanie możliwości technicznych nadajników sygnałów niebezpieczeństwa Częstotliwość 406MHz 121.5/243MHz Sygnał Cyfrowy Analogowy Moc sygnału 5W [Wat] 0.1W [Wat] Zasięg Globalny Regionalny Dokładność pozycji 5 km 100 m GPS 20 km Czas zaalarmowania 5 min (GEOSAR) ok. 1 godz. (LEOSAR) Ustalanie pozycji 1 satelita Co najmniej 2 satelity Źródło: COSPAS-SARSAT: http://www.cospas-sarsat.org/firstpage/121.5phaseout.htm [dostęp: 25.02.2009] 5 Oświadczenie rządowe z dnia 20 sierpnia 2003 roku w sprawie mocy obowiązujących załączników do Konwencji o międzynarodowym lotnictwie cywilnym, podpisanej w Chicago dnia 7 grudnia 1944 roku (Dz. U. Nr 146, poz. 1413). 6 Dz. U. z 1959 r. Nr 35, poz. 212 z późn. zm. - 5 -
Wyposażenie statku powietrznego w ELT uwarunkowane jest międzynarodowymi normami i zalecanymi metodami postępowania, zawartymi w Załączniku 6 Eksploatacja statków powietrznych do Konwencji, jak również zapisami zawartymi w Rozporządzeniu Komisji (WE) Nr 859/2008 7 pkt OPS 1.820. Zgodnie z zapisami zawartymi w Załączniku 6 Eksploatacja statków powietrznych do Konwencji: od 1 lipca 2008 roku wszystkie samoloty muszą być wyposażone w jeden ELT dowolnego typu. Natomiast, zapisy Rozporządzeniu Komisji (WE) Nr 859/2008 pkt OPS 1.820 określają: Operator nie użytkuje samolotu, któremu zezwala się na przewożenie ponad 19 pasażerów, jeżeli nie jest on wyposażony w co najmniej: jeden automatyczny nadajnik ratunkowy (ELT) lub dwa ELT dowolnego typu lub dwa ELT, z których jeden jest automatycznym ELT, dla samolotów, których świadectwo zdatności do lotu wydano po raz pierwszy po dniu 1 lipca 2008 r. Operator nie użytkuje samolotu, któremu zezwala się na przewożenie 19 i mniej pasażerów, jeżeli nie jest on wyposażony w co najmniej jeden ELT dowolnego typu lub jeden automatyczny ELT dla samolotów, których świadectwo zdatności do lotu wydano po raz pierwszy po dniu 1 lipca 2008 roku. Operator zapewnia, by wszystkie nadajniki ratunkowe (ELT), wprowadzone na pokład w celu spełnienia powyższych wymogów, działały zgodnie z odpowiednimi przepisami zawartymi w załączniku 10 ICAO, tom III. Co to jest 15-sto heksadecymalny kod identyfikacyjny Beaconu i jaka jest procedura rejestracji nadajnika sygnału niebezpieczeństwa? 15-sto heksadecymalny kod identyfikacyjny nadajnika sygnału niebezpieczeństwa jest jego znakiem rozpoznawczym, odbieranym przez satelitarne elementy Systemu COSPAS- SARSAT, w chwili zaistnienia sytuacji niebezpieczeństwa. Postać binarna kodu identyfikacyjnego: 1010 1101 1100 1101 0000 0010 0010 1000 1100 0101 0000 0000 0100 0000 0001 Postać 15-sto heksadecymalna kodu identyfikacyjnego: ADCD0228C500401 7 Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 859/2008 z dnia 20 sierpnia 2008 roku zmieniające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3922/91 w odniesieniu do wspólnych wymagań technicznych i procedur administracyjnych mających zastosowanie do komercyjnego transportu lotniczego (Dz. Urz. UE z 2008 r., L. Nr 254, s. 1 i nast.) - 6 -
15-sto heksadecymalny kod identyfikacyjny nadajnika sygnału niebezpieczeństwa tworzony jest automatycznie na podstawie zakodowanych danych, takich jak: kod kraju, numer seryjny Beaconu, jego przeznaczenie, znaki rejestracyjne statku powietrznego itp. 15-sto heksadecymalny kod identyfikacyjny nie jest przydzielany przez Urząd Lotnictwa Cywilnego ani żadną inną instytucję oraz organizację. Kodowaniem nadajników sygnałów niebezpieczeństwa mogą bezpośrednio zajmować się ich sprzedawcy, jak również wyspecjalizowane instytucje, posiadające odpowiednie oprogramowanie do kodowania. Kodem każdego kraju jest liczba trzy cyfrowa, przydzielona przez Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (International Telecommunication Union ITU). Rzeczypospolitej Polskiej przydzielony został kod: 261. Zgodnie z zaleceniami Rady Programu COSPAS-SARSAT zawartymi w dokumencie C/S G.005 8, wszystkie nadajniki sygnału niebezpieczeństwa powinny być zakodowane zgodnie z protokołami kodowania COSPAS-SARSAT 9 właściwym dla Państwa, w którym nadajnik sygnału niebezpieczeństwa będzie zarejestrowany. W ramach ujednolicenia procesu kodowania, Urząd Lotnictwa Cywilnego jako instytucja odpowiedzialna za współpracę z Międzynarodowym Programem COSPAS-SARSAT i za rejestrację nadajników sygnału niebezpieczeństwa, ustalił następujące protokoły kodowania obowiązujące w Polsce: dla ELT: Aviation user protocol i User location protocol ze znakiem rozpoznawczym statku powietrznego; dla EPIRB: Maritime user protocol i User location protocol z numerem MMSI; dla PLB: Serial user protocol i User location protocol z numerem seryjnym nadajnika i certyfikatem homologacji typu/numerem certyfikatu COSPAS- SARSAT (TAC) 10. Urząd Lotnictwa Cywilnego prowadzi ewidencję pokładowych i osobistych nadajników sygnału niebezpieczeństwa. Rejestracji nadajnika sygnału niebezpieczeństwa dokonuje się na podstawie przesłanego formularza rejestracyjnego wraz z oświadczeniami o zgodzie na przetwarzanie danych osobowych i o nie zarejestrowaniu Beaconu w ewidencji lub rejestrze prowadzonym przez właściwy organ innego państwa. Wersja elektroniczna for- 8 COSPAS-SARSAT guidelines on 406MHz Beacon coding, registration and type approval, C/S G.005 Issue 2-Revision 2, October 2006. 9 Specification for COSPAS-SARSAT 406MHz distress Beacons, C/S T.001, Issue 3-Revision 8, November 2007. 10 TAC Cospas-Sarsat Type Approval Certificate number, np. TAC: 112 ELT Artex Inc. G406-4. Więcej informacji można znaleźć na stronie: http://www.cospassarsat.org/beacons/typeapprovedlist.htm - 7 -
mularza oraz informacje na temat zasad rejestracji, kodowania i przykłady protokołów kodowania znajdują się na stronie internetowej Urzędu Lotnictwa Cywilnego 11 w dziale Żegluga Powietrzna w zakładce Poszukiwanie i Ratownictwo: Radiobecony oraz Rejestracja informacje. Rejestracja nadajnika sygnału niebezpieczeństwa w Urzędzie Lotnictwa Cywilnego jest nieodpłatna. Zachęcamy wszystkich właścicieli/użytkowników statków powietrznych, jak również osoby posiadające PLB do dokonania rejestracji nadajników sygnału niebezpieczeństwa. Rejestracja nadajników sygnału niebezpieczeństwa w dużym stopniu zwiększa efektywność działania służb poszukiwawczo-ratowniczych, poprzez: umożliwienie jednoznacznej identyfikacji nadajnika sygnału niebezpieczeństwa, statku powietrznego i jego właściciela/użytkownika; prowadzenie działań poszukiwawczo-ratowniczych w przypadku nieuzasadnionej emisji sygnału tzw. fałszywego sygnału niebezpieczeństwa, które obecnie stanowią około 95% wszystkich sygnałów odbieranych przez satelitarne elementy Systemu COSPAS-SARSAT. 11 http://www.ulc.gov.pl - 8 -